Bespreking van: Jos de Man, De schaduw van Thales. Over de geboorte van de wetenschap (1991)

Boekbesprekingen

d e s a l n i e t t e m i n verlies |e als Ie/er g e m a k k e l i j k het ver-hanil lussen de verschillende gebeurtenissen uit hel nog N i e t t e m i n biedt dit gedenkboek, vooral wat de ont staansgeschiedenis van het /ickenhuis betrett, belang i i l k r aanknopingspunten voor verder ondcr/ock naar de geschiedenis van bel / i e k e n h u i s w e / e n en van île ziekenverpleging. Het boek is / o r g v u l d i g gcdoiumcn teerd, hoewel een literatuurlijst ontbreekt, doedkoop is het niet. Daartegenover s t a a l een s c h i t t e r e n d e boe veelheid l o t o m a l e n a a l , die het bestuderen meer dan waard is.

N. Wiegman

los de M a n , Pr M / h i i / m i ' ni» ƒ /in/i'v Ovtr dt gtboortt MUI ilf ler/riM/iii/', [Amsterdam/Antwerpen Uitgcvcru Veen: 1991; ISBN 90-204-2030-?) 14" p., tl. 24,50. 'Het uitspansel bloost een heet jo'. I'it is een dichterlijk boek. ' l o c h is bet een boek over de dnekse natuur-wetenschappen, geneeskunde en w i s k u n d e , f o r m u l e s , t a b e l l e n e n t e k e n i n g e n o n t b r e k e n e c h l e i . D a t boeit geen he/w.i.ir le / u n . ( l ü d e d i i e k s e l i l o s o t e n , /oals l mpcdoilcs, schreven / e l l natuurwetenschappelijke M i h . i n d e l i n g e n m d i c h t v o r m . De still past d\is wel hij het onderwerp, al doen de vele g e r m a n i s m e n ( ' r e i s t af, 'wetenschapper', 'uitgebouwd' 'om gaan') d.i.ii.un a t b i e u k A n d e r / m i s : d e a u t e u r s i h n i f t /o toegankelnk en met /o n a a n s t e k e l i i k enthousiasme, dat hi| ook een groot publiek /•onder specifieke voorkennis een i n t r o i l u i t i c kan bieden lot het o n t w a k e n d e wetenschappelijk denken h i j de drieken.

Hel is ook een t o e r i s t i s c h boek. 'Ik ben er eens gaan k i i k e n is een / i n die h e r h a a l d e l i j k voorkomt, los de Man /iel met I bales aan de Ionische kust bu K u s a d a s i de /on m il e /cc / a k k e n ( v a n d a a r hel hlo/ende u i t s p a n s c l ) , /oekt de sporen van IMbagoras m K r o t o n en van H i p p o i r a l c s op Kos. Dal is /o gek nog n i e t

l oei isme en a r c h e o l o g i e / n u voor /eer veel mensen een eerste k e n n i s m a k i n g met de d r i c k s c Oudheid. Daar mag ie best bu a a n s l u i t e n . Dus bestudeert hij de ' d u i s t e r e l lerai l u n s m l Ie/e, l mpcdoilcs in de \ ' a l l e i i l e i l empels te Agrigenlo, de p a r a d o x e n van /eno in I lea en l'aesluni, de krekels van A r i s t o t e l e s op l esbos, l • m i n i e s ' kegelsneden m A l e x a n d r i e en de \vondcrcn \ . i i i A n h i m e d e s i n Svramse Alleen d e a t o m e n v a n D e m o c r i l u s hebben hem b l i j k b a a r n i e t a J i l e i / u u s i h r u l t a l e l k u n n e n weglokken. Ol ie er ei ht geweest moet / n n om e r o v e r te k u n n e n meepraten, mag wor-den b c t w n l e l d . A u t o p s i e van beeldjes van ( rotoonse dames' in de v i t r i n e s van een m u s e u m m ( rolone voegt n i e t s toe aan de verklaring van de l'vthagoreisi hè getal l e n m v s t i e k . Het boek is d u i d e l i j k bedoeld vooi een

groot publiek, f.nkclc van de h o o l d s t u k k e n \ e r s i h e n e n eerder m verkorte vorm m het weekblad Intermediair. Wal leert het grote p u b l i e k dan u i l d i t boek' In de eet sic p l a a t s dat de drieken, m tegenstelling tol de bewoners van Mésopotamie en l gvptc, die / u h le\ re den stelden met bel beoefenen van de w e t e n s c h a p voor /over d i e een p r a k t i s c h doel diende, t h e o r e t i s c h e b e l a n g s t e l l i n g hadden en l u n d a m e n l e l e v r a g e n d i i r l d c n te s t e l l e n . Sommige van die \ r a g e n spelen nog steeds een rol m de wetensihappelnke discussie. Op stout-moedige wi|/e brengt de a u t e u r de thaoslhcorie van H e r . u l i t u s m verband met de q u a n t u m m e c h a n i c a , l instem en Stephen Hawking en de speculaties m e i l lelde en Slrnd van l mpcdoiles met de o p v a t t i n g e n van de bioloog langues Monod. Het gevaar van hm eininterpretieren' is hier levensgroot, /oals de a u t e u r ruiterlnk locgeelt (p. 40).

Boekbesprekingen

Charybdis van de even anachronistische hooghartige neerbuigendheid, die de antieke filosofen afschildert .ils c h a r l a t a n s en fantasten, te vermijden. Als De Mans boek le/ers ertoe brengt om, bijvoorbeeld met I loyd als gids, verder in de denkwereld van de beoefenaren van de antieke natuurwetenschappen door te d r i n g e n , heeft het een nuttige functie vervuld. Wie p r i j s steil op een /.eer toegankelijk hoekje over het begin van het natuurwetenschappelijk denken bij de (irieken /al de genoemde be/waren voor lief nemen.

Hl-J. Horstmanshoff

Elly Cockx-lndestege en Francine de Nave (red.), Christoffel Platitijn en de exacte wetenschappen in zijn tijd, tentoonstellingscatalogus (Brussel 1989; ISBN 90-5066-049-5) 191 p., BI- 650.

en

Dr. l-rancine de Nave (red.), 'Exacte' wetenschappen rondom < hrisiitffcl l'luntijn (ca. 1520-1589), colloqui-u m b colloqui-u n d e l (Antwerpen 1990: geen ISBN; l ' colloqui-u h l i k a t i e s van het M u s e u m P l a n t i n - M o r e t u s en het Stedelijk Prentenkabinet nr. 17), 95 p., Bf 295.

Bij elk bezoek treft het Museum P l a n t i n - M o r e t u s in Antwerpen me als een oase van rust. Maar dat betekent natuurlijk niet dat men er sul / n . De vroegere, nu ere-conservator van het museum, I eon Voet, heeft gedegen gepubliceerd over het befaamde drukkershuis, maar de archieven inspireren tot steeds n i e u w onder/oek. Daarnaast /ijn er tentoonstellingen voor een breed publiek. In het 'Plantijnjaar' 1989, vier eeuwen na /i|n dood, werd op die wij/.e Plantijns betekenis als druk-ker en uitgever in de exacte wetenschappen belicht. Die b e t e k e n i s was aanzienlijk. In de/e stad / o n d e r u n i v e r s i t e i t was / i j n bedrijf aan de Vrijdagmarkt het feitelijke centrum van de wetenschappelijke contai ten P l . n i l i i n s boekproduktie is f e n o m e n a a l geweest. In nog geen halve eeuw kwamen niet minder dan 2450 verschillende e d i t i e s van / i j n persen. Weliswaar betrol hel overgrote deel daarvan godsdienstige en h u m . m i s lische werken: slechts 10% kan tot de ex,u Ir welen schappen worden gerekend. Toch /.ijn die bijna twee-honderd t i t e l s i n d r u k w e k k e n d , ge/ien de geringe afzetmogelijkheden van / u l k e boeken.

Dal deel van /mi produktie nu was Ie /len o|> een len t o o n s t e l l i n g , die r u i m 60.000 he/oekers trok, - niet gering voor een opeenhoping van r u i m honden! ken, koperplaten en houtblokken. De gedetailleerde catalogus is een waardevolle herinnering aan al het I r . i . u s d . i t er hiieenlag.

Bij de opening was er een eendaags colloquium, \\.i.n , u h l V l a m i n g e n voordrachten hielden rond d i t / e l l d e

thema. De b u n d e l biedt w e i n i g boven de catalogus; veel woorden gaan op aan lof/angen en opsommingen, l lel meesl le/enswaardig /i|n de referaten van Verbiest b i o g i a . i l Bonde.iu ( ' W i s k u n d e en astronomie len I n d e v,m Plantijn') en de uitgewerkte slotwoorden van Van-paemel ('Over d r u k k e r s en geleerden. W e l e n s c h a p s historische bemerkingen omtrent de rol van hel d r u k kershedrijf in de Renaissance').

P . d e < l e i u |

Kost.is davroglu en Yorgos Goudaroulis (ecls.l, llfikf

Kamerlingh Onnes. Through Measurement ta Knowledge. The selected papers of Heike Kamerlingh

Onnes. 1853-1926 (Dordrecht, Boston, Londen: Kluwer Academic Publishers, 1991; ISBN 0-7923-0825-5; Boston Studies in the Philosophy ol Science, 124) 686 p., ill, fl. 260,00.

Heike Kamerlingh Onnes geldt als een van de helden van de Nederlandse welenschap. Met het vloeibaar maken van h e l i u m en de o n t d e k k i n g van supergelei-d i n g heelt h i | / u h supergelei-de/e roem v e r s c h a f t . Bovensupergelei-dien was h i j n a u w heirokken bij de opkomst van de m o d e r n e e x p e r i m e n t e l e n a t u u r k u n d e in Nederland. Alle reden dus om aandacht te besteden .1.111 de/e manager van wetenschap, (iavroglu en d o u d a r o t i l i s doen d i t door een a a n t a l van K a m e r l i n g h Onnes' , n l i kelen te bundelen. De/e worden ingeleid met een essay ovei / i j n werk en methodologie en een a r t i k e l van de hand van R. de Bruyn Ouboler over hel I eidse

cryo-gene laboratorium.

Het inleidende deel geelt een goed overzicht van het werk van Kamerlingh Onnes, maar de Ie/er moei daarvoor wel een a a n l a l /aken voor lief nemen, /o hanteren de redacteuren een weinig t o e g a n k e l n k e s i i i l van s c h n i v e n . Bovendien /i|n delen van de i n l e i d i n g m o e i l i j k Ie begrijpen /onder kennis van eerder w r i k van de heule < ,i leken.

Op de selectie van hel m a t e r i a a l v a l t w e i n i g aan Ie i n r i l r n Voor alle opgenomen a r t i k e l e n / i j n goede argumenten te geven die de keu/e r e c h t v a a r d i g e n , maar de red.u teuren u - i l e l l e n mei welk i i i l e i i u m / n I r i l r l i j k g e h a n l e e r d hebben D a l is j a m m e r , Icmeer om.l.u veel van het gepresenteerde e x p e r i m e n t e l e werk pas lot / i | n recht komt m de context van hel l o l . i l c werk van Kamerlingh Onnes en / u n a s s i s t e n t e n . Hel is dan ook niet altijd duidelijk wat de Ie/er mei het gebodene aan moet. I.e/en waarschijnlijk, maar ik vermoed dat slechts weinigen het geheel van kaft tol k a l t / u i l e n doorwerken.

\ l v , m l lelden