Brabant - arr. Halle Vilvoorde

A'"

• s,

HET

ORG

•llji

t f f

III l(

:

i

:i .

w4 * I

VICE bibliotheek

95114

Ministerie van Nationale Opvoeding

en Nederlandse Cultuur

Rijksdienst voor Monumenten-en Landschapszorg

HET

HISTORISCH

ORGEL IN

VLAANDEREN

Deel i i a

• i

Brabant — arr. Halle Vilvoorde

A . Fauconnier

&

P H o o s e

Brussel 1975

Het Historisch Orgel in Vlaanderen, Deel H a , door A.Fauconnier & P.Roose

is een uitgave van de

Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg, Jpzef II straat 30, 1040 Brussel

Foto's : - Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (aangeduid met 'AOL')

- de overige zijn eigen foto's

Dactylowerk : Koninklijk Muziekconservatorium, Brussel (L.Weynants)

Drukwerk : Rijksdienst voor Monumenten en Landschapszorg (P.De Padt)

Foto omslag : Mercatorfonds, Antwerpen Wettelijk depot : D/1975/2060/1

"EEN TOEKOMST VOOR ONS VERLEDEN" Het "Jaar voor het Bouwkundig Erfgoed 1975" heeft in heel Europa het monumentaal kunstbezit in de kijker gezet. Dit mag ons niet doen vergeten dat monumenten ook belang-rijke kunstwerken herbergen. Het historisch orgel was de trots van kerken en kathedralen.

Het verheugt mij daarom des te meer dit tweede deel van een systematische inventaris, gewijd aan historische orgels in Vlaanderen, te kunnen inleiden. De omvangrijke inventaris van de Provincie Oost-V laanderen heeft reeds aangetoond welke rol het kerkorgel heeft gespeeld in onze gewesten. De inventaris van het Arrondissement Hal le-V il voorde bevestigt slechts hoelang wij onwetend zijn geweest "hoe rijk wij wel waren", zoals mijn voorganger het uitdrukte toen hij het Oost-Vlaamse deel inleidde.

Deze inventaris betekent een belangrijke stap in het behoud van ons patrimonium, maar in feite moet alles nog gebeuren. Deze en komende generaties zullen de achterstand moeten inlopen van langdurige verwaarlozing. Het verheugt mij des te meer dat dit studie- en prospectiewerk de arbeid is van jonge deskundige ambtenaren en van wetenschappelijk ge-kwalificeerde medewerkers van de "Rijksdienst voor Monu-menten- en Landschapszorg". De dynamische inzet van deze nieuwe generatie staat er borg voor dat "ons verleden nog een toekomst heeft".

Ik stel er prijs op de wetenschappelijke medewerkers, inzon-derheid de heer Fauconnier, de ambtenaren van de Rijks-dienst, de leden van de Koninklijke Commissie voor Monu-menten en Landschappen te danken voor hun medewerking. Mijn waardering gaat ook naar de heren pastoors van deze kerken die hun medewerking aan deze inventaris hebben verleend.

Deze inventaris zal de basis vormen waarop een werkelijke politiek van conservering en herwaardering van ons kunst-patrimonium zal kunnen gevoerd worden.

R. DE BACKER-VAN OCKEN Minister van Nederlandse Cultuur en

HET HISTORISCH ORGEL IN VLAANDEREN Deel II a

Provincie Brabant Arrondissement Halle-Vilvoorde

In het spoor van onze voorganger Gh.Potvlieghe hebben wij, op Initiatief van de opeenvolgende Ministers van Kuituur en met de sti-mulerende belangstelling van hun Kabinetschef J.Fleerackers, het

inventarisatlewerk van het historisch orgelpatrimonium in Vlaanderen verder gezet.

Na de inventaris van het Oost-Vlaamse orgelbezit In de parochie-kerken, leek ons allereerst noodzakelijk het op kaart brengen van de orgels in Vlaama-Brabant, een gebied dat zich eventeer door onvermoede orgelrijkdom heeft laten kennen. Meer dan zestig orgel* die vóór 1900 vervaardigd werden en van historisch, instrumentaal en artistiek be-lang zijn voor de geschiedenis van de orgelkultuur in de tuldelljke Nederlanden, werden in Vlaams-Brabant (arr. Halle-Vilvoorde) geïnven-tariseerd.

Met de ruim 230 historische instrumenten die werden opgetekend in de Oost-Vlaamse inventaris, kan men zich een idee vormen welke be-tekenis het orgel in onze kontrijen heeft gehad.

Omwille van de omvang van het werk in Vlaams-Brabant bleek de indeling in twee banden noodzakelijk t deel 11a bestrijkt het arron-dissement Halle-Vilvoorde, deel lib zal het arronarron-dissement Leuven beslaan.

Ter bespoediging van het omvangrijke inventarisatlewerk, was het een belangrijke vooruitgang dat de Minister ons heeft bedacht met de assistentie van een toegewijde kracht. Dhr. Patrick R O O B G , Zijn trouwe medewerking deed zich gevoelen ook op meer dan louter redactioneel.terrein. Zo kan het tot stand komen van de volgende Inventarisbanden op gepaste wijze worden bespoedigd. We stellen er prijs op aan P.Roose onze bijzondere waardering en dank uit te «preken. Deze invenfarlsband is naar inhoud en vorm in aanzienlijke mate zijn werk geweest.

Voorzien van deze welkome hulp hebben wij kunnen tegemoet komen aan enige gerechtvaardigde kritiek, die naar aanleiding van de Oost-Vlaamse inventaris hier en daar in de pers is verschenen.

Zo is de beknoptheid van een "snel-inventaris", zoals in Deel I, enig-zlns overschreden, en wel om tweeërlei redenen t

Vooreerst is het technisch gedeelte, vooral de beschrijving van het pijpwerk, uitvoeriger behandeld; zelfs een snel-inventaris wordt in belangrijke mate boeiender wanneer, door nagenoeg eenzelfde in-spanning, een grotere hoeveelheid zakelijk feitenmateriaal kan wor-den meegedeeld. Voor het praktisch gebruik van diegenen die vertrouwd zijn mot orgelhistorie en orgelbouw leek ons dit een nuttige aanwinst.

Ten tweede hebben wij een inspanning gedaan om zoveel mogelijk archiefmateriaal dat nog op de pastorijen zelf aanwezig was mede in de bekendheid te brengen, in de overtuiging dat hiermee onmisbare bouwstenen worden geleverd ter vervollediging van de orgelgeschiedenis in Vlaanderen.

Wij willen er echter onmiddellijk aan toevoegen dat wij geens-zins onze Informatie als volledig willen laten doorgaan, noch ten aanzien van de technische opbouw van de beschreven orgels, noch ten aanzien van het archiefmateriaal, de bibliografie of de historische kontekst. Zelfs nog tijdens het in druk gaan van onze teksten ver-schenen er belangrijke historische studies, waarvaH de inhoud helaas niet meer kon worden verwerkt en benut, zo b.V. over het orgel te Sint-Stevens-Woluwe.

Er is bewust vermeden tijdrovende navorsing te doen in Rijks-archieven. Het uit Rijksarchieven betrokken materiaal is hoofdzake-lijk geput uit de persoonhoofdzake-lijke notities van onze voorganger Gh.Pot-vlleghe, die op het domein van de orgelhistorie en het archiefonder-zoek reeds jarenlang zijn sporen verdiend heeft. Een schat van ar-chief gegevens, door hem verzameld is nog niet in publikatie gekomen. Teneinde zeLf tot een juistere identlfikatie van de Instrumenten te kunnen overgaan, en bovendien de hele gemeenschap te laten genieten van reeds vroeger geleverde prestaties, heeft Gh.Potvlleghe welwillend zijn materiaal ter beschikking gesteld. Wij zagen ons dan eerlijk-heidshalve ook verplicht telkens het aan hem ontleend materiaal als

dusdanig aan te duiden. Er past eveneens een bijzonder woord van dank aan Gh.Potvlieghe, voor alle nuttige en bereidwillige aanwij-zingen, die in de loop van het werk onmisbaar zijn gebleken. Naast zijn uitgebreid archiefmateriaal, hebben wij dankbaar verder kunnen bouwen op zijn beproefd rapportsysteem. Het is ons bekend dat dit rapportsysteem destijds uit tasten en zoeken is ontstaan. Getoetst aan enkele jaren praktijk is het thans nog nauwelijks voor verbete-ring vatbaar gebleken.

En toch dient men er zich van bewust te zijn dat onze opdracht-gever, het Ministerie van Nederlandse Kuituur, als allereerste doel-rtelling een "snel-inventaris" nastreefde. Niemand beter dan de au-teurs zelf van onderhavig boekdeel weten hoe onvolledig, hoe korri-geerbaar zulk werk steeds blijft, en ... helaas hoe vatbaar ook voor kritiek, vooral van diegenen die zich op dit ogenblik boven alles hardnekkig vastklampen aan historische en wetenschappelijke korrekt-held, terwijl inmiddels een ontzaglijk historisch muziekinstrumenta-rium dagelijks aan verval, vervuiling, transformatie en ontvreemding bloot staat. De praktijk van de orgelprospektie heeft immers geleerd dat bibliografische en archivalische studies i.v.m. orgels slechts halve waarheid zijn voor de organografie, en dat, ons groeiend kul-tuurbesef ten spijt, er géén toekomst is voor ons orgelverleden indien niet snel geïdentificeerd, geïnventariseerd, geklasseerd, gekonser-veerd, gerestaureerd en gerevaloriseerd kan worden, in een houding die eerlijk en eerbiedig is tegenover het historisch materiaal zelf.

Doorheen de nuchterheid van het louter zakelijk rapporteren om-trent orgelgeschiedenis en orgelonderdelen, heeft het prospektiewerk de bedroevende vaststelling opgeleverd dat er zich aan veruit de mees-te historische orgels het drama voltrekt van een aan zijn verwondin-gen bezwijkend muziekinstrument. Kerkorgels lijden thans zwaar aan funktieverlies, omdat hun onmiddellijke liturgische kontekst gewij-zigd is. Nu reeds weten wij dat restauratie en revalorisatie van het kerkorgel grote problemen oproepen ingevolge de liturgische vernieu-wingen.

De "arme" tijden van het begin van de 190eeuw leverden nog steeds grote orgelkunst op. De prospektie van het arrondissement

Halle-Vil-voorde bracht enkele merkwaardige werken aan het licht van voorheen slechts hoofdzakelijk met naam bekende orgelmakers als P.J. en H. De Volder, H. en Fr.Loret, J.Cappuyns en P.H.Anneessens. Thans staan ook deze instrumenten uit de "arme" tijd in verval. Hier ligt onge-twijfeld een belangrijke taak weggelegd voor de overheid, aangezien blijkt dat privé-initiatief, liefdadigheid en mecenaat deze taak niet meer aankunnen.

Wij mogen er tenslotte nog de aandacht op vestigen dat de pros-pektie vlot gerealiseerd kon worden, dank zij de bereidwillige mede-werking van de Heren Dekens en Pastoors, die vaak een aangenaam ver-rassende belangstelling hebben betoond voor ons werk.

Een woord van dank moet ook nog worden gericht aan het Konink-lijk Muziekconservatorium te Brussel, waar het integrale dactylo-werk met ijver en zorg werd verricht.

PROVINCIE BRABANT / ArrJiALLE-VILVOORDE : Lijst der g e t n v e n t a r i s e e r d e o r g e l s Gemeente ALSEMBERG ALSEMBERG(Heidebroek) ASSE ASSE(ABbeek) A S S E ( A s s e - T e r - H e i d e ) ASSE(Krokegem) A S S E ( W a U e r g e m - T e n - B e r g ) ÜSEKRSEh BEERT BEIGEM BEKKERZEEL BELLINGEN BERG BEVER BEVERCAkrenbos) BOGAARDEN BORCHT LOM BEEK

BORCHTLOMBEEK (Kattem) BRUSSEGEM (Centrum) BRUSSEGEM(Oppem) BRUSSEGEM ( O s s e l ) P a r o c h i e - k e r k O. L. Vrouw S t - E l i s a b e t h v. Hongarije S t - M a r t i n u s H. F a m i l i e St-Hubertus

Onbevlekt Hart v. Maria O. L. Vr. v. h. H. Hart St. - L a m L e r t u s 9, h, Vrpvw O. L. Vrouw St-Godardus O. L. Vrouw S t - S e r v a t i u s St. - M a r t i o u s S t - G e r e o n S t - T h e o d a r d u s St-Amandus

Onbevlekt Hart v. Maria St-Stefaan St-Ste£aan S t - J a n - B a p t i s t Rapport N r . ; 1 1 1 1 1 i : nieuw o r g e l 2 i nieuw o r g e l t 3 : • i 5 i 6 ! 7 i 1 8 | 9 | 10 i 11

i

i2 : _• g e e n o r g e l 13 | 14 g e e n o r g e l 15 j 16 17 b U . 1 5 17 2S 27 28 32 36 38 42 44 47 50 54 5» 61 63 N o t a ' s P. A n n e e s s e n s / M e n e n ( D a e m / A p p e l t e r r e ? ' - 1966 )

BUIZINGEN BUIZINGEN BUK EN £ DIEGEM DIEGEM (LO) DILBEEK DILBEEK ( M t o r t e b e e k ) DWORP £ ELEWIJT ELINGEN E P P E G E M ESSENE £ GAASBEEK GALMAARDEN G O O K G O O K ( Strijland) GRIMBERGEN GRIMBERGEN (Borgt) GRIMBERGEN (Molenveld) GRIMBERGEN ( Verbrande Brug GROOT-BIJGAARDEN G R O O T - B U G A A R D EN GROOT-BOGAARDEN £H A 1 , L E HALLE H. Joanne* B o s c o S t - V i n c e n t i u e S t - A n t o n i u s S t - C a t h a r i n a O. L. Vr. van Vil S m a r t e n S l - A m b r o s i u » S t - T h e r e s i a S t - G a u g e r i c u « S t - H u b e r t u s S t - A m a n J u s S t - C l e m e n s O, L. Vr. Bezoeking O. L. Vrouvsr S t - P i e t e i S t - N i k l a a s O. L. Vr. van Bijstand S t - S e r v a a s A l l e r h e i l i g s t e V e r l o s s e r S t - C o r n e l i u s H. Hart S t - D o m i n i c u s S a v i o S t - E e i d i u s H. F a m i l i e S t - M a r t i n u s S t - R o c h u s geen o r g e l 18 ! 66 1 nieuw o r g e l i i 19 | 71 20 | 80 21 < 85 geen o r g e l 22 23 24 25 26 27 28 29 87 92 98 102 104 112 115 119 geen o r g e l 30 1 131 1 31 ! 137 geen o r g e l 32 ! 140 geen o r g e l 33 146 g e e n e-rgel i 34 ! 148 I 35 ' 155 |

n.

elektronium onbekend, + 1920. (+E. Versch'ueren, t r a n s f o r m . harmonium elektronium elektronium

(nog geen eigen p a r o c h i e k e r k

HALLE ( Breedhout) HALLE ( E s s e n b e e k ) HAMME HEKRUIS HEKELGEM HERFELINGEN HERN E HERNE (Kokejane) HOEILAART HOFSTADE HUIZINGEN HUMBEEK £ ITTERBEEK £ KAMPENHOUT KAMPENHOUT ( R e i s t ) K A P E L L E - O P - D E N - B O S KESTER KOBBEGEM £ LEERBEEK LEMBEEK LIEDEKERKE LIEDEKERKE LONDERZEEL LONDERZEEL LOT H. Hart St. Jozef & F r a n c i s c u a O. L. Vrouw O. L. Vr. van Bijstand S t - M i c h i e l S t - N i k l a a * S t - P i e t e r O. L. Vrouw S t - C l e m e n s O. L. Vr. van Bijstand S t - J a n - B a p t i s t S t - R u m o l d u s S t - P i e t e r O. L. Vrouw S t - J o r e f S t - N i k l a a s S t - M a r t i n u s S t - G a u g e r i c u s S t - P i e t e r S t - V e r o n u s O. L. Vr. Boodschap S t - N i k l a a s S t - C h r i s t o f f e l S t - J o z e f S t - J o z e f geen 36 37 o r g e l nieuw o r g e l 38 39 40 geen 41 geen 42 43 geen 44 o r g e l o r g e l 156 162 166 169 172 175 184 186 o r g e l 188 nieuw o r g e l 45 46 47 48 49 geen 50 51 52 o r g e l 192 195 200 203 208 211 215 220 nieuw o r g e l in. elektronium J. A n n e e s s e n s / Menen. 1939 elektronium G e b r . S l o o t m a k e r s / B r u s s e l , 1926 elektronium F a . S t e v e n s / D u f f e l , 1961

£ MACHELEN MALDEREN MAZENZELE MEISE MEISE(St-BrLxiu9-Rode) MELS BROEK MERCHTEM MERCHTEM( Peizegem) MOLLEM MOLLEM (Bollebeek) MUIZEN MUIZEN £ NEDEROKKERZEEL NIEUWENRODE NOSSEGEM £ OETINGEN OPWIJK OPWIJK ( D r o e s h o u t ) OPWIJK ( N i j v e r s e e l ) OUDENAKEN & S t-LAUREINS-BERCHEM OVERUSE OVERUSE ( E i z e r ) OVERUSE ( J e s u s - E i k ) St-Gertrudi» St-Amandus St-Pietersbanden St-Martinus St-Brixius St-Martinus O. L. Vrouw O. L. Vr. Onbevlekt St-Stefaan

St-An ton lus St-Albertus St-Lambertus St-Stefaan O. IJ. Vr. Hemelvaart St-Lambertus S t - U r s m a r u s St-Paulu» St-Jozef O. L. Vr. Middelares St. -Pietersbanden St-Martinus St-Maria-Magdalena O. L. Vrouw 53 54 nieuw nieuw org« org« geen orgel 55 56 57 58 59 nieuw nieuw 60 61 62 tó 64 nieuw 65 M org« org< •org« geen orgel 67 68 geen orgel 222 225 1 1 228 231 236 238 242 1 1 245 249 250 254 2 5 r 1 262 265 268 272 IV Fa. Klais/Bonn, 1952-53 Fa-. Van Bever / Laken, 1896

G. D'Hondt/Hcr»elt. 1959 G. D'Hondt U B. P e l s / H e r s e l t ,

Gebr. Slootmakers/Brussel ( + A . J o r i s , transform.)

O V E R U S E ( M a l e i z e n ) O V E R U S E ( T e r U n o n ) O V E R U S E (Tombeek)* £ PEPINGEN PERK P E U T I E £RAMSDONK RELEGEM R O O S D A A U O - L - V r o u w - Lombeek) ROOSDAAL ( P a m e l ) ROOSDAAL ( P a m c l - L e d e b e r g ) ROOSDAAL (Strijtem) RUISBROEK tSCHEPDAAL SCHEPDAAL (Pede) S T . KATHARINA- LOMBEEK S T . KATHARINA-LOMBEEK ( B o s s t r a a t ) S T . K W I N T E N S - L E N N K S T . K W I N T E N S - L E N N K ( E i z e ringen) S T . MART ENS-BODEGEM S T . M A R T E N S - L E N N K S T . P I E T E R S - K A P E L L E ST. PTETERS-LEEUW S T . PIETERS-LEEUW (Negenmanneke) S t - J o o s t S t - M i c h i e l St-Bernardu» St-Martinu» S t - N l k l a a s St-Martinus St-Martinu» S t - J a n - B a p t i s t O. L. Vrouw St-Gaugericu« St-Apollonia St-Martinus O. L. Vrouw St-Rumoldus S t - G e r t r u d i s St-Catharina S t - J o z e f St-Kwlnt«n S t - U r s u l a St-Mar'tinus St-Martinus S t - P i e t e r S t - P i e ter St-Stefaan 69 70 71 72 73 nieuw 74 75 76 77 78 79 nieuw 60 81 82 geen or 83 84 85 86 87 88 274 276 278 280 284 o r g e l 288 290 294 299 302 304 o r g e l gel 307 309 312 323 335 341 348 353 357 g e e n o r g e l Fa. Van de L o o / L e u v e n , 1955 ( S t e v e n s / D u f f e l ? ) , na 1900 ha rmonium e l e k t r o n i u m

St. PIETERS-LEEUW (Zuun) S T . STEVENS-WOLUWE S T . U L R K S - K A P E L L E S T E E N H U F F E L S T E E N O K K E R 2 E E L S T E E N O K K E R Z E E L ( H u m e l g e m ) STERREBEEK STROMBEEK-BEVER £ T E R A L F E N E TERNAT TOLLEMBEEK TOLLEMBEEK (Herhout) £ VILVOORDE VILVOORDE VILVOORDE VILVOORDE

VILVOORDE (Het Voor) VILVOORDE (Houtem) VILVOORDE (Koningslo) VLEZENBEEK V O L L E Z E L E £ WAMBEEK WEERDE WOLVERTEM WOLVERTEM (Impde) S t - L u t g a r d i s St-Stefaan S t - U l r i k s St-Genoveva St-Rumoldug St-Catharina S t - P a n c r a t i u s St-Amandus S t - J a n - E v a n g e l i s t S t - G e r t r u d i s St-Martinus O. L. Vrouw H. Hart

O. L. Vrouw v. Goede Hoop St-Antonius v. Padua S t - J o z e f S t - J a n - B e r c h m a n » St-Antonius S t - A l o y s i u s v. Gonzaga O. L. Vrouw S t - P a u l u s S t - R e m i g i u s St-Martinus S t - Laurentius St-Kwinten 89 90 91 362 364 373 nieuwj orgel 92 93 94 95 96 97 98 geen orgel 376 381 385 388 396 401 405 i nieuw orgel 99 geen geen geen 100 geen 101 102 103 geen 104 105 i i orgel orgel orgel i i orgel i i t i • orgel i i i 411 416 419 423 429 435 439 VI. E. V e r s c h u e r e n / T o n g e r e n , !<?( Fa. Van de L o o / L e u v e r , 1956 elektronium elektronium elektronium

WOLVERTEM ( I m p d e - B o s k a p e l ) WOLVERTEM ( M e u s e g e m ) WOLVERTEM ( R o s s e m ) WOLVERTEM (Westrode) £ ZAVENTEM ZAVENTEM ZELLIK ZEMST ZEMST (Laar)

O. L. Vrouw der Kranken O. L. Vrouw Boodschap S t - M e d a r d u s & Gildardus O. L. Vrouw v. d. Rozenkrans S t - J o z e f S t - M a r t i n u s S t - B r a v o S t - P i e t e r S t - E n g e l b e r t u s & B e r n a r d u s 106 107 108 geen o r g e l nieuw t r g e l 109 110 441 445 449 454 460 geen o r g e l • nieuw o r g e l

vn.

h a r m o n i u m E. V e r s c h u e r e n / T o n g e r e n , 1963 e l e k t r o n i u m J. S t e v e n s / D u f f e l , 1911 (+Fa. A e r t s & C a s t r e l , r e s t . ) $$$$$$$$$$$$$

NOTA : 1) Oe k e r k e n w a a r v a n de n a a m onderlijnd i s , zijn g e h e e l ol g e d e e l t e l i j k g e k l a s s e e r d . 2) St. S t e v e n s - W o l u w e : het o r g e l i s afzonderlijk g e k l a s s e e r d a l s monument.

Lijst van gehuchten, niet-zelfstandige opgeslorpt zijn door fusie :

A. Akrenbos zie Asbeek " B. Bollebeek " B o s s t r a a t " Borgt " Breedhout " D. Droeshout " • E. . E i z e r " Eizeringen " Essenbeek " H. Heidebroek " Heienbeek " Herhout " Het Voor " Houtem " Humelgem " I. Impde " J . J e z u s —Eik " K. Kattem " Kokejane " Koningslo • " Krokegem "

gemeenten, of gemeenten die thana

onder Bever " Asse " Mollem " St. -Katharina-Lombeek " G r i m b e r g e n " Halle " Opwijk " Overijse " S t . - K w i n t e n s - L e n n i k " Halle " Alsemberg " G r i m b e r g e n ( V e r b r a n d e Brug) " Tollembeek " Vilvoorde " Vilvoorde " Steenokkerzeel " W o l v e r t e m " O v e r i j s e " Borchtlombeek " H e r n e " Vilvoorde " A s s e

L. M. N .

b.

p . R.

s.

T, V.

w.

z.

Laar Zedeberg Z o Maleizen Meusegem Molenveld Moortebeek Negenmanneke Nijverseel Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek Oppem O s s e l Pamel Pede P e i z e g e m Relet Rode St-Brixius-Rode S t-Laur eins - Be r chem Strijland Strijtem Ter-Heide T e r l a n e n Tombe ek Verbrande Brug-Heienbeek Walfergem-ten-Berg Westrade Zuus . zie tt i i i i •i i i i i i i i i i i i i i i • i i i n i i i " i i i i i i i i i i i i n t i i i n n onder i i i i rt n i i i i i i i i i i i i i i i i i i n i i t i n i i ir i l i l n i l n i l t l t t tt Zemst Roosdaal Diegem Overijse Wolvertem Grimbergen Dilbeek St. - P i e t e r s - L e e u w Opwijk Roosdaal Brussegem Brussegem Roosdaal Schepdaal Merchtem Kampenhout Meise (St-Brixius-Rode) Meise Oudenaken Gooik Roosdaal Asse Overijse Overijse Grimbergen A s s e Wolvertem St- Piete r s - Leeuw *

1

-ALSEMBERG O. L. Vrouw

Auteur instrument : " Em. Kerkhoff, Breveté / Bruxellea " Bouwjaar: 1924 , met gebruikmaking van ouder pijpwerk. Onderhoud : Fa. Pels-D'hondt

INSTRUMENT imnmnmmmm» Dispositie : Gr. Org. montre 16 bourdon 16 montre 8 bourdon 8 flOte h a r m . 8 diapason 8 s e s q u i a l t e r 2st p r e s t a n t 4 doublette 2 fourniture 5r bombarde 16 trompette 8 Reciet bourdon 16 flüte t r a v e r s 8 cor de nuit 8 salicional 8 voi3£ c e l e s t e 8 mnélophone 4 quinte 2 2 / 3 octavin 2 t r o m p e t t e h a r m . 8 b a s s o n - h a u t b o i s 8 t ymbel 3st

- de gebruikelijke koppels en zwi'ipedaal manuaalomvang : G-g " ' pedaalomvang : G-f ' Ped. c o n t r e b a s s e 16 s o u s b a s s e 16 bourdon 8 octave b a s s e 8 bombarde 16 t r o m p e t t e 8 k o r a a l b a s 4 Pijpwerk

- er is nog een belangrijk gedeelte pijpwerk van Goppin, Anneeasens en Van Peteghem (bv. fourniture )

- zeer diepe stemsleuven in het oud pijpwerk - het overige is van Kerkhoff

_ 7 _

- de s e s q u i a l t e r

c y m b e l ) zijn een 10-15 t a l j a r e n g e l e d e n bijgeplaatst d o o r G. D'hondt, k o r a a l b a s Windladen : - p n e u m a t i s c h s y s t e e m , Kerkhoff - g e s c h r o e f d e p i j p e n s t o k k e n K l a v i a t u u r : l o s s t a a n d e s p e e l b a k , t u s s e n de g e d e e l d e o r g e l k a s t in T r a k t u u r en t o e b e h o r e n : p n e u m a t i s c h W i n d v o o r z i e n i n g : m a g a z i j n b a l g ORGELKAST G e d e e l d e n e o - g o t i s c h e o r g e l k a s t . LITERATUUR / 1) E. G. J. G r é g o i r : " H i s t o r i q u e . . . ", A n v e r s 1865, p. 73 : " ANNEESSENS ( P i e r r e H. ), a c t u e l l e m e n t f a c t e u r d ' o r g u e s k Ninove a c o n s t r u i t une c e n t a i n e d ' o r g u e s dont la p l u p a r t s o n t d'une p e t i t e d e m e n s i o n . Il a étê c h a r g é de l ' e x é c u t i o n d ' u n g r a h d o r g u e h la b e l l e é g l i s e d ' A l s e m b e r g

( p r é s de B r u x e l l e s ) que nous avons e x p e r t i s e il y a q u e l q u e s a n n é e s , e t dont la soufflerie l a i s s a i t b e a u c o u p h d é s i r e r ; c e p e n d a n t il y a q u e l q u e s bons jeux dans eet o r g u e qui contient une p é d a l e s é p a r é e . Aprfes n o t r e e x p e r t i s e ce f a c t e u r a r e m é d i é k p l u s i e u r s défauts de e e t i n s t r u m e n t . "

2) C. T h e y s : " G e s c h i e d e n i s van A l s e m b e r g " , A. H e s s e n s , B r u s s . I 9 6 0 . , p . 4 0 4 - 4 0 5 : . . . r e e d s in 1535 w o r d t e e n o r g e l b l a z e r v e r m e l d .

^ • *

In 1570 w e r d een s o m " b e t a e l t aen Mr. Machiel M o n t m o r r e n c y van die o r g e l e n t e a c c o r d e r e n " (K. A. 234). En een a n d e r e nog in 1571 aan J o r i s Anthonis o m op " d o r g e l e n te s p e l e n " . In 1639 w e r d het o r g e l " v o l m a e k t d o o r J a n M a t h i j s , bij d i v e r s g h e m e e s t e r s in de Sinxen dagen g e v i s i t e e r t en goed b e v o n d e n . " In 1642 w e r d " M r . M a t h y s o r g e l m a e c k e r b e t a e l t v o o r d i v e r s s c h e r e y s e n d ' o r g e l t e r -s t e l l e n " . (KA. 2324)

. . . ( u i t b e t a l i n g e n a a n o r g e l i s t en z a n g e r s )

Bij het i n s t o r t e n van de t o r e n in 1807 w e r d h e t o r g e l v e r b r i j z e l d . Of h e t h e r s t e l d of een nieuw w e r d g e p l a a t s t , is niet bekend. Uit s t u k k e n u i t h e t g e m e e n t e a r c h i e f blijkt dat de k e r k e r a a d in 1830 t o e l a g e n v r o e g o m e e n o r g e l te voltooien, m i t s g a d e r s a n d e r e w e r k e n . Een o v e r e e n k o m s t van 1804-1805 voor de voltooiing van h e t o r g e l w e r d mondeling a a n g e g a a n m e t o r g e l m a k e r C o p p i n uit N i j v e l . Die m a n leefde nog in 1830. Toen w e r d h e m g e s c h r e v e n o m de " b e k o s t i n g e n te k e n n e n 'zo van h e t voltooien van zijn w e r k a l s van het p l a a t s e n m i t s g a d e r s die s o m die van h e i r

op r e k e n i n g i s b e t a a l d . " Die k o s t e n zouden 80 f r a n s e k r o n e n b e d r a g e n . D a a r o p had hij ontvangen 13 p i s t o l e n m i t s g a d e r s 600 pond lood. De k o s t e n v o o r h e t p l a a t s e n r a a m d e Coppin op nagenoeg 1400 G. D a a r i n w a s niet b e g r e p e n h e t " Buffet of de k a s w a a r v a n het h a n t w e r k " op 800 g. g e s c h a t w a s . Het nodige hout zou m e n vinden bij dat welk te A n t w e r p e n v o o r de p r e d i k s t o e l g e v o e r d w a s . . . De o v e r h e i d

had ook g e v r a a g d w a a r ze het geld vandaan h a a l d e n voor het b e t a l e n van het v o o r s c h o t . H i e r o p w e r d g e a n t w o o r d dat het v o o r t k w a m van " s p a a r z a a m h e d e n welke ' d e r z e l v e r b e s t u u r d e r s in v o o r g a a n d e j a r e n hadden g e d a e n . ". . .

We denken dat het o r g e l nooit door Coppin voltooid w e r d , m a a r w e l l e v e r d e hij in 1819 h e t " p o s i t i e f van onze o r g e l " voor 960 g.

Het b e e l d h o u w w e r k van de o r g e l k a s w e r d u i t g e v o e r d d o o r Anthonie uit B r u s s e l .

Een nieuw o r g e l w e r d in 1849 begonnen m e t 44 v e r s c h i l l e n d e s p e l e n door P . H. A g n e e s s e n s u i t Ninove en a c h t j a a r l a t e r voltooid m a a r

^ 4 ^

w e r d in de j a r e n 1868-69 m e r k e l i j k v e r b e t e r d en gewijzigd d o o r van P e t e g h e m . Die v e r a n d e r i n g was nodig g e m a a k t t e r w i l l e van de h e r s t e l ling van de k e r k . Het s p i t s b o o g v e n s t e r in de v o o r g e v e l , dat t o e g e

-m e t s e l d w a s , -m o e s t w o r d e n geopend en bijgevolg -m o e s t ook de o v e r g r o t e nrrrplkas die e r v o o r stond v e r d w i j n e n . Met o r g e l w e r d g e s p l i t s t , . .

Volgens het g e t u i g e n i s van deskundigen s l a a g d e Van P e t e g h e m u i t s t e k e n d in zijn w e r k , h e t nieuwe m e c h a n i s m e kon niet genoeg geloofd w o r d e n ( De Buck, a. w. 5 9 - 6 0 ) . Het o r g e l w e r d g e k e u r d d o o r Edward G r é g o i r . . . A n d e r d e e l s s t a a t bij van B e m m e l te l e z e n dat h e t o r g e l van 1870 i s . . . De o r g e l k a s zou e c h t e r p a s in 1882 voltooid g e w o r d e n zijn (B. C. R. A. A. , 1822, b l . 92 ). M c t - p a s e n 1924 w e r d het v e r n i e u w d o r g e l gewijd d a t door de f i r m a Kerkhoff van B r u s s e l w e r d h e r b o u w d v o o r 30 s p e l e n , 2 k l a v i e r e n en p e d a a l v o l g e n s het p n e u m a t i s c h s t e l s e l . Het k o s s t e 80. 000 fr. 3) Gh. P o t v l i e g h e : " De o r g e l m a k e r s Kerkhoff " in de P r e s t a n t , XII* j r g . p. 5, W e r k l i j s t ; A l s e m b e r g , p a r o c h i e k e r k ' ( 1 9 2 4 ) ' HUIDIGE TOESTAND I n s t r u m e n t , m e u b e l en o n d e r h o u d : n o r m a a l Datum p r o s p e c t i e : j u l i 1973.

ASSE St. M a r t i n u s - k e r k A u t e u r i n s t r u m e n t : ondanks p i j p w e r k u i t d i v e r s e p e r i o d e n te b e s c h o u w e n a l s een i n s t r u m e n t van " M a n u f a c t u r e d ' o r g u e s d ' E g l i s e F . L o r e t Malines " ( p l a a t j e op de s p e e l t a f e l ) Bouwjaar : 1868 Aan het o r g e l w e r k t e n a c h t e r e e n v o l g e n s : 1637-1639 : Hans Goltfus - J a n B r e m s e r 1713 : Le Roy o r g e l b o u w e r te R i j s e l 1718 : . J . B. F o r c e v i l l e 1744 : J . Th, F o r c e v i l l e 1752-1783 : J. B. Goynaut +1852 : H. De Volder / B r u s s e l ( v e r n i e u w i n g m e t een positief : 25 s t e m m e n ) 1868 : F. L o r e t / M e c h e l e n 1886 : C. L o r e t + 1930 ; J o s S t e v e n s / Duffel

( ombouw in de huidige gedaelde o r g e l k a s t )

<? Q " INSTRUMENT. D i s p o s i t i e : G r . O r . : Bourdon 16 P r e s t a n t 4 C o r n e t F o u r n i t u r e B o m b a r d e , T r o m p e t t e C l a i r o n 5A 16 8 4 Quintadena M o n t r e Viole L o r e t FlOte o u v e r t e

8 8 8 F l u t e o u v e r t e 4 P o s . R e c i e t P e d a a l Euphone 8 Viola 4 B a s s o n h a u t b o i s 8 S a l i c i o u a l 8 T r o m p e t t e c é l e s t o 8 Bourdon 8 F l a g e o l e t 2 Mélophone 8 F l ü t e h a r m o n i q u e T r e m b l a n t

F l ü t e douce C l a r i n e t t e Voix h u m a i n e Bourdon 4 8 8 Dolciana 4 C o n t r e b a s s e FlÜtis o u v e r t e Viola 16 8 8 8 B o m b a r d e 16 Mélophone 8 T r o m p e t t e K o p p e l s : P e d + G . O . P e d . + P o s . G . O . + II II + III Z w e l k a s ; M a n u a a l o m v a n g : C - g " ' P e d a a l o m v a n g : C - d '

- 7

P i j p w e r k :

T h a n s geen frontpijpen : in de b a s van Melophone 8 (positief) bevinden zich nog een a a n t a l zinken frontpijpen (van L o r e t ) : m e t m e t a a l v e r n i s b e s c h i l d e r d .

Binnenpijpwerk : H. W. : C o r n e t 5r : hoofdzakelijk 17* e e u w s . F l ö t e o u v e r t e 4 : 17* e e u w s .

P r e s t a n t 4 : eind 18* eeuw - begin 19* eeuw

M o n t r e 8' : 17* eeuws en 18* eeuws , g r o o t s t e L o r e t . Viole L o r e t 8 : voet m e t Z h o r i z o n t a l e naden.

a a n g e s o l d e e r d o n d e r l a b i u m in v i e r k a n t e v o r m - dikke k e r n e n . F l ö t e o u v e r t e 8 : 17* + 18* eeuws , z e e r wijd ;

g r o o t s t e L o r e t .

Bourdon 16' : disk.17* e e u w s . Goltfus . B r e d e z w a r e loden voeten . Bas in e i k e n : L o r e t . F o u r n i t u r e 5r ; 18* eeuws pijpwerk ; 2 h o o g s t e k o r e n ( op afzonderlijke sleep) v e r d w e n e n . B o m b a r d e 16': ) j t T> « u ^_i4j~ in.» g r o t e n d e e l s De V o l d e r mxiien 19* eeuw T r o m p e t 8' : g r o o t s t e staan g e k r a a k t . C l a i r o n 4 ' : R e c i e t : F l u i t 4 ' : 18* + 19* eeuw , b a s gedekt v e r v o l g e n s m e t r o e r e n en c o n i s c h .

Bourdon 8' : 17* eeuw. , bas in eiken ( L o r e t ) S t r i j k e r s : L o r e t , h o g e r t i n g e h a l t e .

C l a r i n e t t e 8' : (als wijde k r o m h o o r n g e b o u w d ) : L o r e t . Voix h u m a i n e 8 : L o r e t ; duitse knoppen

P o s i t i e f : Melophone 8 : L o r e t , h o g e r t i n g e h a l t e r o n d b o v e n l a b i u m . Bourdon 8 : 17* eeuw ; b a s : L o r e t

F l u t e h a r m o n i q u e 4 : in d i s k a n t o v e r b l a z e n d F l a g e o l e t : c o n i s c h ; 17* eeuw + L o r e t ( g r o o t s t e ) T r o m p e t t e 8' : De V o l d e r Hautbois 8' : De Volder Euphone 8 : L o r e t ; gebouwd a l s t r o m p e t 8' m e t d o o r s l a a n d e tongen. F s d a a l : C o n t r e b a s s e 16 : eiken m e t kastenl*aarden : L o r e t \ e i k e n b e k e r s in de b a s ; blikken T r o m p e t t e 8 : ) o n d e r 8 t u k k e n ; D e Volder / L o r e t . F l u t e o u v e r t e : g r o o t s t e in hout; m e t a l e n : hoog t i n -pehalte', L o r e t Viola 8 : hoog t i n g e h n l t e m e t k a s t e n b a a r d e n ; L o r e t T o e s t a n d p i j p w e r k : v e r v u i l d ; s t c m s l e u v e n a l g e m e e n . Het

oude p i j p w e r k i s van hoog l o o d g e h a l t e ; h e t L o r e t - p i j p w e r k v e r t o o n t h o g e r tii g e h a l t e .

W i n d l a d e n : de laden van de mj'.nualen zijn volledig van L o r e t ( 5 6 c a n c e l l e n ) , en zijn g e m a a k t g e w e e s t v o o r m e c h a n i s c h e t r a k t u u r . De p e d a a l -l a d e n zijn nieuw ( van S t e v e n s ) en p n e u m a t i s c h a a n g e s -l o t e n .

D o o r s p r a a k v a s t g e s t e l d . B e l e d e r i n g g e b a r s t e n Stokken g e s c h r o e f d . E i k e n v e n t i e l e n v o o r en a c h t e r in pin ; d e l a d e n van G r . O r . en P o s . zijn g e d e e l d . Ook de c o r n e t l a d e -s van L o r e t . K l a v i a t u u r : o r i g i n e l e L o r e t s p e e l t a f e l ; v r i j s t a a n d op h e t d o k s a a l . , o r i g i n e l e k l a v i e r e n en k o p p e l i n g e n .

9

-Toetsbeleg : ivoor Pedaal : nieuw; Stevens.

Traktuur : Registertraktuur : nieuw : Stevens. De r'egi sterknoppen zijn origineel : volledig in w:'t porcelein gemaakt. De registeropschriften van

Pedaal : in rood Positief : blauw

Gr. Or. : zwart Reciet : groen.

Toetstraktuur : : nieuw : Stevens . Pneumatisch.

Windvoorziening : nieuw : Stevens . Magazijnbalg ; windkanalen nieuw.

ORGELKAST.

Gedeelde stijlloze neo-gotische orgelkast aan beide zijden van het doksaal op-gesteld. Deze kast werd gemaakt door Stevens/Duffel.

Van de voormalige Loret-kast uit 1868 bleef nog een ontwerptekening bewaard die gepubliceerd werd door Gh. Potvlieghe in onderstaande publikatié

De tekening zelf wordt bewaard op het Ascania-archief,

LITERATUUR .

Gh. Potvlieghe : "Negentien Orgelbouwers te A s s e " , in 'Ascania', drie-maande-lijks tijdschrift over A s s e , zijn streek en zijn mensen, 8ste jg. nr. 3.

10

-ARCHIVALIA.

In het archief van de St.. Martinuskerk te Overijse bleven 2 brieven bewaard van de organist I. Vastersavendts. Toen het er te Overijse in 1870 om ging de keuze van een orgelmaker te bepalen, won de kerkfabriek het advies in van verschillende organisten die een orgel bespeelden van ién der kandidaat-orgelmakers, waaronder Fr. Loret uit Mechelen. Van deze laatste werd het orgel te Asse geacht als een representatief werstuk, wat meteen een interes sant waardeoordeel is uit de vorige eeuw.

Assche Ie 6 Juillet 70

Monsieur,

Tous ce que je puis dire de notre Orgue c'est qu'elle est bon sous tous les rapports 1* Comme solidité elle restera plus d'un siècle tandis que beaucoup d'autres après une dizaine d'annéea ne valent plus rien 2* Comme mécanique je n'ai

jamais vu de meilleur et si bien soigné il ne sarrêtera pas en hiver ni de l'humidité comme on voit partout dfes qu'il est pluvieux. 3* pour ce qui regarde Ie prix Ie notre n'est pas trops cher.

Maintenant pour avoir des meilleurs renseignement je vous conseille de venir voir notre Orgue.

Agrees mes salutations e m p r e s s e e s I. Vastersavendts

1 1

-A s s c h e , den 13 Oogst 1870

Mijnheer B e r g i e r s

Ons o r g e l i s gemaakt door Mr. Loret van Mechelen.

2* Zij k o s t 18 duizend franken maar daar

i s v e e l gebruikt van de oude O r g e l gebruikt, ( s i c . ) 3* Zij heeft dry K l a u w i e r s e e n v r i j P e d a a l

en 32 r e g i s t e r s te w e t e n . Groot O r g e l Bourdon P r e s t a n t Quintadena Montre 16 pieds 4 " 8 " 8 " 8 " 8 " 4 " V i o l e L o r e t Flute ouverte Flute ouverte —

Cornet 5 rangs 160 tuyau Fourniture 5 " 280 Bombarde ; m 8 " T r o m p e t t e 4 " Clairon '

12 Positif Viola Salicionale -Bourdon Melophone Flute harmonique — Flageolet .4 P. _8 _8 8 Trompette celeste— Hautbois-basson ' Récit Bourdon Melophone Dolciana — Flute douce Clarinette — Voix-humaine Tremblant .8 P.

.8PJ P

- _4P-.8 P. .8 P. Pédale Soubasse Flute Viola Bombarde Trompette .16 p. . 8 p. 8 p. .16 p. 8 p. Pédales d'accouplements

13

-ace. du positif au grande orgue ace. du réeit au positif

ace. des des jeux d'anches de la pédale • Boite expressive

de tine pijpen zijn gemaakt van goede

atof en de bombardepijpen hebben voor de sterkte voeten in koper, de houte pijpen zijn van goed eiken hout, de mekaniek en de registers in koper in de plaats van hout het welk gij zelf zoudt moeten komen zien om er goed te kunnen van oordeelen, en als ui. eens wilt komen

zien, ik ben tot uwe dispositie het 's maandags ben ik bijna altijd te huis maar om geene verlore reis te doen gelief mij dan een weinig op voorhand te schrijven.

Aanveerd Mijnheer de verzekering mijner achting.

I. Vastersavendts.

Door dhr, Gh. Potvlieghe werd ons de t e k s t van volgend r e p a

-r a t i e c o n t -r a c t t e -r hand g e s t e l d , opgesteld doo-r de o-rgelmake-r

Dreyman.

De t e k s t i s zo b e l a n g r i j k omdat h i e r i n de oude d i s p o s i t i e

s t a a t opgetekend zoals ze i n 1842 was, b l i j k b a a r nog in de

18° eeuwse vorm. Of het c o n t r a c t uitgevoerd werd i s n i e t

bekend.

in

-Disposition und Uberschlag zur

der Orgel in die parogial-kirche zU Assche a. Manual

1. P r i n c i p a l 8 fuss 2. Bordun 16 fuss 5. Hohlpfeif 8 fuss 4. P r a e s t a n t 4 fuss 5. Floete 4 fuss 6. T e r z aus 4 fuss 7. N a s s a r d 3 fuss 8. T e r z aus 2 fuss 9. Octave 2 fuss 10. Cornett 8 fuss disc. 11. Mixtur 1 fuss 12. Clmbal l/4 fuss 13. Sexquialter 11/2 fuss. 14. Sexquialt 3 fuss 15. Bombard 16 fuss b a s s

b a s s disc.

16. Bombard 16 fuss disc. 17. T r o m p e t 8 fuss b a s s 18. T r o m p e t 8 fuss disc. 19. Claron 4 fuss bass 20. Claron 8 fuss disc.

b. Positiv.

21. P r a s t a n t 4 fuss 22. Hohlpfeif 8 fuss 23. Floete 4 fuss 24. T e r z aus 2 fuss 25. N a s s a r d 3 fuss 26. Octava 2 fuss 27. Larigot l l / 2 fuss 28. Mixtur 3/4 fuss 29. Cimbal 1/4 fuss

30. Cornett 3 fuss disc. 31. Crumhorn 8 fuss ' 32. Crumhorn 8 fuss disc. b a s s .

33. Voxhumana 8 fuss b a s s . 34. Voxhumana 8 fuss disc. c. Echo

35. P r a e s t a n t 4 fuss disc. 36. Bordun 8 fuss disc. 37. Floete 4 fuss disc. 38. Octava 2 fuss d i s c . 39. Cornett 4 fuss d i s c . 40. C r u m h o r n 8 fuss disc

Uberschlag zur höchst nothwendige

Istens, m u s s e n alle Pfeiffen der Orgel zur richtigen Ansprach gebracht werden

2 s t e n s , Sind die 3 Balge an manchen stellen m u s s e n gemacht und

3 t e n s , m u s s e n die Pfannen in der tiefe Octave der Bombard 16 fuss, m i t L ed e r überzogen werden damit das d e r zunge. . .

15

-4ten8, lm Manual und Positiv-Windkasten mussen die ventilfedern damit die Ventile b e s s e r schliessen.

Stens, m u s s e n die F i n g e r - C l a v i a t u r e n vom

und m i t vom Beinglatten belagt werden

6tens, m u s s die Orgel rein gestimt werden, für diese arbeiten ist meinen billigste forderung acht hündert francs. B e s s e r und z w e c k m a s s i g e r ware a b e r folgende R e p a r a t u r

Istens, in diesen Orgel an sanften Registern { ) w a r e dafur viel b e s s e r wann

d i e T e r z aus 4 fuss in Manual mit ein neuer Salicional 8 fuss von 12 lott zinn verwechselt würde

Zstens, m u s s t e n die Sexquialter mit ein neuer R e g i s t e r WaldflOte 2 fuss van zinn v e r w e c h s e l t werden.

3 t e n s , l m Positiv m u s s t e die Voxhumana 8 fuss welche s e h r slecht i s t . . . . m i t einer neue SpitzflOte 4 fuss van zinn v e r w e c h s e l t werden.

4ten8, 1st im Positiv die T e r z aus 2 fuss sehr m u s s t e n dafur ein neue Flageolet 2 fuss van Zinn gemacht werden Stens, sind die d r e y F i n g e r - C l a v i a t u r e n sehr ausgespielt diesen

mus sten mit néuen verwechselt werden wie auf das Pedal.

6tens, Die Mechanic der Claviaturen und RegisterzUgen sind auch s e h r ausgespielt d i e s e mUasten . , . R e p a r i e r t werden.

Diese m e h r a r b e i t e n würden sich auf zwey tausend fünfhundert francs belaufen.

16

-Die J a h r l i c h e durchstimmung d e r Orgel würde ich fUr sechsich francs tlber

Assche den 8sten B. Dreymann

septe. 1842 O r g e l b a u m e i s t e r in Mainz a m Rhaih .

HUIDIGE TOESTAND. meubel : n o r m a a l

i n s t r u m e n t : in verval ; volkomen onbespeelbaar. onderhoud : geen m e e r

17

-ASSE ( Asse-ter-Heide)

St- Hubertus

Auteur instrument : opschrift "P., Stevens-Vermeer sch

Orgelmaker Duffel"

Bouwjaar : 1890-1891 J met gebruikmaking van materiaal van het vorig

orgel van Henricus De Volder uit 1850

INSTRUMEN'i

Dispositie :

reciet g r . o r g .

basson-hautbois 8 ( * ) m o n t r e 8

flüte 4 (*) bourdon 16

flageolet 2 viola di gamba 8

bourdon 8 flüte 4

violon 4 doublette 2

voix celeste 8 prestant 4

salicional 8 fourniture 3t

trompette 8

(*) : deze beide spelen werden nooit geplaatst

- accouplement g r . o r g . -ped

- tremolo

- zwelkastpedaal ( niet gradueel)

manuaa lom vang : C-g " '

pedaalomvang : C-d '

Pijpwerk :

+ groot orgel

montre 8 : Stevens

bourdon 16 : Stevens; tamelijk hoog loodgehBlte (misschien werd

1

18

-viola t Stevens

flüte : De Volder-pijpwerk, grotendeels in eik, van nieuwe voeten voorzien

( Stevens); discant in metaal als wijde open fluit gebouwd,

doublette : De Volder

prestant : De Volder, van nieuwe baarden voorzien,

fourniture ! grotendeels oud pijpwerk van De Volder,

trompet : Stevens

+ r e c i e t

flageolet : oud ; i s in feite roerfluit, hoogste in flesvorm^kleinste open

( samenvoeging van div. oude e l e m . ) een belangrijk gedeelte

van De Volder,

bourdon 8 : nieuw, houten pijpen in pich-pine

de s t r i j k e r s ; nieuw; houten pijpw. in pich-pine

a c h t e r a a n heeft een tongwerk gestaan ;

uit het r o o s t e r blijkt eveneens dat er een fourniture van 3 rangen heeft gestaan.

Windladen ;

- er is d o o r s p r a a k

- g r . o r g . - lade : nieuw ( Stevens ) ; eiken ventielen m e t hulpventielen

a c h t e r a a n in pin

- r e c i e t - l a d e ; is oude lade ( van De Volder ), m e t gedeeltelijk oud r o o s t e r ;

9 slepen, waarvan 2 gedeeld ; 54 concellen ; nieuwe kleppen,

veel hulpver en ; draaipunt kleppen a c h t e r a a n in pin ; de

kleppenkast werd vernieuwd door Stevens.

Klaviatuur :

- ingebouwd in de prospektzijde van de r e c h t s e k a s t

- klavierbeleg en bakstukken zijn tamelijk r e c e n t vernieuwd

19

-ORGELKAST

Gedeelde kast in neo-gotische stijl, links (reciet) en r e c h t s ( g r . o r g . )

van het doksaal opgesteld. Aan beide zijden loos front.

LITERATUUR

1) D.De Grave : "Geschiedenis der gemeente A s s c h e " , Gent 1920 ;

p.400 : "In d j j a r e n 1841, 1854 en 1856 werden er grote werken aan de

kapel (=van A s s e - t e r - H e i d e ) uitgevoerd . . .

Dan ook plaatste men een orgel (factor. De Volder) voor een som van 1100 f r . "

2.) J.Ockeley : " A s s e - t e r - H e i d e , Van Kapel tot k e r k " , in Ascania,

7

D

jg.,(1964), n r . 3, p . 4 :

"Onderpastoor Heymans zorgde ook voor een orgel in de kapel. Op zijn

aandringen richtte de kerkfabriek van A s s e aan Henricus De Volder,

orgelbouwer, T « r a r k e n s t r a a t 5 te B r u s s e l , een verzoek om een orgel te

bouwen dat maximum 11 0 F mocht kosten.

Op 29 november 1850 was de orgelbouwer volledig k l a a r en pastoor

H. C r a s s a e r t s , J . Bruyninckx, voorzitter van de kerkfabriek S t - M a r t i n u s ,

J . Verbruggen, s e c r e t a r i s en Hendrik V a s t e r s a v e n d t s , o r g e l i s t van de hoofdkerk,

keurden eensgezind de bereikte uitslag goed. Het orgel was a l s volgt s a m e n g e

-steld :

1. Cornet, 5 tuyaux par touche

2. Montre dessus 2 pieds en étoffe

3. P r e s t a n t , quattre pieds en étoffe

4. Bourdon, hult pieds, la p r e m i è r e octave en c h ê n e , Ie r e s t e en étoffe

5. Flute ouverte, quatre p i e d s , la p r e m i è r e octave en chêne, Ie r e s t e en étoffe

( uit de archieven van de dekenij ) "

v e r d e r p . 8 :

20

-( w e g e n s de bouw van e e n n i e u w e , g r o t e r e kerk )

3 ) G. P o t v l i e g h e : "Negentien o r g e l b o u w e r s te A s s e " , in ASCANIA, Heemkundig Tijdschrift voor A s s e , 8* j g . , p , 18 :

De auteur n e e m t de sub 2) g e c i t e e r d e t e k s t over en besluit :

" In 1866 krijgt A s s e - t e r - H e i d e e e n nieuwe kerk en het i s hier dat het

thans nog ongewijzigde o r g e l zal g e p l a a t s t worden door P , S t e v e n s - V e r m e e r s c h uit Duffel.

Voor zijn tijd -wij s c h a t t e n het een 80 k 90 jaar oud- was het e e n v o o r t r e f f e l i j k o r g e l . "

4) J . O c k e l e y : " Het o r g e l van T e r h e i d e " , in A s c a n i a , 13° j g . (1970) n r . 2, p . 4 2 - 4 4 :

" In A s c a n i a , j g . VIII, nr 3 , blz 18 , s p r e e k t Ghislain P o t v l i e g h e o v e r de o r g e l s die in de St. - H u b e r t u s - k e r k te A s s e - T e r h e i d e in de

19de e e u w w e r d e n g e p l a a t s t . Enkele nota's uit het dekanaal a r c h i e f te A s s e e n het parochiaal a r c h i e f te A s s e T e r h e i d e geven ons b i j -k o m e n d e inlichtingen over d e z e -k e r -k o r g e l s .

In zijn begroting voor het jaar 1849 b e s l i s t e de kerkfabriek van A s s e - S t . - M a r t i n u s , dat toen nog bevoegdheid had over de kapel te A s s e T e r h e i d e , dat m e n het o r g e l p o s i t i e f van de kerk van A l -s e m b e r g voor de kapel zou aankopen. Op 29 n w e m b e r 1850 w e r d het door Hendrik V a s t e r s a v e n d t s , o r g e l i s t van de dekanals kerk i n g e s p e e l d . Hendrik de Volder, orgelbouwer in de T e r a r k e n s t r a a t 5 te B r u s s e l , had e r 1100 fr voor ontvangen.

21

-1. Cornet, 5 tuaux par touche ;

2. Montr e des sus 2 pie ds en étoffe

3. P r e s t a n t , quattre pieds en étoffe

4. Bourdon, huit pieds, la p r e m i è r e octave en chê?ie, Ie r e s t e en étoffe ; •

5. Flute, ouverte, quatre pieds, la p r e m i è r e öctave en chêne, Ie r e s t é

en étoffe.

Dit orgel moet o m s t r e e k s 1888 niet m e e r voldaan hebben ; men zocht het

dan ook te vernieuwen of te vervangen. Op 23 november 1889 gaf August

Verhulst, o r g e l m a k e r te Herent, een bestek op voor het vernieuwen van het ,

kerkorgel. Hij zou het oude voor 500 fr hebben overgenomen en het nieuwe

zou 5. 650 fr kosten. Het werd echter niet aanvaard Op 31 mei 1890 gaf

P e t r u s S t e v e n s V e r m e e r s c h , o r g e l m a k e r ze Duffel, prijs voor de v e r

-nieuwing. Zijn voorstel werd aanvaard en " g t c o m m a n d e e r t op 9 juny 1890

om geplaetst t e z y n in 't begin van juny 189-. Ziehier de overeenkomst :

Voorwaarde o / e r het maken van twee nieuwe O r g e l s ,

welke zullen,geplaatst worden in de Parochiale k e r k van Assche ( T e r Heyde),

Voorgesteld door P. S t e v e n s - V e r m e e r : i,h, O r g e l m a k e r , Duffel.

Groot Orgel.

Art. 1, : E r zal gemaakt worden een nieuw s e c r e e t in eiken hout inhoudende

56 soupapen beginnende met Do in den bas en eindigende met Sol in den

superius, bekleed m e t balleder opgemaakt met vijzen koperen r e s s o r t s

en pinnen w a a r de volgende r e g i s t e r s zullen opgeplaatst worden :

nr. 1. Monter 8 voet bas en s u p e r i u s 56 pypen

2. Bourdon 16 voet bas en superius 56 "

22

-x 4. P r e s t a n t 4 voet bas en superius 56 pypen

x 5. Flute ouverte 4 voet bas en superius 56 "

x 6. Doublette 8 voet bas en superius 56 "

x 7. Fourniture 3 pypen = 168 "

8. Trompette 8 voet bas en sup. 56 "

•

De spelen geteekend met een Kruis x zijn spelen voortkomende van het

oude Orgel, en zullen allen op nieuw geintonnerd en geharmoniseerd worden.

Positief Orgel.

Art. 2. : Het s e c r e e t van het bestaande Orgel zal opnieuw opgemaakt om ,

e r de volgende r e g i s t e r s op te plaatsen te weten :

nr. 1. Salicional 8 voet bas en superius 56 pypen

2. Voix celeste 8 voet bas en superius 44 pypen

x 3, Bourdon 8 voet en superius 56 pypen

4. Violine 4 voet bas en superius 56 pypen

x 5. Flageolette 2 voet bas en superius 56 pypen

6. plaats voor eenen Bus son Hautbois 56 pypen

Art. 3. - E r zullen gemaakt worden twee nieuwe a b r e g e e s een voor het

Groot Orgel en een voor het Positief Orgel, de culos in ijzer met koperen

pivoos w a a r dezelven in draeijen de winkelhaken in koper in een wooidalles

zal gemaakt worden, volgens het noodig is voor eenen solieden en duurzaamen

mekaniek.

Art. 4. - E r zullen gemaakt worden twee nieuwe c l a v i e r s , een voor het

Groot Orgel en voor het Positief Orgel, elk inhoudende 56 toutsen beginnende

met Do en eindigende m e t Sol in den s u p e r i u s , gemaakt in besten eiken hout

waarvan de platte toutsen zullen beleid zijn met ivoor en de verhevenen met

zwart ebben hout, de pinnen in koper en aangespannen, m e t koperen yyskens,

om geene rammeling te konnen veroorzaken en om de C l a v i e r s later beter

te konnen regelen.

23

-Art. 5. - E r zal eene koppeling gemaakt worden om het Positief met het

Groot Orgel samen te konnen spelen en zal een pedaaltje de combinaison in werking gebracht worden.

Art. 6. - E r zal eenen T r e m b l a n t voor het Positief Orgel gemaakt worden alsook eenen Crecendo byden zullen ook met een pedaaltje in beweging ge-bracht worden.

Art. 7 . - Een nieuw voet Pedaal van 27 toutsen in eiken hout beginnende met Do en eindigende met Re volgens het Duitsch système en het congres van Mechelen.

Art. 8. - Een nieuwen r e s e r v o i r blaasbalk in a l l e r b e s t e riga deenen hout met twee pompen in dubbel balleder beleid om alle noodige k r a c h t van wind in de Orgeia by te brengen dezen blaasbalk zal by middel eene mekaniek met den voet of met de hand in beweging gebracht wordt!-».

Art. 9. 14 nieuwe R o g i s t e r t r e k k e r s met knoppon in p a l i s a n d e r en p o r c e -laine platen, wa a r de namen der r e g i s t e r s opgegraveerd zijn.

Art. 10. Het pypenwerk dienende in bovengeirelde O r g e l s zal gemaakt worden in beste mengelstof bestaande uit 70 kilos lood en 30 kilos tin, nog-tans zullen e r gemaakt worden 12 van den Montor 8 voet, 12 van de salicional en 24 van den Bourdon 16 voet in picht-pynhout.

Art, 11. V e r d e r s zal de samenstelling der bovengemelde O r g e l s in alles goed voorzien worden en wel bijzonderlijk foed geintonneerd en g e h a r m o -niseerd om daarin te brengen een rond en aangenaam geluit en eene vive aan-spraak in fluit en tongwerken.

Art. 12. Den ondergeteekende neem aan de bovenstaande O r g e l s te maken en te plaatsen in twee deelen voor de som van Vijfduizend achthonderd franken =

frs. 5.800. 000.

tndien den E e r w e e r d e n Heer P a s t o o r en de Heeren K e r k m e e s t e r s van de Parochiale k e r k van A s s c h e ( T e r Heyden ) eene definitieve commande geven zal den ondergeteekende zich verpligten de bovenstaande o r g e l s te maken en

24

te p l a a t s e n , zoodra de g e z e g d e o r g e l s g e m a a k t en g e p l a a t s t zijn z a l den E e r w e e r d e n H e e r P a s t o o r en de H e e r e n K e r k m e e s t e r s e e n e c o m m i s s i e van v e r -trouwen b e n o e m e n o m de O r g e l s te doen e x a m i n e e r e n of zij w e l beantwoorden aan de v o o r g e s c h r e v e n e voorwaarden , a l s w a n n e e r dit gedaan zijnde en de O r g e l s goed bevonden, zullen zij m i j de bovenstaande s o m behandigen.

Boven a l l e n v o o r s t e l l e n v e r z e k e r t den o n d e r g e t e e k e n d e noch v o o r a l w a t e r aan het O r g e l uit hun e i g e n zoude kunnen aan m i s k o m e n e e n e waarborg van tien j a r e n .

(get. ) P . S t e v e n s - V e r m e e r s c h ,

* rr , , , . ,o«/» O r g e l m a k e r .

Duffel, 31 m e i 1890 • 6

« n j w e t e n n i e t w i e het o r g e l v e r d e r heeft onderhouden, w a a r s c h i j n l i j k w e l de o r g e l m a k e r zelf. Dit in 1890 g e p l a a t s t e o r g e l i s nog s t e e d s a a n w e z i g in de St. - H u b e r t u s - k e r k te A s s e - T e r h e i d e .

Ghislain P o t v l i e g h e in zijn boven g e c i t e e r d a r t i k e l , z e g t " voor zijn tijd w a s het een voortreffelijk o r g e l . "

- 25 ~

ASSE (Krokegem)

Onbevlekt Hart van Maria

Auteur i n s t r u m e n t : Alfons J o r i s / H a s s e l t Bouwjaar : 1964 INSTRUMENT D i s p o s i t i e : - onbeweegbare r e g i s t e r s t o p , o n l e e s b a a r opschrift - t r e m o l o - sourdine {=bourdon 8) - flüte (=fluit 4) - fifre (=prestant 4) - flute 8 (=montre 8) manuaalomvang : C-f" ' (f" ^ s t o m ) - al het pijpwerk i s m e t a l u m i n i u m b r o n s v e r ï b e s c h i l d e r d - zinken front; s i e r p i j p e n , niet sprekend

- pijpwerk : g r o t e n d e e l s ouder m a t e r i a a l , niet h o m o g e e n , z e l f s 18° e e u w s e e l e m e n t e n v e r w e r k t

- windlade : eind 19° eeuw; d o o r s p r a a k - k l a v i e r : ingebouwd in de zijkant

ORGELKAST

S a m e n g e s t e l d uit d i v e r s a f b r a a k m a t e r i a a l (o. a. t r i p l e x b e s c h o t t e n ) ; zonder dak.

2 6

-B I -B J U O G R A ^ S

G. P o t v l i e g h e : "Nege^tffin o r g e l b o u w e r s te A s s e " , in A s c a n i a " Heemkuijdij} Tijdschrift voor A s s e . 8* jg. , p . 20 over K r o k e g e m .

HUIDIGE TOESTAND - i n s t r u m e n t : s l e c h t - m e u b e l : z e e r s l e c h t - g e e n onderhoud

- 27 - •

A SfS ^ (Walfergem-Tenberg)

O . L . Vrouw van het H.Hart (Ascanuscollege)

Auteur instrument : L.Daem - De Vis en Zoon / A p p e l t e r r e Bouwjaar : 1931

Nieuw pneumatisch orgel.

Slechts vermeldenswaard omwille vanenig oud pijpwerk (anoniem) dat zich bevindt in de Fourniture en Fluit 2 (beide later aangebracht),

t •

en in de Nachthoorn 8' van het R e e .

- 28 - '

BEERSEL St. - L a m b e r t u s

Auteur en bouwjaar huidige toestand : onbekend

Onderhoud : geen m e e r , het orgel wordt niet m e e r bespeeld

mmamm

Dispositie :

r e c i e t : bourdon 8, salicional 8, voix céleste 8', eolien 8i gr. orgel : bourdon 16, montre 8, bourdon 8,

p r e s t a n t 4, fluite 4, trompette 8 tremulant reunion c l a v i e r s expression manuaalomvang : C-g"1 pedaalomvang : C - c ' (aangehangen)

Pijpwerk : g r . o r g . - f l ui t 4 : oud pijpwerk,

in diskant: gedeelte m e t r o e r e n , gedeelte open

- bourdon 8: Rochet-stijl

- er bevinden zich ook nog oude frontpijpen in het orgel (Rochet?) :

grof gesoldeerd, grof geschaafde platen; in lood. - bourdon 1 6 : nieuw (laagste oktaaf ontbreekt)

29

-r e c i e t bou-rdon 8: midden 19° eeuw, bas in g-renen (goed gemaakt )+ vanaf het klein oktaaf enkele in eiken

al de r e s t is nieuwer pijpwerk (begin 20'' eeuw)

Windlade : - nieuw

> - eiken sleeplade

- geschroefde stokken - er is d o o r s p r a a k

Klaviatuur : - ingebouwd in de prospectzijde

Traktuur : - mechanisch

Windvoorziening : magazijnbalg in grenen ORGELKAST

- waardeloze orgelkast; panelen in eternit - geen front

- a l l e s in zwelkast

LITERATUUR

1) E. G. J . Grégoir : "Historique . , . " A n v e r s 1865

p , 200 : onder werklijst van Van Peteghem (Egide Fran5ois) (1764-1802)

" B e e r s e l , 11 r e g . , fl. 1000, place par o r d r e de son p è r e P i e r r e Van P e t e g h e m . "

30

-2) A r c h i v a l i a , t e r b e s c h i k k i n g g e s t e l d d o o r Dhr0 G. P o t v l i e g h e :

R i j k s a r c h i e f B r u s s e l / K e r k a r c h i e f n r 2392 R e k 1778

Voor e e r s t gekoght van S i e u r D o c h a e r t w o o n a g h t i g h t o t duffel e e n o r g e l b e l o o p e n d e v o l g e n s s y n e q u i t t a n t i e op e n d e t e r s o m m e van h o n d e r t t w i n t i g g u l d e n s l E O - 0 - 0 I t e m v e r s c h o t e n a e n J . M e r t e n s v o o r m o n d k o s t e n v a n de o r g e l

-s t e l d e r -s v o l g e n q u i t t a n t i e a g h t g u l d e n -s -s e -s -s t u y v e r -s en e e n o o r d 8 - 6 - 1 I t e m a a n 'het r e s t a u r e r e n van d e z e l v e a a n S r gougnau b i j a f f i r m a t i e s e s g u l d e n s s e s s t u y v e r s . 6 - 6 - 0 I t e m a e n h e t s t e l l e n van d e o r g e l e e n e c r o o n e a e n S r . S m e d t . 1 - 3 - 0 3) C. T h e y s : " G e s c h i e d e n i s van B e e r s e l " . 'in h a n d s c h r i f t ) . In 1780 w e r d h e t o r g e i h e r s t e l d d o o r S r . Gou.^neau, die d a a r v o o r - g. 6 s t . t r o k ( K e r k a r c h , 2392) In 1822 w e r d v o o r g e s t e l d e e n n i e u w o r g e l " m e t a l l e s y n e t o e b e -h o o r t e n " te l a t e n m a k e n t e g e n de v o l g e n d e v o o r w a a r d e n . E e n k l a v i e r in h e t w i t , d e " d i e z e n " in h e t z w a r t m e t 54 t o e t s e n v a n o n d e r t o t fa b o v e n , t w e e b l a a s b a l g e n , e l k o m t r e n t 8 v o e t l a n g , d e b r e e d t e n a a r v e r h o u d i n g . R e g i s t e r s : P r e s t a n t 4 v o e t d o u b l e t 2 v o e t n a s a r d 3 v o e t m i x t u r e 3 p i j p e n p e r t o e t s t r o m p e t b a s 8 v o e t t r o m p e t s u p . 4 t r a m b l a n t f l u i t t r a v e r s .

31

-Een nieuwe sterke o r g e l k a s , van eiken hout foritlier" beste »oórt, binnen één j a a r , na de aanneming op te stellen.- het v e r v e e r -v^n Diest n a a r B e e r s e l op kosten van de o r g e l m a k e r , - v ö o r 1100 g. Deze was " den e e r z a e m e n Joannes Vermeulen en zoon L a m b e r t u s , . ' o r g e l m a k e r s woonagtig in de stadt Weert (Archief Pastorij)

•S,iifi«i8?78 werd een orgel gekocht bij Dochaert te Duffel voor de som van 120 g. Dit zal geen nieuw geweest zijn, want "Voor het stellen van het orgel aan Sr. Smedt 3 g. 3 st. plus 8 g. 6 st. . . . aan J . Mertens verschoten voor de mondkosten van de " o r g e l s t e l d e r s " .

t i

Archief P a s t o r i j B e e r s e l

Aan de hand van de sub 2) geciteerde archiefteksten (al of niet volledig) dient opgemerkt te worden dat de tekst van C. Theys qua datering afwijkingen vertoont, waarvan hex komst noch juistheid v e r d e r zijn gecontroleerd.

HUIDIGE TOESTAND

Het i n s t r u m e n t is b e s p e e l b a a r , doch buiten gebruik geraakt. E r is thans een electronium in dienst.

32

-BEERT O. L. Vrouw

Auteur instrument : onbekend.

(vlg. E, G. J. Gregoir werd e r in Beert een orgel gebouwd door Smits Frangois Corneille, met 18 r e g i s t e r s : zeer waarschijnlijk gaat het om een plaats gelegen in Nederland. E r zijn trouwens heel wat afwijkingen vastgesteld in verband met de gebruikelijke bouwtrant van S m i t s , zodat Smits a u t e u r s c h a p voor dit orgel hoogst twijfelachtig voorkomt.

- Naar mededeling van Gh. Potvlieghe viïrnrifeerderdis Hendrik De Volder in 1816 het orgel met 4 spelen, doch het :'. niet ur.igesloter. dat het groten-deels als een werk van H. De Volder moet worden aanzien.

i

- De b a l u s t r a d e , alsook het orgel zou ZAK een B r u s s e l s e abdij afkomstig zijn.

Bouwjaar : e e r s t e helft van de 19 <> eeuw.

Auteur uitbreidingen en t r a n o f o r m a t i e s : 1. ' g e r e p a r e e r t door

P . Haelvoet den Meester o r g e l m a k e r tot

Audenaerde 1877 ' ( i n s c r i p t i e 2 - m a a l v e r m e l d in de ventielkast )

2. Manufacture d'orgues & Harmoniums Th. Boeckx

Chaussée de Wavre 427 Bruxelles

*

33

-INSTRUMENT Dispositie :

flüte 8 Pds. Montre sup. Prestant 4 Pds. Fltlte 4

Bourdon 8 p. Mélaphone 4 p. Geleste 8 p. Doublette 2 p. Trompette bas 8p. Montre bas 8 p. Viola di gamba 8 p. Tronripette sup.

Tremblant + ( d i c h t ^ )

Yan de onderlijnde registers blijken de porceleinen plaatjes nog origineel te zijn. Manuaalomvang : C-f " '

Peciaalomvang : C-d' Pijpwrk.

Fluit 8 pds. is samengesteld uit de vroegere cornet 5r. , waarvan nog slechts gedeeltelijk het pijpwerk van 8- e^ 4- voet ï. s overgebleven ; de 3 hoogste koren zijn verdwenen.

Prestant 4 staat gedeeltelijk in het front ;;front is in Lood,met tinfolie belegd en thans met aluminiumbronsverf bescri.i",.derd.

Fluit 4 : discant is conisch ; bas is gedekt zonder roeren. Bourdon 8 : 22 pijpen in eiken ; genagelde voorslagen. Melophone 4 : bas gedekt : discant volledig conisch.

Voix celeste 8 : grotendeels bestaand uit oud pijpwerk dat uitgelengd werd : de pijpestok is gewijzigd.

Itewiblette 2 : Gr. Oct. gedekt : rest is conische open fluit. ïïWmpet 8 : tongen, afgerond vooraan,

lepels T^jngwerk verdwenen.

Stemsleuven algemeen, ingescheurde stemranden, vervuild en slecht gestemd. Q-a^gio^e. kernprikkün; metaal van hoog loodgehalte : goed soldöervmrk.