DIE BURGERLIKE
LEViliIN POTCHEFSTROOM
TEN TYE VAN DIE EERSTE VRYHEIDSOORLOG.
DEU::t
HELEN MARINDA VAN COLLER.
VOORGELe AS NAKOi\UNG VAN DIE VEREISTES
VIR DIE GRAAD MAGISTER ARTIU11 IN DIE
FAKULTEIT VIR LETTERE EN WYSBEGEERTE
AAN DIE POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT
VIR CHRISTELIKE BOeR ONDERNYS.
STUDIELEIER:
PROF. G.N. VAN DEN BERGH.
JUNIE
1983
DIE BURGERLIKE
LEVffiIN POTCHEFSTROOM
TEN TYE VAN DIE EERSTE VRYHEIDSOORLOG.
DEU3
HELEN MARINDA VAN COLLER.
VOORGELe AS NAKOMING VAN DIE VEREISTES
VIR DIE GRAAD MAGISTER ARTIUM IN DIE
FAKULTEIT VIR LETTERE EN
WYSBEGEERTE
AAN DIE POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT
VIR CHRISTELIKE HO(:;R
ONDERNYS.
STUDIELEIER:
PROF. G.N. VAN DEN
BERGH.
JUNIE
1983
Dankbetuiging.
Ek wil graag van hierdie geleentheid gebruik maak om my
dank uit te spreek teenoor my studieleier, prof. G.N. van
den Bergh, vir sy leiding, hulp en kennis
w
at h
y
tot m
y
beskikking gestel het. My dank gaan ook aan die personee
l
-lede van die Ferdinand Postma Bibliote
e
k vir hulle hulp en
aan Daleen du Plessis vir netjiese ti
kw
erk onder moeilike
omsta...YJ.dighede.
·nWoord van opre
g
te dank aan my ouers vir
hulle ondersteuning en
aar~oedigingdeur my studiejare,
asook aan my suster Louisa, vir haar hulp w
a
t my lank sal
bybly.
My grootste dank gaan aan Hom wat dit alles moontlik gemaak
het.
INHOUDSOPGAJE.
Hoofstuk 1.
In1eiding.
1.
2.
3.
Prob1eemste1ling.
Bronne.
Samevatting.
Hoofstuk 2.
Voorgeskiedenis, 1838 - 1860.
2.1.
2.1.1.
2.1.2.
2.2.
2.3.
2.4.
2.4.1.
2.4.2.
2.5.
2.6.
Stigting en Aanleg.
Verskuiwing.
Vestiging.
Po1itieke woe1inge.
Groei.
Ontwikke1ing op die godsdiens- en
onderwysgebied.
Godsdiens.
Onderwys.
Administrasie.
Samevatting.
Hoofstuk
3.
Die bevo1kingsameste11ing teen 1880.
3.1.
3.2.
3.2.1.
3.2.2.
3.2.3.
3.2.4.
3.3.
3.3.1.
3.3.2.
3-3·3·
3.3.4.
3.3.5.
3.4.
Bevolkingsgroei.
Faktore wat bygedra het tot die
bevo1kingsgroei in Potchefstroom.
Ligging.
Handel.
Afwesigheid van dorpe.
Ontdekking van diamante en gaud.
Die bevolkingsamestelling van
die
dorp teen 1860.
Afrikaners.
Enge1se.
Hol1aners.
Ander Uit1anders.
Swartes.
Samevatting.
Hoofstuk 4.
Ekonomiese bedrywighede teen 1880.
4.1.
4.2.
Ontwikke1ing en Uitbreiding.
Die inv1oed van diamante en gaud op
die Fotchefstroomse ekcnomie.
B1adsy
1 28
10
11
12
13
15
18
18
19
21
23
25
30
30
31
31
32
32
33
33
34
34
35
36
38
40
/
4.2.1.
4.2.2 ..
4.3.
4.4.
4.4.1.
4.4.2.
4.4.2.1.
4.4.2.2.
4.4.2.3.
4.5.
4.6.
4.7.
4.8.
Die
ontdek~ingvan diamante.
Die ontdekking van goud.
Besighede, Hotelle en Banke.
Markbedr~vighedeteen 1880.
fwlarkdae.
Handelsartikels.
Volstruisvere.
Ylol.
Ivoor.
Transportry.
Meulebedryf.
Soutbedryf.
Omvang van die ekonomie teen 1880.
Hoofstuk
5.
Die fisiese voorkoms van Potchefstroom teen 1880.
5.1.
5.2.
5.2.1.
5.2.2.
5.2.3.
5.2.4.
5.2.5.
5.3.
5.3.1.
5.3.1.1.
5.3.1.2.
5.3.1."3.
5.3.2.
5.3.3.
5.3.4.
5.4.
5.4.1.
5.4.2.
5.4.3.
5.4.4.
5.5.
5.5.1.
5.5.2.
5.6.
Algemene
Voorkom~.Uitleg.
Erwe.
Armoedige erwe.
Tuine en Vrugteboorde.
Watervore.
Strate.
Geboue.
Regeringsgeboue.
Die Landdroskantoor.
Die Poskantoor.
Die Kruithuisie en Tronk.
Kerkgeboue.
Skoolgeboue.
Openbare Geboue.
Samelewingsaspekte.
Die Pos
vv
ese.
Medies.
Vervoer.
Vermaak.
Pleine.
Kerkplein.
Markplein.
Samevatting.
Hoofstuk 6.
41
42
43
48
49
50
51
51
52
53
54
55
56
57
58
59
61
62
63
65
66
67
67
67
68
68
70
71
72
72
74
75
76
77
79
80
Die betrokkenheid van die inwoners
tydens
die Eerste
Vryheidsoorlo
g
.
6.1.
6.2.
6.2.1.
6.3.
6.4.
6.5.
Geleidelike verset.
Aankoms van
Britse-
en
~ceretroepe.
Aankoms van
Cronje.
Uitbreek
van
vyandelikhede.
Burgerlike
g
esindhede.
Samevatting.
82
85
8
7
89
91
97
/
Hoofstuk 7.
Die administrasie van Potchefstroom tydens die be1eg.
7.1.
7.2.
7.2.1.
7.3.
7.3.1.
7.3.2.
7.4.
7.5.
Gevegte rondom die 1anddroskantoor.
Administratiewe maatre§1s.
Vei1igheidsmaatre§1s.
Adrninistratiewe rnaatree1s aangaande
die ekonomie en poswese.
Ekonornie.
Poswese.
Re§1ings ten opsigte van Swartes.
Samevatting.
Hoofstuk 8.
?otchefstroom na af1oop van die be1eg.
8.1.
8.2.
8.3.
8.3.1.
8.3.2.
8.3.3.
8.3.4.
8.3.5.
8.4.
8.5.
8.5.1.
8.5.2.
8.5.3.
8.
5.4.
8.6.
Toestande in die dorp.
Komrnissie van ondersoek.
Voorkoms van die dorp.
Woonhuise.
Besigheidsperse1e.
Landdroskantoor.
Hote11e.
Banke.
Ekonomiese bedrywig
h
ede.
Sosia1e toestande.
Poswese.
Perswese.
Godsdiens.
Onderwys.
Ste1se1matige herste1.
Hoofstuk
9.
Samevatting.
By1ae A.
By1ae B.
Bib1iografie.
98
100
107
109
109
111
112
113
114
115
115
115
116
117
118
118
118
121
121
122
122
123
126
128
130
131
The civilian life in Potchefstroom during the First Boer War.
Potchefstroom which was established in 1838 by Hendrik Potgieter, played an important role in the history of the
South-African Republic. The outbreak of the First Boer War
in December 1880, is only one of the important events that
occured at Potchefstroom. At the time of the War
Potchef-stroom was a progressive and an important commercial agency
in the Transvaal. This essay is an attempt to introduce
the civilian life in Potchefstroom during the war, to the
reader. In other words, i t is an attempt to descripe the
economical-, social- and administrative conditions in the
town and how they were influenced by the war.
Little information is known about the subject of study as
most works about the First Boer War have military
activi-t ies as a theme. However, interesting material was obtained
out of archival and published works and by means of these,
the civilian life in Potchefstroom could be described.
Potchefstroom was at 1880 an established town with approx
i-mately 2500 inhabitants, including Afrikaners, Engli sh,
Dutch, Blacks and other foreigners. The Afrikaners wer e
mainly the boers while the Engl ish were the businessmeno The Blacks were limited to a location outside the tovm and
)
Potchefstrooms favourable position on the way to the gold and diamondfields brought along prosperity to the economy of the town. The market-square was daily characterised by trade activities and housed a number of businesses, shops and workshops.
The town also played an important role in the social life of the Transvaal. A number of schools, churches, banks and hotels were situated in Potchefstroom and the religion and education was based on a healthy understanding which resul-ted in intellectual development among the inhabitants.
The civilian administration was during the war temporary
replaced by military administration which controlled the
economical and social life in Potchefstroom for nearly
