GESKIEDENIS VAN DIE LE~PLA~NE

AF'DELING A.

---

GESKIEDENIS VAN DIE LE~PLA~NE

HOuFSTUK I: GESKIEDENIS VAN A.MBAGSOl'IDERWYS.

1. In Kaapland (Uitenha~e).

2. Eerate

wet~ewin~

i.s. arnbagson1erwva in Transvaal.

3. Die Potche·fstroomse Inrigt ing.

4. Die Witwatersrandse Te!Zniese

Kolle~e.

5. Die

Amba~skole

te Pretoria en

Johannesbur~.

6. Die "Schools of Inriuf1tries '

¹

te For1sbur~, Bel- fast,

Pietersbur~.

7. (a} Samevattinq.

(b) Kritiek.

8. Definisie.

9. Ter:me.

HOOFSTUK II:

--- GESKIEDENIS VAN DIE LEERPLANNE TOT 1925. 1_c;-

1. Leerplanne van die ambagskole te Pretoria en

Johannesbur~Z.

2. Die Nasionale Adviserende

Raa~.

3. Werkprollram van die Potchefstroomse

Inri~rting.

HOOP'STUK II I : GESKIEDENIS VAi:J DIE LEEflPLA1'lNE 1926-1943. lj.{

1. Inleidin,z.

2.

3.

4.

Ontwikkelin,z van die amba-=zte.

Die P.T.S.-N.A.S.- Periode: 1926-1933.

(a) Die leerplan van 1923.

( i) Prelimin@re Tegniese Sertifikaat (P.T.S.) (ii) Naaionale Ambarzskool Sertifikaat (N.A.S.) ( h} Die leerplanne van 1927 en 1929.

( i) P.T.S.

(ii) N.A.S.

( c) Samevatting en kritiek. 4~

Die P.T.S.-.J.T.0.- perio·ie: 1933-1943.

(a) Die Leerplanne van 1933, 193SJ 1940, 1943.

( i) P.T.S.

(ii) J.T;S, (Junior Te!Zniese Sertifikaat) (iii) N.A.S.

(b) Samevatting en kritiek. 5'8'

6. Ontwikkelincr. van :He taal.sillabusse.

(a) Uiteensettinq.

(1) P.T.S.

( ii) N.A.S.

(iii) J.T.S.

(b) Samevatting en kri t iek. 10 ^.,jJ

HOOFSTlf.K I.

GESKIED~IS

VAN AlV'iBAGSON0Erl:.'VYS.

·--- ---- ---·--·--- ·--- ^-·-·--

Die eerste spore van ambaasonrierwvs word. 12:evind in Kaapland, en om::lat ten opsi!lte van 11e leerplan en die aBrd van opleidlne( daardie a:m1Ja11skole, ve.ra.l die van Ui ten- ha«e, vir Transvaal as voorbeeli ae::lien het nl. vir die

1)

Potohefstroornse

Inri~tina,

beain ons dus met

~ ko~t ~eskie-

denis van arnbaqsonderwvs in Kaapland.

Feroensonderwvs het ontstaan deurdat verskillenrie kerkqenootska.ppe en

liefdadiqhei~svereni~in~s

hulle daarvoor

2) en die Rooms-Katolieke

beV'.ver het. Die Neder1.uits- GerP.formeerr1'3 Kerkjl-:let die voortou qeneem met die stiqtinq van 1n1ustrieskole - soos die ambaqskole destvds aenoem is (kvk bl.I9)- vir behoe~-

tic:re kinders

ll'l.n

"F<;uropese afkorns. Die

^lffi.qe

lse kerke weer bet veel aedoen vir naturelle - en

kleurlinqonderw~~s

in die

sendelin~:rskole. La.asqenoem~e

feit verdien om vermel1 te word,

^aan~esien

die eerste spore van beroepsonderwvs qevind word in die

sendelin~-

en

inQoorlin~skole

wat deur kerke en genootskappe in die dorpe en landelike distrikte

^op~eri~

is. Kinders van behoeftiqe ouers van

~ropese

afkoms het

e~ter

dikwels ook hierdie skole b1rq-ewoon, maar soos te be-.

~r~e

het die invloed van die

kleurlin~kinders ~ie karakter~

ontwikkelina van die blanke kinders nadeliq beinvloed, en

o~.··.

die armblanke-kinders van die

sendelin~skole

weq te hou is deur die Amended and Add! tional Regulations '

¹

van

ol

1893 { kvk bl. 4 ) vir die so~enaamde

₁₁

armskole '

¹

voorsienin~

aemaak.

1) Dr. J.J. Liebenber11: '''~lerk'', No. 24, bl. 25. Vir 'lie geskiedenis van ambaqson1erwvs verwvs ons hoofsaaklik na die dissert9.sie van dr • .:r.:!. I iebenberq:: "Die geschtcl-}te des Eerufs- und. Fachschulwesens in Sudafrika/ asook ar- tikels van (Ueselfde skr'V"W'er !lepubliseer in u·.n:erk'

^1,

I)es.

1937, bl. 11-19; Junie 1938, bl. 25-30; Sept. 1942, bl.

22-25; Des. 1942, bl, 19-23;

~1nie

1943, bl. 5-11;

Sept. 1943, bl. 15-21.

2) Dr. ,T.J. Liebenber~r: tt•~'erk'', no. 41, bl. 22.

I

2.

Op hierdie stadium is daar twee vrae wat beantwoord moet word, nl. hoe dit verklaar word dat die

kleurlin~kin1

r 1l

reeds· so vroe12; as 1865 in'iustrH!'le onderrig ontvang het, terwvl vir die blanke kind. niks in hierdie opsig gedoen is voor 1893 nie, soos blvk uit die

Onderwvskommissie-rap~ort

van 1910-1912; en twe9dens wori hier reeds gepraat van narm- blanke-kinder s '

¹•

Die redes moet gesoek word in die aard van ons

land en die houding van dje

boerebevolking~.

Die industriele ontwikkeling het as gevolg van die

uitgestrekthei~

van ons land baie langsaam plaasgevind. Oor die algemeen is die land geskik vir landbou en vsoteelt. Die ,ion.zrnanne het gevolglik 'n heenkome op die platteland gevind en het hulle op die voetspoor van hul voorouers aan die boerderv

^qe'NV.

Hierdie

~ehegtheid

aan

d~e

boerdery het op ekonomiese gebted

e~ter

baie nadelige gevolg8 vir die Boerevolk

~ehad.

Deur teenslae, soos droagtes en plae, 'het die boer al meer en meer agter geraak, en uit sv

nagesla~

het die

bVl~onerklas

ontstaan, wat later die geJerfere van 1ie armblanke'iom gewel-

di~ laat aanqroei het. 2)

¹

Die Owerhei'i was bewus van hier-

die feit, want die Onderwvskommissie van 1879 het aanbeveel r:lat praktiese onderriq in landbou in die distrikskole gegee moes word deur klein modelplase by die skole op te rig, daar die kolonie a;eheel en al afhanklik was van die landbou vir sv materHHe voorui tgang, en die boerdery oar di.e algemeen op

1

n baie onwetenskaplike manier gedryw e was. Dr. Langham Dale het in sy getuienis voor die Kommissie verklaar dat hy

~andbou-onderwya

in die distrikskosskole wou invoer, maar

-.--- -·--

1) Dr. J.J. Liebenberg:

¹¹

WerkH, No. 22; bl~ 11.

2} Dr • • T.J. Liebenberg: '·''"·lerk'

^1,

No. 41, bl. 22. Verqe1"'rk ook E.G. Malherbe:.'

¹

~ducation and the Poor

T'¹

hite, •;.Tour- nal of Science,'' Vol, 25, .bl. 890 en M.E. 1\~cKerron:

Hl\

History of Education· in South Africa, '

¹

bl. 103-10'1.

3.

hy bet ondervind dat die boere nie industriele opleiding vir hui kinders wou h§ nie. 'They did·not see why their boys should go into a carpenter's shop or a b1aaksmith _{.. 1)}

¹

s shop everv afternoon.' "

_\

Die Ortder~6 kommissie van 1891 het die wortel van die saak aanqeroer w~ar verslag ~edoeri is ocr tegniese onder-

wva. Daar is b"tTVoorheeld bp ge1vvs dat. die fondament van te~-

niese onderwvs in d.ie pubiieke skooi gel~ moet word. Die volk moes eers voorberei word vir tegniese skole alvorens die behoefte daaraan

~evoel

kon word. Daar was lan-ibouskole tc Stellenbosch, Graharnstad en Somerset-O:os, Die landbouskool te Stellenbosch was vir die ople iding van boere, maar riaar is ook eksperimente uit~evoer i.v.rn. landbou, saa1 is qeto9ts ens.

Die leerlin~e moes ~ tweejarige kursus deurloop, o.a. in

aia&pboerdery, wvnbou, chemie, fisika, anatomie en fisiolo~ie van huisdiere, insektekun1e, boekhou, en rekenkun1e. Hierriie skool het.dus ruime voorsieninq

~emaak

vir die

opleidin~

van

jong boere in die Westelike Provinsie, en tog was ,die al.;z:e- mene klaqte 'n

~ebrek

aan leerlinge. Die landbouskool.te Grahamstad moes om dieselfde r9de

~esluit

word, en dieselfde

~eV:,.ar het die ander'bedreig. Die Kornm.issie bet gemeen dat die gebrek aan

belangstellin~

in beroepsonderwys cok groten- deele toe te skryf was aan die leerplan van die gewone okool van daardie dae. Daar was noq die

^opvattin~

dat al die

leerlinge deur dieselfde meul moes qaan, 1at die Universiteit die uiteindelike doel van alle

skooloplei11n~

was, en dat hierdie doel alleen bereik kon wor1 deur riie klassieke vakke.

In 1893 het daar

~ b~weainq

ontstaan ten

~1nste

2)

van beroepsonderwvs vir behoeftiae

^kin~ers.

Die armblanke-·

dom het so qewel1.1g toegeneem 1.at ;iie Parlernent

¹

n Gekose . Komitee benoem het om hieroor ondersoek in te atel. Die

1) Dr. J.J. LiebenberQ;:

¹¹

Werk

^11,

Sept. 1942, bl. 24.

2) Ibid.:

¹¹

~N'erk

⁰

, No. 4:C, bl. 19.

4.

regt,trin.r het probeer~om op twaer1e1 wyse voorsienln~ te

maak vir die opvoeding van die arm k1as kind: {a) In 1893.is die so~enaamde "poor sohools

¹¹

gestig, waarin dieselfde onder-

rill as in ~die derdeklaa openbare sko1e !Z.eo:ee is. {b) Volc:tens

re~erin~sbee1uit sou in die geva1 van behoettige kinders hande-arbeid bo ku1ture1e onderrig voorkeur krv, en 'n begin

·sOu gemaak word met die atigting van ambagskole. Die rellU- lasies wat in 1893 in verband hiermee uitgevaardig .is, het voorsiening gemaak vir dieaelfde toe1ae aan inrigtings wat vir behoeftige en verwaar1ooade kinders opgerig sou word, as wat voorheen aan ambagsko1e vir 1nboor1int:rkinders gegee 1a. Die Hederduits-Gereformeerde kerk en die Rooms-Kato- lieke kerk was die eerste om die stigtin~ van ambagsko1e te onderne em • Vera1 ..

ee~enoemde

kerk sou voor

192~

'n

leidende aandeel.. neem in d.ie stigting; van soort~e1yke sko1e in Kaap1and. Deur die medewerkinQ" van di. Morrees, A.

Murrav en Muller kon ds. D.J. Pienaar op 2 April 1~9.5 te Uitenhage die eerste ambagskoo1 vir blanke kinders in Suid- Afrika open. 1)

, •..

Daar hierdie skoo1 as een van die beste van ^sy soort in Kaap1and beskou is; en omdat dit as voorbee1d van ander ambagskole(bvvoorbee1d die Potchefstroomse) ged~en

het, gee ons iets omtrent die vroeere geakiedenis daarvan.

Daar was

veerti~

leer1inge

in~eakryf.

Die geha1te van die op1eiding aan die inrigting 1aat ons

¹

n begrip kry van

.

hoedanig die op1eiding en voorwaardes van toe1ating by vak- skole deatyds was.

In "Onze Koerant" van 2 Maart 1895 het ds. Pie-

. '

naar ·in 'n ope brief ta1ryke ~rae wat aan hom gerig was, be- a.ntwoord. Daarin het hv meegedee1 Qat seuns-tussen 12 en 18 jaar toege1aat sou word, maar dat s1egs diegene wat tot die heel be~o-eft1ge k1a·s van die blanke.:.bevo1king behoort

..

^'

en in -gevaar verkeer het om sonder enige opvoeding op te

1) Dr. J. J. L1ebe:o.berg:

¹¹

Werk'', Des. 19~2,. b1. 21.

5.

goei, Jlansoek cim toels.tlng.kon rioen. Om kinders van meer

. \

gegoede ouers uit te hou moes die applikant ss.am met a~ aanaoek om toelating

¹

n g;etuigskrir voorl@, waarin die predikant. van die gemeente of die vredererzter sertif'iaeer dat i.ie ouers werk- lik behoeft~g is. Die ouer of voog moes waarborg om die

leerling tenminste drie jaar lank aan die inrigting te laat bly, en die kerkraad moes die reiskoste na die skoal b~taal.

Geen toelatingstandaar?- is vereis nie. Desty::ts sou dit ook onmoontlik gewees het orn soieta vas te stel daar die on-

_;

-

^.

derwysfasiliteite on die plattelanri, vanwaar die

leerlin~e

rzetrek is, toe nog baie gebrekkig was. Aan skoolonderrig .is baie min tyd ~ewy. Die hoofdoel was om die

^{leerlin~e 1}

n am-

ba~ te leer, en verder het bulle drie aande in die week skoal- onderrig ontvang. 'n Deelty1se onderwyser was verantwoorde- lik vir die onrierrig in die

skoolafdelin~.

Aanvanklik is onderrig ontvang in lees, skrywe en rekene, en die medium van onderwys was Engels.

In 1901 het merkbare verbetering in die skool- 1)

onderrig gekom. As ~evolg v&n die hoer inskrywings, wat tot 75 aanlle~roei het, is rn o.nderwyaer vir. skoolonierr!g aan~Z:estel • Dieselfde jaar is ook die aa11tal ure pt:lr week vir skoolonder- ..

rig vermeerder, en die leerlinge is in twee groepe verdeel, nl. beginners en gevorderdes. Die gevorderdes was in die voormiddag van 9 tot 11 in die skoal, en die beginners van 2

tot 4 i!l die namiddag._ In die vakafdeling het leerlin~e

oplei.ding ontvang in meubelmaker-v, skrynwerkery, smedery, tuinbou en vanaf 1904 ook kleremakerv; later ook. skoenmakerv of liewer skoenlapperv •.

Hierdie skoal was die voorloper van ~ hele aantal soort11el3"ke ilirigtings. Ot) die vol~ende dorpe is amba~skole

2)

deur die Ned.-Geref. kerk gesti~: Adelaide (1906), ~orcester (1911), Oudtshoorn (1912).

1) Dr •. J.J. Liebenberg:.

¹

Werkil, No. 22, bl. 1'7.

2) Ibid: nwerk

^11,

No. 42, bl. 21.

6 .•

Die inl*igtings wat deur kerke en liefdadigheida- inrigtings gestig is, het volge.ns Ordonnaneie No.

'

1~ van 1913 'n hoofd,elike toe;:t.aag. vari £16 per ,1aar vir elke leer ling ont-

van~.

Die res, asook .die helf'te van die onkoste ii\v.m. sa- lariese van die personeel, rente, huur en goedgekeurde uit- gawee, moea die inrigtings deur wine op vervaardigde artikels dek. Die opleiding is ge~olglik baie gestrem deur die

karige f'inaneiele eteun wat die inrigtings van die Provin- - eiale Admin1strljisie ontvan~_; het. Die inrigtings kon moe1- lik kop bo water hou en moes enige soort repara.siewerk van die publiek aanneem om nie reddeloos in die skuld te raak nie. Deur werk van ·iie publiek aan te neem het die ambaa:- akole in botsing gekom met plaaslike ondernemings. Huile

'

moea dikwels die verwyt hoor dat_ hulle nie vir die arbeid betaal nie en die plaas.like handelaars en werksmense onder- kruip het o·rndat hulle aan die publiek arti_kels onder die heersende markpryse sOti verkoop. Dit bet die inrip;tin~s

baie kommer en sorg veroorsaak, daar hulle van twee kante bedreig was, nl,. 'n f'inansiEHe tekort aan die end van die

jaar en die fait dat bulle ·met leerlingt3. wat nie bedrewe am-

_,

.

bagsmanne se werk kon verrig nie, teen dieself'de prvs moea verkoop as die ander handel·aars.

2. ~t.!! wer~e~:~wintt:.J:..dJ...~2U~Q.nd~!:n~ in T:r-a.n~Y.~I!h

In Transvaal was die Potchef'stroomae 1nria:tin~

die eerste van sy soort, en dit het ooreenkoms getoon in·

leerplan. en aard '!an opleidina: met die skoal te Uitenhag:e (eooe. ~emeld op bl. 1) maar voordat one tot.

¹

n beaprekin« van eersgenoemde inrigting oorga.an, moet ons daarop wya dat voor die s·tigting daarvan ( deur d'ie kerk) reeds deur d,.ie Owerheid

wetgewin~ gepaeaeer i·s oin vooreiening te maak vir ambagson- derwys in hierdie provirisie

In wet 8 van 1892, afdelinp; G, is eg:ter al_vooraien-

7.

lng gemaak vir ambags<?m1erwya in ve:rba.nd met skole waar mid- d.elbare onclerwys (Std., TV tot Std. VI) gegee is. 1) In av

versla~ van 1895 beveel JA.a,nsvelt 'n model:boerderv, 'n Dl'V'J1.Skool,

~ ~ .

'n handelakool en

¹

n ambagskool aan. In 1896 i·s die plan ver-

der uitgewerk, ^l!!tn op ² Feb. 1897.ia die konsep gepubliseer~

Deur die 'Eerste Volksraa'i i,a dit aaam met die ander reeds behandeide konsepte na die onderwyakommissie ve~ys maar ewe- as dle ander we.er teruggevra omdat die beginsel nog nie deur die Raad go~dgakeur is nie. _D:ts later weer in behan?-eling geneem na aanleiding van memories wat in verband daarmee

inge·~ten is, en daarna vir hersieninll ens. na 'n kommissie verwys, wat nog gedurende die toenmalic:t;e seersie moes rapper- teer. Dit is egter nie gedoen nie.

In 1998 is die saak behandel en die wet aangeneem . .

Die wet bepaal: waar <!aar vyftien ap'Plikante in 'n distrik is, sal daar 'n amballskool opg;eri~ word; al die benodigd- hede sal deur die Regering verskaf word; die doel is die vorming van deeglike ambags]ede uit kinders van ou en

~ena­

turaliseerde bur~ers van die Republielt'en weeskinders wie se

~uers

dood is en van wie die name voorkom op die

^re~isters

van die veldko:rnette. So 'n

inri~tin~

sal onder

¹

n plaaslike kommissie van vyf leds staan. Die kommiasie moet

^d~e

ver- v~~d1gde artikels verkoop en die ·Opbrings aa.n die Landdroa oorhandig, terwyl d16 kinders vyf persent van die

opbr1n~s

kry. Die Rege:ring betaal £2 per maand per leerling vir losies. Op versoek van,d.ie kormniasie sal in elke distrlk 'n wamaker, 'n amid en'n saal- en tuiemaker aanp:est·el word.

Vir toelating moes 'n kind die tweeds leer;'laar bevredigend deurloop het ..

Daar·1S ^~een dokument8re bewys dat nog onder die

1) Lugtenburgz nGesk. van die Onderwys in die ^Z.A. Repu-

bliek"~ bl. 188 .•

1892 - no~ onder die 1B9B;wet werk1ik skof) ~-ltf.-il is 8!1'!1m1+ri.~

de die jaar wat die wet ~ap ~rai *•~ ~1e~ · ijift)~ot.t~f,f,~!~~md~ _tn!'t_!!!Y.!S!..

Dl~ eef~te ambl8~koo1 in Transvaail ni~ te ~otohar-

"

.ttoodmj iii rlie air~.' t)t$~ig kestig nie maa:r hat ont!ikke1 ~it ' . .. ' .;. "2)

die 1feei!l}1#1il~ 1f'at tlll 1ie Twesde Vry-heidsoi1tlog gestig is.o

Daar ftas oorsptootrltif.tt twee ieeshtiise · te totdite!''.bttiJdnH -'n Ra~~,;.;

:rin~sweeshuis vir r:tie wese tiit die bui'ge~kampe been die end.

Van die oor1og en

¹

n privaat Weeshtiis met dmt~e&~ . 75 kinderSj beheer deur die Ho11and.a-dli-eformeerde kerk• Hti.iia 1s 1n 1903 geamalgsmeer, en _{. . - 3)} cUe Re~erin'7 het die lh-on-.1 aeskenk en _...,..

_~

geboue opgerig. Aanvank1ik ·is die kinders van kos, 1nwo- ning en.k1ere v6orsien en het hu11e prim@re ohderrig ontvang.

Weldra. is ingesien dat hierdie soe>rt op1eiding nie vo1doende

. 4) '

was nie, en dat hu11e ook

beroepsop1eidin~

moes krv. Op b1. 191 WyB die genoemde kommissie daarop dat die funksie van 'n weeshuis nie net is om die kinder's aan die 1ewe te hou tot-

dat hul~e oud ~enoeg is om die ~@re1d in te gaan nie, maar dit 'moat hu11e voorbere:t om op 'n eerbare _,.se

'

rn,. beetaan te kan maak. Om daarto~ insttat te wees behoo.rt 'n weeshuis

toegerus•te wees met die regte fasi1iteite om industrie1e en 1andboukundige Onderrig te gee. Daarom is oorg.egaan tot die stigting van 'n ambagskoo1 (toe ~enoem 1ndustriele skoo1).

Die Re~ering was bereid om so'n ambagskool finansie~1 te steun·

maar het van die betrokke kommissie duide1ik amskrewe voor-

1) Lugtenburg: Gesk. v/d Onderwys in die .Z.A. Republiek

^11,

bl. 234-5 .•

2) Dr. J.J. Liebenberg:

¹¹

Werki', No. 24, bl. 25.

3) Reports "Transvaal IndiR:ency Comission 1906•8

^11,

bl~ 190.

4) Dr .. J.J. Lieben'berll.:: "'11'1ark", No. 24; bl... 26.

.•t:e~le

.daaromt;rent verlans. 1) Vir die nodigs 1nl1gtJng aan-

gaande vakonderrig is de. M.L. Fiek na l!:uropa, en hy het daar- na ook Uitenhacre besoek; en laas~:renoemde inrigtln~ het tlan ODk, soos ciie konstitusie bewys, as voorbeeld vir d.ie amba~

akool te Potohefstroom gedien •.

Di\e Tra11:sv~alse Onderwysdepartement het 1.ie plan wat die komitee aan hom voorgel~ bet, ~oed~ekeur, en in Au-'s-

2)

^~~

tus 1905 is die ambagskool 890pen. Vir die oprigting van

·die s:~;eboue en die ui trustinrr van die inrigting het die Depar- tement £3000 by@:edra. Die jaarlikse onderhoudakoste per '

leerlin~ is op £27 bereken, waarvan 1-ie Departement £21 byge- dra het. Die skoolkomitee moea derhalwe maandelika 10/- per leerling bybring deur die hou van basaars, kollektes, . -~eskenke

•n d.onasies van belangstellen1es en d.ie verkoop van vervaardi«- de artikels. Die bestuur 'ifan :.11e inrigting moes vir die

aandeel van :lie koate wat hv moes dra, 'n garansie van minstans

£600 per jaar vir 5 1aar ver~trek~ Omtrent '60 persone van die distrik het die

waarbo~g

onderneem. Die eerste 2 iaar was daar n tekort, maar in 1910 bet ds. Fiok

daaro~

gewys dat die onderneming finansiee1 so g;esond was dat 'n bor~nie lan~er

:iij)dig was nie.

Ten einde koste te bespaar is besluit om d.ie wees- httise te Irene en P1etersbur~.me1r die van Potohefstroom aan die

be~in van 1907 te amal~ameer. Bv die weeshu:tss te Irene en Pieter~bur~ is reeds 'n b~etjie vakonderria ~ellee. Die prins1paal van Irene het bvvoorbeeld die eogenaamde Slovd-

. :3)

etelsel van hout by sv 1nrigting ingevoer.

1} Vgl. Transvaalse Onderw:rsdepartement: "Regulations.t'or the Control and

Mana~ement

of the

Po~chefetroom

Industrial School," 1905, 1917, 1923;· Staatsdrukkerv, Pretoria •

_J

.

2) Vgl. ds. M .. L. Fiok: "Eerste Jaarversla~r van den Voorzitter van de Am.baohtsohool," 1 Aug. 1906. ·

3) Dr. J. J. Liebenber~: "Werk", No. 24, bl. 26. Vlll. ook ds.

Fiok: "Potohefstroom Ambaohtschool", 'n artikel in "De Volk-.

stem, Jan. 1909, aaookdie Jaarverslae (ds. Ftok) 1906,· · 1907, 1908, 1909, 1910- uit~wers: "Het Westen" - Drukkerv,

'Pn+:"'hAf'A¥.-rnnm_

10.

Op die ~ebied van vakonder:rig in 'l':ranavaal net tiie Potahefst:roomse 1nr1~1n:g baanbreker..iterk verri~ ( sien hoof- atU.k ti bl. 35), en dtt•ta vanda~ ook die.grootste am'bagakool (Ho8r Tegn1ese Skool) op die platteland

4 ~!t~~~~!~i!~_!~~~~!!_Koll~3~•

Die be~in va:n te~t·eee ond~MJYs in Transvaal v:t.n1 one egter ^by die stigting van die "Transvaal Universitv

Collecte,

¹¹

waaruit ontstaan bet' die nuidiae Tellnieae Kolle•e, en ons kan nie nalaat om ook t.e ^W'ys op die ontstaanageskie- denis van hierdie ligg$-am nie, dear 1.ie Te~mi:eae Kolle~Ze van-

. 1)

da« die grootate ^in~igting van sy aoort in die land is en

~evolglik

¹

n groot invloed. u;l.toefen br die samestellinq van

1

die lee,rplanne vir ·11e Jaeionale Te~iese Sertitikate.

Die kommi.asie van 1902, met Fabian Ware as voor- eitter, het tot die ~evolgtrekkin~ ~ekom dat daar in Suid- Afrika en veral in Johannesburq 'n groot benoefte a~n Te~iese

2)

onde"'7s beataan. 'Hulle beoog e~ter "a teo'tlnicat institu- tiop. or ^the 'hi~hel!'lt kind.'~ met Matrtek ^a~ toelating'. In ar- tikel l(b) van die Onderwye-or1.onnansie van Februarie 1903 word vooreiening. gema.ak vir:- die oprigting, instandhou,ii~f.

en kontrole v~ myn-, landbou- en ander te~iese skole.

In Au.:mstu.s 1903 is

¹

n liggaam met name"Tranavaal Technical

. \

Inatitutengevorm en d.it was aan die ein1e v.an dieseLfd.e jaar·

verantwoordelik vir die oorplastng van stud.ente in myn- in«enieurawese van Kimberley na Joharinesbur~. Om die ont-

W'ikka·lin~sgd.:rig

aan te dui

^~al

die naamsveran1.eringe van

\

bierdie inrigtin~ voldoende wees: Transvaal Univ~rsitv Col-

le~e (1906), Souto.· Atriean School of Mines anl'i Technoloel'V·

(UHO), University College, Johann

¹

esburg ( 1920}, Univarsitv of the Witwatersrand. ( 1922)·.

antwoordelik vir die voortsettingsklasae vir vakleerlin~e

1) Spencer:

¹¹

The· Technical Colleges or .South Africa,

^II

bl .. 15.

2)

¹¹

Report or a Committee apoointe1. to conaidf3r the needs of S.A •. in re~ard to Tech. ~due. with special reference to the Transvaal,

¹

'L9(2, bl. 2, ·

3) "Tranavaa·l and Oranwe River Oolofl7 pU'blic ~duo. - Report or

the Director of ^~due. Nov. ^1~00 to .Fe-;t:>-,.1~04~

¹¹

bl. 31 ^& 102.

11..

aan_ die Rartd, maar ·11e 1aaaserinr.r van die Ht')M1" Onti,..,...,..d: "'n"

1923 het aanleidin~ ge$s.e tot

_...

~ie stiQ;til1~ van

_.

11e "Te~:ti,$

_{.. ,.}

_.

oogenoemde klasee bot- te fltJe1J!, maar in 192-3 is rUe

¹¹

''1!itwatet-s- randse Tegniese fnet1tuut

^{11 (}

Tetrniese Kolle!!e) ~estig ^om tU bp•

' .. · . .• . ·.. ·.· 1)

volger van die

¹¹

Te~:f.ese Oqderw'V's Raad'' tie d,iefio~

B~ P.i~_am~~g~~~l~-t~ Pr~~~&.qq.[oh~~~~~~~L

Die

¹¹

Tranirvae.1 University Gollege•i { 1906, sooa ^hier.-

oo ~enoem) het ook element8:re en ambagsklasRe P:ereMl,.maar die universiteiteoutol:"iteite hat 1n 1909 besltiit om hierctie werk

oor te dra a an 1ie e·or$ ?u die .Depa.rtement"' daat> d:lc:t mel3i"dl!t:t'- heid van die professor~ ttevoel het dat hie1'1:f:~ ~l,as-se, wat 'n integrale 1ee1 van die Uni•ersiteit cr:evor:m het, n1e binne die

. 2)

kader van die werk van ·fn. Dhivers1te1t

~eval

het nte. l)ie

• I •.,

Transvaalse Onderwysdepartement het 'n Organiseerder vir Te~

nt~se OnderwV,sbenoem (~ • .r •. Horne), en daarna is die $,111bagsko1e te Pre tori a en JohAnnS.s'bu:f:' « ^~e~tiq.

In 1909. wal! a~rl die mjne ·verbori.de 'n -ieorgah1.see~de sisteem van vak1eerlin~ekap en 'n paar privaat ~ekontroleertie enqinieursw~rke, en Johri,Orr het die stigttng van ambagsk~le

voorgestel. Die komitee wat op hierdie sa.ak ingP.ga·an het, l •

'll.et :iie vooratel van die hand

tiC.eW"!fB,

orn'iat 1.aar onder belan~t­

soort hebbendes heelwat misverstand orotrent die aar~ van ~iejskool

was. "-:Tulle was d.fe men1ng to_egedaan da t 1.1 t tot 'n ~oot m~t.f9

die gereelde werkswinkelvakleerlingskap sou verdring. Die doel was e~ter om vir hierdie vakleerlingskap voor te berei,.

'tfi3 a~rste arob~gskool van hier1ie aard in Su11.-Afrika is te,·

Pretoria gestig in 1909, daarna te Johannesburg en Benoni in

. . 3)

1912 en 1919

respektiewelik~

lJ .r. Orr: "Technical "!:ducation & Training,H bl. 18, 20 ~n 54.

2) .r. Orr:

¹¹

T9ohnioal B'iuoation & Train1.n<r, '

¹

bl. 54.

3) Ibid. bl. 35 - 40.

12.

·~n

c:ne Jaarverslae van die. D1rekteur van On.:ierwys ( Trans~,aal) aaook cl1e van die Transvaalse Orcraniaeerder .van

·. 1)

Tegniese Onderwts (W.T. Horne) vind ons dat die ambasakool te Pretoria die eerste paar 1 aar gevaar ~eloop hat f~m lee~

\

te loop, hoofsaakl1k omdat die doel van die akool nie altvd deur buitestanders en belanghebbendes ^re~ verstaan is nie.

Die Direkteur r.rs veral op dr1e fak.tore W'a t rile sukses van·

die skool bedreig.het, nl. die ouers, die kind en die werk- gewers. Die ouer het in sy kind, wanneer hy, g:ewoonl1k op 13- ~ari~e leeftyd, die laerskool verlaat., 'n finansHile by-

draer tot die hu1shoud1ng gesien as hy £5 ef .£6 per maan:d kon verdien in eeri of ander onbelangrike werk en was dua n1e bereid om s-v ^k~d 3 of ^~ 1aar na die ambagskool te stuur &n al die finansHSle en ander voord.ele 'n b1et.11e later te trek nie. Die kind weer was nie meer verplig om

¹

n skoal te be-

seek nie, (dit' is in 1912 verhoocr tot std. V of 1'5 1aar) en as die

amba~~kool

besoek is, was 'n groot pereentasie onbevrede

' ^'

oor. die fei·t dat ook voorslening ·gemaak is vir bulle alo:e- mene opvoeding: hulle wou u1tslu1tl1k 'n ambag leer. Die

~evol~ was dat ^·d~e skoal vaarwel ,ges8 is, en die leerling bet homse~f laat tnskrvf as vakleeriing by een or ander werkgewer en dan net die aandklaese ^by die skoal bygewoon.

Die aandklasse 1s, aoos te begrype, dan ook veal meer as die dagekool besoek. Die werk~ewers op hulle beurt wou n1e veel waarde heg ^aan die gehalte van die werk wat gelewer is nie, hoofsaaklik. omdat hulle. 12:eskoolde, volopgele1de am.ba~s­

manne verwa~ het • lets wat seer seker nie binne drie ~aar

. ' . 2)

bereik kan word nie• Gaandeweg is die meeste van die

moe111khede oorkom, en toe. die skole bater bekand·geraak het, is hulle waarde meer en meer besef en het bulle die ^no1.1~e

1) ~eportst 'Trans!aal. "Educ. Dept.,

¹¹

1910, bl. 175;

1912., bl. 95 en 16~.

2) Ibid.: 1910 bl• 175;· 191~, bl •. -84-87 en 15S.:.l73.

13.

1)

onder•steuning Jleniet, sodat in 1919 noll 'n .akool te Benoni geopen is. Hierdie skole is, na die passering van die Hoer Onderw-.rswet v·an 1923 en die sti~tinl2' van :iie Te~iese Kol- leges te Pretoria en Jo'Qannes'burs:, in~Zeskakel as 'n inte~rale

.;·~·

~eel

van die

Kolle~Zea. ~·

6, Die ;'Schools of Industriesu te Fords'burg;, PiatersburQ:

en P.elfast.

~en

van die maniere wat die

Or~an~~~~

van

Ta~~

P-iese Onderwys in die Transvaal

aan~ewend

het am die aukses

•

van die amba~Zakole (hierbo beskrvf) te veraeker, en waarop hy baie klem ~el~ bet, was om die toekomstige leerlin~e reeds

~n

die laerskool voor te berei, veral 1eur die beklemto- 2)

n'!ng

~Tan

hande-arbeid in die leerplan. Hierdie hande-arbeid.e- kursus kon uitgebrei

^wor~,

veral vir die

^a~terlike

kindera, en so het dan ook ontstaan iie skole te Fordsburg, Pieters- burg en Belf'aat.

In 1915 is 'n konferensie deur iie Unie-Onderwvs•

departement te Durban belE~ in verbanli met amba~sonderwys,

en ~ie instelling van handwerkklasse by laerakole (Vocational tops) is beoo~, wat moes uitloop op die Prelimin3re Te~-

:3)

ni~se

Se.rtifikaat van die Nasionale Adviserende Raad. Die skool

^t;e

Fordsburg, genoem "The School of' Industry, '

¹

is

vi~

die doel

^inqeri~.

Leerlinge van naburi.lle prim3 re skole het een dag per week hierdie industrieskool byp;ewoon An on1erricz ontvang in houtwerk, 'n biet,Ue metaalwerk, tekene en rekenkunde in verband met die werk.

I

Hierdie skool was 'n

mislukkin~,

omdat dit eintlik v

ron~erstel

was om

a~terlike

en

vertraa~1e le3rlin~e,

wat

l}

,Taarv~rslaq:

Unie-Ond. "Dept., 1926·bl. 22.

2}''Rcr)ort: ·Transvaal "Rduc. "Dept.,n-1912, bl. 142.

:3) tl'd d.: 1916' bl. 91.

14.

nie in std VI sou slaaq nie, op te neem, maar so~anige

leerlinge het die skool nie besoek nie; inte~ndeel, ~ie intelli~ente leerlinge het van die voorre~ gebruik ~emaak.

Die ouers is verantwoordelik gehou vir 1ie mislukking van

1

n soortgelyke "Industrial woodworking School'

¹

te Pieters- burq, waar iie leerlinge nooit meer as ses was nie. Die- selfde

pogin~

is

aangewen~

op Belfast, waar die gewone skoolkinders twee uur per week on1errig in hande-arbeid ontvang het, terwyl kin1ers wat die laerskool deurloop het, die geleentheid gebied. is e:m 8 uur per 1a~ in 'n week van 5~ dae hout- en amidswerk te leer. Die skoal is in 1926

^~esluit

en die leerlinge in 1927 oorgeplaes na die

ambagskool te Middelburg,

~estiq-

deur ,·ue Unie-Onclerwvs- 1)

departement.

7.

Samevattin~

en kritiek.

(a) Samevatt!_~ In Kaaplanl is

amba~skole

in die lewe

~eroep

deur die beywering van verskillende kerkge- nootskappe en liefda:iigheidsvereniginQ;s, om as middel te dien ter

onlos~in~

van

~i~ armbla~kevraagstuk.

Die skoal

te Uitenhage sou ten opsigte van iie leerolan en aard van opleiding as voorbeeld dien vir die Potohefstroomse inrigtinq, wat as weeshuis

be~in

is. . In Transvaal is di8 eerste spore van

tegni~

on.ierwys egter gevind met d.ie stigting: van d.ie ''Transvaal Technical Institute in

A11u2:ustus 1903, wat ontwikkel het tot :Ue huidige ·vi twa- tersrandse Universiteit, en waaruit oak ontwikkel het die huidige

¹

~.'itwatersran:ise Te~niese Ko1lege ( 1926). Die Transvaalse Onderwysdeparte:ment was verantwoordelik vir die stigting en beheer van die ambagskole te Pretoria (1909), Johannesbur~ (1912) en Benoni (1919), wat bedoel

1) Rapport: Unie-On:i. Dept., 1927, bl. 42.

15.

was om YJ!k~e.et;):tnse VQ.Q.£ ... 1:..~-~q!:~:!. v:tr_i!,e tn<1qg_tt,tez6e!EP· vol ...

t)'dee dagku:rsusse, en die skole vorm -,and~~ de'91 van die TegnteseyKollegee te Pretoiia el"l Johannesbur~.

h:1e:r enaerstreep het, sal ne tnou bl vk.) '· Dte Or@lallitteePtier van Tegniee~ Onderwya .in Transvaal, W .~T. Horn,, het veral klem cze13 op hande-arbeid in die .laerskoolle~rJ>lan, en 'n

. .. van ,.

verdere u1tbre1·1.1nsz was die sti'l:t1np;/

¹¹

Sohools of In1us~r.1ea

¹¹

(Vocational tope) ~e Fordehurg, Pietersbur~ en Belfast;

waarvan

eers~enoemdes

doo·igeloop het, en laasgenoemde se paar leerl1n~e is in 1927 oor2eplaas nE& Mid"ielbur~ ( Tvl.).

Die vorming van vakleerlin~skapkomitees, wat mee•

2ebring het die verpligte bywoning van t·egniese klasse- het·

gelei tot groot u1tbre1d1ng van die werk van ~ie Unie-On~er­

wyedepartement. In 1912 is die Nasionale Adv'1st9rende Raad.

1) gestig vir te~iese (en 'kommersiMle). on1eMr,~Ts·. e:a 1ft 1~14

is Percy

Oole~an

aangestel as Adviseur van Teg.niese

Onde~s

in die Un1e. In die eerste rapport, van 1915, is

¹

n nasio- nale skema vir tecz:niese on1e~wvs en eksa:mens op~estel, maar daarvan het min terea: gelrom as ~evo1a: van iie ~erste ':!!r~re11-

2)

oorloC!'. Deur die elreamenstelsel en die u1tre1lr1n~ van sert1f1kate . bet die Owerhe1d. gepoog·om die akt1wite1te op tegniese _~abiad te ko8rr11neer, en'n verriere stap in hierdie

r1~ting was om beroep~nderriq van die prov1ne1aa oor te neem ( 1Q25) • Baie veran'ierings bet toe plaasgevin·d, maar wat hier van belang is, is det ':lie Un1e•On1.erwysdepartement van.-.iaa in Transvaal drie Hoer Tellm.iese 8kole beheer, nl. ·

te Potohef'atroom, Mid·:ieJ,.bur~ en ·~olmaransstati, qestig in·

\ '

.1927 en 1929 onderske1del1k,

(b) Kr1t1ek:- --.--- ^{Uit die} geak1eden1s van

vakon~ePrig 1~

Suid- Afrika blyk di t dat fe1 tlik tot 11.e begin van rUe

· I i ' , .

3)

hu1d1~e

eeu hierdie deel van on:ierwye byna on'bl9ken1 was.

1) ~T. Orr: "Teahnical. l1;1uo~. &. Trainln~,

¹¹

bl. 53.

2) Ibid.

I

bl.- '53 •. , •

3)Dr. J.J. Li~benberg:

¹¹

Werk!' No. 22,.bl. 11.

l · S.

"It has · be' en ea· id tli.at eo.uoatlon does not lead, . b\lt

~~ther follows social development. or industria~ and tech-

. . . is .

Jiloal education th!a/pa_ rtlcularlv true. Tll.e wtto le his tor"

I

ot' ·this branch .. ot education is closely oonneot'!tri with th.e

. . . 1')

g!'~eral ec~nom1o development of this countrv- '

¹

~tat ook

. uit h1erd1e aanhai i nct en dle vo l ~end~ b1Tk, - is dat ~epraat .

worti van

¹¹

-in~ustril;le

_. ^li

~n ' .

¹

te cmi ese . '

¹

ori1erwvs en dat die word1n~s~eski e1.enie ve :rekillen-1 was; en 1aa.rom he t . oris in

'

die h e~1n . onderatreep;. ."The ~enesis of 1n- 1ustrial education

is · ·not ' identical with that of technical eriuoat1on. Teohn1- _,

oal eduoat1on arose ' out of the needa of the qrowin~ ·in~ls- ·

tries; 1niustr1al educati on out

o~

a

~esi~e

t o help the poo-r- whit e s. The 1n1uetrial schools were born out ot' pover- tv, mise. rv, . fi. e press 1 ons·, ware an-1 epi1em1~a. Tnev were not sp.o nsored by the 1n- 1ustr1es but by cb.ari t ah1.e_ insti-

tutions such a, the Dutch Re forned Church -

T~e

instructors were on the whoie more well-intent ioned

an~

rel1q1ous

2)

. pe~pl~ than comj:)etent tecbni cl a.n~. "

In Kaa.pland {asook in Tvl., nl. te Potch ~ f s troom)

1!! 1. . ie skol e rieur : He

Regerin~

onderetenn deur

m1d~el

van

1

n . "p e r cap it a" - to e lae en 'n byirae · tot

⁸

eker e nO ('UQ;e ui t-

~a.wes, ~n

plaaalike gemeentes het tot hUlle onderhoud by-

«~dra.

Die totale finanaiele

on~ersteunin~

was

e~ter o~­

vo ld.oe n ::le ,

~

produks· 1e he-t :i1e vernaamste

oorwe.«1.n~

ae- . word t e n einde

genoe~same

.inkomste te verakaf om die in-

- 3. )

rigtin~

in 'n solvents toestand · te hou. Maar s e lfs met die

^{sti~ttna- va.n}

hierd1e skol e h et die onierwvs nie

goei. 'tr.ed gehou met dia industrHne· ontw ikke lincr nie, t:'laar~m wye ~.G . M.alherbe 1aarop · dat so vroe~ as ~854 die Kaapse Recrer1ncr lndus tr iele ·skole opcter112: hat vir kl. e urlin,er,- an . nature.llekiniers, "'but it took rortv

1) McKerron: "A History o'f' l!:duo. in" S.A. 1 552-1932,

^{11 ·}

b1. 104.

2) !bid . t "A H1stprv of Eduo • .in S.A.,

¹¹

b1. · 1o4 ... 5, aancre- . haa1 \lit E / G. · Malherbe

^{¥ 11}

'Eduo • and , the Poor Wh1 te", bl. 55 3) · Un.1e· .'Onr.l. Dep,t •\ * .:

¹¹

Beroe.pson ierwva ... '' ~ · Staat stirukkerv.

PT"At.nt-iA.

t~~-

b:.l.. 5.

1'1. '

Of>l\f1<1ata,le eeotion ot

th~

whits

poJ)ul~t1on

was talltn• 1.ntc,

- e~oftomio deoline b§oa~at 1* wae praet12a11r exc1U1t4 (Eom 1n~

tMJ~i;,l At*4!1t1tat! Die 1ndu•t~1e~ ~$lt was t~en di~ eln~o

9d cU.-e. l9~e C'eU ook net beperk tot die 081)~t ·emsnt van Sooor-

·~3 en H$•~ns, d~$ ~oU4• en 4~rum~tveld~, ~l· hOu- ~ba~te

cme•i ^{lriear U& trtd~~t· r1~~ · 11et na die} ~eeio V~1he1ti,;oorlo~ en

. . • ' 2)

die 1erste Wll'el&:>~a~• 'i~l~ uit.«ebre1.

'rl .' .Andei' bate belangr1ke fak:tor 1ft . die ontw1klf.el1n~s ..

ges~1eden1'e van hie•dte ao: ort on1erwys Was · die a~inistt'asie.

' ' 1 ' .

Da.al' verelt11lende lt!@ee ~hear U:itge'Oeten net; en ~k o:mdat

' '

ue. ^{Seen Ot Wein1 . *} ~d4.1'1~s4,e . tU1t8~-n ~1~ "ier&t.~·~ll~n1.~ -.tetit ...

. I . .

. aaambede w,s, · het d1t f\coiilrendig c Ue rmt1il.'kk· ettng tteetnem~ op

. .

•n kf>nferenaie be18 deur ^die Ministe- r Yan Qnderwis in Nov. 1911 -.t - die doal

~m

vae te atel wat in . elke prov1ne1a

~edoen

word

, . eo opaitrte van tegniese, -1qdustr1e'le eft kQmmerei'ele ond.eMrJe

el) om te ~:ro~eer om die ver e_ killen:ie werkaaamhe1e t e koord1-.

; .... . .·. .· l

rl8$1'1 le bev1n~ d'at. di.e' tisteme a· eook 1ie J)Ublteke· Opfn1e iri

. '

.

• ~ ,. ' , ; I~ ·,, 1 , • ' ... ,

die· 'fersli11lende p:r'ovinaiee verak1llend wae .. !n liT

openin~te""

'· •e4e atel by die posisie soos vol~~:s "I tind that 1n,'1ustr1al

~. ;

~1 teolltnioal ed.uoat1on .~ae bean d.1v14eti "'etw~e-n t'he UJ-!101'<1 .

' ' ,

~ar~ent on the One h•nd an1 tl).e Pro•1:n~ . tal. Ad.tniniattta t lO:h$

. . :

Qfl. ~ otbar; an:1 at J?rr :> $ ~ nt tnere a!'e ·ntne tiif~arent Depart•

.

.

mente oonaerned ~itn ^{1 te·} s.dlri1n1stra tiort. Five Union ^{Depart .-}

. 3)

menta anti tour Provinoial A - 1m1n1strat1:ona ''have a fin« e r '' 1n _{it' ~}

'\ , .

'

.., ... , a •

l)S.e Unie-Ond.erwyed.epartement het. 1.1e

¹¹

South A!'zoi ~ an Sohool .

or lllnes an· 1 Teob.nology· "· in Johannesb~g . bebeer en 1nd1rek

- 1} £ .o. - · ^{Ma.. lherbo_' a '}

¹

Handbook on ~duo. ~ Soo1. al ~~ork in ,s. ^{A ....}

. 'l'h• ;New 'F.;~uo. Fellowsh.1p,

¹¹

Pretori~, 1934, bl. 7.

. .

^{· ·'· '}

^..

' '

2) fte.Kerronl '

¹

A Hist. of ~due .• 1n & ~ A • . ;u ^bl. ~05 eA 109, . , iJ.a,:.

· · ~ehaal uit ; 'Unemplo,.ment In~est1.at·16n:-. Oomm1·ttee~

^rt

· :bl • ., •

. ·s> ~eport: Uri:1e:ri Seo·~ta:· :r.;..· o-r l!~uo ^w ~,j. 1912· , •: bl.· :s·..:

18.

Afineoeke om ind.ustri~le inrigtin,;z:s on1.er 1ie .. ''La·~our C~o-

niee; and Industrial Institution

¹

s Act o:r the Cape ~~vinae''

(.Aot• No. 10, 1909} bet ook na die. Unie-On1erwysdepartement l'e\orom, hoewel ·ite toelae vir aalariaee en dercrelike aanlle•

1•enthede deur die Kaapse Onderwyedepartement moes -orweeg word. . Vakleerlinge by die Departement van Spoorwe8 was in die werkswinkels van di60epa.rtement. · Alle landbouon~erwya

•.

het berus by die Departement van Lan1bou. Die Departement van Gevangeniswese bet in:iustriele skole

opgeri~,

.. terwyl die Departement van Mynwese 'n mynwerkerakoo\ aan die W1twaters- rand crestig het. 'n Niulionale Adviserende Raa1 i's in die

.

^.

lewe ·a;eroep ( sien bl. 32,} om die werkeaahlhede te probe~r

lto6rdineer, maar die :feit bly dat te veel

¹¹

base

¹¹

met 1ie saak

1} ·. ·.

'Cemoe1d was, en daarom wys McK.erron daarop dat rlie i''J:r.rluca- tion Administral;ion Commission" van 1923•4 no~·nie "in staat was om.enige ne~insel van ko~rdinasie in hierdie verband te ontd.ek nie maar S<3lfs 12:ekla het dat. die {)O~inlls van die ver-

ski'll~nde

organise:sies aoms oormekaar ,ez:eslaan het. Dit is dan oak eers na die oorname van beroepson~errig in 19Z5 v~n

provinsiale beheer d~ur die Unie~Onderwysdeparte~ent dat ~~er­

die soprt .onde.rwys sy regmatige nlek 1n rUe onderwvastelsel van die land begin inneem het.

. 2) . -

Dr. Gie wYs·daaron dat toe die skole onder pro- vinsiale beheer was, veral twee faktl1re tiie gewenste ontwikkel ..

ing ~estrem het, nl. bulle is verdrin~ deur die wyer opvoe~-

kund.ige aktiw1te1te van d.ie provinsies, en ·iie stigma van

'

armblank.edom het aan hulle bly kleef. Die

Unie-Onder~sde-

p~rtament was die ee,rsta opvoedkundige geeall in Suid-Afrika wat die probleem van beroepaonderri~ die regte en simpatieke

#land.ag geskenk het w.at di t verdlen, en dit kan gese word dat die groat -kwalitatiewe verbetering in d.ie werk van die be-

l

1) MoKerron:

^ItA

Hist. of Eduo. in s.A.,

¹¹

^{bl. 110.}

2} Re(iaksie: ''Werk,." Maart 1934, bl. 11.

19.

r<>tP•lro;te ^ond.e~ sy· ^d!ttelrte kontrole :iie ~evo~g te van '"

.f'lt:>utitn@ tee!loor hu11e • · Al~emene kul tu:rele v$k"e ·en die -voor- tll $tlln8

Vlll\

bibliotelr:e ~eniet sor~rul-:i!a;" as.n fa~~ en die. elfole

•~~4 ~ereeli ~efnepekteer ~eur algemene ep be~oepslnapeKteure,

t•t: ^{ook toeeien iat die ~ellal} te. van rlie werlr en die onderriQ:•

Die Depa~temenf; - het ook . d$ar1n lleslaa~ 0:111 1-i~ status van die sko1e te verhoo~ d.eur 'iie 'beginsel van skool~eld in te voer, ·en . ook deu~ 1aarop aan te

drin~ iat die leF'lrlinge sor~ulii~ r:z:ekeur wor"l. Die skole wor1. nie lan~er as

¹¹

armekol'eu beakou nie, in elk ~eval.nie tot

1) so

¹

n ~ate •oos in ~ie ve~leie nie.

8.. Q_~_f' _\.,.Il_!._~_t .... ^§.~

Op hier1.1e. sta11um mag: ~it no··u~

W88S

om nader te b&paal wat onder

¹¹

Holrr Te~iese Sk~ol'

¹

verstaan moet ...ar·1 - nie 01J1.1.a.t die hui1.ige

bens.min~ verwarrin~· ma~

skep nie, maar omdat in 1ie verle1e 1ie teJ:'Me u1n1ustrieskool" en ;'aniha~ekool

^tf

~etb!"uik ie vir 1ieself-1e tipe irtrt~tintr ( v~ral in 11e Kaap-

"

J'rov1risie), m.iskien omiat 1aar n13 'n ·iuii~like Ontlerskei1 in Vera! by 1.1e :il.an cp d.ie straat maar ttelfs '·:rf leie. van riie on:ieMr;'(sprofessie

wat 111e 1.ir9k by hierdie s~ort-onderwys bet.rokJre Wa$ nie; ia b&genoel'l':'de_ terme vir ii eselfje

inrigtrin~

ctehru1.k.

Op die tweede vergatiering van 1.ie Nasionala Advise- rende Rae1._, op 2t Februarie HH3, ·is ·gepoo~t·;om t ' definieett/

watter 1n:rigtin~s as '

¹

1ndustrieskole

⁰¹

beskou moes wor1, en 1.at

I

hulle yersk11 het van

¹¹

arnbagsl!ol~,

¹¹

veral deuriat laas~enoe:mie

om!:Jat ^d.it vir die steie be1oel is_,

¹

n ho(ir starf1.aar1 van ^te~.;,.

rii~se onderrig vereis.het_, en iit

_' '"<"' ' I

ook aan die han1 ~egee i~ dat

11

1nd.\l3tr1eskolea later tot "ambagskole" kon ontwikkel.

dustrial schools are inten1e1 to '\e,relop

¹¹

'leneral hanriinessll

. '

an1, althou~h training '1'l.ay be, for· t"l'le mo.st part_, oorif1ne1 to

1) Dr. Gie: ''Control ot' Vooatio'nal, ~iucation," 'n art ike], in

IIWP.-rl.r.'¹ Mr:~AJ"t

1934. bl. 11.

one or two specifia oollupations, tne 1H'ferentiation wbic~ . . is on\rseterist~') ^of tbe trkri.es sc1:lools sl'lotliri not ^be att€11¢!~~

.AmlJaF:skole de.arenteen, is deur "lie '.Nas:tnnal~ ~dv1$.flrF.!l"l~e R{i':l1 onderakei a.'3 in die sarate -plek oed.~el ~rn "ellns v():~ ·t..:~' heJ'e1

v:tr vaklesrltn~ekap tot sekere ambag:te, V'3ral in die starta.

Die tegniese we~~ aan ~1e ambagskole ~oes.11. leerl~n~ voor- berei. vir "lie Werkswinkel deur onderri~ te ~er~kaf in ri.ie

fun'iamentele

l:'le~insels

van sy

a~oag,

rna:ar beson·.iere of

b~

...

drewe vaardiR;heid, in· beson1er.e meganiese prose sse· was nie die pr1m@re doel nie, daar 1a~rjie b~1rewenheid v~rkry sou

. 2)

word ge·'h:trenrte vakleerlingskao, Oie Raad het rUe.

¹¹

1ndus""

trieskole'; soos. volfZ on1.erske:

~-

(a) Inriatin~s vir behoeftiges en weeskinri.ers, soos 11e tllfe'Wton Ho!fle 11 _{te Kimberley ~?n die} tehuie vir beh.oeft:1~"3S te Graaff-Reinet, waar dear dest:v:ls ( 1913) _.11~een aTl'lbaJ;Z:te Q.:eleer i.s nie, leerlinge onrter 13 .1aar toeg:elaat 11t en waar

~een

fooie betaal is nie;

(b) industrieskole vir die ~euns en dogters van verarmde bla.nkea, soos te Uitenha$Ze, Adelairle, Oudtshoorn, Wo:r>oester, Graaff-Reinet( meisies) etl. Potchefstroo:m ( seuns en meisies), waar die leerlinge een of ander ambar;r

~$leer

het,

toe~elaat

is tuft sen die ouderdomme 13 en 16 (in sommi~e ,~"lValle 17), en waar geen facie. betaal is nie;

(o) industrieskole soort~elyk aan 11e te UitenhaA:e ens.

maar waar·fooie betaal is 1nsoml'l"'il2:e gevalle, soos te Bloem;.

f6ntein en Bethlehem;

;

(d) iniustrieskole on'ier d13

Gevan~enisse-

en

Ver'Jeterin~ta-

gesttgte-wet, soos te

~eor~e.

In Transvaal was 'ile posisie dua: die Potobef- stroomse '~Teeahuis-. 1ndustriesk90l, die Langlaagte• ~llfeeshuis-'

induetriaskool, en dis Heidelbergae in±ustrieskool (Emmas- dale) • 3) Die ambaiako:t,e was die drie te Pretoria ( 19,01\i), 1) •iReport: Under-Secretary of - ~1U'J. 1912,

¹¹

b1. 14.

2) "Report:' Transvaal Eduo. Dept. 1912;' .bl. 85.

~) "Report~ Transvaal ~~uc. Dept. 191~

¹

bl. 188.

21 .

.. Tohannesburg ( 1912) en Benoni ( 1919), terwyl die skole te For,:isburg, Pietersburg en Belfast "Schoolf of Iniustriee" ~e­

noem is. Die naam van die Potchefstroomse

1nr1gtin~

is ook later (1920) verander tot "Sc~ool of In1ustries.

¹¹

Die industrieakole onder (b) en (c) het ontwikkel tot

it

arnbacr.- skole11 (en huishoudskole), terwyl die eintlike am.baaskole met die st1gtlng van die

^Tegni.~se

Kolleges te Pretoria en Johannesburq daarhy ingelyf is.

Skol-;;~

soos onder 12:roep (d) bet industr1eskole (nou nywerheidskole) p:ebly, terwvl

te

die skole/For1sbur!l, Pietersburg en Belfast doo1geloon .het, aoos reeds

gemal~.

In 1943 is we0r 'n naamsverandering

aangebrin~,

en one het vandag die

^vol~enie

posisie in Transvaal: die

ambagskole te Pretoria en ,Tohannesburll', wa.t 'n inteqrale d.eel van :iie Tegniese Kolleges vorm, sowel as d.ie aml1ag- skole te Potchefstroom, M1 i 'lelourp: en 'Nolmaransstad, wat direk onder die Unie-On·ierw-vsdepartement resorteer, he~t

11

Hoer T"egniese Skole.

¹¹

Die te&rniese afdelin~ van die Te~­

niese Kollege (Pretoria word as voorbeeld gene~m) verskil hoofsaaklik van die Hoer Tegniese Skole van 1ie Unie-On1er- wysdepartement iaarin j_at eergenoemde eintlik heoo.a om deur hulle

~agskonl leArlin~e t~

bekwaam, nie as ambagsmanne as

so~anig

nie maar om iie latere eintlike tegnici of

'

. '

kontrakteurs vir die ste1e te lewer; die leerlinge word toegelaat met std V, en die kursus 1s veronderstel om u1t te loop op 11e Senior

^Te~iesr::

Sertifikaat wat 5 ,1aar duur en

~elvkste.an

met die Matr1kulasiesert1fikaat. Meer tvd wor'i aan di9 teorie as aan ·lie praktvk rzewy, behalwe 1n die

~eval

van leerlinge wat am·:::>agsmanne wil word en :ue

. . . 1)

kursus vir 1ie Ambaqskool Sertifikaat

vol~.

1) Vol!lens die Prosp.o,ktus van. die Pretoriase Te~iese Kol•

lege en~ psr~oonli~e on1erhoud met ~ie hoof van iie

te~iesa

afdelin!t. ·

VQ:l. ook Af1. C., hoofstuk I.(bl.

28~

Die aard en doel van ~ie Hoer Tegnies8 SkoJe on~er

die Unie-Onderwysdepartement wori in Afdeling C, hoofstuk I(al

nader

bepaal~

Die

ver~kil

en ooreAnkoms

tus~e~

'n Hoer Teg- niese Skoal (soos te PotohefstroolT!) en 'n Nywerhei1.skool ( soos te Heidelherg) kom kortliks op die vol12;enie near: N:vwerheiri- skole val onder 11e

Kin1erbeskermin~swet

van 1913, soos

~e­

wysig deur wet No. 25 van 1921 en wet No. 9 van 1931 en die K1n1erwet No. 31 van 1937,

t~rwyl

die Hoer

Te~iese

Skole onder die wet op Beroepsonderwys en Speaiale Skole No. 29 van 1928 val. Bui tenp;ewcne armoe1.3 en verwaarlo

^sin~

vorm.

l~P

vernaamste

~ronde

waarop die magistrate stappe doen om 1)

kiniers na eersgenoem-ie

inri~Z,tings

te kommitteer. By la2sgenoend.e

skol~

1oen 11e

loerlin~e

uit eie

bewegin~

aan- soek om toelating; hulle moet in std VI geslaag het en

Wy9S

tussen die ouderdo:mme 14 en 17 1aay, wa::!rop egter aoms uit- sonderings

~err.aak

word. Na

voltooiin~

van die kursua het die skoal

~ee'1

seg12;enskan me3r oor iie leerlin,:z: nt.e, terwyl departementele nascr12:beamptes toc,sig hou oor die onts1ane leqrli np:::: van die Nywerhe lis 'rool. Swak huislike omstan1.1g- hede vorrn il3 oorsaek waarorn le0rlinf2:13 &:rekommitteer wor·1, en daarom verloor die ouers alle

seg~enskap

oor

~ie

kini. Die

prinsipaal staan in loco parentis bv Nywerhei'iskole, en

nulle (die leerlinge) blv deurentv~ by die inri~tin~, hoewel

sonu~ige ~edurende

vaJrensies goe1gekeur1e

~esinne

mag besoek.

Hoer Te@niese Skole word rzeJ.1.ll'e:'1113 vakansi es geslui t, en

~ie

ouers of voogde behou

seg~enskap

maar mag nie die kon- trak van inboeking verbreek nie tensy iie

no~i~e

verlof toe- gestaan word en die agterstalliae fonie betaa1 wor1, aniers mag 1n boete van £5 of 'n maand tronkatraf of albei,

kra~tens

artikel 14 van die wet, o?gele wor1.. Die

io~l

van

1.1~

kur-

sus en die gron1slag van iie leerolanne is 1ieselfde benal-

we in soverre wTsigings van rninder belang in laasgenoemde

23.

aan@:e'brinaz: 1s om moe111khede te oorwin wat ont$taan utt die onmoontlikheld om 'n ond~rwyakwal1f1k:aaie aa'fri ~tand.aard.'van

. 1)

toelat1nll: tot Nnetthei1ekole vas te stel.

~. LLr-~

i'&n'slotte wil one 'n paar tarrne narier om.skrvf'.

t. Tegn_l~LQnde~~.is afgelei van die 0.IP1ekse woord.

¹¹

Te~1kos

^{11 •}

wat betaken nkunst1~ha1d..

¹¹ Aanvan~lik

was die soort onderria spesiaal vir die aanleer van 11e skone kunste be.1.6el. ' Vand.ag:

dink one daaraan in 1.1e sp$s1ale sin van daartiie soort onder·-

'.

wys of instruksle wat gerig is op d.ie vretenskaplike bantering van werktuie of materiaal. Oorspronklik is daar altyd ge- praat van."Polyteo~1esel' skole, waarin die begr!p van "aller- lei·kunste of ambagte•' dan opgesiu1t 18. Vir praktiese

~o~l-

ei~des ;kan die tegniese on1eirwys tans beskou wor'i as tile

soort on1.err1g wat te d.oen hat met 11e s1etemat1ese en weten•

skaplike gebruik van werktuie en mater::taal

1

1.,,. s. waarby vaardigheld en apes;J:ale kennis vereis wor1.

It~ VA~C'Jn,.1errhr:~tn teenstellin~ met akadem1ese on-1err1g sluit hierdie term 1.1e etudie van alle vakke in. . :S:ieronder sou 1.us ook val tegniese onderwys :rraar ook an:ier vakk-'7 of ambaa;- te, soosHu1 shoudkun:ie, Han:iel, LanibO'l, ens. Dit staan soma ook beken'i as beroepsonderwy.s.

III. ~~2.~1?.~9,!_!.~!~'!!.! is egter wear

¹

n term van wyer omvang, want die woord dui tog aan dat dit mensa voorberei vir 'n be- roep, en die term dek :ius alle onderrig wat bedoel is vir die opleidina tot bsroepe; g:ev':)lglik kan hieronrier

1n~e­

.eluit word

opleidingskolle~es

vir onderwysers, kweaksko.le vir

. 2) . -

pre:iikante, ens •

_

^..

__ ...,..._ ... __

^"

1) 2)

Jaarverslag : Unie-Onderwysdepartemsnt, 1925, bl .• 49.

J. ~. van Zyl: .

¹¹

Werk, '

¹

No. 52, bl. 30 - 32; . · ·

v.R:l. ook

¹¹

Report t Transvaal Y'duca tion Depa.r tment 1915,

bl. 100 -

2~

24 •

... UO"'S'TUK II

~_..

__ 7_ .. _- -·-- - ·-·-.

GF~Sli.IED'G',N IS VJU'l ut-q; LEE.ttPLai~NE 'l'O'l' 1925.

-·· ...

---~·-""""~"---~,---,---

Soos uit die vorige honfstuk b1vk, .!9al 'l"nnet·

naqeMaan

wor~

wat 1ie aard 'ian iie leerplan van

~ie Potoh~f~

stroo:mse 1nri&rtin.f2:

wa~, a~ook

wat te MirllellJurg en

'~lolma­

ransstad. 12:e"ioen is, terwyl :He leerpla.nne wet :deur 1.1e Transvaalse

Or~ra.niseer::ter

van

Te~io,se

Onderwvs in 1917. 1) uit die. e~~rar1n~ va~ die a,.,bap;skole te Pretoria eri .Tehan-

nesbur~

oplteetel is, .as lei:ira.ad sal dien, en die leerplan- ne soos opqestel ·1eur i:ie Re~ering, (.1Tuie·.:..Onderwvs1eparte-

!JH':lnt} nl. ieur tJ:!te Nasionale Adv1seren1e Raa1, noukaurig

na~espoor

saJ word vir saver hulle hetrekkinl'-: gehad net of , sou he ^on i1e Hog r. Tegnie se Skole in Tra'l"lsvaal ...

1. Die leerplanne van dia

Arnbag~kole

te Pretoria en

Johan~

!f.~ a b"!J.:r;:J:t~---..._. __ ·--- - - - - Die toe·latin~skwalifikasi e was stt1. IV ( tiie le.er- skoolkursul'!,' en die leerl in;~: moe a nie .1ona;E'lr as 1:3 1aar wees nie. By toelatin.ll het alle

le"!rlin~e ¹

n proefper1ode :tn

ln kursns van

al~emene

werks.winkelpreJ.rtvk deurcz:ernaa]{. Di t was

¹

n soort keuringstoets tot 'n benaal1e 811"!1Jag .• Wanneer

'n ver'iere 1r1e

~

aar inp:eboek te wor-1. as

valrleerlin~

op tiie gekose

a~hqg. '

Ons ·m~et egtar 'iaarop wvs •iat ta-:m 1915 d.ie 1uur vandie kursus deur ervarini'Z veran1er ie, en hier- .

d.ie ver an1erin~ was ook een van 1:ie v~rA~-rille tu.ssen ·i:te twee a?JJbagsl,;role •

• raarrannort van 1915 ( bl. 89-92) waarom 11e kureus te ,To- hannesb,Jrq twee .iaar en ·iie te Pretoi'ia

^tw~c.

ot' "rie 1aar moes duur. Die

hon;f'r~des

was rUe toela.t1ngsouder1ormne,

11e stan~~rd wasrin geslaa~ is en uitplastn~~faeilite:tte.

behalwe :tie am.ba~sopleil.in~Z· wat · ontv,an,q; is. on1er -lie toe·-·

s i'C van bAkwame instrukte,1re, is 1.t9 pri.,.,.,~rs on

¹

T0e4.1nTJ; van

)

. . II . · 'II

1 TrA.nsvaal

^~:iu~.

Dept.; . Trades School Courses ..,. siAn

vo or•Jtrl) or1..

25.

1fe leerlin~ voortgeett van .-11e vvfd.e tot die se.wende stan- derd, en hierdie ond.errip; is ·van _ne.t soveel war:rrde ~ea~ ae die

amba~soplei11..nq.

Die

instr,tkte~l.rs

kon ni'9 van riie hak op die tak sprin~ nie maar moes onderria: volJ;J:ene voorp:esr~=~,~~~"'

leer';)l.anne wat vir el ke a1T'ba!2: opq~stel ie, ter'll'lvl in ·iie

skoolafdeli'ng leee, skrywe en opstel, qeskieden1s en aardrvk!•

kunde, rekenkunde, _al~e'bra en meetkun1.e, tekene en natu.ur- wetenskap op so

¹

n 1ryee t:~:ed.oseer is ·dat d.i t in dir.el<te verb.and

sou staan. met werk in die werkswinkel·. Die teorie van die

amba~

is

eer~

in die derde ,1aar inge"Toer. Die

leerlin~

is ook

~eleer

om die koste van werk wat op die ambag

verri~

ie, te kan bereken.

)

Na vol

tooiin~

\van rite

amba~

lfas die' ' , veronderstell1nP.: riat die leerling as vakleer\in~ in sy amba~Z:·

in een o!' ander kommereiele werkswinkel sou «aan werk, en dan ook sv studie verder sou-voortsit deur d:le aan'iklasse,

1) I b-v die amba~skool ~e~e~n ~ bv te woon.

Die dagskool se skoolriasz: is ver1ecl in twea ees ...

sies: van 8.30 vm. tot 1 vm. en van 2 nm, tot 5 nm. Maanrlae, Dinad.ae, Donderiae en Vryi?Le was die eerste.iaars op skool en

.

.

^{' '}

in die namiddae op die

emba~te.

Woens1.ao:- en Saterdall'oa.en ...

de was hu11e o6k in d.ie werkswinkels, maar Woensd.ag:i'n.idda.l'f kon gebruik word om. verskillen'ie lokale, plekke van belang vir 'n

am~aFCsman,

te besoek • Wanneer ~een besoek" gereel is B.ie, is voortgegaa'rl met . die werk in die werkewlnkel. Sater•

datmid,dae was die

leerlin~e

vrv. Daar was net twee vakansiAs in die 1aar

~

aan "iie einrie van die ,1aar en 'n kort winter-

vakans1e plua

~ie

gewone publieke vakansiedae. Die ranq- ekikking van die leerp}an kan

ver~el~k

word met die soge•

naamde llaandw1oh

¹¹

-sisteern wat by -:lie Universi t8re Tegniese

·Kolle~es in swang was, waar ~1e bywonin~ van 1ie dagklasse .

van die kollege elke half ~aar om~ew1sael is demi di~ bywoning

1) Die werk v:an die 'aandklasse val egter buite hierdie

ondeJ'soek.