asook van die imp1ikasies wat dit ingehou

HOOFSTUK V.

BEROEPSONTIERWYS

A. TIIE WETLIKE OMSKRYWING VAN BEROEPSONTIERWYS.

Die wet1ike omskrywing van beroepsonderwys is gedurende die jare wat dit onder die beheer van die Sentra1e Regering geva1 het van tyd tot t;y:d gewysig. Ten einde rn vo11edige beeld te kan vorm van die wet1ike formu.lering van beroepsonderwys

asook van die imp1ikasies wat dit ingehou

word die ver- skillende omskrywings

soos dit van tyd tot tyd in onderwys- en ander wette verskyn het 9 kort1iks weergegee.

Tve die Unie-Onderveysdepartement in 1925 die beroepskole van die provinsiale onderwysdepartemente oorgeneem het9 was daar nog nie ·n statu.tere omskrywing van wat beroepsonderwys of beroepskole presies is nie. Beroepsonderwys is egter :metter- tyd by wyse van wetgewing en ooreenko:mste tu.ssen die Sentrale Regering en die provinsia1e onderwysdepartemente omlyn.

Ingevolge artike1 85(iii) van die Zuid-Afrika .Wet kon die Provinsia1e Rade ordonnansies :maak rakende onderwys - u.itge- sonderd. hoer onderwys. Laasgenoemde onderwys sou onder die Unie-Onderwysdepartement ressorteer. J)aar het egter a1 gou.

behoefte ontstaan aan •n noukeurige definiering van hoer onder- wys.1) J)ie bedoe1ing was dat hoer onderwys

soos in die

Zu.id-Afrika Wet bedoel

onderwys vanna-matrikulasie standaard sou wee;!-) Toe daar egter besluit is dat die beheer van

tegniese ko1leges na die Unie-Onderwysdepartement sou ourgaan, het d.aar •n eienaardige anoma1ie ontstaan met betrekking tot die k1assifikasie van

Ten einde die oorname van beroepsond.erwys deu.r die Unie-Onderwysdepartement te wettig

is d.it saam met bona fide hoer onderwys as synde hoer onderwys geklassifiseer.

In die finansiele verhoudingswet van 1922 is bepaa1 dat onder die uitdrukking "hoger onderwijs

soos gebesig in die Zu.id-Afrika Wet

o.a. die vo1gende ingesluit word:

1) Jaarverslag van die Unie-Onderwysd.epartement

1913, p.43.

2) Annual Report of the J)epartment of Education

1910

p.2.

"(c) onderwijs gegeven aan zulke techniese instellingen (met inbegrip van kunst-, muziek-, handel-, technologiese-, landbou.w-, mijn-, en huishou.dkundige scholen) als de Minister van Onderwijs verklaart scholen van hoger

onderwys te zijn •

11

(d) Zu.lk gedeelte van onderwijs gegeven aan andere techniese instellingen als de Minister van Onderwijs na overleg met het betrokken prqvinciale bestuu.r verklaart boger onderwijs te zijn."3J

:Oit was die eerste keer dat •n wet van. die Parlement daar- voor voorsiening gemaak het dat die Unie-Onderwysdepartement beroepsonderwys onder sy vleu.els mag

·

Uit bogenoemde Wet het du.s gevolg dat beroepsonderwys

hoer ondervzys was, wat dit in der waarheid nie was niB. Eeroeps- onderwys as sodanig is eintlik ook nie omskryf nie, want die Wet het slegs bepaal welke vertakkinge van die onderwys onder die Unie-regering sal ressorteer en watter soort onderwys daarby gevoeg mag word. :Oie Hoger·Onderwijs Vvet van 1923 4 ) het ook nie meer lig op . hierdie saak gewerp nie en het slegs

bepaal dat die betrokke Wet van tvepassing is op sulke in- stellings as wat deur dieMinister as "scholen van boger onderwij s" verklaar word en wat daarna as "verklaarde instel-- lingsil bekend sou. staan. 5) ·

•n Lastige probleem het egter intussen ontstaan

nl.:

wanneer word •n skool as •n beroepskool geklassifiseer? Om die antwoord hierop te verskaf

is tydens •n interdepartementele konferensie in November 1925 besluit dat indien •n skool nie meer as drie agstes van· ·sy tyd aan beroepsvakke wy nie

di t nie

-~s •n inrigting vir beroepsonderwys beskou. kan word nie ~ ^{6 )}

Met die totstandkoming van die eerste wet op beroepsonder- wys in 1928, is beroepsonderwys 6mskryf as:

onderwys en op-- leiding in handel, landbou. of huishou.dkunde of in enige ambag of nywerheid. 117 ) Hierdie vier kategoriee wat saam beroeps-

.. ,,

3) Financiele.: Verhe:ru.dingen Vi.erde· Verlengi:ngswet,, .1922, · .(Wet l'Jo. 5 van 1922)

artikel ll(c) en (d).

4) Wet Nb. 30 van 1923.

5) Wet No. 30 van 1923, artikel 1(1).

6) Cilliers, op.cit., p.ll.

7) Wet op Beroefsonderwys en Spesiale Skole, 1928 (Wet

29

van 192.8), artikel 20.

onderwys vor:m, ko:m presies ooreen met die opvatting van beroeps- onderwys wat sedert die Kerschensteiner--era in Dui tsland gebruik word. 8 )

Toe die finansiele verhou.dingswette in 1945 gekonsolideer is, 9 ) is die o:mskrywing van

hoer. onderwys

van Wet No. 5 van 1922 en Wet No. 50 van 193 5 gekonso1ideer in •n volledige om- skrywing in artikel 17( c)· en

Die ."f)e:paling van beroeps-·

onderwys is nie daardeur verander nie. Hierdie omskrywing het gegeld tot 1955

toe die nu.we

tot stand gekom het.

Dit blyk du.s dat die wet1ike bepa1ing van wat beroeps- onderwys is, voorgekom het in wette wat die finansiele betrek- kinge tu.ssen die Unie-regering en die provinsies behaal

het.

!n die Wet op Beroepsonderwys, 1955, wat byna dertig jaar na die eerste beroepsonderwyswet verskyn het, is daar nie veel verskil in die omskrywing van beroepsonderwys wat soos vo1g lui, te bespeur

"Artikel I. In hierdie wet, tensy u.it die samehang anders blyk, beteken -

" ( ii)

beroepsonderwys

handelsberoepsondervvys, huishoud- ku.ndige beroepsonderwys en tegniese beroepsonderwys, maar nie ook beroepsonderwys wat kragtens die Wet op Spesia1e Skole, 1948 (Wet No. 9 van 19.48), aan die . Administrateu.r van •n provinsie opgedra is nie ;"

" (vi)

handelsberoepsonderwys

•n kursu.s van onderwys en op1eiding waarin meer as •n derde van die vakke voor- geskrewe hande1svakke is of ten opsigte

meer

, n

(x)

" ( xxi)

as agt uur aan voorgeskrewe handelsvakke gewy word;

'hu.ishou.dkundige bero epsonderwys

•n kursu.s van . onderwys en opleiding ten opsigte waarvan meer as agt uur per week aan voorgeskrewe hu.ishoudkundige vakke gewy word;

1

tegniese beroepsonderwys

•n ku.rsu.s van onderwys en opleiding ( teoreties .Df prakties of beide teoreties en prakties), wat onderwys en opleiding in enige voorgeskrewe ambag insluit maar

onderwys en op- leiding in handwerk uitslu.it.nlOJ

8) Simons. Georg Kerschensteiner, his thoughts and

its re1e- ..

vance today, p.93.

9) In die Konsolidasie- en Wysigingswet op J!'inansiele Verhou-- dings, 1945 (Wet No. 38 van 1945).

10) Wet op Beroepsonderwys, 1955 (Wet No. 70 van 1955).

Die Wet het •n praktiese en opvo edkundige basis neergele vir die afbakening tussen gedifferensieerde onderwys met •n beroepstrekking enersyds en volle beroepsonderwys andersyds. ll)

In die Wet op Onderwysdienste, 1967 (die eerste wet na diJ van 1955 waarin beroepsonderwys o:roskryf word), word be- roeps.nderwys meer volledig omskryf en word daar ook onder-

skeid ge:roaak tussen beroepsonderwys as sodanig en die handwerk- vakke wat deu.r die provinsiale skole aangebied word. Beroe·ps- onderwys word in hierdie Wet omskryf as .synde:

"·n ku.rsu.s van vol tydse onderwys wat gewoonlik tot •n standerd nie hoer nie as die tiende standerd verskaf word en -

(a) waarin

as 2 vakke handelsvakke is wat in Bylae 212; vermeld word~ of .

(b) wat inslu.it onderrig en opleiding

hetsy teoreties of prakties of sowel teoreties as prakties

in •n ambag vermeld in genoemde J3ylae.

Maar nie ook nie -

(i) buitengewone onderwys; of

( ii) •n kursu.s van onderrig en opleiding in hou.twerk

metaalwerk of •n ander praktiese kuns of handwerk wat nie spesifiek onderrig of opleiding is nie vir

•n ambag vermeld in genoemde Bylae 2

en die du.ur waarvan hoogstens agt uur per week is

ongeag die getal sodanige vakke wat vir sodanige kursu.s ge- volg word. nlJ)

~

Opva1lende aspek van hierdie omskrywing is die feit dat hu.ishou.dku.ndige onderwys daaru.it weggelaat is. Voorasnog is dit egter wel by beroepsonderwys ingereken en is hoer

hu.ishou.dsko1e by implikasie saam met hoer tegniese en handel.:..

skol~

as beroepskole beskou..

ll) 12) 13)

Jaarverslag van die Departement van Onderwys, Ku.ns en Wetenskap, 1955

p.lO.

In Bylae 2 van die Wet verskyn •n lys van vakke onder die opskrif Handelsvakke asook •n lys van ambagte (sub-artikel (b). Bylae I en II.

Wet op Onderwysdienste, 1967 (Wet No. 41 van 1967),

art ike l 1. ( i v ) .

::S., DIE ADMINISTRASIE VAN TEGNIESE EN ::SEROEPSONDERWYS ONDER PROVINSIALE BESTUUR TOT 1925.

le Kaapprovinsie.

Die ambagskole in die Kaapprovinsie is deu.r die Administra- teur gestig en het onder beskerming van die N.G. Kerk gestaan.

Hu.lle is vnderhou. deur middel van •n per capi ta-toelae, •n bydrae tot sekere nodige uitgawes en die plaaslike ge:meente se bydraes.

Die·. tot ale finansiele onderst eu.riiug was egter onvoldoende en produ.ksie was die vernaamste oorweging ten einde genoegsame inko:mste te verkry om hierdie inrigtings solvent te hou. 14 )

Daar het ook enkele een-onderwyser industriele afdelings in hierdie Provinsie bestaan. Hierdie afdelings was verbonde aan ·koshu.ise vir behoeftige leerlinge wat ingevolge •n ordonnan- sie in 1919 opgerig is. 1 5)

As gevolg van die uitbreiding van die besighede en nywer- hede is daar mettertyd ook •n begin gemaak met deel tydse- of:

aandklasse in tegniese vakke. Hierdie klasse

saam met di voortsettingsonderwys

het tot -so •n mate wortel geskiet da ··

dit uiteindelik gelei het tot die ontstaan van die tegnies·

kvlleges in Oos-Londen, Port Elizabeth en Kaapstad, terwyl die klasse van die De ::Seers-maatskappy Sl)wel die Universiteit as die Tegniese Kollege in Johannesburg tot gevolg gehad het. 16 )

Met t1ie oorname in 1925 was daar 2 departementele skole, 7 een-onderwyser industriele afdelings en 9 staatsondersteu.nde inrigtings, 17 ) wat tegniese onderwys gegee het.

Die Kaapstadse Kamer van Koophandel het in 1904

in mede- werking met die Londense Kamer van

die eerste publieke handelseksamen in Suid-Afrika gere.e1. 18 ) Die Kamer van Koophandel het ook van toe af aandklasse in sodanige

14) Unie-Onderwysdepartement. ::Seroepsonderwys

p.5.

15) Wu.lfsohn, op.cit

p.32.

16) Mulder, op.cit.

p. 98-99.

17) De Villiers-verslag, par. 6.

18·} Van Wyk. Die ontwikkeling van handelsonderwys in

Suid-Afrika, p.l47.

vakke georganiseer. By wyse van private inisiatief bet uit- breiding gevolg. Addisionele handelsvakke (Snelskrif en Tik- skrif) is ook in die leergange van openbare skole ingevoer.l9)

Behalwe spesiale huishoudskole in die Kaapprovinsie is daar ook huishoudkunde-afdelings aan die gewone skole ingevoer;

daar is trouens meer op hierdie afdelings gekonsentreer omdat die koste daaraan·verbonde laer was en die leerlinge makliker betrek kon word. Teen 1910 was daar du.s 38 sodanige afdelings teeno.Jr die drie huishoudskole. 20

)

In ·1925 was daar 3 huishou.dskole met •n gesamentlike .leer- 1 . lUg a t 1 Van 14o melSl6S lU · · · a· le ^K aapprOVlUSle. ^{· · 21 )}

2. Transvaal.

In 1904 is •n begin gemaak met tegniese onderwys in Trans- vaal. Dit was toe die

South African School of :wrines

in Johannesburg met klasse begin bet. Die Mynskool te Kimberley is geslu.it en sy werksaamhede is in Johannesburg voortgesit. 22

) Die Transvaalse Kamer van Mynwese het bywoning van voortsettings- klasse in 1905 verpligtend gemaak. In 1912 het die Spoorweg- administrasie met soortgelyke optrede gevolg. 2

3)

In 1905 is die eerste industriele skool vir seuns en dogters in Transvaal in

gestig. Hierdie inrig- ting was deel van die verenigde weeshuis.e en was die

skool in Transvaal wat onderrig voorsien het wat aan heffing van die armblankevraagstuk herinner het. 2

4)

enigste die op- Dit het later ontwikkel in die huidige hoer tegniese skool aldaar.

Die eerste Su.id-Afrikaanse ." ·tegniese skool" is egter eers in 1909 in Pretoria gestig. Dit bet ·n ietwat hoer einddoel as die industriele of ambagskole gehad. 2

5) Die behoefte het ontstaan aan •n deeglike opleiding van vakleerlinge in die geskoolde ambagte. 26

) Later is derglike skole in Johannesburg geopen. 2 7)

19) Wu.lfsohn, · op.cit., p.32.

20) . Mulder

o p. cit •

p. 23 • .

21) Unie-Onderwysdepartement. Beroepsonderwys, p.lO.

22) Co@tzee, Onderwys in Transvaal, p.94.

23) Wulfsohn, op.cit., p.38.

24) Ibid •.

25) Mulder, op.cit., p.53.

26) Horne. The trade school in South Africa, p.8.

27) Wulfsohn, op.cit., p.38.

Gedurend.e 1921 is die "Zuidafrikaanse School van Mijnbouw en Technologie

verander in die Universiteit van die Witwaters- rand nadat nog bykomstige departemente daaraan toegeveeg is.

In 1923 is die eerste

hoer tegniese skool" in Transvaal geopen en wel in Johannesburg. Leerlinge sou hier opgelei word vir beroepe in die tegniese afd.elings van die my.ne, stads- rade, spoorwee en private industriele onder-groings. 28

)

Vcor die ontstaan van •n bona fide-handelskool in Transvaal is sogenaamde klerklike of handelsvakke

die sillabusse van gewone sekondere skole opgeneem. Die eerste stap om voorsiening te :maak vir vol tydse handelsonderwys is gene em toe •n handels- afdeling by die goewermeatskooi, Troyeville, geopen is, In 19l7 het dit n afsonderlike handelskool geword en

dit na Johannesburg verskuif. 2

9)

In Pretoria, Boksburg en Krugersdorp het ook handels- afd.elings ontstaan. Teen 1925 was daar handelskole te Johannesburg, Pretoria en Boksburg. 30

)

Huishoudkundige onderwys is ook voor 1925 in Transvaal aangetref. In 1905 is die Potchefstroo:mse Industriele Skoul in aansluitl.ng by die plaaslike weeshuis vir seu.ns en dogters gestig. Die eerste huishoudskool in Transvaal het uit hierdie skool ontstaan. Hierdie industriele skool is deur die t$)taat ge-- subsidieer. · Behalwe die gewone skoolvakke is vir die dogters vakke soos SnyersYverk ( ook vir seuns), Hoedemakery, Naaldwerk en Huiswerk aangebied. In 1906 is ook •n begin gemaak met spin-

en weefwerk. Vyf-jaar na die ontstaan van die indu.striele skool (in 1910) het die dogters •n afsonderlike gebou betrek en in 1934 het die meisieskool finaal van die seunskool weg- gebreek en •n eie hoof gekry.3l)

In 1913 is •n hu.ishou.dskool in Johannesburg geopen om tegniese onderrig aan dogters te verskaf wat nie die gewone middelbare kursus wou volg nie. Vakke soos Kookkuns, Was en

28)

op.cit., p.l53.

29) De Villiers-verslag, par. 9.

30) Ibid •.

31) Du Plossis,

p.43-46.

Stryk

Kostuu:mmakery

Stoffeerwerk en.Huisbeheer kon in bier- die skoql gene em word. Verder het hierdie rigting ook voor-.

. 32)

siening gemaak vir volwasse dames wat sekere kursusse wou volg.

Die twee huishoudsl.:ole in Transvaal

di t wil se die te Pretoria en Johannesburg

is in 1925 na die Unie-Onderwysdepar- tement oorgedra.33)

3. Oranje-Vry~taat.

Die eerste daadwerklike stap in die rigting van ambags- onderrig is gedoen toe •n ambagskool in 1898 in :Bloemfontein gestig is. Hierdie skool moes egter met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog gesluit word. Eers in 1907 is dit weer heropen onder die naam "Government Industrial School". Later is die naa:rn. verander na

Artisan Training School

toe die woord "industriele" gekoppel geraak bet aan skole wat vir gekommiteerd.e kinders bedoel is (kinderwetskole). Nog later is die naa:rn. verander na "Trades School

3 4) Later is nog derglike skole

Intussen is daar ook •n begin gemaak met aandklasse deur die spoorwegadministras ie en in l9l2 is nog ·n stap verder ge- vorder met die stigting van die "Bloemfontein Evening Classes

met die oog ^op die verwerwing van •n hoer skoolstanderd (St. V) deur behoeftige blanke arbeiders op die Spoorwee. Vyf jaar later (l9l7) ·is aandklasse cinder

van die "Ko:rn.missie voor de avondklassen" met Hollands as voertaal, aan die

Voor- bereidende Technische School

ingestel. Toe die Unie-

Onderwysdepartement beroepsondervvys oorgeneem het

is bogenoemde aandklasse geamalgameer om die :Sloemfonteinse Handels- en Teg- niese Klasse te vorm wat later ontwikkel het in die Vrystaatse Tegniese Kollege.35)

In l9l6 bet die indu.striele afdeling van die openbare skool ^op Ficksburg, waarmee •n begin in 1913 gemaak is

·n af-- sonderlike . skool geword. So •n skool is ook op Jacobsdal 32) Du Plessis

op.cit., p.47-48.

33) Ibid.

p.49.

34) Wulfsohn

op.cit.

p.35.

35) Ibid., p.36.

gestig, asook landbou.vakskole op Tweespru.it en Ladybrand in 1918. Daar was ook eenman-indu.striele afdelings by twee openbare skole in 1925.

Die aandklasse wat in·die Oranje .Vrystaat deu.r die Spoor- wegadministrasie ingestel is, het ook handelsvakke ingesluit.

In 1907 is die tegniese en die algemene en handelsklasse van mekaar geskei. Eersgenoemde is by die Spoorweginstituu.t gehou. en die algemene en handelsklasse is na die Brebner-skool afgesonder. 36 )

Handelsvakke het toegeneem in gewildheid en is in ver-

skillende inrigtings gegee. In 1919 is in die Dagvoortsettings- klasse aan die Brebnerskool die volgende handelsvakke aange- bied: Snelskrif, Boekhou., Tikskrif en Kantoorwerk. 37 )

Kort na die Tweede Vryheidsoorlog is 'n aanvang gemaak met klasse in hu.ishou.dku.ndige vakke. Hierdie klasse was aan- vanklik gewild maar het egter in 1912 doodgeloop en is in die Politegniese Kollege gesentraliseer vir die opleiding van

onderwyseresse in hu.ishou.dku.ndige vakke. Spin- en weefskole is op inisiatief van Emily Hobhouse begin. Dit is later egter

deur die Raad vir Tu.isnywerhede wat in 1908 gestig is oorgeneem.

Hulle het gaandeweg die eienskappe van fabrieke begin vertoon.

Desondanks het die skole daarin geslaag om die bevolking meer arbeidsbewus te maak en die skool te Bethlehem was

feitlik die voorloper van die huishoudskool aldaar." 38 )

In 1911 is daar beslui t om 'n huishoudskool in Bethlehem te begin. Twee jaar later het die skool, net soos met ander vakskole die·geval was, onder die beheer van 'n Raad van

Kuratore gekom en het dientengevolge onder die Skoolraad van Bethlehem geressorteer •. Ten tye van die oorname van bero eps-

onderwys was daar net die een hu.ishou.dskool in die Oranje Vrystaat. 39 )

36) Ibid., p.35-36.

37) Mulder, op.cit.,

38) DuPlessis,. op.cit., p.34-36.

39) Ibid., p.36-40.

4. Natal.

Die Tegniese Onderveyskomitee van 1905 in Natal het tot gevolg gehad dat die Durbanse Tegniese Insti tu:u.t in 1907 ge- stig is. Hierdie inrigting was die voorloper van die te.ens- woordige Natalse Kollege vir_ Gevorderde Tegniese Onderwys.

Drie jaar later is •n soortgelyke inrigting in Pietermari tz- burg gestig. Hierdie twee institute is ooreenkomstig die bepalings van Wet No. 5 van 192240 ) in 1922 en 1925 onders~ei­

delik deur .die Unie-Onderwysdepartement as inrigtings vir · hoer onderwys oorgeneem. Benewens die tegniese institute was daar ook·ander skole in Durban en Pieter:maritzburg wat handels- en tegni·ese afdelings gehad het. Die Du.rbanse Hoer Tegniese Skool wat leerlinge vir handels- en ingenieursberoepe opgelei het, kan beskou. word as die voorloper van die hedendaagse hoer tegniese skole in Suid-Afrika, volgens Wu.lfsohn.4l) Van die "a:mbag-skool tipe

was daar in 1923 slegs die landbou_:_

opleidingskool te Weston. 42 J In hierdie skool was feitlik net kinders van behoeftige ou.ers.43)

· In 1907, toe die Du.rbanse Tegniese Insti tuut gestig is, is die voortsettingsklas vir Snelskrif daarby ingelyf. Ook aan die Institu.u.t te Pietermaritzbu.rg is handelsvakke aange- bied wat oorgenee:m is van die "Mari tzburg Business College" .

•n private handelskool

wat sedert 1906 hier te lande bestaan het. 44 )

In Natal was daar in 1925, toe beroepsonderwys deur die Unie-Onderwysdepartement oorgenee:m is, geen bona fide-huis- hou.dskool nie. Hu.ishoudkundige vakke is egter wel inver-

skeie skole aangebied.

40) Financiele Regelings Vierde Verlengingswet, 1922.

41) Wu.lfsohn, op.cit., p.33.

42) Ibid., p.35.

43) De Villiers-verslag, par.6.

44) Wulfsohn, op.cit., p.33.

C. BEROEPSONDERWYS ONDER DIE SENTRALE REGERING.

l. Algemeen.

Die Sentrale Regering se aandeel in die bebeer van be- roepsonderwys op 'n landswye basis dateer vanaf l April 1925 toe by alle provinsiale beroepskole, ooreenkomstig die besluite

geneem op die Durban-konferensie van die vorige jaar, by die

provi~siale onderwysdepartemente oorgeneem bet. 45) Op ge-

no.emde datum is 19 staats- en 23 staatsondersteunde inrigtings onder Uniale beheer geplaas benewens 'n groot aantal deeltydse kursu.sse

terwyl die drie hoer handelskole in Transvaal 'n

jaar later onder Uniale bebeer gekom het.4 6 )

Onder die Unie-Onderwysdepartement kon die ideaal van

eenvormige beleid ten opsigte van beroepsonderwys verwesenlik word. Onder die provinsiale onderwysdepartemente was daar groot

in bierdie verband. Reeds in 1912 bet die Minister van Onderwys op die konfere2sie oor Tegniese

Industriele en Handelsonderwys te Pretoria

gewys op die onge- lykhede in die toekenning van gelde deur die verskillende

owerhede aan inrigtings wat beroepsgerigte onderwys verskaf. 47 ) To"t 1929 bet hierdie verskynsel nog voortgeduur: elke provin- sie bet sy eie rigting ingeslaan.4 )

Vir die volgende 43 jaar (vanaf 1925 tot 1968) bet beroeps- onderwys, kwantitatief _gesproke, die belangrikste deel van die onderwys gevorm wat deur die Sentrale R8gering _verskaf is.

Die beroepskole was mettertyd feitlik almal volle staatskole, dit-wil se skole waarvan die beheer en instandbouding reg- streeks deur die Staat waargeneem is. -Die skole is derbalwe ook bestuur ooreenkomstig die bepalings van wette wat van tyd tot tyd deur die Parlement gepromulgeer is. Daar was egter ook enkele private en staatsondersteunde beroepskole wat in 'n

45) 46) 47) 48)

Ingevolge artikel 12(1) van die "Financiele Regelings Wet"

1925 Cwet No. 43 van 1925).

De~Villiers-verslag,

p.9.

Conference on Technical, Industrial, and Commercial Education held at Pretoria, -8 - lOth November

1911.

(U.G. 2-1912), p.7.

Paauw, J.B., op.cit., p.33. Vergelyk ook Cilliers,

0

p. cit • ' p .10

ander kategorie val en wat afsonderlik in hierdie hoofstu.k

bespreek word. Verder dien dit gemeld te word dat alhoewe1 die tegniese en handelsonderwys (tot matriku.lasiepei1) van die·

tegniese ko11eges inhoude1ik en kwa1i t·atief basies diese1fde is as die van die gewone boer tegniese en hande1sko1e, die beheer en administrasie van hierdie inrigtings hee1tema1 van

die van die gewone beroepsko1e verski1 het. Die tegniese

ko11eges is byvoorbee1d vanaf 1923 tot 1968 geadministreer

gevolge die

Hoger Ondendj s Wet" van 1923 t erwy1 die staat s-·

beroepsko1e ingevo1ge die verski11ende beroepsonderwyswette

I

geadministreer is. Om hierdie en ander redes word die tegniese ko11eges in

afsonder1ike hoofstu.k behande1.

Toe beroepsonderwys in 1925 oorgenee:m is, was dit nog in sy kinderskoene. Daar moet onthou. word dat hierdie soort onderwys ten nouste saamhang met die aanvraag wat· deu.r die nywerheidsektur geskep word. As in aanmerking geneem word dat die nywerheidsontwikke1ing in Suid-Afrika

re1atief

eers tydens en na die Tweede Were1door1og op dreef begin kom het, kan begryp word dat die beroepsonderwys gedurende die

eerste paar dekades na 1910 maar betrek1ik stadig ontwikke1 het. Na die Tweede Were1door1og het die ontwikke1ingsgang merkbaar in temp• toegenee:m. Die vo1gende tabe1 toon .. aan hoe beroepsonderwys gedu.rende die jare 1930 tot 1965 toege-- neem het

TAJ3EL X DEPARTEMENTELE :BEROEPSKOLE:

AANTAL INRIGTINGS EN LEERLINGE, 1930 - 1965

Jaar Inrigtings

1930 30 1 666

1935 30 2 089

1940 28 2 798

1945 24 2 862

1950 24 3 120

1955· 25 5 505

1960 50 15 301

1965 62 23 18149)

49) Syfers verkry uit die Departe:ment se jaarvers1ae vir die

betrokke jare.

Na die oorname van

het die Departement die beleid toegepas om sekere skole te sluit en uitbreidings aan

ander aan te bring. 50) Ook is •n aantal landbou.skole in 1938·

aan die provinsies teruggegee. Dit verklaar die afname in die aantal inrigtings na 1930. Die Tweede Wereldoorlog het ook •n aandeel in die afname van die leerlingtalle gehad. 5l) Na 1955 was daar weer •n groot toename in die aantal inrigtings

hoof- saaklik vanwee die oorname van •n groot aantal takke van die staatsondersteu.nde tegniese kolleges.

•n Probleem wat die ontwikkeling egter baie gestrem het

was die opvatting by die bree publiek dat beroepsondervvys vir die minder gegoede en minder begaafde kind bedoel is - •n erfenis van die provinsiale era. Gedudurende die vyftiger- en sestiger-·

jare bet daar egter ·n herwaardering van beroepsonderwys gekom wat die beeld van hierdie faset van die onderwys in die oe van die gemeenskap laat verbeter het. Daar kan gekonstateer word dat

toe beroepsonderwys in 1968 aan die provinsies teru.ggegee is

eli t n goedgeorganiseerde en geoliede ondervv;y-smasj ien was

nie a1leen is daar voorsiening vir die hoogste moontlike vor:ms van spesialisasie moontlik ge:maak nie maar ook is die belangrik- beid van die alge:meen-vor:mende waarde van beroepsonderwys

terdee besef.5 2 ;

Die eksaminering van beroepsonderwys tussen die jare 1925 tot 1968 het op •n buitemu:urse basis geskied. Soos reeds vroeer·gemeld

bet die Unie-Onderwysdepartement in 1919 reeds begin met die afneem van eksa:mens • . In 1924 is eksamen deu.r

6

023 kandidate in 179 sentrums onder die Departement se toesig afgele. Die volgende soorte eksa:mens was hierby betrokke:

50) 51) 52)

Jaarverslae van die Unie..,-Onderwysdepartement

1926

p.3l en 1941-19459 p.5.

Jaarverslag van die Unie-Ondervzysdepartement 1941-1945

p.5.

Vergelyk Moore

H.J

"Beroepsondervv;Ysn OnderWysbu.lletin

Ju.nie 1968 (Vol.

No.2) p.l28.en "Tegniese Onderwys

ook Algemeen vormend

Onderwysnuu.sflitse

September 1968

(No. '16)

p.7.

a. Onderwyssertifikate en -diplomas wat ku.rsusse in

h~ishoudkunde,

handel, tegniek en lettere ingeslu.it het;

b. Nasionale en Hoer Tegniese Sertifikate;

c. Nasionale Hu.isvrousertifikate;

d. Nasionale Tegniese en Dagskoolsertifikate; en e. Algemene Handelsertifikate.53)

Die Departe:ment se eksa:menafdeling het sedert 1925 feno- :menaal gegr0ei en in •n kolossale organisasie ontwikkel. Di t :maak voorsiening vir •n groot verskeidenheid van sertifikate

vir kandidate wat beroepsotiderwys nee:m

soos in die volgende agdeling aangedui word.

Die volgende indeling gee •n beeld van die verskillende soorte inrigtings op sekondere en tersiere·vlak wat onder die Departement ressorteer en wat beroepsgerigte onderwys aanbied: 54 )

Sekondere vlak Hoer Tegniese Skool Hoer Handelskool Hoer Huishoudskool Landbouskool

Vakleerlingskool

Nasionale A:mbagskool vir Vakmanne Tegniese Kollege

Voortsettingsklas Kunsskool

:Balletskool

2. Soorte beroepskole.

a. Hoer Tegniese skole.

Tersiere vlak Tegniese kollege

Onleidingskolleges vir k

Seevaartkollege Genl. Louis :Botha

Kunsskool

Vakleerlingskool Voortsettingsklas

In die Wet op :Beroepsonderwys van 1955 word

tegniese beroepsonderwys" soos volg o:mskryf: "•n ku.rsu.s van onder- wys en opleiding (teoreties of prakties of beide teoreties 53) Jaarboek van die Unie van Su.id-Afrika, 1910-1925

p.l78.

54) Vergelyk die Departement se jaarverslae.

en prakties)

ondervzys en op1eiding in enige voor- geskrewe a:rnbag ins1u.it :maar wat ondervvys en op1eiding in handwerk uits1uit."55)

Dr. A,J. van Zy1, direkteu.r van die Ko11ege vir Gevorderde Tegniese Ondervvys in

beskryf •n hoer tegniese skoo1 as •n sekondere skoo1 (st. 6 - 10) wat

nacs die gewone a1gemene vakke ook tegniese vakke-aanbied

en daarby werkwinke1op1eiding gee. Vo1gens ho:rn word die ter:rn ook in Enge1and

Austra1ie, Nieu.-Zee1and en in die V.S·.A. in die oetekenis gebruik.5 6 )

Ten tye van oorna:rne in 1925 was die meeste van hier- die sko1e bekend as indu.strie1e of ambagsko1e. Kort na oorname het die Unie-Onderwysdepartement so:rnmige van die sko1e ges1u.it

ander gereorganiseer en op sommige p1ekke nuwe sko1e gestig.5 7 ) In 1944 is die benaming van hierdie sko1e verander na hoer tegniese sko1e. 5 8 ). Hoer tegniese sko1e bied vo1tydse. onderrig op die sekondere v1ak en voorsien op1eiding in 'n aanta1 ambagte5 9 ) waarui t e1ke 1eer1ing een kies. Kursusse·vir die Nasiona1e

Sertifikate wisse1 van die Nasiona1e St. VI-sertifikaat tot die Nasiona1e Senior Sertifikaat. Op die :rnatriku1a- siev1ak word drie sertifikate uitgereik:

Nasiona1e Senior Sertifikaat (Matriku1asievryste11ing) Nasiona1e Senior Sertifikaat ( Standerd X

sonder

matri1~.1asievryste11ing)

Nasiona1e Senior Sertifikaat ( Tegnie_s)

Die Nasiona1e Senior Sertifikaat (Matriku..1asievryste11ing of· M-kursu.s) word to egeken aan 'n kandidaat wat in ses

· vakke ges1aag het, soos vo1g gekies:

55) Artike1 I (xxi).

56) Van Zy1. Meer tegniese onderwys

•n Bydrae tot die op1os- sing van ons mannekragprob1e.em

p.170

. 57) Smuts

op.cit., p.88. Verge1yk ook Unie-Onderwysdeparte-

ment~

Jaarvers1ag

1926, p.31.

58) Jaarvers1ag van die Unie-Onderwysdeparte:ment, 1941-1945, p.5.

59) In by1ae II verskyn

1ys van a:mbagte soos bepaa1 in

by1ae 2 tot die Wet op Onderwysdienste, 1967.

Groe:p I: Afrikaans A of Engels A

Groe:p II: Afrikaans A of B of Engels A of B, :mits

dit nie die taal is wat onder groe:p I ^{is nic;.}

Groe:p III: ^Wiskunde.

Groe:p IV: Natuur- en Skeikunde.

Groep

Masjientekene of Bou.tekene.

Groe:p VI: Toege:paste :meganika of Werkwinkel:praktyk en ..:.Teorie.

Die volgende goedgekeurde a:mbagsvakke moet saam met

Werkwinkel:praktyk geneem word en word dan as gekombineerde vak o:p die sertifikaat aangedui:

Pas- en draaiwerk Motorwerktuigkunde Karbakherstelwerk Elektrisiens

Radiotrisiens

Sweiswerk en metaalbewerking Loodgieters- en plaatmetaalwerk Steenmessel- en pleisterwerk Hou.tbewerking

Maatkleremakery

Skilder- en dekoreerwerk Stoffeerwerk en bekleding

Nie-eksamenvakke vir voltydse leerlinge is:

Godsdiensonderrig·;

Sang en Musiekwaardering; en _Liggaamlike O:pvoeding.

Die Nasionale Senior Sertifikaat (Standerd X) word toegeken

aan kandidate wat vir die IVI-kursus ingeskryf het maar wat

nie aan die vereistes voorgeskryf deur die G.M.R. voldoen

nie. Hierdie sertifikaat word slegs toegeken indien daar

aan sekere minimumvereistes van die De:partement vold0en

word.

60)

61)

Vir die Nasionale Senior Sertifikaat (Tegnies) of

T-kursus geld dieselfde vakgroepering as by die M-kursus.

Kandidate skryf eg.ter spesifiek vir die T-ku.rsus in en le die T-kursus-eksmanen af. Hierdie sertifikaat word nie vir matrikulasievrystelling erken nie. 60 )

Uit boge-noemde gegewens kan opgemerk word dat die Departement 'n groot verskeidenheid van ambags- en tegniese vakke aanbied

wat ^'n groot mate van diversifikasie moont-- lik maak. In die gewone provinsiale hoerskole word egter ook elementere op1eiding.in hierdie rigting aangebied.

Volgens die Wet op :Seroepsonderwys, 1955, mag

handwerk

aan die gewone provinsiale hoerskole gegee word en vir die doeleindes van onderskeiding word "handwerk

in die genoemde Wet soos volg o:mskryf:

"'n ku.rsus van onderwys en opleiding in houtwerk

metaalwerk of enige ander praktiese kuns of handwerk wat nie spesifieke onderwys of opleiding vir 'n voor- geskrewe ambag is nie, en die duur waarvan hoogstens agt uur per week is

afgesien van die geta1 band- werkvakke wat vir sodanige ku.rsus geloop word.

61) Die vo1gende kursusse word in die verski11ende provinsies aangetref:

Transvaal:

Die vak :Sedryfskennis word aan die seuns in standerds 6 - 8 gebied. Hierdie vak gee nie beroepsopleiding in een of ander rigting nie maar sluit

metaalwerk

motorwerktuigkunde, elektriese werk, radioherstelwerk

ens o in. In standerds 9 - 10 kan leerlinge of Houtwerlc of lVIetaalwerk as

vak vir een van die eindeksamens van die middelbare skool kies •

. Oranje-Vrystaat:

Handwerk as vak word dwarsdeur die hoerskoolkursus . aangebied.

Departement van Onderwys

Kuns en W.-etenskap

Handbo.e'.r: van nasionale tegniese ku.rsusse

leerplanne en eksamens vir voltydse leerlinge

1963

p.l0-14

soos gewysig. Die bo-- gemelde sertifikate en kursusse het vanaf 1967 in werking

getreeo ·

Wet No,. 70-van l955, artikel 1(vii)o

62) 63) 64) 65) 66)

Natal~ Kaapprovinsie: Of ^Hou.twerk of Metaalwerk gekies word. 62 )

In 1967 was daar 28 hoer tegniese skole met

leerlinge in die Repu.bliek. :Oie aanta1 studente wat deeltyase klasse by s0mmige van hierdie inrigtings

l0op het, was l ,106. 6 3) b. Hoer handelskole.

:Oie wetlike omskrywing van handelsonderwys word in die Wet op Beroepsonderwys van 1955 soos volg aangegee:

11

'n kursu.s van onderwys en opleiding waarin meer as •n derde van die vakke voorgeskrewe handelsvakke is of ten opsigte waarvan meer as agt u:u.r aan voorge- skrewe handelsvakke gewy word~

64)

Volgens dr. A.J. van Zyl is handelskole

skole wat st. 8, 9 en 10 behels en wat hoofsaaklik handels- vakke aanbied. Afrikaans

Engels en Wiskunde (laasge- noemde vak in gevalle van universiteitstoelating) word ook hier aangebied. Hy konstateer verder dat handelskole normaalweg drie soorte ku.rsu.sse aanbied

vir snelskrif- tiksters, vir klerke en vir voornemende universiteit- stu.dente.65) Samevattend kan ges~ word dat handelskole die onderwys aanbied wat kandidate voorberei vir die Handel en die professies. 66

)

Net soos die geval :met tegniese onderwys is

moet by handelsonderwys voortdurend rekening gehou. word met die handelspraktyk ten einde die regte opleiding aan die leer- ling te verskaf. Volgens die destydse Uitvoerende Direk- teur van die Vereniging van Kamers van Koophandel van Su.id-Afrika is daar drie.sake waarop in hierdie verband gelet moet word, t.w.:

Eru.dita Pu.blikasies (Edms.) Bpk. Onderwys en loopbane in Suid-Afrika

p.l49.

Jaarverslag van die Departement van Hcer ^Ondervvys

1968

p.l97~

Artikel I (vi).

Van Zy1. Meer tegniese onderwys - •n bydrae tot die op- lossing van ons mannekragproblee:m

p.l?O.

VanWyk, op.cit., p.l50.

67)

68)

-die aard van beskikbare betrekkings in·die handel;

,.... die aantreklikheid van werksomstandighede in die handel; en

sekere aspekte van veranderende tendense en patrone in die handel~

)

Hoer handelskole bied voltydse onderrig vanaf st. VIII tot st. X wat lei tot die verwerwing van een van die volgende sertifikate:

Nasionale Junior Sertifikaat (St. VIII) Nasionale Handelsertifikaat (St. IX)

Nasionale Senior Sertifikaat (St. X) (met of sonder matrikulasievrystelling) Naas die amptelike tale en ander vakke word die volgende handelsvakke in die handelskole aangebied:

Snelskrif, Shorthand, Boekhou., Handel, Handelsrekene, Tikskrif, Ekonomie en Handelsreg. Vyf- of sesvaksertifi- kate word u.i tgereik waarvan minstens drie vakke, in die gPval van voltydse handelskoolleerlinge, van die voorge- skrewe handelsvakke moet wees. Nie-eksamenvakke vir vol- tydse leerlinge is:

Godsdiensonderrig;

_Sang en Mu.siekwaardering of Drama en Spraakopleiding;

en

Liggaamlike Opvoeding.

Benewens die Nasionale Senior Sertifikaat in die handels- rigting, bied die Departement· die sertifikaat

in 'n algemene en

ku.nsrigting aan vir kandidate . wat nie aan handelskole verbonde is nie. Kandidate kan vir matri- ku.lasievrystelling in aanmerking kom mi ts hu.lle die regte vakke neem en aan die ander voorgeskrewe vereistes

vold&en. 68 )

Toespraak deur mnr·. H. S. Mabin by die kongres van die S.A.V.T.B. (Suid-Afrikaanse Vereniging vir Tegniese en Beroepsonderwys)

April, 1965, Tydskrif vir Tegniese en Beroepsonderwys·, Junie 1965 (No. 25), p.36-37

Departement van Onderwys

Kuns en Wetenskap. Handboek -

Nasionale kur.su.sse, leerplanne en eksamens

(Handels-

Kuns en Algemene vakke), 1964, p.22-26.

:Die prov'insiale onderwysdepartemente bied in hul gewone sekondere skole •n verskeideTI.heid vari handelsvakke aan, soos :Boekhou, Ekonomie, Tikskrif, Snelskrif, Handel, Handelsrekene, ens. maar bulle is deur die be:palings van die Wet op :Beroepsonderwys van 1955 verplig om toe te sien dat die aangebode handelsvakke nie meer as •n de::x_•de van die totale vakke uitmaak nie of dat daar nie meer as.agt uur per week daaraan bestee word nie. 69 ) Ook was daar onder- linge ooreenkomste tussen· die verskeie onder-vvysdepartemente om te verseker dat die provinsiale onderwysdepartemente nie op die gebied van die beroepskole oortree nie. 70 )

In 1967 was daar 23 boer handelskole met 8 013 leer- linge in die Republiek. In die jaar het 1 081 studente deeltydse klasse by sommige van hierdie skole geloop. 71) / c. H6gr handel- en tegniese skole.

Hierdie soort skole is •n kombinasie van die vooraf- gaande twee soorte skole en bet bulle ontstaan te danke aan die feit dat die leerlingtalle van of die tegniese of die handelsafdeling, of albei, nie die gebruik van aparte skoolgeboue regverdig nie. :Dit dien egter gemeldd te word dat die destydse Sekretaris van Hoer Onderwys

(voorheen :Depar:te:ment van Onderwys, Kuns en Wetenskap) by geleentheid verklaar bet dat sy departement oor die

jare ondervind bet dat die saamgruepering van verskillende onderwysrigtings onder een dak, soos byvoorbeeld die

boer handel- en tegniese skole, net nie opvoedkundig ge- regverdig is nie. 7 2 ) Waar omstandighed~ di t ,geregverdig het, is hierdie skole geskei.

In 1967 was daar ses boer handel- en tegniese skole met •n gesa:mentlike leerlingtal van 2 249. Hierbenewens het 1 679 studente deeltydse klasse by hierdie. inrigtings geloop. 73 )

69) Ingevolge artikel I(iv) .van Wet No. ?o van 1955.

70) Wulfsohn, op.cit., p.ll7.

71) Jaarverslag van die :Departe:ment van Hoi3r Onderwys, 1968, p.l97.

72).Toespraak gehou tydens die kongres van die S.A.V.T-.13. gedu.- 73)

rende September 1969, Tydskrif vir Tegniese en :Beroeps- onderwys, :Dese:mber 1969 (No. 42),

Jaarverslag van die :Departe:ment van Hoer Onderwys, 1968,

p.l97.

d. Hoer huishoudskole.

Die beskrywing van hu.ishoudkundige onderwys in die Beroepsonderwyswet van 1955

lui soos volg:

11

•n ku.rsus van onderwys en upleiding ten opsigte waarvau meer as agt uur per week a,a-q. voorgeskrewe huishoudkcmdige vakke gewy word" ·r 4) ·

Volgens W.K.H. du Plessis het dit in 1925 ten tye van die oorname met die hu.ishoudskole beroerd gegaan. 75 ) Hy meld ook dat. daar by die provinsiale onderwysdeparte- mente geen teken van rou. oor die oorhandiging van hierdie skole was nie. 76 )

Oorspronklik was die amptelike benaming van die hoer hu.ishoudskole ,..industriele skole

Die Unie-Onder- wysdepartement het egter voor i925 al ook

industriele skole

gehad maar hulle was heeltemal andersoortig en was bedoel vir gekommiteerde kinders. Hierdie verwarring

in benaming het ook daartoe bygedra dat die huishoudskole se aansien daaron.der gely het omdat die publiek nie

tussen die twee kon onderskei nie.77) Die gevolg

hiervan

dat die skole se naam later na die huidige benaming verander is.

~

Belan.grike veranderin.g wat die Departement van Onderwysy Kuns en Wetenskap met betrekking tot die huis-

·hou.dskole teweeggebring het

was om die kleuterafdelings by vier van die skole op l April 1954 te sluit. Die rede was dat dit nie doeltreffend vir die praktiese op- leiding van •n ekonomiese aantal kleuterskoolhelpsters aangewend kon word nie. Die enigste .twee skole wat

kleuterafdelings behou het, was

op George en Potchef- stroom. 78 )

74) Wet.No. 70 van 1955, artikel l(x).

7 5 ) Du. Plessis , o p • cit • , ^{p •} 7 0, 7 6 ) Ibid • , p. 3 3 •

77) Ibid.

78) Jaarverslag van die Departement van Onderwys, Ku.ns en

Wetenskap, 1953-54, p.l6.

Hoer Hu.ishoudskole bied onderrig van st. VI tot St. X. Op die matriku.lasievlak kan een van die volgende sertifikate verwerf word:

Nasionale Senior Sertifikaat (A-ku.rsu.s)

Groep I: Afrikaans A of Engels A

Groep

Afrikaans A of B of Engels A of B mits di t nie •n taal is wat onder Groep I gel·des is nie.

Groep III: Die volgende vier vakke:

Kookkuns en Voeding

Naaldwerk- en Dameskleremakery Handel

Tikskrif

Nasionale Senior Sertifikaat (B-kursu.s)

Groep I: Dieselfde as by die A-kursu.s Groep II: Dieselfde as by die A-kursus Groep

Die volgende vier vakke:

Kookkuns en Vveding

Naaldwerk- en Dameskleremakery Inrigtingsbestuur

Fisiologie en Higiene79)

Nie-eksamenvakke vir voltydse leerlinge

Godsdiensonderrig;

Sang en Mu.siekwaardering of Drama en Spraakopleiding;

en

Liggaamlike OpvGeding.

79) Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap. Handboek

vir nasionale ku.rsusse

leerplanne en eksamens (Huis-

hou.dku.nd eku.rsu.ss e) 19 6 5

p .ll-12.

80) 81) 82) 83) 84) 85)

Tiie Nasiona1e Senior Sertifikaat? bierbo aangedui

word nie deur die Gemeenskap1ike Matriku1asieraad erken vir vryste11ing van die matriku1asie-eksamen nie en sal dus nie die bauer daarvan toe1aat om •n graadkursus te vo1g nie, maar we1 enige dip1omakursus o ·Di t word egter we1 deur die Departement en provinsia1e onderwysdeparte- mente aanvaar vir toe1ating tot onderwysersku.rsu.sse.

Nasiona1e Hu.ismoedersertifikate (Intermedier) of (Senior) kan ook verwerf word. Vir 1aasgeno em de mo es •n n kandidaat onderrig ontvang bet _in die seniorvakke van die B-kursus en in minstens drie buisboudkundevakke ge- s1aag bet. 80 )

Huishou.dkunde word ook in die gewone provinsia1e hoersko1e aangetref. Dit word inn groat aanta1 provin-

sia1e hoersko1e as keusevak binne die ste1se1 van ge- differensieerde onderwys aangebied. 81 )

In·1967 was daar 8 bu.ishoudsko1e in die Repub1iek met •n gesament1ike 1eer1ingta1 van 1184. 82

-)

e. Landbouskc1eo

Die Unie-Onderwysdepartement bet nie in 1925 bona fide-1andbou.sko1e van die provinsia1e

oorgeneem nie. Sommige van die oorgenome ambagsko1e bet egter 1andbouafde1ings gebad.• Die afde1ings is egter weggeneem en op sommige p1ekke is nuwe 1andbousko1e ge-

stig. 83 ) Ten e.inde land bou-onderwys egter beter by se- kondere onderveys te 1aat inpas, 8 4) is bierdie skcle op 1·April 1938 aan die provinsia1e onderwysdepartemente oorband.ig. 8 5)

Ibid.' p.12.

Erudita Pub1ikasies, op.oit 0, p.146o

Jaarvers1ag van die Departement van Hoer Onderwys, 1968, p.l97.

Jaarvers1ag van die Unie-Onderwysdepartement, 1926, po31.

Jaarboek van die Unie van Suid-Afrika, 1948, p.335.

Ingevo1ge die Wet op oordrag van 1andbou.sko1e, 1937,

(Wet No. 30 van 1937).

86) 87) 88)

f. Voortsettingsklasse (Tans bekend as Tegniese In'Stitute) In die Wet op :Beroepsonderwys van l955 word hie:rdL:J soort onderwys ( voortgesette onderWiJS) ook by hoer onder..:.

wys ingereken met die oog op die toewysing daarvan aan die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap. In artikel 34 van hierdie Wet, waarin artikel l7 van die Konsolidasie- en Wysigingswet op Finansiele Verhoudings

86) .

van l945 gewysig word, word voortgesette onderwys bepaal as synde

onderwys gegee vir persone wat nie in- gevolge een of ander

verplig is om •n skool by te woon nie

of wat van so •n wetsbepaling vrygestel is." Hierdie soort onderwys sien o.a. op die onderwys wat deur voortsettingsklasse verskaf word.

In Suid-Afrika, net soos in talle ander ontwikkelde lande

word daarvoor voorsiening gemaak dat persone wat

•n vol tydse werk het hulle kwalifikasies kan verbeter deur aandklasse by te woon. Hierdie klasse kan saans

·tussen 5.00 nm. en 9.00 nm. of op een dag in ·die week of op Saterdae of selfs tydens kortku.rsusse bygewoJn word. Ook vir nie-eksamenvakke word daar voorsiening gemaak. 87 )

In die stedelike gebiede behartig die tegniese kol- leges hierdie taak. Ook kan deeltydse klasse by sommige handel- en tegniese skole geloop word. Op die platteland

is die voortsettingsklasse egter verantwoordelik vir die verskaffing van teoretiese opleiding aan vakleerlinge, asook vir die verskaffing van naskoolse akademiese en handelsopleiding. 88

)

Voortsettingsklasse staan onder die beheer van plaaslike ko:mitees wat geldelike en ad:ministratiewe ver- antwoordelikheid vir die klasse :moet aanvaar. In die Wet op Beroepsonderwys, l955, word voorsiening ge:maak

(

Die begrip

hoer onderwys

word in hierdie artikel omekr;yf.

Van Zyl. Meer tegniese onderwys, p.l69.

Jaarverslag van die Departement van Ond.erwys

Ku.ns en

Wetenskap, l953-l954, p.l3.

89) 90) 91) 92) 93) 94)

vir geldelike steun aan voortsettingsklasse, onder sekere voorwaardes. 89

) Die hulptoelaag word bereken op die be- drag waarmee goedgekeu.rde u.itgawes die inkomste oortref,

1

go·'

tot •n bepaalde, voorafberekende maksimum.

Vakleerlinge word deur die Vakleerlingwet verplig I om klasse by te woon. As gevolg hiervan het sommige van die voortsettingsklasse in die groot plattelandse dorpe so . snel gegroei dat hulle in tegniese institute ontwikkel

het. Hierdie tegniese institute beskik oor hulle eie gebou.e, gekoop of gehuur, en sommige het ook voltydse personeel in diens.9l)

I

I

Deur die stelsel van vaksuksesse (inskrywings vir enkele vakke op •n keer) is dit vir kandidate moontlik om hu.lle sertifikate trapsgewys te verwerf. Hierdie sertifi- kate is dieselfde as

wat in die beroepskole of teg- niese kolleges verwerf kan word.9 2 )

Teen die einde van die vyftigerjare het die Departe- i ment ondersoek ingestel na die wenslikheid om, waar :rnoont-·

lik, van die voortsettingsklasse by departementele beroep- skole in te skakel. Die gevolg was dat nege voortsettings- klasse op hierdie wyse hu.l identiteit as afsonderlike in-

rigtings verloor. het. 93 ) In 1961 is wetgewing in di~

verband u.itgereik wat voorsiening ge:maak het vir die oordrag van voortsettingsklasse en die behou.d deu.;r die personeel daaraan verbonde van hu.lle pensioen- en ander regte. 94 )

I

Behalwe die klasse gegee by voortsettingsklasse, is

I

·deeltydse klasse ook by sommige van die Departement se handel- en tegniese skole aangebiedJ In 1965 het. die volgende voortsettingsklasse en deeltydse klasse (laas- genoe:rnde by hoer handel- en tegniese skole en vakleer-

lingsko~e) bestaan~

Wet No. 70 van 1955, artikel 9.

Jaarverslag van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, 1951, p.l6.

Ibid.

Ibid.

Jaarverslag van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, 1960, p.4.

Wysigingswet op Beroepsonderwys, 1961 (Wet No. 20 van 1961).

95) 96)

·97)

Deeltydse . .Voortsettings- Totaal klasse klasse

Getal sent rums 30 20 50

Getal leerlinge 74l4 2577 999l

Getal leerkragte 323 lBl 50495 )

Die benaming Voortsettingsklasse is in l969 verander na Tegniese Institute wat geag word ingevolge artikel 5(l) van die Wet op .Onderwysdienste, l967 ingestel te wees. In die V.S.A. word die benaming ook gebru.ik vir hierdie soort inrigting wat, net soos in die Repu.bliek van Suid-Afrika, verantwoordelik is vir die

intermediate zone of education.

96 )

Hierdie inrigtings is staatsondersteunde inrigtings en het hu.lle eie beheerrade .· Hulle word gesu.bsidieer .

op die basis van die verskil tussen inkomste en u.itgawes.

Die subsidiering na l968 is die wat op

ondersteunde skolen van toepassing is ingevolge artikel 5(l) en (2) van die Wet op Onderwysdienste. Vir die kalenderjaar l97l is •n bedrag van R469 000 vir hierdie soort inrig- tings bewillig.97)

Die volgende tabel toon •.1ie aantal voortsettings- klasse en die studente aan hierdie inrigtings verbonde gedurende die tydperk l930 - l970.

Jaarverslag van die Jjepartement van Ondervyys

Kuns en Wetenskap, l966, p.l84.

Hennin·ger. The techn.ical insti tu.te in ,America

p. 7 ..

Jaarverslag van die pepartement van Hoer Onderwys, l969

p.25 en Jaarverslag tan die Departement van Nasionale

Opvoe.d~ng,

l97l, p. 2l.

98) 99)

TA:BEL XI. VOORTSETTINGSKLASSE :.*

AANTAL INRIGTINGS EN STUDENTE, 1930 1970.

Jaar

Studente

1930 18 1944

1935 18 2025

1940 35 2654

1945 20 1848

1950 25 2199

19·55 28 3162

1960 31 4429

1965 20 2577

1970 33 338798 )

* In 1969 is die benaming verander na t.egniese insti- tute.

Die Departement het van tyd tot tyd van die voort- settingsklasse orgeneem as vo1le staatsinrigtings (meestal beroepsko1e), vandaar die periodieke afname in die geta1le van die voortsettingsk1asse. Na die oorname van die be- roepskole deur die provinsies in 1968, is sekere van die dee1tydse k1asse wat aan beroepskole verbonde was 9 tot voortsettingsk1asse (tegniese institute) verklaar.

Die Suid-Afrikaanse Hande1svlootakademie Generaal :Botha te Grangerbaai en die Nautical Academy, Durban, word

ook as tegniese institute beskou. Laasgenoemde is •n instituu.t wat in die Kol1ege vir Gevorderde Tegniese

Onderwys te Durban gehu.isves is en wat deeltydse opleiding vir die Hande1svlootakademie verskaf.99)

:Benewens

twee was daar in 1972 tegniese insti tu.te by die volgende sep.tra:

Die syfers is verkry uit die Departement se jaarverslae vir die bctrokke· jare. .

Jaarverslag van die Departement van Nasionale Opvoeding,

19719 p.25.

George Grahamstacl Hartswater

Kingwilliamstown Paarl

Parow-Oos Queenstown Strand Uppington Worcester Amanzimtoti Dunclee

Pk. Durnacol Laclysmith Newcastle Pinetown

Port Shepstone

:Bethlehem Alberton :Barberton :Brits Ermelo Evancler Lichtenbu.rg Midclelbu.rg Nelspru.it Pietersburg Potchefstroom Potgietersrust Pretoria (S.A.P.) Springs

Stanclerton Tzaneen

Vryheicl.lOO)

g. Nasionale Ambagskool vir Vakmanne.

Daar was aanvanklik clrie van hierclie inrigtings

t.w. clie by

1 Olifantsfontein en Westlake.

Tot 1959 was hu.lle bekencl as Hoer Tegniese Skole vir Volwassenes. Die inrigting te Olifantsfontein was vroeer saamgestel met clie Sentrale Organisasie vir Vaktoetse alclaar. 101 )

Die S.O.V.T. was vroeer bekend as clie S.O.T.O.

(Sentrale Organisasie vir Tegniese Opleicling). 'Op

1 Junie 1945 het clie Unie-Onclerwysdepartement die S.O.T.O"

van clie Departement van Verdediging (wat dit gebruik het om vakmanne vir die leer op te lei) oorgeneem met die doel om blanke ou.d-vrywilligers

sowel as ander persone

as ambagsmanne op te lei. 102 ) Die opleiding

100) Erudita Publikasies

op.cit.

p.l63..:..164.

101) Jaarverslag van die Departement van Onderwys? Kuns en Wetenskap

19599 p.8.

102) Jaarverslag van die

1946-l947

p.9-10.

103) 104)

105)

S.O.V.T. en neem dit slegs

vir voornemende ambagsmanne af. 103 ) Tiie ambagskool te Kimberley is ook ge·slui t en die inrigting te Westlake is vandag die enigste van sy soort.

Tiie Wet op Opleiding van Am1;Jagsmanne, 1951 (Wet

No. 38 van 1951) en die Wysigingswet op Vakleerlinge

J-951 (Wet No. 28 van 1951) maak voorsieni~g vir die opleiding van persone wat te ou.d_is om as. vakleerling;e in te skryf?

hulle u.itplasing

aflegging van vaktoetse, ens. Wat die .u.itvoering van hierdie wette betref, is daar nou.e same-

werking tu.ssendie Tiepartement van Nasionale Opvoeding en die Tiepartement van Arbeid.

By die Nasionale Ambagskool vir Vakmanne te Westlake word aan volwassenes bo 21 intensiewe voorbereidende op- leiding van ses maande in enige van drie bepaalde·ambags- rigtings of •n jaarku.rsu.s in enige van vyf ambags:trigtings · gegee. Na vol tooiing val?- Jie kursu.s. word die kwekelinge

in samewerking met die Tiepartement van Arbeid

by verskil- lende werkgewers uitgeplaas. Na agtien maande in sekere en

jaar in ander · ambagte kan hu.lle •n ambagstoets te Olifantsfontein afle om sodoende volle vakmanstatus te

·verkry. 104 )

Praktiese opleiding word voorsien in verskillende ambagsrigtings. In 197'0 was die inskrywing van studente vir die verskillende ambagte soos

Elektrisienswerk

Messelwerk

Motorwerktuigkunde •...

Tiu.ikklopwerk .•...•.

Pas- en draaiwerk .

Sweiswerk ••••••••...••...

Timmer- en skrynwerk ....•

Loodgieterswerk ....•....•

20 20 3 11 18 5 7 7

91 105)

Jaarverslag van die Tiepartement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, 1951

p.33.

Jaarverslag van die Tiepartement van Hoer OnderwYS

1970, p.l8. Vergelyk ook "Die Nasionale Ambagskool vir Vak- manne, Westlake", Tydskrif vir Tegniese en Beroeps- .onderwys, Jlllaart, 1969 (No. 39), p .102.

Jaarverslag van die Tiepartement van Nasionale Opvoeding,

1971, p.ll2.

Eksamen is nie verpligtend nie, dog kandidate word aan- gemoedig om die ambagsteorievak van die betrokke ambag te verwerf. 106

)

Die Departement van Nasionale Opvoeding dra die finansiele verantwoordelikheid vir die opleiding. Geen ku.rsusgelde is betaalbaar nie

slegs •n geringe koshuis- f . 107)

001.

h. Vakleerlingskole. (Tans bekend as Tegniese Kolleges).

.106) 107) 108) 109) 110)

Vakleerlingskole voorsien deeltydse of groepoplei- ding. Sommige van hierdie skole vorm deel van tegniese kol1eges. Ander·is selfstandige inrigtings. Hu1le hoofdoel bly egter dieselfde

nl. om ku.rsusse aan te bied spesiaa1 vir ingeskrewe vakleerlinge. Ander per- sone mag egter ook hierdie ku.rsusse volg. Deeltydse klasse in handels- en a1gemene akademiese vakke word ook voorsien. Studente le die Nasiona1e Eksamens af vir die verskillende Nasionale Tegniese Sertifikate en

n·

l 108) .LJlp omas ..

Nadat die hoer tegniese skole en die hoer hande1- skole op l April 1968 na die provinsies oorgedra is

het die vakleerlingafdelings wat aan sodanige skole verbonde was, ondersteunde skole geword, elk met sy eie raad en _beheerpersonee1. 109 )

Vakleerlinge word deur die Wet op Vakleerlinge, 110 ) verplig om klasse by te woon ten einde hul teoretiese kennis op peil te bring. Waar fasiliteite beskikbaar is, moet alle vak1eerlinge gedurende die eerste twee jaar van

normale vakleerlingskap tegniese klasse bywoon

Erudi ta Pu.b1ikasies

op. cit.

p. 242.

Ibid.

Department of Education, Arts and Science. Education in South Africa (hersiene uitgawe

1964), p.44-50. ·

Jaarverslag van die Departement van Hoer Onderwys

1968

p.9.

Die Wet op Vakleer1inge ·, · 1922 (Wet No. 26 van 1922) soos

gewysig en vervang deur Wet No. 37 van 1944. Die Vvet is

ook gewysig en vervang deur Wet No. 46 van 1963.