Overheid overbodig? 6
Introductievragen
1 B
2 Alle inwoners van de gemeente staan in de computer (het bevolkingsregister) van de gemeente.
3 De paspoorten van alle Nederlanders moeten er hetzelfde uitzien. De gemeente kan dus niet zelf bepalen hoe het paspoort eruit ziet, anders bedenkt elke gemeente een eigen ontwerp.
Voorkennis rekenen
1 € 2.000 : 36 maanden = € 55,56 2 € 1.050 × 1,19 = € 1.249,50
3 38 × 17 = 646 62 × 29 = 1 798 421 × 222 = 93 462 11 × 29 = 319 35 × 70 = 2 450 365 × 682 = 248 930 71 × 21 = 1 491 95 × 87 = 8 265 736 × 199 = 146 464 714 : 14 = 51 3 933 : 69 = 57 36 675 : 225 = 163 1 419 : 33 = 43 4 059 : 99 = 41 405 500 : 811 = 500
6.1 Wat is de overheid?
4 Bouwvergunning voor een gebouw in de stad – gemeente Nieuwe wet voor arbeidsomstandigheden – rijksoverheid Aankoop van gevechtshelikopters – rijksoverheid Rampenoefening op een provinciale weg – provincie Schoonmaken van een park – gemeente
5 1 collectieve voorziening 2 overheid
3 burgers
6 A en D
7 B
8 C
9 a Collectieve sector is alles wat door de overheid georganiseerd en betaald wordt, particuliere sector alles wat door eigen initiatieven georganiseerd en betaald wordt.
b Onjuist. De meeste scholen worden betaald en gecontroleerd door de overheid.
c 1 collectieve sector 2 particuliere sector
10 a De overheid betaalt de infrastructuur.
b Het vliegtuig, de gebouwen op de achtergrond horen niet bij de infrastructuur.
c Eigen antwoord, bijvoorbeeld wegen, bruggen, rioleringen, industrieterreinen, metrogangen, treinstations.
6.2 Wat doet de overheid?
11 a In de wet staat dat je je brommer niet mag opvoeren. De politie controleert of brommerrijders zich aan die wet houden. Zo niet, dan krijgen ze een boete.
b Als brommers zijn opgevoerd, kunnen ze te hard rijden. Dat is onveilig voor de brommerrijder zelf, maar ook voor andere weggebruikers.
12 A
13 Reden 1: in de collectieve sector hoeft geen winst gemaakt te worden, zoals bij bedrijven in de particuliere sector. Als een rechtbank winst moet maken, kan de rechtbank niet eerlijk en onpartijdig werken, omdat geld dan een rol gaat spelen bij het werk van de rechters.
Reden 2: als de rechtbanken wel, maar de politie en de gevangenissen niet bij de collectieve sector horen, kan het zijn dat ze minder goed samenwerken.
Reden 3: er is waarschijnlijk niemand te vinden die de rechtbanken wil betalen, zeker niet de mensen die zelf straf krijgen in de rechtbank.
14 Preventie is iets voorkomen, inbraakpreventie is het voorkomen van een inbraak in je huis, inbraakpreventieproject is een project om inbraken te voorkomen.
15 a Het is onmogelijk dat de overheid voor alle leerlingen het eten en drinken gaat betalen in de kantine: het is te duur en het belangrijkste van onderwijs is dat de leerlingen dingen leren. Wat ze eten, vindt de overheid wel belangrijk (niet te vet), maar niet zo belangrijk dat iedereen daaraan mee hoeft te betalen.
b Van het geld dat scholen van de overheid krijgen, kunnen ze veel dingen wel doen bijvoorbeeld het loon van leraren betalen, maar veel dingen kunnen ook niet zoals excursies, bibliotheekboeken, feesten. Hiervoor vraagt de school geld aan de ouders.
16 a 4 b 3 c 1 d 2
17 De term sociaal vangnet geeft aan dat mensen worden opgevangen als ze het financieel niet meer redden.
18 a € 15.000 b € 7.500
c Door het verschil in loonbelasting en premies. Meneer Akbar met het hogere loon moet wat meer loonbelasting en premies betalen dan mevrouw Jansen met een lager loon.
19 A
6.3 Waar doet de overheid het van?
20 B
21 a Als je veel spaargeld hebt, moet je over de rente belasting betalen. Maar als jij spaargeld in je spaarvarken hebt, heb je nog niet te maken met de belastingdienst.
b De bedragen die je op een internetspaarrekening hebt staan, worden door de bank doorgegeven aan de belastingdienst. Als je spaarbedrag hoger is dan een bepaald bedrag (in 2012 € 21.193) kan het zijn dat je belasting moet betalen over dat bedrag.
22 Belasting over de winst, Belasting over de Toegevoegde Waarde (btw).
23 2,32 miljoen ofwel € 2.320.000.
24 Eigen antwoord
25 Benzine en sigaretten (tabak)
26 Eigen antwoord
27 a stijgt b daalt c stijgt
28 a Dat hangt af van de gemeentelijke verordening (gemeentewet in die gemeente).
b De opbrengsten van de hondenbelasting worden gebruikt voor het betalen van kosten die de gemeente heeft door honden, bijvoorbeeld het opruimen van hondenpoep en het maken van hondenuitlaatstroken.
6.4 Waar geeft de overheid het aan uit?
29 a 4 b 1 c 2 d 3
30 Nieuwe vuilnisophaalwagens – gemeentebegroting Controle van het rampenplan – provinciale begroting
Inentingsplan van de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) – gemeentebegroting Universiteitsgebouwen – rijksbegroting
31 C
32 a bezuinigen b lenen
c belastingverhoging
33 a € 164,2 miljard. De uitgaven van de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, respectievelijk
€ 68,6 miljard, € 62 miljard en € 33,6 miljard.
b 33,6 : 254,6 × 100% = 13,2%.
34 De rente op de staatsschuld kan minder worden als een deel van de staatsschuld wordt afgelost.
35 a Basisonderwijs en sportvoorzieningen voor de jeugd.
b Stijgen: AOW-uitkeringen, gezondheidszorg. Dalen: jongerenwerk, kinderbijslag.
c Er zijn op dit moment erg veel mensen in de groep tussen 40 en 60 jaar, die zullen over enkele tientallen jaren de groep van 60-90 vormen.
36 Eigen antwoord
6.5 Verdieping: wat doet de belastingdienst?
37 B
38 B
39 B
Beroep: op stage bij de overheid
1 D
2 Een nautische opleiding, bijvoorbeeld zeevaartschool, scheepvaart of (nautische) techniek.
3 a 1 Je talent in de praktijk bewijzen 2 werkervaring opdoen
3 het bedrijf leren kennen
4 zien waar je ‘carrièrekansen’ liggen
b Na een stage bij Rijkswaterstaat, kun je je opleiding afmaken en direct in dienst bij het stagebedrijf. Dit lukt natuurlijk alleen als de stage goed verloopt.
Test
T1 C
T2 Gemeente, provincie en rijksoverheid.
T3 C
T4 Wegen en bruggen, rioleringen en pijpleidingen, vliegvelden.
T5 B
T6 D
T7 De overheid zorgt voor een uitkering voor mensen die zelf geen betaalde baan kunnen hebben.
T8 Iemand die meer geld verdient, kan en moet in Nederland ook, in verhouding of procentueel, meer belasting betalen.
Dit heet ook wel: betalen naar draagkracht. Dit systeem helpt ook om de verschillen tussen lage en hoge inkomens niet te groot te maken.
T9 a + b Loonbelasting: mensen met een inkomen uit werk Belasting op de winst: bedrijven
Kansspelbelasting: mensen die een grote (geld)prijs winnen.
Btw (belasting op de toegevoegde waarde): consumenten die producten kopen.
Accijns: consumenten of bedrijven die producten met accijns kopen zoals benzine.
Wegenbelasting: consumenten en bedrijven die een auto, motor of vrachtwagen bezitten.
T10 C (Accijns is een gebruiksbelasting, daarnaast is er nog btw.)
T11 C
T12 a Onderhoud en bouw van wegen, bruggen en viaducten.
b Nee. De kansspelbelasting komt bij de Algemene Middelen. Dat betekent dat het voor allerlei uitgaven van de overheid gebruikt kan worden.
c Nee. Voetgangers die geen auto, motor of vrachtwagen bezitten betalen geen
wegenbelasting. Ook betaal je geen wegenbelasting als je een auto hebt die ouder is dan 25 jaar.
T13 Op Prinsjesdag, de derde dinsdag in september van elk jaar.
T14 A
T15 B
T16 De overheid zal te maken krijgen met stijgende kosten voor bijvoorbeeld gezondheidszorg en AOW-uitkeringen. Bovendien zal de beroepsbevolking afnemen door de vergrijzing: dat betekent dat er minder mensen loonbelasting en premies betalen. Kortom: stijgende kosten bij minder inkomsten.
Herhalingsopgaven
Herhalingsopgaven paragraaf 6.1
H1 a rijk b rijk c gemeente
H2 a Schriftelijk onderwijs voor volwassenen, bedrijfscursussen.
b Via de belastingen.
H3 Deze vraag vervalt
H4 B
H5 C
H6 a onjuist b juist c juist d onjuist
H7 De lagen passen bij de dingen die de overheid doet. De gemeente houdt zich bezig met zaken die dichtbij de burger staan zoals het sportpark of verkeerslichten in de stad, de provincie gaat over provinciale zaken zoals rampenplannen, en de rijksoverheid bestuurt het land met wetgeving, regelt de belastingen en zorgt voor het grootste deel van de infrastructuur, de rijksoverheid werkt landelijk en gaat over zaken die iedereen aangaan.
H8 a Collectieve voorzieningen zijn voorzieningen voor iedereen in Nederland en worden geregeld/georganiseerd en betaald door de overheid.
b Onder andere de infrastructuur, het stelsel van sociale zekerheid, het onderwijs, politie, brandweer.
c Alle burgers van Nederland die belasting betalen, ook wel: de overheid.
d Nee. Niet iedereen maakt gebruik van alle collectieve voorzieningen. Je woont bijvoorbeeld ergens in een stad, en maakt dus geen gebruik van infrastructuur in een ander deel van Nederland. De meeste mensen hebben maar af en toe met de politie te maken.
H9 Onder andere:
1 In- en uitschrijven van je nieuwe adres, het aangeven van geboortes en sterfgevallen.
2 Trouwen en in ondertrouw gaan.
3 Aanvragen en ophalen van rijbewijzen, paspoorten en identiteitskaarten.
H10 a De overheid. Het kan zowel de gemeente, de provincie als het rijk zijn.
b Ja, mits hij in dienst is van de overheid.
c Een beleidsambtenaar op een ministerie, een ambtenaar van het bevolkingsregister op het gemeentehuis, een belastingambtenaar.
H11 C
H12 Eigen antwoord
Herhalingsopgaven paragraaf 6.2
H13 Eigen antwoord, bijvoorbeeld politie op straat, wijkagent, voorlichting op televisie en radio over inbraakpreventie of gezondheidsvoorlichting.
H14 Eigen antwoord. Het gaat hier over veiligheid van alle weggebruikers.
H15 a Door de voetbalwedstrijden zijn er soms veel politieagenten nodig doordat de orde verstoord wordt. Die politie is alleen nodig voor de voetbalsupporters, terwijl er ook veel andere taken zijn voor de politie.
b Ja, de voetbalclub kan een beveiligingsbedrijf inhuren om de wedstrijden te begeleiden.
H16 D H17 D H18 B
H19 a Om te kunnen wonen en werken hebben alle burgers de infrastructuur nodig.
b Eigen antwoord
H20 a belasting b kleiner c hoog d laag e uitkering
H21 C
H22 a Gerard bedoelt dat hij een hoog inkomen zou hebben als hij veel belasting moest betalen.
b De verschillen tussen hoge en lage inkomens worden kleiner.
H23 a Het blussen van branden , het geven van voorlichting over het voorkomen van branden (brandpreventie), het helpen bij rampen en ongelukken.
b Het handhaven van de openbare orde (veiligheid op straat), het geven van voorlichting over het voorkomen van inbraak en andere misdaden, het helpen bij rampen en ongelukken, het regelen van het verkeer als dat nodig is.
c Sommige politie- en brandweertaken kunnen wel door een particulier bedrijf gedaan worden, zoals beveiliging en bedrijfsbrandweer. De politie en brandweer zijn onafhankelijk en hoeven geen winst te maken.
H24 a Eigen antwoord
b Door de leerplicht krijgen alle inwoners een kans op een goede opleiding, en daardoor later een betere kans op werk.
c Eigen antwoord. Het opleidingsniveau in Nederland behoort tot de hoogste in de wereld.
d Eigen antwoord. Dit soort opleidingen valt onder de partiële leerplicht, ofwel gedeeltelijke leerplicht.
Herhalingsopgaven paragraaf 6.3
H25 a Wegenbelasting en accijns op brandstof, BMP (Belasting van Personenauto’s en Motorrijwielen).
b Nee. BMP geldt alleen voor nieuwe auto’s.
c De accijns verhogen, of tol- of spitsheffingen invoeren.
H26 a Loonbelasting
b Accijns en btw over de brandstof.
c Btw over de computer.
H27 a Over bijna alle producten en diensten die je koopt, betaal je btw.
b De btw-inkomsten kunnen stijgen als er meer producten en diensten verkocht worden. Ook kan het tarief van de btw verhoogd worden.
c € 1,4 miljard.
d € 1,4 miljard : € 28,2 miljard × 100% = 5,0%.
b De gebruikers van het sportpark moeten ook contributie voor de sportclub betalen, en kopen iets in de kantine. De sportclub betaalt met deze inkomsten huur voor het gebruik van het sportterrein.
H29 B
H30 A, B en C.
H31 a Buitenlandse zaken/Internationale samenwerking, Verkeer en Waterstaat en FES (Fonds Economische Structuurversterking, vooral innovatieprojecten) en Rentelasten.
b € 11,3 miljard : € 254,6 miljard × 100% = 4,4%
H32 C H33 B
H34 a Alleen wegenbelasting.
b De wegenbelasting is een vast bedrag, of je veel rijdt of weinig. Welk bedrag het hoogst is, hangt af van het aantal kilometers dat je rijdt. Of je meer kwijt bent aan benzine dan aan wegenbelasting is in principe afhankelijk van de prijs van de brandstof en de categorie waarin de auto voor de wegenbelasting betaalt. Bij 20.000 km zal de accijns zeker hoger zijn dan de wegenbelasting. De wegenbelasting is bv. voor een middelzware benzineauto
€ 400. Dat bedrag aan accijns past bij € 400 : € 0,67 = 597 liter benzine. Als een auto 1 op 14 rijdt, gaat het om ruim 8.000 km.
H35 C
Herhalingsopgaven paragraaf 6.4
H36 A
H37 a Eigen antwoord. Veel musea en orkesten kunnen zonder de overheidssubsidie niet bestaan.
b Doordat de subsidies vaak elk jaar moeten worden aangevraagd, kan de overheid steeds opnieuw besluiten of een museum of orkest wel moet blijven bestaan, maar voor de cultuurinstellingen zelf is het veel werk en onzekerheid.
H38 B
H39 a, b Eigen antwoord H40 D
H41 a lenen
b belastingverhoging c bezuinigen
H42 C
H43 Hoe hoger de staatsschuld, hoe meer rente erover betaald moet worden, en dat is al een erg hoge uitgavenpost.
H44 C
H45 a, b en d Eigen antwoord
c Door belastingverhoging, een lening of bezuinigingen.
Extra opgaven
E1 C
E2 a De gemeente is verplicht om de voorbestemde gelden aan die zaken uit te geven.
Zo weet de rijksoverheid zeker dat het geld in de gemeente aan de juiste dingen wordt uitgegeven.
b Bezuinigen, lenen of belasting verhogen.
c De gemeente kan de school de volgende keer geen subsidie meer geven. De school kan de inspectie inschakelen , die de situatie kan onderzoeken en de school een waarschuwing kan geven.
E3 C
E4 a De percentages van de loonbelasting kunnen dan voor iedereen gelijk worden.
b De belastinginkomsten uit de loonbelasting kunnen veranderen. Of ze hoger of lager worden zal afhangen van het nieuwe percentage aan loonbelasting.
c Eigen antwoord, er komt dan wel meer inkomensongelijkheid. Dit is voor veel mensen onprettig en levert maatschappelijke onrust op (demonstraties, stakingen).
E5 a Kostenbesparing: minder ministeries betekent minder gebouwen, minder
medewerkers/ambtenaren, en dus minder kosten. Een andere reden kan zijn dat er beter kan worden samengewerkt als de ministeries samengaan.
b Eigen antwoord
E6 a Niet iedereen kan altijd alle collectieve voorzieningen gebruiken: je hoeft niet meer naar school als je volwassen bent, als je geen auto hebt, rijd je niet over de snelweg. Maar de voorzieningen zijn wel aanwezig als je ze nodig hebt.
b Openbare Bibliotheek: abonnementsgeld, soms leengeld.
(Auto-)wegen: wegenbelasting. Parkeren in de stad: parkeergeld.
Museum: toegangskaartje.
Ook voor een uittreksel uit het bevolkingsregister op het gemeentehuis moet je betalen.
c Als je het niet eens bent met de manier waarop het geld door de overheid wordt uitgegeven, kun je op een politieke partij stemmen die het anders wil regelen. Als veel mensen ook op die partij stemmen, kunnen zij hun en jouw stem laten horen in het parlement, en dan kan het anders geregeld worden. Dit duurt vaak erg lang. Je mag bovendien pas stemmen als je 18 jaar bent. Je kunt ook lid worden van een politieke partij en op die manier proberen invloed uit te oefenen op besluiten. Den van een
jongerenafdeling van een politieke partij kun je al jonge leeftijd.
E7 C
Rekenen
1 C
2 a Er is een begrotingstekort.
b € 20,7 miljoen (uitgaven) – € 19,48 miljoen (inkomsten) = € 1,22 miljoen.
c Onderwijs, uitkeringen.
d Verkeer € 0,78 + Openbare Orde € 0,95 + Volksgezondheid € 1,40 + Cultuur en Recreatie
€ 2,21 = € 5,34 miljoen.
3 a 0,58 × € 23.768.250 = € 13.785.585.
b 0,25 × € 23.768.250 = € 5.942.062,50 . c 1,038 × € 23.768.250 = € 24.671.443,50.
0,17 ׸€ 24.671.443,50 = € 4.194.145,40 4 a € 254,6 miljard : 16,7 miljoen = € 15.245,51
b Niet iedereen betaalt mee aan de belasting, omdat niet iedereen een eigen inkomen heeft (kinderen). Ook hebben veel mensen een uitkering, waardoor ze weinig of geen belasting betalen.
c Eigen antwoord, € 16 miljard : € 254,6 miljard × 100% = 6,3%.
d € 16 miljard : 16,7 miljoen = € 958,per inwoner.
e 1 Omdat in Nederland het belastingstelsel gebaseerd is op bijdragen naar draagkracht (verdien je meer, dan betaal je ook meer), en dit idee sluit daar niet bij aan.
2 Omdat mensen met kinderen dan heel veel moeten bijdragen (als ze ook voor hun kinderen moeten betalen).
3 Mensen zouden in grote problemen komen door deze maatregel, ze kunnen niet zomaar
€ 958 missen.
5 € 2,3 miljoen + € 1,4 miljoen + € 2,3 miljoen + € 3,2 miljoen = € 9,3 miljoen = € 9.200.000
6 a € 668 miljoen + € 821 miljoen + € 400 miljoen = € 1.889 miljoen b € 821 miljoen : € 1.889 miljoen × 100% = 43,5%
c C
7 a € 1.685 miljoen + € 401 miljoen + € 202 miljoen + € 256 miljoen + € 107 miljoen +
€ 49 miljoen + € 77 miljoen + € 74 miljoen + 278 miljoen = € 3.129 miljoen b € 1.685 miljoen : € 3.129 miljoen × 100% = 53,9%
c € 278 miljoen : € 3.129 miljoen × 100% = 8,9%
d De posten Verbeteren milieu en Vermindering broeikasgassen, samen € 363 miljoen.
e € 256 miljoen : € 3.129 miljoen × 100% = 8,2%
8 a B
b € 3.129 miljoen – € 2.966 miljoen = € 163 miljoen
€ 163 miljoen : € 3.129 miljoen × 100% = 5,2%
9 Eigen antwoord
10 a Primair onderwijs, dat zijn de basisscholen.
b € 9,5 miljard : € 36,8 miljard × 100% = 25,8%
c Basisonderwijs is voor alle kinderen tussen 4 en 12 jaar, vervolgonderwijs gaat over een deel van de kinderen tussen 12 en 18 jaar. Jongeren van 16 – 23 jaar nemen deel aan het beroepsonderwijs of hoger onderwijs, dit zijn aparte posten op de begroting. In het
basisonderwijs werken heel veel leerkrachten, vaak zijn de klassen kleiner dan in het middelbaar onderwijs.
d € 30,1 miljard : € 36,8 miljard × 100% = 81,8%
e € 0,9 miljard : € 36,8 miljard × 100% = 2,4%
f € 1 miljard : € 36,8 miljard × 100% = 2,7%
g A
