Duurzame renovatie van oude gebouwen:

Toepassing van de Renolutiestrategie op twee residentiele eigendomen (begin 20e eeuw en jaren 1960)

Stapsgewijze optimalisatie met behulp van de CertiBru tool (EPB Certificatie)

Gérôme Forthomme Ontwerper Energie

11 februari 2022

Seminarie Duurzame Gebouwen

Duurzame renovatie van oude gebouwen:

Energieprestaties, binnencomfort en

erfgoed met elkaar verzoenen

PRESENTATIE VAN DE SPREKER

De strategie RENOLUTION legt een doelstelling vast van 100 kWh/m

.jaar gemiddeld primair energieverbruik voor de bestaande Brusselse gebouwen tegen 2050. Daarmee wil ze de uitstoot van broeikasgassen sterk terugdringen. De verbetering van de prestaties van de gebouwschil, meerbepaald door het gebruik van duurzame materialen, zorgt voor een verminderde energiebehoefte. Het vervangen van de technische installaties door meer efficiënte systemen zorgt voor een verhoogd rendement en vermindert het eindverbruik.

Deze presentatie licht aan de hand van concrete voorbeelden de globale energetische renovatie van oude gebouwen toe. De verschillende etappes die toelaten de gewestelijke doelstellingen te halen komen aan bod, voor verschillende gebouwtypologieën in Brussel.

Architect van opleiding, energetisch ontwerper bij uitbreiding, Gérôme houdt het vuur van duurzame ontwikkeling dagelijks brandend, zowel in zijn architectuuropdrachten als bij de energiestudies die hij uitvoert.

Hij studeerde in 2003 af aan het Institut d'architecture Victor Hort en deed ervaring op in

verschillende Brusselse bureaus. Daarna volgde hij een gespecialiseerde masteropleiding

aan het ENSTIB in Epinal omtrent hout en de toepassing ervan in de bouw. Hij maakte

deel uit van de stichters van PMP (vzw Plateforme Maison Passive). Door zijn expertise in

bouwen met hout werkte hij samen met verschillende gespecialiseerde bureaus in België

maar ook in Japan.

3

- VG : voorgevel - AG : achtergevel

- TIBu : thermische isolatie langs de buitenzijde - TIBi : thermische isolatie langs de binnenzijde - NRE: Niet-residentiële eenheid

- AOR : Aangrenzende onverwarmde ruimte

AFKORTINGEN

de milieuimpact van het bestaande

gebouwenpark tegen 2050 verminderen

Voor de residentiële sector Doelstelling 2050 :

100 kWh/m².jaar gemiddeld voor bestaande gebouwen

CONTEXT

Strategie RENOLUTION

Logo van de stratégie Bron : Leefmilieu Brussel

Eis 2050 – PEVmax = 100 kWh/m².jaar

Gemiddelde energieprestatie in Brussels Hoofdstedelijk Gewest

5

Hoe behalen we de doelstellingen RENOLUTION 2050 ?

Verscheidenheid van de brusselse gebouwen: 2 studiecases (1911 en 1965)

Haalbare werken volgens gebouwtypologie

Impact van de werken quantificeren in het certificaat

De eigenheden van oude gebouwen toelichten

DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE

1. Beschrijving van het project 2. Oorspronkelijk EPB-certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken 4. Premies energie en renovatie van erfgoed

I. EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

1. Beschrijving van het project - Oorspronkelijk EPB-certificaat 2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

II. VILLA EN STUDIO - 1965

INHOUDSTAFEL

7

Illustratie energiewinsten per type werken

• Energiewinsten per etape = ^𝑷𝑬𝑽

−𝑷𝑬

𝑷𝑬𝑽

Laat toe de winsten te kwantificeren verbonden aan een etape in de werken ten opzichte van de verbruiken aan het begin van die etape

• Gecumuleerde energiewinsten = ^𝑷𝑬𝑽

−𝑷𝑬𝑽

𝑷𝑬𝑽

Laat toe de totale winsten te kwantificeren sinds de start van de werken

Winst = 100 % betekent dat PEV

= 0 kWhPE/m².jaar

BESTUDEERDE INDICATOREN

De som van de winsten per etape is niet gelijk aan de gecumuleerde

winsten

1. Beschrijving van het project

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

9

• 1 Residentiële eenheid

• 1 Gemeenschappelijke eenheid

• 1 Niet-residentiële eenheid

Certificaat : Residentiële eenheid

Snede – Huidige toestand

Bron : BROUAE Eenheid Label initiëel PEV initiëel

[kWh/(m².jaar]

Woning G 464

Werken niet gevaloriseerd door het certificaat:

- eenheid Gemeenschappelijk Deel - niet-residentiële eenheid

- tussen EPB-eenheden onderling

2. Oorspronkelijk EPB-certificaat

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Vernieuwing plat dak

Oorspronkelijke toestand

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

11

Vernieuwing plat dak

Eerste en tweede zone

PUR-isolatie (+ cellulosevlokken)

Plat dak – Werken structuur

Bron : BROUAE

Plat dak – Werken isolatie en waterdichting

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Vernieuwing plat dak

Eerste en tweede zone

PUR-isolatie (+ cellulosevlokken)

Plat dak TP.01.41

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 20

Binnen dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard

Cellulose 0,039 300

Dampscherm

PUR-platen 0,026 160

Bitumineus membraan

Buiten 0,08

Plat dak TP.02.41

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 19

Binnen dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard

Cellulose 0,039 230

Dampscherm

PUR-platen 0,026 160

Bitumineus membraan

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

13

Vernieuwing plat dak

Derde zone: PUR-isolatie

Opbouw derde zone van het nieuwe platte dak

Plat dak TP.03.41

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 25

Binnen dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard Dampscherm

PUR-platen 0,026 160

Bitumineus membraan

Buiten 0,15

Uittreksel snede – Plat dak

Bron : BROUAE

BITUMINEUZE WATERDICHTING (10mm) PUR-ISOLATIE (2x80mm) BITUMINEUS DAMPSCHERM LUCHTDICHTING + OSB III (22mm) BESTAANDE DRAAGSTRUCTUUR UIT HOUT LUCHTDICHTING VALS PLAFOND IN FERMACELL (10mm)

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Vernieuwing plat dak

Impact van de isolatie van de drie zones op het certificaat

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning G 464 440 5,2 5,2 G

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning G 440 411 6,6 11,4 G

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning G 411 377 8,3 18,8 G

Plat dak 160 mm PUR + 300 mm cellulose

Plat dak 160 mm PUR + 230 mm cellulose

Plat dak 160 mm PUR

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

15

Vernieuwing hellend dak

Isolatie houtwol

Hellend dak - voorheen

Bron : BROUAE

Hellend dak - werken

Bron : BROUAE

Hellend dak - werken

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Vernieuwing hellend dak

Isolatie houtwol + plaatsing dakvensters

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

17

Vernieuwing hellend dak

Isolation houtwol + vervanging dakvensters

Uittreksel snede – hellend dak

Bron : BROUAE

Hellend dak TI.01.31

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 10

Binnen dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard Multiplex Damprem

Houtvezel 0,038 240

Zink

Buiten 0,15

Opbouw nieuw hellend dak

OPHOGING SCHOUW

KAMER 4

OPSTAANDE VOEG GEPATINEERD ZINK PLAATWERK VERTICALE TENGELLATTEN HOUTVEZEL (22mm) ISOLATIE HV + HOUTSTRUCTUUR (225mm) DAMPREM INTELLO+

MULTIPLEX (20mm)

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Vernieuwing hellend dak

Impact op het certificaat

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning G 377 364 3,4 21,6 G

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

19

Werken schrijnwerk voorgevel (VG)

Voorgevel: van enkele naar dubbele beglazing

Ramen VG - werken

Bron : BROUAE

Ramen VG - werken

Bron : BROUAE

Ramen VG – na de werken (2018)

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Werken schrijnwerk voorgevel (VG)

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning G 364 332 8,8 28,4 F

Schrijnwerk VG FO.12

Dubbele beglazing in houten

raamkader Oppervlakte

[m²] 17

[W/m².K]

Ug-waarde (glas) 1,000

Zontoetredingsfactor g [%] 0,5 Uf-waarde (frame)

Uw-waarde (window) 1,430

Nieuwe energieprestaties ramen VG

Impact op het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

21

Isolatie voorgevel (VG)

Isolatie langs de binnenzijde – Panelen uit kurk en uit EPS

Uittreksel snede – Isolatie VG

Bron : BROUAE

Uittreksel plan – Isolatie VG

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Isolatie voorgevel (VG)

Opbouw binnenisolatie gevel Impact op het certificaat

Isolatie VG (TIBi) ME.11b

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 18

Binnen Dikte [mm] U [W/m².K]

XPS-platen 0,034 80

Standaard blokken/bakstenen

Buiten 0,39

Isolatie VG (TIBi) ME.11c

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 15

Binnen Dikte [mm] U [W/m².K]

Kurkplaten 0,040 80

Standaard blokken/bakstenen

Buiten 0,46

Eenhei

d Label Initiëel

PEV Initiëel [kWh/(m².jaar)

]

PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst (%)

Cumul winst

(%)

Label finaal

Woning F 332 317 4,5 31,7 F

Eenheid Label Initiëel

PEV Initiëel [kWh/(m².jaar)

]

PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst (%)

Cumul winst

(%)

Label finaal

Woning F 317 305 3,8 34,3 F

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

23

Werken schrijnwerk achtergevel (AG)

Achtergevel: van enkele naar driedubbele beglazing

Ramen AG - Werken

Bron : BROUAE

Ramen AG - Levering

Bron : BROUAE

Ramen AG - Plaatsing

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Werken schrijnwerk achtergevel (AG)

Schrijnwerk AG FO.21

Driedubbele beglazing in houten Oppervlakte

[m²] 16

[W/m².K]

Ug-waarde (glas) 0,500

Zontoetredingsfactor g [%] 0,5 Uf-waarde (frame)

Uw-waarde (window) 0,860

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning F 305 274 10,2 40,9 E

Nieuwe energieprestaties ramen AG

Impact op het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

25

Isolatie achtergevel (AG)

Gevel: buitenpleister op EPS-panelen

Isolatie AG - Werken

Bron : BROUAE

Uittreksel snede – TIBu AG

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

BUITENPLEISTER OP ISOLATIE (15mm) EPS-ISOLATIE GRAFIET (200mm) CEMENTLAAG BAKSTENEN PLEISTERLAAG BINNEN

EPS (50mm) KOFFER JALOUZIE RESOLSCHUIM (60mm)

Isolatie achtergevel (AG)

Impact op het certificaat

Isolatie AG (TIBu) ME.22

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 43

Binnen Dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard blokken/bakstenen

EPS-platen 0,032 200

Buitenpleister

Buiten 0,15

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning E 274 233 15,0 49,8 E

Opbouw geïsoleerde achtergevel

Impact op het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

27

Isolatie achtergevel (AG)

Gevel: PUR onder houten gevelbeplating

Isolatie AG - Werken

Bron : BROUAE

Uittreksel snede – TIBu AG

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

HOUTEN GEVELBEPLATING VERTICAAL (20mm) TENGELLAT (2x20mm) PUR-ISOLATIE (140mm) CEMENTLAAG BAKSTENEN PLEISTERLAAG BINNEN

Isolatie achtergevel (AG)

Impact op het certificaat

Isolatie AG (TIBu) ME.23

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 3

Binnen Dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard blokken/bakstenen

PUR-platen 0,022 8

Houten gevelbeplating

Buiten 0,15

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning E 233 230 1,3 50,4 E

Opbouw geïsoleerde achtergevel

Impact op het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

29

Isolatie achtergevel (AG) - Kantoren

Onderbouw: hybride isolatie PUR/EPS (niet ingerekend door certificaat)

Hybride isolatie

Bron : BROUAE

Isolatie AG – Plaatsing isolatie

Bron : BROUAE

Uittreksel snede – Hybride isolatie

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

BUITENPLEISTER OP ISOLATIE EPS-ISOLATIE + PUR/PIR (80mm) CEMENTLAAG

BAKSTENEN

PLEISTERLAAG BINNEN

Achtergevel (AG)

Toestand na de werken

Isolatie AG – Toestand na de werken

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

31

Isolatie blootgestelde gemene buitenmuren

Pleisterlaag op EPS (meegerekend in het certificaat)

Uittreksel plan – Isolatie blootgestelde gemene muren

Bron : BROUAE

Isolatie blootgestelde gemene muren - Werken

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Isolatie blootgestelde gemene buitenmuren

Impact op het certificaat

Isolatie gemene buitenmuren MM.41

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 48

Binnen Dikte [mm] U [W/m².K]

Standaard blokken/bakstene

EPS-platen 0,032 120

Buitenpleister

Buiten 0,31

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning E 230 185 19,6 60,1 D

Opbouw geïsoleerde gemene buitenmuren

Impact op het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

33

Isolatie vloerplaat boven garage

Niet meegenomen in berekening certificaat (schilelement paalt aan gemeenschappelijk deel)

Uittreksel snede – Vloerplaat boven garage

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

NIEUWE VLOER UIT EIK TESCON-VANA STROKEN

HOUTEN STRUCTUUR + CELLULOSE (+/- 160mm) INPAKFOLIE

LEEFRUIMTE

Versteviging en isolatie gelijkvloerse vloerplaat

Tussen kantoren – niet meegerekend in het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

KANTOOR

KANTOOR

BUITENPLEISTER OP ISOLATIE EPS-ISOLATIE + PUR/PIR (80mm) CEMENTLAAG

BAKSTENEN

PLEISTERLAAG BINNEN

DEKVLOER + VLOERBETEGELING (60mm) ISOLATIE PUR-PLATEN (80mm) GESTABILISEERD ZAND (40mm)

35

Isolatie vloerplaat op volle grond

PUR-panelen – niet meegenomen in het certificaat (niet-residentiëel)

Vloerplaat op volle grond - Isolatie

Bron : BROUAE

Vloerplaat op volle grond - voorheen

Bron: BROUAE

Uittreksel snede – Vloerplaat op volle grond /

Vloerplaat op volle grond - Dekvloer

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

DEKVLOER + VLOERBETEGELING (60mm) ISOLATIE PUR-PLATEN (80mm)

GESTABILISEERD ZAND (40mm)

Isolatie wand palend aan AOR

Kurkplaten – niet meegerekend in het certificaat

Uittreksel plan – Wanden palend aan AOR

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

37

Isolatie ondergrondse wand

Kurkplaten – niet meegerekend in het certificaat

Uittreksel snede – Ondergrondse wand

Bron : BROUAE

Ondergrondse wand - Voorheen

Bron : BROUAE

Ondergrondse wand - Isolatie

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

VERVANGING OUDE PLEISTERLAAG SCHOORSTEEN + ANTIROET VERGADERZAAL

Vervanging systeem warmteproductie

Van stookolie naar condenserende gasketel

Oude ketel en stookolietank

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

39

Vervanging systeem warmteproductie

Impact op het certificaat

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning D 185 104 43,8 77,6 C

Productierendement Regeling

CO

-emissies

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Balansventilatie met warmteterugwinning

Aanpassing bestaande elementen om het netwerk te kunnen plaatsen

Doorboringen voor ventilatieleidingen

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

41

Balansventilatie met warmteterugwinning

Doorgang buizen

Doorgang buizen in bestaand gebouw

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Balansventilatie met warmteterugwinning

Ventilatiegroep op het dak

Balansventilatiegroep

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

43

Balansventilatie met warmteterugwinning

Impact op het certificaat

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning C 104 102 1,9 78,0 C

Impact op het certificaat

Beperkte impact op PEV

Initiële toestand: natuurlijke ventilatie

Defaultrendement warmteterugwinning volgens het certificaat: 50%

Verschillend van EPB-werkzaamheden (rendement fabrikant)

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Fotovoltaïsche panelen

Injectie in het netwerk (zonder batterij)

Type : Monokristallijn Oppervlakte: 20 m² Oriëntatie : Zuid

Helling : 15°

Aantal panelen: 18

Totaal piekvermogen: 3,54 kW

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

45 Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Woning C 102 75 26,5 83,8 B

Fotovoltaïsche panelen

Injectie in het netwerk (zonder batterij)

Impact op het certificaat

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Projectie eindtoestand

Verbeterde luchtdichtheid

Eenheid Label PEV Initiëel PEV Finaal Winst Cumul winst Label finaal

Impact op het certificaat Schema blowerdoortest

Bron : E-calcs plus

n

initiëel : ongekend (defaultwaarde) n

finaal (doelstelling) : 2 vol/u

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

47

Tellers

Tellers gelinkt aan domotica

Bron : BROUAE

Tellers electriciteit per eenheid

Bron : BROUAE

Tellers fotovoltaïsche panelen

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Verfraaiing voorgevel

Sgraffito – Visuele kunst als architecturale verfraaiing

Sgraffito - 2015

Bron : BROUAE

Sgraffito - 2018

Bron : BROUAE

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

49

Bekomen premies

Premie klein erfgoed - Ijzerwerk : 2277 € - Sgraffito : 4346 € Premie Energie

- Superisolerende beglazing: 502 € - Binnenisolatie muren in kurk: 1243 € - Isolatie hellend dak: 300 €

- Isolatie vloerplaat op volle grond: 1200 €

- Balansventilatie met warmteterugwinning : 7555 € - Buitenisolatie muren: 3818 €

- Isolatie plat dak: 1143 €

- Condenserende gasketel: 770 € - Thermische regeling: 115 €

TOTAAL PREMIES : ongeveer 23 000 € Kostprijs werken niet representatief: 2017

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

Bilan

Eenheid Label

Finaal PEV Finaal [kWh/(m².jaar)]

Woning B 69

Van G naar B

85% winst op PEV-certificaat

Eenheid Label Initiëel PEV Initiëel [kWh/(m².jaar)]

Woning G 464

Enkele betrokkenen:

Sgraffito : Elise Raimbault

3. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

EENGEZINSWONING EN KANTOORRUIMTE - 1911

51

1. Beschrijving van het project - Oorspronkelijk EPB-certificaat 2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

VILLA EN STUDIO - 1965

VILLA EN STUDIO - 1965

• Eén eenheid Huis: villa op 2 verdiepingen

• Eén eenheid Appartement : op één niveau

Eenheid Label Initiëel PEV Initiëel [kWh/(m².jaar)]

Huis G 436

App. G 516

1. Beschrijving van het project – Oorspronkelijk EPB-certificaat

Certificaten initiële toestand

53

Isolatie plafonds palend aan de zolderruimte

Plafonds palend aan zolderruimte

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 386

Binnen Dikte [mm] R [m².K/W]

Standaard : beton 350

Minerale wol (0,45) 50

PUR gespoten (0,027) 150

Buiten 4,650

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis G 436 404 7,3 7,3 G

App. G 516 480 7,0 7,0 G

Opbouw plafonds palend aan zolderruimte

Impact op het certificaat

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Isolatie vloerplaat boven AOR / kelder

Vloerplaat boven AOR / kelder

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 214

Binnen Dikte [mm] R [m².K/W]

Standaard : beton 200

PUR-platen (0,023) 100

Buiten 4,500

Unité Label

Initial CEP Initial

[kWh/(m².an)] CEP Final

[kWh/(m².an)] Gain

(%) Gain cumulé

(%) Label

Final

Maison G 401 319 20,4 26,8 F

App. G 361 361 0,0 30,0 G

Impact op het certificaat

Samenstelling vloerplaat boven AOR / kelder

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

55

Isolatie vloerplaat boven geventileerde vide

Vloerplaat boven geventileerde vide

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 172

Binnen Dikte [mm] R [m².K/W]

Standaard : beton 200

PUR gespoten (0,027) 120

Buiten 4,070

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis G 404 401 0,7 8,0 G

App. G 480 361 24,8 30,0 G

Impact op het certificaat

Opbouw vloerplaat boven geventileerde vide

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Isolatie muren palend aan AOR

Muur palend aan AOR

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 50

Binnen Dikte [mm] R [m².K/W]

Baksteen 350

PUR gespoten (0,027) 150

Fixering

Buiten 4,700

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis F 319 294 7,8 32,6 F

App. G 361 361 0,0 30,0 G

Impact op het certificaat Opbouw muur palend aan AOR

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

57

Vervanging van beglazing – klapramen

Klapramen

Dubbel glas in houten raamkader Oppervlakte

[m²] 84

[W/m².K]

Ug-waarde (glas) 0,900

Zontoetredingsfactor g [%] 0,55 Uf-waarde (frame)

Uw-waarde (window) 1,620

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis F 294 281 4,4 35,6 F

App. G 361 347 3,9 32,8 G

Impact op het certificaat

Energieprestatie nieuwe klapramen

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Vaste ramen

Dubbel glas in houten raamkader Oppervlakte

[m²] 15

[W/m².K]

Ug-waarde (glas) 0,900

Zontoetredingsfactor g [%] 0,55 Uf-waarde (frame)

Uw-waarde (window) 1,620

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis F 281 278 1,1 36,2 F

App. G 347 347 0,0 32,8 G

Impact op het certificaat

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Vervanging van beglazing – vaste ramen

Energieprestatie nieuwe vaste ramen

59 Schuiframen

Dubbel glas in houten raamkader Oppervlakte

[m²] 53

[W/m².K]

Ug-waarde (glas) 0,900

Zontoetredingsfactor g [%] 0,55 Uf-waarde (frame)

Uw-waarde (window) 1,620

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis F 278 273 1,8 37,4 E

App. G 347 335 3,5 35,1 F

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Vervanging van beglazing – schuiframen

Energieprestatie nieuwe schuiframen

Impact op het certificaat

Vervanging van beglaasde buitendeuren – appartement

Buitendeuren appartement U02

Niet uit metaal en niet geïsoleerd Oppervlakte

[m²] 3

[W/m².K]

Ug-waarde (glas) 0,900

Zontoetredingsfactor g [%] 0,55 Uf-waarde (frame)

Uw-waarde (window) 2,010

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis E 273 273 0,0 37,4 E

App. F 335 334 0,3 35,3 F

Energieprestatie buitendeuren app.

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Impact op het certificaat

61

Rekening houden met de verbeterde luchtdichtheid

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis E 273 247 9,5 43,3 E

App. F 334 296 11,4 42,6 F

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Impact op het certificaat Schema blowerdoortest

Bron : E-calcs plus

n

initiëel : ongekend (defaultwaarde)

n

finaal (doelstelling) : 2 vol/u

Plaatsing balansventilatie met warmteterugwinning

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis E 247 228 7,7 47,7 E

Impact op het certificaat

Principeschema ventilatiesysteem D met warmteterugwinning

Bron : quelleenergie.fr

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Werking van balansventilatie

Verse lucht Vervuilde lucht Extractie

Warme lucht Pulsie Verse lucht

63

Vervanging systeem warmteproductie

Van stookolie naar geothermische warmtepomp + condenserende gasketel

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis E 228 147 35,5 66,3 C

App. E 266 160 39,8 69,0 D

Impact op het certificaat Schema geothermische warmtepomp

Bron: energieplus

Schema condenserende gasketel

Bron : sanivdk

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Radiator Evaporatie Condensatie Warm water

Koud water

Waterafvoer

Isolatie gevels met gevelsteenafwerking

Gevels: baksteen + luchtlaag

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 285

Binnen Dikte [mm] R [m².K/W]

Standaard blokken/bakstenen 190

Luchtlaag 70

EPS grafiet (0,032) 120

Gevelsteen 90

Briquettes 20

Buiten 4,170

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis C 147 111 24,5 74,5 C

Opbouw gevels met gevelsteenafwerking

Impact op het certificaat

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

65

Isolatie gevels met afwerking in hout

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis C 111 111 0,0 74,5 C

App. C 114 113 0,9 78,1 C

Gevels: houten afwerking + isolatie

Samenstelling (𝝀 [W/m.K]) Oppervlakte

[m²] 14

Binnen Dikte [mm] R [m².K/W]

Standaard blokken/bakstenen 190

Minerale wol (0,045) 50

PUR-platen (0,023) 60

Luchtlaag 60

Houten gevelafwerking 20

Buiten 3,200

Opbouw gevels met houten afwerking

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Impact op het certificaat

Zonder gasketel

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis C 111 109 1,8 75,0 C

Impact op het certificaat Schema geothermische warmtepomp

Bron: energieplus

Schema condenserende gasketel

Bron : sanivdk

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

67

Plaatsing fotovoltaïsche panelen

Eenheid Label

Initiëel PEV Initiëel

[kWh/(m².jaar)] PEV Finaal

[kWh/(m².jaar)] Winst

(%) Cumul winst

(%) Label finaal

Huis C 109 100 8,3 77,1 C

App. C 110 98 10,9 81,0 C

Schema fotovoltaïsche panelen

Bron : energreen

Type : Monokristallijn

Oppervlakte Huis: 11,2 m² Oppervlakte App.: 6,4 m² Oriëntatie : Zuid

Helling : 25°

Aantal panelen Huis: 7 Aantal panelen App.: 4

Piekvermogen Huis: 1,71 kW Piekvermogen App.: 0,98 kW

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

Impact op het certificaat

Bilan

Eenheid Label

Finaal PEV Finaal [kWh/(m².jaar)]

Huis C 100

App. C 98

Van G naar C+

Winst 77 % en 81% op certificaat

Eenheid Label Initiëel PEV Initiëel [kWh/(m².jaar)]

Huis G 436

App. G 516

VILLA EN STUDIO - 1965

2. Evolutie van het EPB-certificaat per fase van de werken

69

BALANS VAN DE PRESENTATIE

Doelstelling 100 kWh/m

.jaar behaald voor de 3 typologieën

Zware renovatie: wat kunnen we nog meer doen ?

Fotovoltaïsche panelen: na het verminderen van de behoeften en verbruiken

Verschillen PEV EPB-certificaat / PEV EPB-werkzaamheden

Betere resultaten met bewijsstukken (lambdawaarde fabrikant versus defaultwaarde)

Nuttige links en referenties:

- Energieplus

Luchtdichtheid bij renovatie cliquer (in FR)

Isolatie hellend dak cliquer (in FR)

Isolatie plat dak cliquer (in FR)

Isolatie muren TIBu cliquer (in FR)

Isolatie muren TIBi cliquer (in FR)

- Strategie RENOLUTION in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen-en-energie/energiebalans-en-acties-van-het- gewest/renolution-een-strategie-voor-de-renovatie-van-de-brusselse-gebouwen

- De Gids Duurzame Gebouwen:

https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels

HULPMIDDELEN EN REFERENTIES

Gérôme FORTHOMME Adviseur Energie

BROUAE

 : +32 2 897 80 60 E-mail : info@brouae.be

Contact