De Maten

De Maten

De mooiste bloemkoolwijk van Nederland:

een groene stad in de stad

> De ruimtelijke opbouw

van De Maten: een zich steeds verder vertakkend systeem van hoofdweg tot

voordeur.

groen. De woningen laten zich een beetje zien.

angh

De naam Maten verwijst naar de natte

hooilanden, zoals die hier tot de bouw van

de wijk lagen.

> In De Maten staat de menselijke maat centraal

Al tijdens de aanleg van de grote uitbreidingswijken in Zevenhuizen en Zuid in de periode van de wederopbouw, had de gemeente plannen om het grote, laaggelegen en dus natte graslandgebied ten zuidoosten van de stad te ontwikkelen tot een grootschalige uitbreidingswijk met 6000 woningen:

De Maten.

Het ontwerp voor De Maten van eind jaren zestig en begin jaren zeventig was een stijlbreuk met dat van Zevenhuizen en Zuid. Overal in Nederland begon men te twijfelen of zo efficiënt, snel en goedkoop mogelijk bouwen een aantrekkelijke woonomgeving opleverde. Volgens velen was de mense- lijke maat uit het oog verloren en was er te weinig oog voor behoeften zo- als contact met elkaar en met de natuur. De menselijke maat en het contact met de natuur werd dan ook juist het uitgangspunt voor De Maten. Nieuwe concepten zoals het woonerf en de woonbrink werden geïntroduceerd.

De wijk werd aanvankelijk opgezet als een soort ‘stemvork’: een hoofdont- sluiting van twee uitlopers (Gildenlaan en Laan van Maten) met daartussen een parkgebied dat in het buitengebied doorloopt. Aan die hoofdstructuur werden kleine woonbuurten ontworpen en daartussen kwamen groenstruc- turen die zich overal naartoe vertakken. Het ontwerp van de wijk is gericht op het creëren van een beschutte woonomgeving, toegesneden op de menselijke maat, waar ontmoeting en interactie tussen bewoners centraal staan. Tegenwoordig staan dit soort woongebieden bekend als een bloem- koolwijk; een wijkstructuur die door zijn typische opzet en zijn herhaalde vertakkingen doen denken aan een bloemkool of broccoli.

De bouw van de wijk vanaf begin jaren zeventig vond in verschillende fasen plaats. Na de aanleg van Matendreef en Matenhorst volgden Ma- tendonk en Matenveld en tot slot Matenhoeve en Matengaarde. Tijdens de realisatie werd het woningaantal opgevoerd tot 11.000. Hiervoor werden de beide uiteinden van de stemvork met elkaar verbonden, waardoor de Matenring ontstond. Een gedeelte van het parkgebied werd hiervoor opge- offerd.

> Het stemvorkmodel uit

het uitbreidingsplan De Maten 1965 vormde de basis voor de opzet van de wijk: een steeds verder vertakkend stelsel van wegen, gescheiden door een centraal parkgebied dat van buiten de wijk naar binnenkomt.

> De menselijke maat staat

centraal bij de opbouw van de woonomgeving met voor die tijd nieuwe vormen als het woonerf. Schetsen uit

‘Mensen in Maten’ van het Bureau Voorlichting van de gemeente in 1972

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

Hoe langzamer je gaat, des te meer je ziet

In De Maten is sprake van een wijkopzet met veel schaallagen: hoofdweg, buurtontsluiting, woonerf en uiteindelijk woning. Dit betekent ook: hoe dichter bij de woning, hoe gedetailleerder de omgeving.

Langs de hoofdwegen staat vooral helder en eenduidig groen: bomenrijen in een berm. Soms piept er hogere bebouwing boven het groen uit en duiken wat rijtjes op vanachter het groen. De hoogbouw staat meestal bij de belangrijke plekken in de wijk: de afslag naar een buurt of het buurt- winkelcentrum.

Eenmaal op de buurtontsluitingsweg worden de straten smaller en zijn er meer dingen te zien: verspringende rijtjes woningen, stukjes berm langs de weg, een parkeervak en inritten naar de woonerven.

Het woonerf zelf, waar het stapvoets rijden is, geeft gelegenheid de klein- ste details te zien: erkers, vooruitstekende bergingen, verspringende dak- randen, bijzonder vormgegeven raampartijen. Ook het groen doet mee in die kleinschaligheid. Verhoogde plantvakken, hier en daar een boom, een speelplekje in de oksel van een bocht. Alles met veel liefde en aandacht voor het detail ontworpen.

Wandelend of fietsend laat De Maten zich op een andere manier zien dan met de auto. Via groenstroken, slingerende paden en bruggen ga je van de ene naar de andere leefwereld. Uiteindelijk kom je in het Matenpark, het groene hart van de buurt met daaraan gekoppeld de basisscholen.

De opgave: met respect voor het verleden keuzes maken voor de toekomst De wijk zit eigenlijk heel knap in elkaar. De Maten is een van de laatste wijken die ontworpen is vanuit een duidelijk maatschappelijk ideaal over de manier waarop mensen met elkaar samenleven. Tegenwoordig komt dat niet altijd meer overeen met dat ideaal uit de jaren zeventig. Dit roept de vraag op hoe de veranderende woonwensen van nu vorm kunnen krijgen met respect voor de oorspronkelijke opzet en kwaliteiten van de wijk.

Het gaat daarbij om meer dan alleen zorgvuldig omgaan met uitbouwen aan woningen of verhardingen aanpassen. De wijkopbouw zelf (de boe-

> Experimenteren met het gewone

> De hoofdstructuur (de Laan van Maten): helder

aangezette eenduidige beelden van gras met bomen.

> In een hofje: een optelsom van elementen die in elkaar

vloeien, maken onduidelijk wat hoofd- en bijzaak is.

> Het eindpunt: het openbaar groen gaat naadloos

over in tuingroen dat doorloopt tot aan de voordeur.

> Het tuingroen begeleidt het achterpad waar zich een

nieuwe reeks van groene ruimtes bevindt.

Beeldbepalende ingrediënten:

Een doordachte overgang van hoofdweg, buurtontsluiting en woonerf

De wijk is ontworpen vanuit een maatschappoeklijk ideaal en op de natuur geïnspireerd Natuurlijk groen – maar geen jungle

Erfafscheidingen: de achterkant van de één is de voorkant van de ander Woonerven als groene visitekaartjes van bewoners en buurt

Experimenten geven de wijk karakter

> Entree van een wijkdeel: de weg is nog breed en je rijdt

in het groen. De woningen laten zich een beetje zien.

> In een wijkdeel: straten worden smaller en meer details

vragen de aandacht. Het beeld wordt minder helder.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

Natuurlijk groen maar geen jungle

De Maten is niet te beschrijven zonder eerst iets te zeggen over het groen.

De wijk is er tot in de haarvaten mee doordrongen. Voor veel mensen geeft juist dat groen karakter aan de wijk. Groene wijken zijn voor Apeldoorn op zich niet uniek, maar de wilde, natuurlijke manier waarop het groen van het wijkpark tot aan de woonkamer doorloopt, komt nergens anders zo overtuigend voor als in De Maten.

Het ontwerp van een op de natuur geïnspireerde, groene woonwijk past in het streven uit de jaren zeventig om een heel andere wijk te maken dan het ‘steriele en strakke’ Zevenhuizen. De natuurlijkheid is gelijk te zien in de manier waarop het park met zijn groene vingers de woonbuurtjes ingaat en zich daar vertakt in veldjes, groenstroken en plantvakken. Oude bomen die er al stonden werden gespaard en bewoners werden met concrete tuinadviezen gestimuleerd extra bomen in de eigen tuin aan te planten om zo de natuur tot aan de woning te brengen.

Het natuurlijke beeld van de wijk komt niet alleen door de hoeveelheid beplanting maar ook door de losheid ervan. Symmetrie en rechtlijnigheid is vermeden. Vooral boomsoorten die refereren naar de lage ligging van het gebied en met natuurlijke vormen komen voor, zoals els, wilg, kers en een grote variatie aan struiken. Zelfs in de keuze van de verhardingsmaterialen en het meubilair werd natuurlijkheid nagestreefd. Een mooi voorbeeld is de honingraattegel die je vooral nog in Matendreef ziet. Door zijn zeshoe- kige vorm geeft die tegel vanzelf grillige padenranden, die heel anders ogen dan de tot dan toe gebruikte vierkante 30x30 cm tegel.

Het groen is naast beeldbepalend ook structuurbepalend. De ‘stemvork’

met steeds fijnere vertakkingen – de wegen – is vrijwel geheel voorzien van groen en veel minder van gebouwen. Dat maakt de beleving van de ruimtelijke opzet van de wijk wel kwetsbaar. Levend groen is nu eenmaal veranderlijker dan gebouwen van beton en steen. Het inmiddels volwassen groen is op veel plekken in elkaar gegroeid en samengesmolten met het groen in de privétuinen. Daardoor zijn groenzones die vroeger uit duide- lijk herkenbare lagen bestonden (gras, kruiden, hagen, heesters, singels, bomen, houtwallen) veranderd in één groene deken, die overal overheen ligt en tussendoor loopt. Het gevaar bestaat dat in plaats van een mooi contrastrijk geheel een ‘groene soep’ overblijft. Wel groen, maar ook niet meer dan dat.

> Ook daar loopt het groen door. Het komt tot in de haarvaten van de wijk: wild en uitbundig.

> Via grillige natuurzones komt het groen aan in de woonwijken en vertakt zich er verder in alle richtingen de woonerven in.

> Het Matenpark vormt het groene wilde hart van de wijk. Met brede waters en groenzones slingert het park door de wijk.

kenkast uit onze inleiding) heeft een paar eigenaardigheden die de wijk aantrekkelijk houden. Daarom gaan we uitgebreid in op de volgende twee dilemma’s:

• het vinden van een balans tussen wild, uitbundig en natuurlijk groen en een ondoordringbare jungle;

• de roep om privacy in een wijk die is gebouwd met het ideaal van samen doen en samen leven.

Erfafscheidingen: de achterkant van de één is de voorkant van de ander Ook de privétuinen aan de voor- en achterzijde van de woningen zijn in De Maten ontworpen als bouwsteen van de groene wijk waar het groen tot aan de woningen zou doorlopen. De idealistische gedachte was dat de tuin een overgangszone zou zijn tussen het privédomein (het huis) en de openbare ruimte (het woonerf of de groenstrook). De tuin was dan ook niet bedoeld om je in af te zonderen maar juist om vandaaruit de spelende kinderen in de gaten te houden of een praatje te maken met de buren.

Daarom werden de achtertuinen ook niet met de ruggen tegen elkaar aan- gezet maar juist gericht op het woonerf, het openbaar groen of de wegen.

Daarom ook werden er geen hoge tuinmuren, schuttingen of hoge groen- stroken ontworpen maar lage heesterranden, pergola’s of hekjes.

De praktijk is anders gebleken. De meeste bewoners zien de (achter)tuin vooral als een verlengstuk van het huis: een groene woonkamer waarin je je kan terugtrekken zonder bespied te worden. De opzet van de wijk is daarmee kwetsbaar gebleken. Het kon niet in de toenemende behoefte aan privacy voorzien. Bewoners zijn de gewenste privacy zelf gaan creëren met schuttingen en muren. Dit heeft grote gevolgen gehad voor de wijk.

Kale muren en schuttingen maken het straatbeeld stenig en afgesloten in plaats van groen en uitnodigend.

Het ideaalbeeld van toen komt niet meer terug en dat hoeft ook niet.

Tegelijkertijd is de structuur van de wijk niet zomaar te veranderen. Wat wel kan, is ervoor zorgen dat er meer aandacht komt voor hoe privacy is te creëren en tegelijkertijd het groene beeld van de wijk overeind is te houden. Als iedereen bij de keuze van de erfafscheiding rekening houdt met het effect op het aanzicht van de wijk – zonder concessies te doen aan de privacy – wordt het wijkbeeld vanzelf weer zachter en groener.

Toen: groen tot aan de gevels:

gericht op interactie. Nu: doorgeknipte wereld met harde grens gericht op privacy.

> Omdraaiing in De Maten: tuinen die ooit bedacht waren als uitnodigende doorlopende groene ruimte tot aan de woningen,

zijn veranderd in twee werelden met de rug naar elkaar toe. Het doel voor de bewoners (privacy) is bereikt maar de openbare ruimte en iedereen die zich daarin bevindt trekt aan het kortste eind. Wiens verantwoordelijkheid is dat?

Tip!

Houd het groene en natuurlijke beeld in de wijk in stand door geen kale schuttingen te plaatsen.

Gebruik hagen of groen begroeide hekwerken om aan twee kanten een groen beeld te realiseren.

Zet schuttingen niet op de erfgrens maar net iets terug, zodat er aan de buitenkant ook ruimte is voor klimpanten, een smalle haag of een struikenrij.

Plant ook in de tuin bomen of hogere struiken die boven de schuting uitkomen, zodat het groen weer (zichtbaar) doorloopt tot aan het huis.

Op de woonerven is het beheer van het groen vaak er niet meer op gericht het groen te begeleiden in zijn natuurlijke ontwikkeling. Het groenbeheer is veranderd in een strijd om het groen in te tomen en te beheersen. Dat is voor een beheerder geen leuk werk, kost veel tijd en geld en levert uiteindelijk ook geen bevredigend resultaat: vaak een uitgeblust stukje groen dat vooral opvalt door zijn sleetsheid en niet door zijn toegevoegde waarde. Al snel ontstaat de vraag of het niet beter weg kan. Een kritische blik waar dat wel en niet kan, zonder het groene karakter van de wijk onderuit te halen, is dan nodig.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

INTERMEZZO

> Manieren om de Maten groen te houden

> De Maten zoals het ooit is ontworpen:

achtertuinen die zich niet afsluiten van de omgeving, maar een overgangszone vormen tussen de privacy van het huis en de openbaarheid van de straat. Een lage heesterlaag is de enige afbakening van de eigen tuin.

> De Maten zoals het op

veel plekken is geworden.

Omdat de opbouw van de wijk niet voorziet in privacy, creëren bewoners deze zelf door hoge schuttingen te plaatsen.

In plaats van de openbare ruimte op te zoeken keren zij zich er vanaf.

> Alleen al het planten van een haag als plint

voor alle verschillende schuttingen bindt het geheel visueel samen en zorgt ervoor dat er iets van de oorspronkelijke, zachte overgang tussen woning, tuin, groenzone en openbare

> Het is mooier om alle erfafscheidingen

op een zelfde manier vorm te geven en dat te combineren met bijvoorbeeld een lage struikenrij en bomen. Er ontstaat zo een nieuw soort rijke overgang met mooie contrasten tussen horizontaal en verticaal.

> Een minder dure variant van hierboven.

Ook een klimopscherm geeft eenheid en rust. Doordat de tussenlagen van struiken en bomen ontbreken blijft het echter toch een groene muur. Een soort camouflage voor de wereld die erachter zit.

> In de geest van De Maten zijn ook

wildere, grote struikgroepen in combinatie

met oplopende grastaluds een passende

oplossing. Ze vragen echter wel ruimte en op

termijn verdwijnt het huizenrijtje volledig uit

het zicht.

Het adresgroen: groen visitekaartje van bewoners en buurt

Omdat de meeste woningen in De Maten gericht zijn op de tuin en het openbaar groen aan de achterzijde, werden de meer functionele zaken, zoals parkeerplaatsen en bergingen, vaak aan de voorzijde geplaatst. Het eerste wat je dus vaak ziet als je een woonerf ingaat, is een rij bergingen, carports of garages met daarachter verscholen de voordeur. Door hun functie zijn die garages en bergingen dichte dozen zonder ramen aan de straatzijde. Voor de bergingen ligt vaak nog een klein strookje groen dat door de bewoners zelf ingevuld kan worden om de stenige gevel van het schuurtje aan te kleden.

Voor veel bewoners hoort dit groen gevoelsmatig niet bij hun woning om- dat ze het zelf niet vanuit de woning kunnen zien. Veel van die vakjes wor- den dan ook aan hun lot overgelaten of gebruikt als plek waar je de kliko’s uit het zicht van de woning neer kan zetten. Bezoekers en buurtbewoners zien die juist wel. Een buurtje waar afvalbakken langs blinde gevels staan, is geen visitekaartje. Met een groene invulling van de voorzone kunnen bewoners een bijdrage leveren aan een mooi hof, dat de trots op de eigen woonomgeving laat zien. Er bestaan in De Maten mooie voorbeelden van.

Experimenteren met het gewone

In het ontwerp voor De Maten is volop geëxperimenteerd: de opzet van de wijk, het groen en de architectuur gericht op de menselijke maat. De meeste woningen lijken wel ergens op een standaardrijtje-met-kap, alleen is daarmee vervolgens geknipt, geplakt, geschoven en opnieuw gecombi- neerd. Een schuifspelletje waarbij sommige onderdelen op een heel andere plek terecht zijn gekomen dan het origineel.

Neem bijvoorbeeld de zigzagwoningen in de dreven. De woningen hebben een plattegrond in de vorm van een bliksemschicht en zijn zo aan elkaar geschakeld dat er een steeds verspringende openbare ruimte overblijft.

Of denk aan de experimentele woningbouw aan het Holtrichtersveld, waar de woningen een driehoekige plattegrond hebben en in een groepje van vier met de ruggen naar elkaar toe liggen. Zo is er op vele verschillende manieren geprobeerd om vooral iets ‘anders’ te maken, met een menselijke maat en teruggrijpend op het oertype van het huis. Natuurlijk komen er in De Maten ook gewone rijtjes voor, maar de bewerkte rijtjes geven de wijk zijn eigen karakter.

Tip!

Woont u bij de ingang van een buurtje dan is uw tuin het visitekaartje van de hele buurt. Zorg in ieder geval voor een groene erfafscheiding

Gebruik de kleine groenstrookjes voor de schuurtjes als groen visitekaartje van uw woning en de buurt.

Werk meer met klimplanten die met weinig ruimte het straatbeeld fors kunnen vergroenen.

Maak samen met de buurman groene hagen of plantranden tussen de voortuinen waardoor verharde vlakken wegvallen en de geparkeerde auto’s in voortuinen minder zichtbaar zijn.

> De aantrekkelijke binnenkomst in deze woonhof is ontstaan door het groen dat de bewoners hebben toegevoegd.

Een klein boompje, een paar struiken tussen en voor de stenen gevels is al genoeg.

> Links en rechts twee vergelijkbare situaties, maar met en zonder groene randjes. Het beetje groen maakt het verschil

tussen een aantrekkelijke entree naar de woningen of een puur functionele achterstraat waar je inderdaad alleen de afvalbak neerzet.

> Groene erfafscheidingen tussen tuinen (rechts) verzachten de hoeveelheid verharding van de weg en de inritten. Als er

niets staat of er alleen maar stenen of houten schuttingen zijn, is het beeld een stuk minder aantrekkelijk (links).

Opvallend zijn de hoeken van de rijtjes. Vaak worden die extra benadrukt door een lagere variant van de buurwoning. Soms wordt de woning de hoek omgebouwd, die bijna nooit haaks is maar afgeschuind. Ook komt het voor dat op de hoeken juist onderdoorgangen zijn of trappen naar een bovenwoning.

De bergingen van de woningen zijn vaak onder een lang doorlopende kap geschoven. Een rijtje wordt vaak in stukken gedeeld door steeds delen naar voren en naar achteren te laten springen. Soms zijn er plantenbak- ken of lage muurtjes meegebouwd met de woning of heeft een deel van een rijtje een hogere of lagere kap dan zijn buren gekregen. Dit speelse karakter biedt ruimte om uitbouwen en dakopbouwen aan de woning toe te voegen. Het verdient de voorkeur om aan te sluiten bij de vormen en de materialen van het origineel, zodat het huis en de uitbouw overkomen als één geheel. Voor meer tips voor het uit- en opbouwen van de woningen zie hoofdstuk 4.

In De Maten zijn twee soorten carports: dakjes op vier poten die meestal in de voortuin staan en door hun luchtigheid doorzicht bieden naar de tuinen en het woonerf, en uitgespaarde ruimten tussen een rij bergingen met een dak. Vooral de tweede soort carports zijn vaak dichtgemaakt met garagedeuren of schuttingen. Een straat met dichte wanden zonder randen geeft een wat onprettig gevoel. Door de schutting juist áchter de carport te leggen, ontstaat ruimte voor het parkeren van de auto én oogt de rij bergingen met carports vanaf het woonerf minder gesloten.

Tip!

Gebruik voor een berging of aanbouw hetzelfde materiaal en dezelfde kap als van het huis.

Houd een carport open.

> Een dichtgebouwde binnenhoek maakt van het woonerf een

echt pleintje, omdat de ruimte van alle kanten is omgeven door bebouwing en je niet ‘naar buiten’ kunt kijken.

> In de dichtgebouwde buitenhoek zijn twee rijtjes woningen aan

elkaar gesmeed, waardoor er een ander type woning is ontstaan.

Hierin zijn appartementen ondergebracht.

> De carports zijn onderdeel van de zone met bergingen. Doordat ze open zijn, oogt het pleintje vriendelijker dan wanneer

ze afgesloten zouden zijn met rolluiken.

> Korte rijtjes die ten opzichte van elkaar net iets

verschoven zijn. De kappen lopen door tot over de berging. Die schermen ook meteen de tuin af.

> Een nieuwe variant op de dichtgebouwde buitenhoek.

Mooi opengewerkt en passend bij de trapsgewijs aflopende hoogte van de woning van de buren.

> Deze carports zijn (bijna) zwevende dakjes waar

je gewoon onderdoor kunt kijken en zicht hebt op

de voordeuren en de ramen. Ze dicht maken zou het

straatbeeld verarmen.

Het belang van kleur

Het kleurgebruik in De Maten is van oudsher beperkt tot een traditionele waaier van grijsblauwe-, groene-, bruine- en wittinten. Deze sluiten goed aan bij de eenvoudige architectuur van de woningen en de kleurstellingen van de baksteen: licht, gesmoord donkergrijs en bruin.

Een nadeel van de grijzige en bedekte kleuren is dat de woningen mogelijk wat flets en vlak overkomen. Waar bij renovaties meer expressieve kleuren zijn gebruikt, zoals oranje, geel en zelfs paars, is te zien dat fellere kleuren, mits goed gebruikt, de woningen kunnen opfleuren. Grotere kleurcontras- ten tussen buurtjes onderling vergroten bovendien de herkenbaarheid.

Gevelpuien

Veel woningen hebben grote gevelpuien tussen de eerste en tweede ver- dieping met daarin naast glas ook een paneel van hout, trespa of beton.

Die panelen moeten regelmatig geschilderd worden. Vaak rijst daarbij de vraag of een andere kleur de voorkeur verdient om het huis iets eigens te geven of dat het beter is om aan te blijven sluiten bij het blokje.

De keuze hangt sterk af van de architectuur van de voorgevel. Er zijn twee recepten. Als de architectuur horizontaal is gericht en de panelen over het hele blokje lijken door te lopen, is het van belang de eenheid te behou- den en dus overal dezelfde kleuren toe te passen. Is het paneel verticaal

Tip!

Gebruik kleur als ontwerpmiddel om eenheid te scheppen op de schaal van het woonerf of het buurtje en om buurtjes van elkaar te onderscheiden.

Stem de kleuren van een rijtje op elkaar af, vooral als er gevelpanelen over de lengte van het rijtje doorlopen.

Zorg ervoor dat elementen die als eenheid ontworpen zijn, ook in hun kleurstelling als eenheid worden behandeld.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / Maten / Osseveld west / Woudhuis / Osseveld oost / Zuidbroek en Zonnehoeve

> Bij stroken gevelpanelen die over een heel rijtje doorlopen, zonder een ander materiaal ertussen, kun je toch beter

kiezen voor eenheid in kleur. Het rijtje is al ingewikkeld genoeg met al die kappen, bergingen, balkons en verspringingen.

> Een heldere kleur fleurt de woningen op. Door alle woningen dezelfde kleur te geven, blijft het beeld rustig. Dat kan zo’n

wijk vol details wel gebruiken.

voldoende groen omheen staat om eenheid te brengen.

De carport en het schuurtje

De daklijst van de carport en het schuurtje vormen vaak een doorlopende kleurband. Meestal worden de daklijsten in dezelfde kleur geschilderd als het houtwerk van het huis in een traditioneel kleurengamma van blauwen, groenen en witten. Worden de kleurverschillen tussen de woningen te groot, dan valt de ontworpen eenheid van de kleurband uiteen. Dat geeft een rommelig beeld, terwijl het bij dezelfde kleur juist rust en eenheid kan brengen.

Aanbouw ervoor, erop, ernaast

Omdat de woningen vaak ‘omgekeerd’ zijn – met de berging aan de voor- kant – is het logisch dat voor uitbreiding van de woning de ruimte vaak aan de voorzijde wordt gezocht. Meestal zit de keuken aan de voorkant en die kan worden vergroot als de hal verplaatst wordt naar de plek tussen de berging en de woning. Vaak moet er wel een auto geparkeerd worden naast de berging. Houd daar rekening mee en maak de uitbouw niet te breed; dezelfde breedte als de berging is het mooist. Zorg er verder voor

> Kleurgebruik gaat altijd over contrasten en samenhang. Als er

alleen maar samenhang en geen contrast is wordt het beeld al snel wat vlakker en saaier.

> Als er te veel contrast is en samenhang ontbreekt, zie je vaak

alleen nog maar fragmenten.

> De doorlopende kleuren van de daklijn zorgen voor eenheid en

benadrukken de horizontale architectuur.

Het wordt al snel onrustig en rommelig.

> De verschillende kleuren op de daklijsten voegen niet veel toe aan het beeld, behalve extra details. > Als de daklijsten allemaal dezelfde kleur krijgen, bijvoorbeeld blauw (fictief), ontstaat er een ordening in het beeld.

gericht met gemetselde tussenruimtes, dan hoort een paneel vooral bij de woning en kan het prima in een eigen kleur geschilderd worden zonder dat de samenhang in het hele rijtje vervalt. De begane grond en de verdieping erboven hoort dan wel dezelfde kleur te krijgen.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

dat vanuit de woning het zicht op straat blijft bestaan. Niet alleen voor het eigen uitzicht maar ook voor een veiliger gevoel voor de mensen op straat.

In De Maten zijn er twee smaken voor opbouwen bovenop woningen met een plat dak. In het ene geval is de dakopbouw of dakkapel een logisch on- derdeel van de woning en niet een los toegevoegd element. Het doorzetten van architectonische details en materialen van de woning in de dakopbouw is daarvoor meestal voldoende. Het meest geslaagd zijn in dat geval de voorbeelden waarbij de dakopbouw hetzelfde kleurenschema heeft als de woning.

De andere smaak komt voor in De Horsten, waar tussen onderlaag en dak- opbouw voor een duidelijk contrast is gekozen in kleur en materiaal. Het idee erachter is dat zo zichtbaar blijft wat de oorspronkelijke woning was en wat de toevoeging is. Zichtbare geschiedenis!

In alle gevallen geldt: is er in een rijtje of buurtje gekozen voor een bepaal- de dakopbouw, sluit daar dan op aan. Omdat in De Maten de huizen vaak dicht op elkaar staan, is het prettiger om de dakopbouwen minder breed te maken dan het dak.

In de woonbuurtjes van De Maten is vaak veel groen. Ook langs de kop- gevels van de hoekwoningen loopt vaak een smalle strook. Bewoners willen dit reepje openbaar groen graag bij de tuin trekken om er een aanbouw te kunnen bouwen. Op sommige plekken kan dit zonder meer, maar op andere plekken komt het groene aanzien in het geding. Dit geldt vooral voor de situatie wanneer er door de uitbouw het groen tussen de woning en het woonerf dreigt te verdwijnen. Bij de maat van de uitbouw komt het erop aan voldoende ruimte te houden voor een nieuw groen randje, bijvoorbeeld een haag of struikenrand. Een raam in de zijkant van de uitbouw, draagt bij aan een veiliger gevoel op straat.

Meer recepten voor uitbouwen vindt u bij de basisrecepten in hoofdstuk 4.

> De aanbouw past precies bij de woning door het

gebruik van dezelfde steen. De groenstrook aan de zijkant is belangrijk: deze verzacht het beeld vanaf het woonerf en geeft tegelijkertijd privacy voor de bewoners.

> De opbouw wijkt sterk af van de bestaande

bebouwing daaronder. Om de eenheid in de buurt te versterken zou deze opbouw als trendsetter voor de buren kunnen dienen.

> Een modern vormgegeven erker aan de voorzijde.

Zo blijft zichtbaar wat de toevoeging is en wat het origineel. De rode kleur zorgt voor samenhang tussen oud en nieuw.

> Een aanbouw aan een berging. Er is nog net plaats voor een

auto. Mooi dat er ramen op het woonerf gericht zijn, maar de dikke kozijnen missen de verfijning van de rest van het huis.

> In de architectuur van De Maten zijn hoeken vaak bijzonder,

bijvoorbeeld door een lager volume in dezelfde materialen of een gedraaide kap. Gebruik dit als inspiratiebron voor nieuwe uitbreidingen.

> Deze opbouw is niet van de onderbouw te onderscheiden.

Bij woningen die heel gevarieerd zijn gebouwd, met veel verspringingen en hoekjes, zorgt zo’n opbouw in dezelfde materialen en indeling voor een rustig en samenhangend beeld.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

INTERMEZZO

> Matenpark: een park waar je

nog kunt dwalen

Het Matenpark is het meest avontuurlijke park van Apel- doorn. De gemeentelijke land- schapsarchitect Henk Barkhoff heeft het ontworpen als het groene hart van de wijk. Overal loopt het park met tentakels de wijk in en vertakt zich daar in steeds kleinere groene uitlopers.

Het hart van het park is de grillige vijver en de geknikte en gebogen waterlopen die daarin samenkomen. Al dat water is nog steeds hard nodig voor de afwatering in de wijk, zodat de bewoners droge voeten houden.

Het water was echter ook een aantrekkelijke basis voor het parkontwerp. Rondom het water liggen brede groenzones die afwisselend ruiger en strakker zijn ingericht. Net als het water is ook het groen aangelegd in grillige vormen, die op veel plekken de wijk inlopen. De natuurlijk ogende beplanting en het natuurlijke beheer versterkt het beeld van een eindeloze

‘jungle’, dat het park zo eigen is.

In het park liggen een kinder-

boerderij, een heemtuin en een waterspeeltuin. Alle zijn ze in dezelfde natuurlijke stijl vorm- gegeven, waardoor ze naadloos aansluiten op de rest van het park.

De illusie van eindeloze natuur wordt tegenwoordig op een aantal plekken waar achter- tuinen aansluiten op het park bruut onderbroken. Oorspronke- lijk waren de tuinen die aan het park grenzen, bedacht als sub- tiele overgangen met open zicht op en vanuit het park. Maar in veel gevallen zijn schuttingen geplaatst. Die sluiten het park eerder buiten dan dat ze het park verwelkomen. Die ontwik- keling is onomkeerbaar, maar vraagt wel om een verandering in de inrichting van het park.

De achterkanten van de tuinen kunnen uit het zicht worden gehaald, zodat de natuurillusie terugkomt.

De vormentaal van het park lijkt losjes en soms vormeloos, maar bestaat in werkelijkheid

uit een combinatie van rechte lijnen met grote bogen. Het is een typisch ontwerpmiddel uit de jaren zeventig dat je ook in de andere delen van De Maten terugziet. Vooral voor het padenverloop en het onderhoud van de beplantingsvakken is dat een belangrijk detail om rekening mee te houden. Het is ontworpen wildheid.

> Het park heeft meer

vorm en structuur dan je zou denken. Hier een voorbeeld van een zorgvuldig ontworpen doorzicht met verschillen in hoog, laag, open en besloten. Het geeft een romantisch en natuurlijk beeld, terwijl het park ook uit hoekige vormen bestaat.

> Links: bijzondere

elementen zoals de Waterspeelplaats hebben dezelfde natuurlijke vormentaal als het park zelf.

> Rechts: daar waar het

park langs achtertuinen scheert wordt de natuurillussie verbroken.

Een smal randje struikjes is onvoldoende om dat te herstellen.

Foto I. Csany

Gurdev Singh straalt rust uit, in weerwil van zijn drukke bezig- heden. Als betrokken inwoner van De Maten neemt hij deel aan diverse raden en adviesorganen.

Zijn maatschappelijke carrière begon bij de fabriek voor cen- trale verwarmingsketels Remeha, toen hij werd voorgedragen voor een positie in de ondernemings- raad. ‘Ik was vereerd en ver- baasd’, herinnert Singh zich. ‘Mijn Nederlands was nog niet erg goed, want ik woonde hier nog niet zo lang.’ Singh kwam in 1978 vanuit India naar Nederland. Hij ging bij Remeha aan de slag als productiemedewerker en werkte zich op tot leidinggevende van de assemblageafdeling.

Overleggen en adviseren doet Singh nog steeds. Hij is vrijwil- lige ouderenadviseur en vrijwil- liger bij een ‘Informatiepunt’

van Wisselwerk. Als lid van de Adviesraad Wet Maatschappelijke Ondersteuning adviseert hij de gemeente over wonen, leefom- geving en mobiliteit. Singh houdt zich in het bijzonder bezig met openbaar vervoer en de regio- taxi, en is daarom ook lid van het reizigerspanel Stedendriehoek.

Singh voelt zich Apeldoorner, maar is zich bewust van zijn positie als immigrant. ‘Dat komt door mijn donkere huidskleur. Ik heb altijd willen laten zien dat iedereen gelijkwaardig is. Dat heb ik de uitzendkrachten die bij Remeha kwamen werken ook voorgehouden. Ik heb daar veel nationaliteiten gezien en bege- leid. Mijn boodschap aan hen was dat wij ons voor tweehonderd procent moeten inzetten om hon- derd procent terug te krijgen.’

Na zijn pensioen assisteerde hij

in de lessen Nederlands voor anderstaligen en hielp hij cursis- ten met de voorbereiding voor het inburgeringsexamen. ‘Het helpt dat ik vrij sociaal ben opge- voed, ik wil mensen altijd helpen.

Ik ben iemand die niet stil kan zitten. Ik kijk om mij heen, kom in actie. En ik heb ervaren dat je het vertrouwen dat je schenkt uiteindelijk terugkrijgt.’

Met lede ogen ziet Gurdev Singh de samenleving de laatste jaren individualiseren. ‘Mensen trekken zich terug, zijn op zichzelf. Dat is een gevaar nu de overheid terugtreedt en verwacht dat bur- gers zelf verantwoordelijkheid nemen. Ik vind het jammer dat mensen geen tijd vrijmaken om hun leven samen in te richten of om invloed uit te oefenen op de politiek. De Apeldoornse politici en ambtenaren zijn toegankelijk en aardig. Maar vrijwel niemand kijkt buiten de eigen muren. Dat zie je ook in De Maten. Ik vind De Maten een mooie, groene wijk.

Het is een plezierige wijk om te wonen – ik woon er sinds 1980.

De plattegrond met erfjes geeft de mogelijkheid om jezelf te blij- ven en samen met de buurt een eenheid te vormen. Maar door de kronkelige straten zijn er ook plekjes die verwaarloosd worden, omdat onduidelijk is van wie ze eigenlijk zijn. Daar wordt dan over gemopperd. Ik wil niet mop- peren maar doen. Samenleven is samen ondernemen!’

Het belang dat Singh hecht aan integratie en prettig samenleven, komt samen in nog een initiatief waar hij bij betrokken is: De Dag van de Dialoog. Dit Rotterdamse fenomeen werd in 2007 voor

INTERVIEW

Gurdev Singh

lid Adviesraad Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO-raad)

‘ Samenleven is

samen ondernemen!’

het eerst in Apeldoorn georga- niseerd. Het aantal deelnemers groeide gestaag naar driehon- derd in 2013. Singh traint de gespreksleiders en treedt zelf op als gespreksleider. Hij gelooft in de kracht van de dialoog.

‘Dialoog leidt tot overleg en saamhorigheid, je bouwt er vertrouwen mee op. Als je vertrouwen in elkaar hebt, is het makkelijker om hulp te vragen.

Wat goed uitkomt nu de manier waarop de zorg is georganiseerd ingrijpend verandert. Dit jaar

streven we naar vierhonderd deelnemers!’ Singh ziet verga- deringen ook als een gesprek.

‘Vergaderen over De Dreven deed ik lopend en pratend. In de buurt kent iedereen mij nog steeds. Ik kom gemakkelijk in gesprek en hoor dan welke problemen er spelen. Dan leg ik een mogelijke oplossing voor en vraag of zij misschien een ander voorstel hebben. Luisteren is ook een kunst. Mensen reageren soms te snel.’

Foto H. Dijkstra

Osseveld West

Losse boerenlintjes en strakke nieuwbouw gebroederlijk naast elkaar.

> De ruimtelijke opbouw

van Osseveld West: elk

buurtje heeft zijn eigen

groene kern.

Al in 1652 wordt de naam ‘Ossevelt’ gebruikt voor een plek waar turf werd gewonnen in het veen. De naam verwijst dan ook naar een deel van het grotere ‘Apeldoornse Veld’: een moeras- sig en venig overgangsgebied tussen de laaggelegen IJsselvallei en het begin van de zanderige stuwwal van de Veluwe.

Foto M. Sprangh

> Terug naar de basis met een huis aan een straat

Na de ontwikkeling van De Maten werd voor de uitbreiding van de stad vanaf de jaren tachtig gekeken naar de laatste ‘taartpunt’ van de cirkel- vormige stad die nog niet bebouwd was: het stuk tussen de Zutphense- straat en de Deventerstraat. In het ‘Structuurplan voor het stedelijk gebied’

uit 1990 werd de staduitbreiding concreet gemaakt door uitbreidingsplan- nen voor Woudhuis, Osseveld, Zonnehoeve en Zuidbroek (als reserveloca- tie) vast te leggen.

Bij het ontwerp van die nieuwe woongebieden werd expliciet gesteld dat er meer aandacht moest zijn voor de kwaliteit van het stedenbouwkundig plan en de architectuur van de woningen. Ook de inrichting van de open- bare ruimte werd meer ontworpen in samenhang met het stedenbouwkun- dig plan. In wezen is dit vergelijkbaar met de manier waarop het vooroor- logse uitbreidingsplan voor Zuid of de Metaalbuurt is aangepakt. Het was de bedoeling om de nieuwe wijken een heel eigen karakter te geven, maar ook om te leren van lessen uit het verleden. Zo werd van de wijken uit de jaren zestig vooral de ruime wijkopzet en het straatgerichte wonen ge- waardeerd. En van de jaren zeventig en tachtig was het bouwen in kleinere eenheden met een eigen karakter een waardevolle les.

Die insteek is goed herkenbaar in de opzet van Osseveld West. De stadsuit- breiding werd geen bloemkool zoals in De Maten, maar de gemeente ging ook niet terug naar de hoogbouw of de sobere stempels uit Zevenhuizen.

Het plan werd een tussenvorm. Een heldere hoofdstructuur in de vorm van een ringweg (Anna Bijnsring) en een al bestaand lint als centrale as (Veenhuizerweg). Langs deze ring en de buitenranden van de wijk werden vrijwel alleen woningen met een tuin gebouwd.

Hoewel de naam doet vermoeden dat Osseveld West en Osseveld Oost één groot samenhangend gebied is, is dat in ruimtelijke zin niet zo. Dat ze onderling verschillend zijn, is vooral het gevolg van de ontwikkeling in twee delen. Osseveld West is nog een typische jaren tachtig wijk: eenvou- dig van opzet en weinig experimenteerdrang in de architectuur. Tien jaar later is bij Woudhuis en Osseveld Oost het de bloeitijd van de conceptuele stedenbouw, waarbij thema’s als inspiratie dienen om zowel de wijk als de architectuur van de woningen vorm te geven. Osseveld West is zo bezien het bescheiden zusje van Osseveld Oost.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

> Het stedenbouwkundig

plan voor Osseveld zoals dat in het structuurplan uit 1990 was opgenomen.

De wat geïsoleerde ligging tussen de Deventer- en Zutphensestraat blijkt ook uit de manier waarop het gebied volledig los van zijn omgeving werd afgebeeld.

> De Dennenkamp in 1979. Toen nog een veldweg buiten de stad. Twintig jaar later een straatje in de wijk.

Ring, as en rand: de drie hoofdingrediënten van Osseveld West Osseveld West bestaat vooral uit woningen met een tuin. De woningen verschillen onderling wel in architectuur, maar geven weinig vorm aan de wijk als geheel. Daarom bestaat Osseveld West ook uit een aantal duide- lijke stedenbouwkundige elementen, die de min of meer gelijke woningen ordenen en structuur aanbrengen.

De Anna Bijnsring vormt de hoofdontsluiting door de wijk en staat stevig in de bomen. Alle woningen langs de ring staan met hun voorkanten naar de weg gericht, op vaste afstand van de weg en van elkaar. De woningen worden vaak een aantal keren herhaald, waardoor er reeksen zijn van huizen met witte, gele of grijze bakstenen.

De oude Veenhuizerweg was voor de aanleg van de wijk een bebouwings- lint met boerderijen en burgerwoningen uit de jaren dertig. Net als later in Osseveld Oost, is zowel de weg als de bebouwing opgenomen in de wijk. De weg vormt daarmee een rechte lijn door de wijk en loopt door in Osseveld Oost. Aan deze as is een centraal wijkpark gekoppeld met daarin ook een school.

Osseveld West ligt met de buitenranden langs belangrijke invalswegen en langs het spoor: plekken waar veel mensen de stad binnenkomen. Langs die randen zijn grote rijen met dezelfde woningen gebouwd die de wijk afschermen van de omgeving. Een uitzondering vormt de Zutphensestraat waar de al aanwezige bebouwing is ingepast. De eenduidige buitenranden zijn niet alleen bedoeld om een binnengebied af te schermen; ze bepalen ook het gezicht van de twee belangrijke hoofdwegen Deventerstraat en Zutphensestraat.

Een gezichtje onder een petje

Osseveld West bestaat voor een groot gedeelte uit reeksen twee-onder- een-kappers. Ze staan vaak dicht op elkaar, waardoor de bebouwing soms bijna een gesloten wand vormt en er in de straat weinig zicht is op het groen van de achter- en zijtuinen. De woningen zijn opvallend vierkant, waarbij de breedte bijna gelijk is aan de hoogte. Op de meeste huizen zit een kap en in de voorgevel zitten op de eerste verdieping vaak grote ra- men die als ogen de straat inkijken. Door de overstekende dakranden staat het dak als een petje op het huis.

> Weelderig groen tussen zuinig grijs

> Rand: de Deventerstraat. De gesloten gevelwanden van de lage bebouwing langs de parallelweg schermen de wijk af van

de omgeving. Oudere bebouwing staat haaks op de weg, nieuwe parallel eraan.

> As: de oude Veenhuizerweg is opgenomen in de wijk. De oorspronkelijke agrarische bebouwing heeft nieuwe broertjes

en zusjes gekregen, die voortbouwen op de belangrijkste kenmerken van het oude lint, zoals eenzelfde rooilijn, vorm en kleurgebruik.

> Ring: de Anna Bijnsring is stevig aangezet met bomen. De forse huizen die meedraaien met de weg zijn een bijna gesloten

gevelwand, waardoor het groene beeld volledig door de bomen wordt gedragen.

Beeldbepalende ingrediënten:

Ring, as en rand: de drie hoofdingrediënten van Osseveld West Een gezichtje onder een petje

Grijs dat soms grauw wordt

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

> De buitenkant van Osseveld West richting het spoor: spierwitte woningen contrasteren met het weelderige groen van de

natuurzone.

de wijk een eigen beeld, dat in mooi contrast staat met het veel exotischer vormgegeven Osseveld Oost.

> Bescheiden hoogbouw in de vorm van een klein torentje van vier verdiepingen markeert de ingangen van de wijk. > Een strak en helder beeld maar ook wat flets door het vele grijs van de straat, stoepen en woningen.

De woningen zijn qua vorm geïnspireerd op jaren-dertig-woningen. Wel anders is de materiaal- en kleurkeuze: veel wit en geel, veel lichte steen.

Ook de detaillering is minder verfijnd. Het is nu veel duurder om ingewik- kelde details zoals bijzondere baksteenverbanden of aparte raamvormen te maken dan tachtig jaar geleden. Ramen zijn in Osseveld West dan ook echte ‘gaten’ in de gevel. Het baksteen of stucwerk loopt eromheen door.

Bij de woningen met een plat dak is de bovenste (derde) verdieping kleiner dan de twee verdiepingen eronder, zodat ze qua verhouding toch nog aan- sluiten op de huizen die als derde verdieping een kap hebben.

De woningen vormen steeds nette reeksen, waarbij dezelfde woning in dezelfde materialen en kleurstelling herhaald wordt. De woningen voegen zich hierdoor geruisloos in het grotere geheel en vallen als losse wonin- gen bijna niet op. Dit betekent dat wijzigingen in de gevel van een enkele woning nauw luistert. Het komt vreemd over als één gevel een heel andere kleur en textuur krijgt door hem bijvoorbeeld te stuken, terwijl de rest van de familie uit baksteen bestaat. Hoogstens is een andere kleur voor de kozijnen mogelijk zonder te veel uit de toon te vallen.

Grijs dat soms grauw wordt

Osseveld West heeft een sobere en vooral functioneel ingerichte openbare ruimte. Dat heeft als voordeel dat het in al zijn eenvoud heldere straat- beelden oplevert. Het nadeel is dat het grijs van de straten op sommige plekken wel erg dicht bij het grijswit van de gevels komt, waardoor het geheel soms grauw oogt. Wanneer de woningen een andere kleur dan grijs/

wit hebben, speelt dat veel minder. In het oude lint bijvoorbeeld verdraagt de donkere kleur van de baksteen van de gevel zich beter met het grijs van de straat. Hier is het contrast tussen straat en gevel groter.

Groene tuinen zijn essentieel om te voorkomen dat het grijs van de straten overvloeit in het grijs van de gevels. De bomen in de straat helpen daar ook bij. Door het groen van de bomen lichten de woningen erachter op en ontstaat er een prettig en fris kleurcontrast. Bij straten zonder bomen moet de voortuin deze rol overnemen. Daarom zijn erfgrenzen vaak afgezet met slechts een laag muurtje waaroverheen de beplanting groeit. Woont u in een grijze straat? Zorg voor voldoende groen in uw tuin als tegenwicht en plant eens een extra boom of struik.

> Typische Osseveld-huizen: grote geschakelde twee-onder-eenkappers. Fors van maat, grote dakvlakken met overstekken,

in reeksen geschakeld en met een dikke dakrand.

Tip!

Wees terughoudend met kleur. Het overwegend witte en lichte palet van de steen verdraagt zich moeilijk met felle kleuren.

Houd het groen van de tuinen in stand, zo loopt het grijs van de straat niet direct door in het grijs van de gevels.

De kappen zijn dominant. Plaats dakkappellen aan de achterzijde en houd ze klein.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

Hommelbrink

Wonen op het randje van de stad

> De ruimtelijke opbouw

van Hommelbrink: een

heldere stadsrand waar

het landschap via het oude

spoor de stad inloopt.

De naam ‘Hommelbrink’ verwijst naar een stuk grasland en een boerderijnaam uit de negentiende eeuw. Het landje en de boerderij lagen aan de Kostverloren, ten noord- oosten van de Anklaarseweg. De toevoeging ‘brink’ in de naam suggereert dat het ging om wat hoger gelegen grasland.

Foto M. Sprangh

> Cultuurhistorie als inspiratiebron voor nieuwbouw

Tot in de jaren vijftig was de oude oost-westlijn Koningsstraat-Anklaarse- weg een harde grens tussen de groeiende stad en het buitengebied. In de jaren tachtig en negentig is noordelijk hiervan nog een kleine woonwijk gebouwd, Hommelbrink. Het wijkje heeft daardoor niet alleen een andere geschiedenis, maar ook een andere opzet en architectuur dan de aangren- zende wijk Kerschoten. Het gebiedje wordt in twee delen gedeeld door het tracé van de voormalige spoorlijn naar Zwolle, dat tegenwoordig nog herkenbaar is als kaarsrecht fietspad in een brede groenstrook.

Voordat de woningen werden gebouwd, stond in Hommelbrink al een kazerne. De plek van de kazerne was niet toevallig dichtbij het Koninklijk Paleis gekozen. In 1911 werd de bewaking van het paleis toevertrouwd aan de Koninklijke Marechaussee. Voor hun huisvesting werd deze kazerne gebouwd. Ze werd vernoemd naar luitenant-kolonel G.A. van Haeften, die in 1909 was benoemd tot eerste inspecteur der Koninklijke Marechaussee.

Bij de bouw van de kazerne werden er vondsten gedaan uit de ijzertijd en middeleeuwen. Toen het kazernecomplex verbouwd werd tot woongebied, werden opnieuw sporen gevonden. Nu van een complete elfde-eeuwse boerderij. Archeologen stelden bovendien vast dat het terrein ook in de zestiende en zeventiende eeuw bewoond moet zijn geweest.

Van de kazerne resten nu nog het hoofdgebouw, het patronenhuisje en zes blokjes met dienstwoningen die voor de officieren waren bedoeld. Deze woningen vormen de noordzijde van het Van Haeftenpark en de rand van de stad.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

> De Van Haeftenkazerne in het begin van de twintigste eeuw.

Drie smaken in een kleine wijk

Net als veel wijken uit de jaren tachtig en negentig bestaat ook Hom- melbrink uit een aantal deelgebiedjes met elk een eigen sfeer. Omdat elke buurt in één keer is bedacht en gerealiseerd, zijn de verschillen helder neergezet. Alle woningen in één straat zijn bijvoorbeeld in dezelfde grijswitte tint gebouwd of in de voortuinen van een beukenhaag voorzien.

Die opzet is zo stevig, dat kleine veranderingen – zoals een andere kleur kozijnen of al dan niet een dakkapel – het straatbeeld niet direct negatief zullen beïnvloeden. Het zijn de grote elementen – zoals de kleur van het metselwerk, het soort dakpannen en de kleur van houten opbouwen – die hetzelfde moeten blijven om het karakter van elk wijkje te behouden.

Voor de straten van de Jagershuizen en Ter Maaden aan weerszijden van het oude spoorlijntje is het vooral belangrijk de woningen witgrijs te houden en de gevel niet antracietgrijs of spierwit te schilderen. Het groen van de voortuinen is ook een beeldbepalend element. De groene randjes doorbreken het grijs van de huizen en de straat. Vooral het groen op de erfgrens tussen woningen, haaks op de straat, is cruciaal. Het zijn als het ware kleine coulissen, waardoor de bestrating van bijvoorbeeld de inritten nauwelijks zichtbaar zijn.

Van Haeftenpark: buurtje in een buurt

De herontwikkeling van de Van Haeftenkazerne in de jaren negentig is een mooi voorbeeld van hoe oudbouw en nieuwbouw samen een verrassend nieuw geheel kunnen opleveren. Er is een aantal verschillende soorten woningen gebouwd die samen met de verbouwde kazerne toch één geheel vormen. Dat komt vooral door alle bestrating in dezelfde kleur gebakken klinkers uit te voeren. Het geheel heeft ook een meer historisch karakter gekregen, dat afsteekt bij de grijstinten van de andere staten van Hommel-

> Oud en nieuw vormen één geheel

Tip!

Zorg dat de woningen op elkaar blijven lijken qua kleurstelling en materiaalkeuzes.

Wees zuinig op het groen in voortuinen, vooral in de straten waar gevels en de wegbedekking allebei grijs zijn.

Behoud de heldere profielindelingen in de openbare ruimte en de sobere materiaalkeuze van gebakken paarse klinkers (Van Haeftenpark) of grijze betonklinkers.

> Ter Maaden: een zeer breed woonerf in grijswitte tinten.

> Van Haeftenpark: herontwikkeling van het oude kazernecomplex tot een ‘buurtje in een buurt’.

> De Jagershuizen: een typisch planmatig opgezette straat met jarentachtighuizen in witte baksteen.

Beeldbepalende ingrediënten:

Drie smaken in een kleine wijk Van Haeftenpark: buurtje in een buurt Vanuit de wijk direct zicht op het landschap

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

brink. De woningen staan als soldaten strak in het gelid, rondom een groen binnengebied dat het hart van het Van Haeftenpark vormt.

Omdat het buurtje nog jong is, zijn er nog weinig veranderingen door- gevoerd en heerst er nog een sterke eenheid. Voor de toekomst is het belangrijk die eenheid vast te houden. Dus niet één woning in een andere kleur schilderen of een paar hagen vervangen door muurtjes. Het is een basisrecept, maar voor een zorgvuldig ontworpen gebiedje zoals Hommel- brink extra belangrijk om aan vast te houden.

> De verschillende architectuur is aaneen gesmeed door een vloer van gebakken klinkers.

> Het hoofdgebouw van de Van Haeftenkazerne uit 1911 vormt het visitekaartje van het Van Haeftenpark.

> Een buurtje in een buurt: de poort vanaf de Zwolseweg maakt duidelijk dat je een complex betreedt dat anders is dan de

buitenwereld.

Vanuit de stad het landschap inkijken: adel verplicht

Op maar weinig plekken kun je vanuit de stad vrij het buitengebied inkij- ken. Aan de westkant grenzen de woongebieden direct aan het bos en aan de andere kanten ontnemen geluidschermen, grondwallen of bedrijfster- reinen het zicht op het open buitengebied. Hommelbrink is een zeldzame uitzondering. Hier is de wijk zo opgezet om het buitengebied te kunnen ervaren. Vanuit de straten kijk je de weilanden in. Het spoorlijntje en de brede groenstroken eromheen brengen het buitengebied verder naar bin- nen.

Dat zicht naar buiten heeft ook een keerzijde. Je kijkt daarmee ook vanuit het landschap de stad in. De rand van de wijk is hier tegelijkertijd de voorkant van de stad. Hier wil buitenstad Apeldoorn zich op haar mooist tonen. Hier geldt het principe ‘adel verplicht’. Geniet van het uitzicht, maar voorkom dat anderen vanuit het buitengebied aankijken tegen hoge schut- tingen, lelijk geplaatste zonnepanelen of blinde gevels.

Tip!

Behoud het zicht op het open landschap ten noorden van de wijk.

Zorg ervoor dat ook het zicht op de wijkrand van buitenaf groen en uitnodigend is (geen schuttingen). > Een zeldzaamheid binnen de stad: vrij uitzicht op het open buitengebied.

> Deze rand is niet de achterkant maar de voorkant van de stad en daarmee het visitekaartje. Zorg ervoor dat Apeldoorn

zich juist hier op zijn mooist toont.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

Woudhuis

Dromen van kastelen, landgoederen, omme- landen en hoven in de meest conceptuele wijk van Apeldoorn.

> De ruimtelijke opbouw

van Woudhuis: een

letterlijke vertaling van

een reeks thema’s in

expliciete vormen zoals een

cirkel, vierkant, driehoek

en ovaal.

De naam Woudhuis verwijst naar het (boeren)erf ‘Woudhuis’

dat op de locatie van landhuis Het Spikker lag. Daarnaast verwijst het ook naar het complex van bossen, bouwlanden, graslanden dat eromheen ligt en we ook nu nog kennen als Woudhuis.

Foto M. Sprangh

> De opkomst van thematische stedenbouw

Samen met Osseveld Oost was Woudhuis lange tijd een van de laatste onbebouwde taartpunten van de stad. Hoewel de plannen om dit gebied te bebouwen teruggaan tot het structuurplan van de jaren zestig van de vorige eeuw, werd pas begin jaren negentig met de feitelijke ontwikkeling begonnen. Alleen bij de Zutphensestraat was al in de jaren twintig en vijf- tig een tuindorpachtig buurtje met sociale woningbouw gerealiseerd.

Woudhuis vormt een stijlbreuk met de periode waarin De Maten werd ontwikkeld. Werd de wijkopbouw in De Maten nog gebaseerd op een visie hoe mensen met elkaar (‘moesten’) samenleven en hoe dat door verkave- lingen en typen huizen was te stimuleren, bij de planvorming voor Woud- huis was duidelijk geworden dat dit niet werkte. De maatschappij laat zich niet vangen in stereotypen en het is ook zeer de vraag of mensen zich een bepaalde levensstijl laten opleggen door de manier waarop hun leefomge- ving is gebouwd. Voor Woudhuis werd daarom gezocht naar een andere inspiratiebron om de forse woningopgave van 1600 woningen vorm te geven.

Die inspiratie zochten de ontwerpers van het bureau Kuiper Compagnons in wat het gebied op de overgang van stad naar landschap aan verhalen te bieden heeft. Van hieruit werd een aantal conceptuele thema’s benoemd en vertaald in een overkoepelend stedenbouwkundig plan en bouwplan- nen voor deelgebieden. Het basisidee van elk deelgebied is gestoeld op de verhalende kracht van thema’s als kasteel, fort, park, hoven, buurt en ravelijn. In het centrum van Woudhuis kreeg het deelgebied de naam Het Kasteel. Via een laan is Het Kasteel verbonden met het landgoed Woudhuis en de stad. De Buurt en De Hoven bestaan uit kleinschalige woongebie- den. Het Fort vormt de ruimtelijke en functionele verbinding met Osseveld en tegelijkertijd een markant punt aan de Apeldoornse ring. Het Ravelijn bestaat uit een reeks woonbuurtjes tussen Het Kasteel en het spoor. En tot slot is er nog de Ommelanden, waar een lossere opzet verwijst naar het nabijgelegen agrarische gebied.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

> Drie schetsen uit

het stedenbouwkundig

basisplan uit 1991, waarop

de thematische opzet van

de wijk al goed zichtbaar

is. Landschappelijke

aanleidingen zoals

de wigvorm van het

gebied, de ligging op

de grens tussen stad

en buitengebied, en de

overgang van hoog (zuid)

en laag (noord) waren

inspiratiebronnen voor een

wijkopzet vol contrasten.

De vormentaal van het landschap als inspiratie

De thema’s uit het stedenbouwkundige plan zijn geen letterlijke vertalin- gen van wat in het landschap voor de bouw aanwezig was. Zo heeft er in Woudhuis nooit een kasteel of een fort gestaan, maar er lag wel een groot vierkant perceel dat als inspiratie diende om het hart van de wijk vorm te geven.

Een aantal andere thema’s voor de deelgebieden zoals park, laan en de hoven roepen door hun naamkeuze ook duidelijke beelden op. Thema’s als ravelijn, ommelanden en buurt roepen minder concrete beelden en verha- len op, en dat zie je ook terug in de wijk.

Met het landschap als inspiratiebron is een wijk vol contrasten gemaakt.

In centraal gelegen delen zoals Het Kasteel is zowel de bebouwing als het groen strak en stads. Langs de randen van de wijk is de bebouwing ook strak vormgegeven maar het groen juist natuurlijk en landelijk. En dan zijn er nog delen waar de losse opzet van het groen is doorgezet in een vrijere verkaveling en meer variatie in bebouwing.

Totaalregie op architectuur en openbare ruimte

De thema’s zijn vanuit de stedenbouwkundige opzet consequent doorgezet in de architectuur van de woningen en de openbare ruimte. Het kasteel- gevoel van Het Kasteel komt in alle schaalniveaus terug. Het stedenbouw- kundige gebaar is een vierkant gebouwcomplex met hoektorens, een heuse slotgracht en een grote groene binnenplaats, die via twee bruggen te bereiken is. Het kasteelgevoel is vervolgens doorvertaald in de woningen.

Ze hebben kantelen, torentjes en een appartementengebouw is vormgege- ven als een kasteeltoren. De openbare ruimte in het kasteel is anders dan daarbuiten. Binnen ligt een kasteelplein als hart en buiten zijn er brede waterranden en rietoevers als slotgracht, inclusief romantisch gemetselde bruggen en zwanen in het water.

De stedenbouw, architectuur en openbare ruimte samen vertellen dus allen hetzelfde verhaal. Ze zijn niet los van elkaar te zien. Toch zal de samenhang tussen al die zaken in de komende jaren losser worden, wat als risico heeft dat het verhaal van waaruit de wijk is ontworpen minder voelbaar wordt. De stedenbouwkundige opzet zal niet zo snel veranderen.

> Eén verhaal van wijk tot woning

> Het kasteel vormt het middelpunt van de wijk en is de meest letterlijke vertaling van het verhalende

concept van de wijk.

> De centrale allee verbindt Woudhuis met zowel de stad als het landschap en vormt een kaarsrechte lijn

door de wijk.

> Park Woudhuis is een ruige avontuurlijke overgangszone tussen wijk en landschap, waar strak en los

elkaar afwisselen.

Beeldbepalende ingrediënten:

Het landschap als inspiratie voor de vormentaal

Stedenbouw, architectuur en openbare ruimte hangen sterk samen Mee-ontworpen erfafscheidingen

Openbare ruimte als onderdeel van het thematisch concept

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

> Myrtillushof: witte baksteenhuizen rond een groen tapijt met een grijze rand. De architectuur van de vrijstaande woningen

herinnert met hun stucwerk en ronde uitbouwen aan een Engels stadje. Hoekwoningen zijn bijzonder vormgegeven.

> De Houtsingel: eigenzinnige zwartgrijze woningen die boven de klimoprand rond het buurtje uitpiepen. Hier is vooral het

groen houden van de erfafscheidingen belangrijk. En de eenheid van die markante kappen natuurlijk.

> De Hovenlaan: intiem wooncomplex in knalrood met grijs. Groene geveltuintjes en hagen fleuren de verder stenige

buitenruimte op.

> De Brug: huizen met een ‘oog’ en een ‘neus’ en een opvallende zonneklep. De muren langs de tuinen doen denken aan oude

kasteelmuren, waar de witte bovenverdiepingen bovenuit kijken.

woningen samenbindt, loopt door in de uitbouwen.

De afwisseling van baksteen, hout en glas voorkomt een blinde muur en geeft een mooi contrast.

> Een laag, met klimop begroeid hekje zoomt de tuinen af

en vermindert het zicht op het vele grind en de verharding van de opritten.

> In Het Kasteel liggen drie kleinere ‘vestingstadjes’. Eén daarvan heeft de vorm van een cirkel met aan de

buitenkant rode baksteen met gele kopgeveltjes en aan de binnenkant een combinatie van rode en witte baksteen.

> Houttuinen: twee smaken aan weerszijden van een brede groenzone, maar vooral het koperpatina valt op.

Tip!

Bouw door in de vormentaal van de gekozen stedenbouwkundige thema’s.

Stem binnen elke ruimtelijke eenheid gebouw en openbare ruimte op elkaar af.

Werk met contrasten. Los versus strak, natuurlijk versus cultuurlijk, hoog tegen laag, groen naast rood.

> Lange lijnen door de wijk met een eenduidig profiel over de totale lengte geven structuur en helderheid. > Andere bestratingsmaterialen en een ander soort groen maken van elk binnenwereldje een unieke plek.

De architectuur en de inrichting van de openbare ruimte verandert sneller, omdat er nu eenmaal na een aantal jaren geschilderd moet worden, de beplanting aan vervanging toe is of bestrating niet langer voldoet. Juist dan is het zaak de samenhang tussen al die schaalniveaus te bewaken en in stand te houden.

Omdat in deze jonge wijk nog maar weinig aanpassingen zijn gedaan, verwijzen we graag naar de basisrecepten in hoofdstuk 4 voor tips voor een zorgvuldige manier van uitbouwen, verduurzamen en schilderen in de geest van hoe de wijk ontworpen is. Hier voegen we een aantal specifiek voor Woudhuis geldende recepten toe.

Recepten voor woningen in Woudhuis

Wanneer u aan de slag gaat met uw woning, is het goed te beseffen dat de woning onderdeel uitmaakt van een reeks en van een thema.

De reeks

Net als in andere planmatige uitbreidingswijken zijn ook in Woudhuis bijna altijd reeksen van dezelfde woningen gebouwd. Een individuele woning maakt daardoor altijd onderdeel uit van een groter geheel. Voor elke individuele woning betekent dit dat het kleurgebruik, de materiaal- keuze en de manier van uit- en opbouwen zodanig is dat de eenheid van de reeks in stand blijft.

Bont gezelschap

De woningen van Woudhuis hebben altijd iets eigens: kantelen, puntda- ken, uitstulpingen, schuine kappen, helemaal zwart of juist knalrood. Geen grijze muizen maar een bont gezelschap.

Bij rijtjeswoningen zijn op hoeken of bij onderdoorgangen vaak bijzon- dere details te zien, zoals hoekramen, een afwijkende kap of opbouw.

Juist in die details komt vaak het thema van het wijkdeel extra tot uiting.

De details zijn er dus om te koesteren. Houd ze niet alleen in stand maar handhaaf ook de kleur, het materiaal et cetera.

Mee-ontworpen erfafscheidingen

Als onderdeel van de stedenbouw, de woningarchitectuur en de openbare ruimte zijn de erfafscheidingen langs tuinen in Woudhuis bij de aanleg van de wijk al mee-ontworpen en gebouwd. Hiermee worden de gekozen stedenbouwkundige thema’s van de wijk maximaal uitgebeeld. Maar het voorkwam ook dat bewoners zelf erfafscheidingen moesten maken, die mogelijk afbreuk zouden doen aan het totaal geregisseerde ontwerpbeeld.

Bij veel woningen is de erfafscheiding daardoor een expliciet onderdeel van de architectuur van de woning en uitgevoerd in dezelfde kleur en materiaal als (een deel van) het huis. Waar een groener beeld beoogd werd, zijn hagen geplant of begroeide hekwerken langs voor-, zij- en achtertuinen geplaatst.

Tip!

Houd bij aanpassingen altijd rekening met het oorspronkelijke thema.

Beheer de (groene) openbare ruimte zo dat de bedachte contrasten tussen cultuurlijk en natuurlijk groen goed zichtbaar blijven.

De mee-ontworpen erfafscheidingen versterken de eenheid in elk gebied en zorgen voor extra contrast. Een donkere tuinmuur voor een licht huis bijvoorbeeld geeft door het kleurcontrast extra dieptewerking. Hetzelfde effect heeft een groene haag voor een stenen gevel. Het groen heeft niet alleen een andere kleur maar geeft ook door zijn zachtheid een prettig contrast ten opzichte van het harde steen van de gevel.

Net als bij de woningen is het dus belangrijk te realiseren dat de tuin- afscheiding niet alleen bij de woning hoort maar ook onderdeel is van het beeld van het buurtje. Het is daarom belangrijk aanpassingen of vervan- gingen in dezelfde stijl en kleur uit te voeren. Bijvoorbeeld door dezelfde bakstenen en hetzelfde type hekwerk te gebruiken of dezelfde soort haag aan te planten.

Openbare ruimte als onderdeel van het thematisch concept

De openbare ruimte is ook een onderdeel van de gekozen thematische concepten voor de verschillende buurten. Bij aanpassingen is het belang- rijk aan te sluiten bij het thema van die plek. Daarom wordt een aantal thema’s verder uitgewerkt.

Assen

Door Woudhuis lopen een aantal lange, rechte wegen die van begin tot eind hetzelfde zijn ingericht. Die assen kunnen in de toekomst verande- ren, bijvoorbeeld omdat de bestrating wordt vervangen of het gras een ander beheer krijgt. Bij veranderingen komt het erop aan dat over de hele lengte hetzelfde te doen. Dus met dezelfde materialen, dezelfde details en hetzelfde beheer. Niet alles hoeft te blijven zoals het is, als veranderingen maar consequent over de hele lijn op dezelfde manier worden uitgevoerd.

Dan blijft de samenhang langs de lange assen in stand.

Binnenwereldjes

De openbare ruimte van elk thematisch buurtje is apart ontworpen, waardoor elk hofje qua sfeer anders is geworden. Veel hofjes hebben een groene kern met een (speel)veld met daaromheen een parkeerroute voor de auto’s. In die binnenwereldjes is het gekozen thema overal tot in detail uitgewerkt. In de ene hof zie je romantische poorten met rozen en in de volgende gras met zuilvormige bomen.

Tip!

Behoud de bestaande mee-ontworpen erfafscheidingen.

Ontwerp nieuwe erfafscheidingen zodat het voor extra contrast in het beeld zorgt (hard versus zacht, licht versus donker, horizontaal versus verticaal etc.).

De inrichting van een hofje kan in de loop der tijd op onderdelen veran- deren. Dat is geen bezwaar zolang veranderingen maar vanuit de oor- spronkelijke gedachte wordt ingevuld. Soms is voor de sfeer van de hof het alleen maar belangrijk om de strakheid of losheid van de beplanting te behouden en is het type beplanting minder beeldbepalend. Maar er zijn ook plekken waar juist de soortkeuze van rozen de bedoelde romantische sfeer van dat hof bepaalt. Daar is het niet logisch de rozen te vervangen door bijvoorbeeld gras of coniferen.

Kerschoten / Apeldoorn Zuid / Orden / Zevenhuizen / De Maten / Osseveld West / Hommelbrink / Woudhuis / Osseveld Oost / Zuidbroek

INTERMEZZO

> Park Woudhuis: avontuur-

lijk landgoed op de rand van stad en landschap

Volgens Apeldoornse tradi- tie heeft ook Woudhuis zijn eigen parkgebied gekregen.

Park Woudhuis is maar liefst veertig hectare groot. Je kunt er eindeloos dwalen door een ruig en avontuurlijk landschap, dat zich langs de snelweg uitstrekt en met diepe inhammen de wijk inloopt.

Het ontwerp van het park is geïnspireerd op de landschap- pelijke ligging op de overgang tussen de woonwijk en het landgoed Woudhuis. Van beide zijn ingrediënten overgenomen, waarmee een nieuwe wereld is gemaakt. Door de ruige inrich- ting met weilanden, hellingen, moeraszones en bloemenvelden waan je je bijna in het buiten- gebied.

De ondergrond van het park bestaat uit hellingen, heuvels en kuilen die met gras zijn begroeid en waar afhankelijk van hun ligging (hoog-laag, droog-nat) verschillende soor- ten kruiden en grassen groeien.

Door dat ruige weidegebied zijn paden uitgezet of uitgemaaid.

Losse elementen zoals beplan- ting die er al stond, nieuwe

‘bosquettes’ (kleine boscom- plexen met paden erdoorheen), speelplekken en hoogspannings- masten zijn ingepast. De meest oostelijk gelegen buurtjes liggen als losse elementen in het park.

Het park zal zich in de tijd verder ontwikkelen. Vooral de jonge aanplant van de bosquet- tes zal uitgroeien. Het beheer van het park is erop gericht

om, net als in de wijk, zoveel mogelijk contrasten te realise- ren. Vooral het maaibeheer is cruciaal om te voorkomen dat het afwisselende, maar open beeld van gras en kruiden gelei- delijk verandert in struikgewas en uiteindelijk bos.

> Rechts: bijzondere

objecten in het verder natuurlijke park: de zitplek bovenop de heuvel en op de voorgrond cirkelvormige boomgroepen, die aansluiten bij de inrichting van het stadslandgoed aan

> Zomerbloei in Park

Woudhuis met een intensief maaibeheer voor paden en een extensief beheer van de overige delen.

> Een park als landschap

met eindeloze vergezichten

over ruige heuvels en via

strakke paden.