IVF en ICSI
Informatie over In Vitro Fertilisatie (IVF) en Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie (ICSI).
IVF en ICSI
In Vitro Fertilisatie (letterlijk: bevruchting in een glazen schaaltje) is het bevruchten van eicellen buiten het lichaam. ‘Fertilisatie’ betekent bevruchting en ‘in vitro’ betekent in een glazen schaaltje. Bij een IVF-behandeling proberen we om meerdere eicellen te laten rijpen door gebruik van hormooninjecties (follikelstimulatie). Deze eicellen zuigen we vervolgens door middel van een follikelpunctie uit de eierstokken. Daarna brengen we in het IVF- laboratorium de eicellen en zaadcellen bijeen voor de bevruchting. Indien er embryo’s zijn ontstaan, wordt er 3 dagen na de punctie een embryo plaatsing (embyotransfer afgekort ET) uitgevoerd. Deze stappen horen allemaal bij een IVF-behandeling.
Kijk de digitale presentatie over IVF
In een uitgebreide presentatie vertellen fertititeitsarts Carolien Tiemessen en
fertiliteitsverpleegkundige Monica van Alphen-Loggen over de verschillende stappen van de IVF behandeling. In helder taal, voorzien van illustraties en filmbeelden bespreken zij de voorbehandeling met de anticonceptiepil, het remmen van de hypofyse, het stimuleren van de eierstokken, het rijpen van de eicellen, de punctie van de follikels. Ook staan ze uitgebreid stil bij de laboratoriumfase. Daarnaast bespreken zij ook de transfer van het embryo in baarmoeder en de periode na embryotransfer. Ook de samenwerking met het Amsterdam UMC komt uitgebreid ter sprake. Aan het einde van de presentatie geven
Redenen voor een IVF-behandeling
De IVF-behandeling was oorspronkelijk bedoeld voor paren bij wie de functie van de eileiders bij de vrouw was gestoord. De functie van de eileider bestaat uit het transporteren van zaadcellen en de eicel zodat de bevruchting in de eileider en innesteling in de
baarmoeder kan plaatsvinden (zie figuur). Inmiddels gebruiken we IVF ook voor andere oorzaken van verminderde vruchtbaarheid (= subfertiliteit).
ICSI
ICSI is de afkorting van Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie: het injecteren van één zaadcel in het plasma van de eicel. De behandeling is dezelfde als bij IVF. Alleen de procedure in het laboratorium om de bevruchting van de eicel te bereiken is anders.
Redenen voor een ICSI-behandeling
De ICSI-behandeling passen we toe bij paren waarvan de man verminderd vruchtbaar is.
Bijvoorbeeld door een slechte spermakwaliteit (te weinig zaadcellen of slechte
beweeglijkheid van de zaadcellen) of wanneer de man veel antistoffen in zijn sperma heeft (immunologische infertiliteit). Een andere indicatie kan zijn wanneer bij een IVF-
behandeling, ondanks voldoende zaadcellen, onvoldoende of geen bevruchting is opgetreden.
Transportziekenhuis
Tergooi locatie Blaricum is een transportziekenhuis voor IVF-en ICSI-behandelingen. De behandelingen voeren we uit in samenwerking met het IVF-laboratorium van het
Amsterdam UMC locatie VUmc in Amsterdam. Dit betekent dat het grootste deel van de behandeling (tot en met punctie) in Tergooi plaatsvindt. Spermaproductie en
embryoplaatsing vindt plaats in het VUmc. Het is daarom noodzakelijk dat u zich beide (voor uw eerste afspraak met de verpleegkundige in Tergooi) inschrijft bij het VUmc. U kunt zich in laten schrijven bij de centrale inschrijfbalie in de Polikliniek VUmc. Daarvoor moet u een geldig ID-bewijs en uw zorgpas meenemen. Routebeschrijving en
inschrijftijden krijgt u via Tergooi.
De kansen op zwangerschap
Het beginnen aan een IVF/ICSI-behandeling garandeert niet dat men aan het einde van de behandeling zwanger is. De kans dat het niet lukt is zelfs groter dan de kans op succes. Je zou de behandeling kunnen zien als een afvalrace: een enkele keer slaagt de
follikelstimulatie niet, dan kan er geen punctie plaatsvinden. Soms vindt er wel een punctie plaats maar lukt het niet om eicellen te verkrijgen. Van alle eicellen laat ongeveer een derde zich niet bevruchten. Een bevruchte eicel die gaat delen noemen we een embryo. In principe plaatsen we 1 embryo per keer in de baarmoeder. In sommige gevallen kunnen we, na overleg, voor 2 embryo’s kiezen. In dat geval bestaat er bij zwangerschap een kans op een tweeling.
Na een embryoplaatsing is de kans op zwangerschap ongeveer 1 op 3. Pas na een positieve zwangerschapstest spreken we van zwangerschap. Wanneer bij een zwangerschapsduur van ongeveer zeven weken met de echo hartactie is gezien, spreken we over een vitale zwangerschap: een zwangerschap die een goede kans biedt op de geboorte van een kind.
De kans op een geslaagde IVF/ICSI-behandeling wordt met name bepaald door de leeftijd van de vrouw. Hoe ouder de vrouw des te minder kans van slagen. Om die reden zijn er landelijk leeftijdsgrenzen afgesproken. De IVF/ICSI-behandelingen kunnen plaats vinden tot en met het 42e levensjaar van de vrouw.
Lichamelijke en psychische belasting
De stimulatiefase (injecties, controlebezoeken met vaginale echo’s en bloedafnames) betreft vooral de vrouw. Daardoor zal juist zij dit gedeelte van de behandeling intensief beleven. Vrouwen zien vaak op tegen de follikelpunctie. Door het gebruik van pijnstillers kort vóór de punctie hoeft de ingreep echter niet heel pijnlijk te zijn. De dagen tussen de follikelpunctie en de mogelijke embryoplaatsing worden gekenmerkt door afwachting: zal er bevruchting optreden en wat is de kwaliteit van de embryo’s?
De periode na embryoplaatsing wordt van tevoren meestal onderschat. Uit onderzoek is gebleken dat vrouwen die dit hebben meegemaakt deze periode vaak het zwaarst vinden.
De embryoplaatsing is uitgevoerd en vrijwel iedere vrouw zal bezig zijn met de gedachte dat zij zwanger kan zijn. Ze speurt vrijwel onafgebroken naar signalen van haar lichaam die hoopvol (gespannen borsten) of juist negatief worden ervaren (pijnlijke buik, alsof de menstruatie begint). Geen van deze signalen geeft echter zekerheid en kunnen zelfs
verwarrend werken. De onmogelijkheid nog iets aan de behandeling bij te kunnen dragen, kan de spanning verhogen. De teleurstelling als toch de menstruatie optreedt, is dan ook groot.
Als een behandeling leidt tot een blijvende zwangerschap, zijn de spanningen snel vergeten. Helaas bestaat er ook een kans dat na diverse pogingen geen zwangerschap optreedt.
Blijf, zover mogelijk, gewoon werken.
Zorg voor voldoende afleiding. Te veel tijd om na te denken leidt vaak tot gepieker.
Beperk de gesprekken over de behandeling. Als veel mensen op de hoogte zijn van uw behandeling zullen ze er ook vaak naar informeren. Heeft u daar moeite mee,
beperk dan het aantal ‘ingewijden’.
NB: Wanneer de psychische belasting te groot wordt, kan het zinvol zijn een aantal gesprekken bij een psycholoog te plannen. Laat het ons weten als u daar behoefte aan heeft.
Complicaties
Ovarieel Hyper Stimulatie Syndroom (OHSS)
Als gevolg van het stimuleren van de eierstokken met hormonen kan een ernstig
ziektebeeld ontstaan, gekenmerkt door buikpijn, een fors opgezette buik, gewichtstoename en soms benauwdheid. Deze klachten worden veroorzaakt door ophoping van vocht in de buikholte en soms ook in de borstholte. Ernstige OHSS komt zelden voor (minder dan één procent van de stimulaties). Door de controles tijdens de stimulatie proberen we deze vorm van overstimulatie te voorkomen. Mocht het ziektebeeld toch optreden, dan zien we vaak de eerste symptomen na embryoplaatsing, met name bij vrouwen die zwanger zijn. We kunnen dan besluiten tot een ziekenhuisopname. Voor een gunstig beloop van deze complicatie is het belangrijk dat de symptomen op tijd worden herkend. Aanvullend onderzoek en eventueel behandeling van OHSS kan dan op tijd worden gestart.
Inwendige bloeding
Bij de follikelpunctie kunnen we een bloedvat raken waardoor een inwendige bloeding kan ontstaan (zoals een blauwe arm na het afnemen van bloed). Deze complicatie doet zich zelden voor.
Ontsteking na de follikelpunctie
Bij het aanprikken van de eiblaasjes (follikels) bestaat er een klein risico dat we bacteriën met de naald in de buik brengen met als gevolg een ontsteking van de eierstok. Wanneer in de week na punctie toenemende buikpijn en koorts ontstaat, meldt u dat dan zo spoedig mogelijk. Gelukkig komt ook deze complicatie zeer zelden voor.
Gevolgen op langere termijn voor de vrouw (kanker)
IVF wordt sinds 1978 toegepast. De literatuur tot op heden bevat geen aanwijzingen dat de kans op kanker ten gevolge van het ondergaan van IVF/ICSI-behandelingen wordt
verhoogd. Dit is onderzocht voor eierstok-, baarmoeder- en borstkanker. Uit een
andere studie is mogelijk een iets verhoogde kans vermeld op Borderline ovarium tumoren na IVF. Het gaat om een zeer kleine kans op een niet agressieve tumor. Verder onderzoek zal moeten worden gedaan om hier meer duidelijkheid over te krijgen.
Het kostenaspect (2020)
Heeft u een basisverzekering, dan worden de eerste drie IVF- of ICSI-behandelingen vergoed, inclusief de eventuele cryocycli (plaatsingen van ontdooide embryo’s).
Vergoedingen kunnen per jaar wijzigen. Lees daarom altijd uw zorgverzekeringspolis na.
Praktische informatie over de behandeling
Wanneer begint uw behandeling?
De arts heeft u aangemeld voor de IVF/ICSI-behandeling. Vervolgens wordt er een planning voor uw behandeling gemaakt. Deze planning inclusief het behandelschema wordt naar uw huisadres gestuurd. De medicijnen die voor uw behandeling nodig zijn, worden voor u aangevraagd bij de polikliniek apotheek van Tergooi. U kunt uw medicijnen daar afhalen. Hierna volgt u het afgesproken schema. Bij ieder bezoek nemen we met u de volgende stap door, afhankelijk van echo en evt. bloeduitslagen.
Voor de echo meldt u zich bij het loket en neemt u plaats in de wachtkamer van de polikliniek Fertiliteit, Tergooi Blaricum (poli 22, 2e etage in de A-vleugel).
Voor een eventuele bloedafname meldt u zich bij het laboratorium op de begane grond.
Kort overzicht van het behandelschema
Zoals al eerder uiteengezet, verschillen de IVF- en ICSI-behandeling alléén in de wijze waarop in het laboratorium de bevruchting van de eicellen wordt verkregen. Het voorafgaande traject voor IVF en ICSI is hetzelfde en kan chronologisch worden onderverdeeld in de volgende fases.
De fase van voorbehandeling.
De stimulatiefase.
Het moment van de rijpingsinjectie.
De follikelpunctie.
Transport van de eicellen naar het VUmc.
De laboratoriumfase (VUmc).
De terugplaatsing (VUmc).
De periode of fase na de terugplaatsing.
Cryo embryo’s.
NB: Patiënten die nog niet kunnen injecteren, krijgen een uitnodiging voor prikinstructie zodat we het u of uw partner kunnen leren. U krijgt een schema mee zodat u precies weet wanneer en welke dosering u moet gaan gebruiken.
De fase van voorbehandeling
In de maand voorafgaand aan de stimulatie verzoeken we u de pil (anticonceptiepil) te
onttrekkingsbloeding na het stoppen van de pil (ongeveer 4 dagen na de laatste pil- inname) begint u met de hypofyseremmer Decapeptyl® (1 injectie per avond tot nader order).
De stimulatiefase
Vanaf de derde dag van de onttrekkingsbloeding begint u naast de Decapeptyl® ook met de follikelstimulatie door het injecteren van Gonal F® of Menopur® (ook 1 injectie per avond). Gemiddeld duurt de hele injectieperiode 2 weken. Op afspraak bezoekt u de polikliniek voor een echo-onderzoek en eventueel bloedafname om het effect van de medicijnen te kunnen vervolgen. Zijn we tevreden over het resultaat, dan krijgt u te horen wanneer u het stimulatiemiddel en de hypofyseremmer voor het laatst moet gebruiken.
Het moment van de rijpingsinjectie
Nadat de follikels zijn gestimuleerd volgt éénmalig een injectie om de inmiddels gegroeide follikels te doen ‘rijpen’. Deze injectie met Pregnyl® of Ovitrelle® (hCG) wordt meestal ’s avonds gegeven. Het is belangrijk dat deze injectie precies op het afgesproken tijdstip wordt gegeven. Bij uitzondering kan deze injectie ook op de afdeling Spoedeisende Hulp van ons ziekenhuis worden gegeven. Na 35 of 36 uur verrichten we de follikelpunctie.
Hiernaast ziet u een schematische weergave hoe de behandelperiode er uitziet.
Maand 1: voorhandeling met de anticonceptie pil en prikinstructie Maand 2: injecties, punctie en embryoplaatsing
De follikelpunctie
Op de ochtend van de follikelpunctie krijgt de partner een afspraak in het VUmc ten behoeve van spermaproductie (meestal rond 08:00 – 08:30 uur). De follikelpunctie is een poliklinische ingreep onder sedatie (= toediening van kalmerende en pijnstillende
medicijnen). We verwachten u samen ruim een half uur vóór de punctie op de polikliniek Fertiliteit van Tergooi. U heeft dan zelf al een tablet valium ingenomen. Een half uur vóór de punctie krijgt u een pijnstillende injectie. Het aanprikken van de follikels gebeurt met een dunne naald via de vagina, met behulp van de vaginale echo. Tijdens de punctie kunt u op het beeldscherm volgen hoe we de follikels één voor één leegzuigen. De meeste vrouwen ervaren de punctie niet als bijzonder pijnlijk. De hele ingreep duurt ongeveer twintig minuten en uw partner mag erbij aanwezig zijn.
Transport van de eicellen naar het VUmc
Zoals gezegd, vragen we uw partner op de ochtend van de punctie sperma te produceren in
het IVF-centrum van het VUmc te Amsterdam. Na de punctie (in Tergooi) gaat uw partner met het follikelvocht in een transportbox, opnieuw naar het IVF-centrum van het VUmc om het follikelvocht in te leveren. Het is noodzakelijk dat u een 12 volt aansluiting in uw auto heeft om de transportbox aan te sluiten en daarmee op temperatuur te houden. Uw partner brengt daarna de transportbox weer terug naar Tergooi en dan kunt u gezamelijk weer naar huis. In verband met de gebruikte medicatie mag u zelf niet autorijden. In de loop van de dag werkt de medicatie uit. U kunt die dag nog buikpijn en bloedverlies hebben. Zo nodig is paracetamol toegestaan.
De laboratoriumfase (VUmc)
Het doel van deze fase van de behandeling is over één of meer bevruchte eicellen
(embryo’s) te beschikken die zich normaal ontwikkelen. Van belang is het aantal eicellen van goede kwaliteit dat bij de punctie is verkregen. Het aantal eicellen wisselt per persoon maar ook per poging. Van even groot belang is de kwaliteit van het sperma. Met kwaliteit wordt het aantal zaadcellen en de beweeglijkheid van de zaadcellen bedoeld.
Spoed ICSI
Het kan gebeuren dat op de dag van de follikelpunctie te weinig zaadcellen worden
gevonden voor een ‘gewone’ IVF-behandeling. Het IVF-laboratorium van het VUmc kan op dat moment nog adviseren een (spoed) ICSI-procedure uit te voeren. U moet vóór het starten van de behandeling laten weten of, als een spoed-ICSI nodig is, u daarmee akkoord gaat. Heeft u nog vragen over het bovenstaande of behoefte aan meer informatie over de ICSI-procedure dan horen we dat graag van u.
De embryoplaatsing (VUmc)
U belt twee dagen na de follikelpunctie om 09:45 uur naar de Polikliniek Fertiliteit van Tergooi, T 088 753 21 07 om te vragen of er een embryoplaatsing zal zijn. In het weekend moet u zelf contact opnemen met het VUmc, instructies hierover ontvangt u van ons.
Meestal is de embryoplaatsing 3 dagen na de punctie, in de middag. U meldt zich op de afgesproken dag en tijd met een half volle blaas in het IVF-centrum van het VUmc.
Via een echo op de buik wordt de baarmoeder in beeld gebracht. De arts brengt een
speculum in en via een dun slangetje zal 1 embryo in de baarmoeder worden geplaatst. Na het verwijderen van het slangetje en speculum kunt u direct weer opstaan en naar huis gaan.
De periode na de embryoplaatsing
MedicijnenNa de follikelpunctie begint u met de Utrogestan® capsules (vaginaal) volgens het schema
waarvoor dagelijks een inlegkruisje nodig kan zijn.
Pijn
De eerste dagen na de follikelpunctie kunt u nog buikpijn hebben (napijn). Dit neemt geleidelijk af.
De ‘Als’-vraag
Aangezien het zo vaak gebeurt dat bij het niet lukken van de behandeling de vraag rijst:
‘Als ik dit of dat nou niet zou hebben gedaan, zou ik dan wel zwanger zijn geworden?’
adviseren we die activiteiten achterwege te laten die een dergelijke gedachte zou kunnen doen ontstaan (denk aan extreem sporten, weinig rust). Bedenk wel dat er ook vrouwen zijn, die ondanks heel veel inspanning en stress, zwanger blijken te zijn.
Gewicht
We vragen u na de follikelpunctie dagelijks uw gewicht op uw Utrogestan-schema te noteren. Bij een gewichttoename van meer dan anderhalve kilogram per dag en/of toenemende buikpijn, moet u altijd contact met ons opnemen. Uiteraard neemt u ook contact met ons op bij andere klachten zoals bijvoorbeeld koorts. We verrichten dan een echo-onderzoek om na te gaan of er sprake is van overstimulatie. Bij overstimulatie ontstaat vochtophoping in het lichaam, cystevorming in de eierstokken en daardoor buikpijn. Overstimulatie geneest vanzelf maar vergt wel medische begeleiding en (zelden) observatie en behandeling in het ziekenhuis.
Voortijdig staken behandeling
Een enkele keer moeten we de behandeling voortijdig staken. We kunnen een behandeling bijvoorbeeld voortijdig staken, omdat:
er sprake is van een te groot risico op overstimulatie een cyste in de eierstok aanwezig is
we geen goede reactie zien op de stimulatie in het bloed of op de echo de bevruchting niet geslaagd is
Cryo-embryo’s
Er kunnen bij een IVF-of ICSI-behandeling embryo’s overblijven die van goede kwaliteit zijn en kunnen worden ingevroren. Wanneer dit bij u het geval is, krijgt u binnen enkele weken na de embryoplaatsing schriftelijk bericht vanuit het VUmc.
Het invriezen gebeurt in de dagen na de embryoplaatsing, en alleen als blijkt dat de embryo’s goed zijn doorgedeeld. Het is op de dag van de transfer nog niet 100 procent zeker dat er wordt ingevroren. Paren bij wie embryo’s zijn ingevroren, kunnen het embryo in een latere fase laten ontdooien. Er zijn twee mogelijkheden:
De IVF/ICSI-behandeling heeft niet geresulteerd in een zwangerschap. Na ten minste 1.
één rustmaand kan in principe worden gestart met een cryocyclus.
De IVF/ICSI-behandeling heeft geresulteerd in een zwangerschap. De embryo’s 2.
worden dan bewaard tot het paar zich meldt met een hernieuwde kinderwens. Cryo- embryo’s kunnen jaren worden bewaard.
Starten met een cryo-cyclus
Om een cryo-cyclus te starten, meldt u zich aan op de eerste dag van uw menstruatie. Dit doet u via het ‘aanmeldformulier menstruatie’ op onze website www.tergooi.nl/fertiliteit.
Daarna bellen wij u voor het maken van een afspraak voor een echo om de spontane follikelgroei te volgen.
Wanneer de follikel de juiste diameter heeft, moet u éénmalig een rijpingsinjectie (Pregnyl® of Ovitrelle®) toedienen op een afgesproken tijdstip. Zeven dagen later is in principe de embryoplaatsing in het VUmc, alsde ontdooiing goed is gegaan.
Wanneer een vrouw geen regelmatige cyclus heeft, reguleren we de cyclus door middel van tabletten.
Zwanger?
Ongeveer 15 dagen na de embryoplaatsing bezoekt u het laboratorium voor een
bloedafname (zwangerschapstest). Pas op die dag kunnen we nagaan of zwangerschap is opgetreden. Diezelfde dag kunt u over de uitslag van deze test bellen en ontvangt u verdere instructies.
Extra informatie
www.tergooi.nl/fertiliteit, hier vindt u ook prikinstructievideo’s www.freya.nl (Freya, de patiëntenvereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen)
Telefonische bereikbaarheid
Maandag t/m vrijdag 08:00 -12:00.Voor dringende zaken zijn wij tussen 14:00 en 17:00 uur wel bereikbaar.
Voor spoedgevallen buiten kantoortijden en in het weekend kunt u contact opnemen met de dienstdoende gynaecoloog bereikbaar via
T 088 753 17 53.
Openingstijden
Maandag t/m vrijdag 08:00 – 17:00 uur.
Zaterdag 09:00 – 13:00 uur.
Vragen?
Tijdens het ondergaan van een IVF/ICSI-behandeling wordt er veel van u gevraagd. We beseffen dit heel goed en willen, u bij problemen graag helpen. Bij vragen kunt u ons bereiken via de mail (pivf@tergooi.nl) of telefonisch.
We wensen u een succesvolle behandeling toe!
Fertiliteitsteam Tergooi.
Afdeling A22, A-vleugel, 2e verdieping T 088 753 21 07
F 088 753 20 19 pivf@tergooi.nl
www.tergooi.nl/fertiliteit
Contact
Fertiliteitpoli T 088 753 21 07
Ma t/m vr van 8:00 – 12:00 uur en van 14:00 – 16:30 uur. Voor dringende zaken zijn wij tussen 14:00 en 17:00 uur wel bereikbaar
Gynaecologie en Verloskunde - Polikliniek T 088 753 11 30
Ma t/m vr 08:30 - 16:30 uur
