I
n Frankrijk, waar hij vandaan komt, geldt hij als rockster in de weten- schap, al doet zijn uiterlijk anders vermoeden. Met zijn Liszt-achtige haar en steevast gekleed in een extravagant kostuum lijkt hij zo te zijn weggelopen uit de negentiende eeuw. We hebben het over Cédric Villani, hét Franse wis- kundegenie van deze tijd. In 2010 won hij de Fieldsmedaille, de hoogste on- derscheiding voor wiskundigen die in de bloei van hun carrière zitten.Behalve topwiskundige is Villani sinds 2009 ook directeur van het Institut Henri Poincaré in Parijs. Hij heeft een bijzondere website: wie een andere wis- kundige van dit formaat kent met enke- le tientallen portretfoto’s op zijn site mag het zeggen. Villani geeft ook veel (kinder)lezingen en schuift regelmatig aan bij de Franse Pauws, Tans en Jineks.
In 2012 schreef Villani Théorème vivant, een gepassioneerd verhaal over het ontstaan van een wiskundige door- braak. Vertalingen in het Duits en het
Rauwe formules als de onverbloemde werkelijkheid in wiskunderoman
BOEKEN
Italiaans volgden snel, en nu is het ook in het Engels verschenen onder de titel Birth of a Theorem. Een Nederlandse vertaling is vooralsnog gestrand: ke n - nelijk schrikten de formules en wiskun- dige afleidingen te veel af.
Toch hoef je die wiskunde niet te snap- pen om het boek met plezier te lezen.
Sterker, Villani is zich er ten volle van bewust dat vrijwel geen lezer de wiskun- de begrijpt. „Zelfs de meeste beroeps- wiskundigen snappen het niet”, schrijft Villani in een e-mail. Niet omdat ze te dom zijn, maar omdat de wiskunde bui- ten haar context wordt gepresenteerd.
Birth of a Theorem is als een dagboek ge- schreven, beginnend in Lyon in maart 2008 en eindigend in Saint-Rémy-lès- Chevreuse in november 2010, het mo- ment dat Villani’s baanbrekende artikel wordt geaccepteerd door een vaktijd- schrift: een stelling is dan geboren. Een groot deel van het boek gaat over het halve jaar waarin Villani met zijn gezin in Princeton woont. Aan het gerenom-
meerde Institute for Advanced Study werkt hij daar als een bezetene aan de Boltzmannvergelijking en de niet-line- aire Landaudemping (een paradoxaal effect in de plasmafysica). Met maar één ding voor ogen: de Fieldsmedaille.
Villani kan beeldend schrijven en dat maakt het boek zo sterk. Hij vertelt hoe verschrikkelijk het brood en de kaas in Princeton zijn (een Fransman wil na- tuurlijk een echt Frans baguette en goe- de Franse kazen), hij overpeinst hoe hij
’s nachts aan thee moet komen (zonder thee kan hij niet werken, avondwinkels zijn er niet in Princeton, dan maar op de fiets naar het instituut om de felbe- geerde zakjes te halen), en hij rappor- teert uitgebreid over zijn muziekvoor- keuren (van Jour de fête van Catherine Ribeiro tot Brittens War Requiem).
Dit soort passages worden afgewisseld met portretten van grote wiskundigen, en pagina’s bezaaid met vergelijkingen waar de doorsneelezer machteloos naar staat te kijken. Villani doet bewust
geen poging de wiskunde uit te leggen in lekentaal. Hij wil juist de onver- bloemde werkelijkheid van wiskundig onderzoek laten zien, met alle obsta- kels die overwonnen moeten worden.
Net als de manier waarop wiskundigen communiceren: e-mailcorresponden- ties met collega’s worden letterlijk weergegeven, inclusief de voor leken raadselachtige LaTeX-codes waarmee wiskundigen formules optikken.
Tegen het einde van het boek noteert Villani letterlijk het telefoongesprek met László Lovász. „Mijn hart staat een moment stil”, schrijft Villani als hij de- ze naam aan de andere kant van de lijn hoort. Lovász vertelt hem dat hij een Fieldsmedaille heeft gewonnen. Niet eerder was er een wiskundige die de euforie die je voelt bij het winnen van deze onderscheiding zo treffend weet te beschrijven. Dat maakt Birth of a Theorem tot een uniek verhaal, dat juist ook voor niet-wiskundigen zo mooi is.
Alex van den Brandhof Cédric Villani,
Birth of a Theo- rem. (Engelse ver- taling door Malcolm DeBevoise) Oor- spronkelijke titel:
Théorème vivant
*4
