its lts

HOOFSTUK IV.

DIE HERVORlvfING EN DIE KONTRA-HERVORMING.

1. GRONDGEDAGTES VAN DIE HERVORMING •

_..

Doul"lergue, die lewensbei:!krytver 'l'1an Calvyn, tipeer die Her­ vorming as J" n beweging wat deur, die gewete in die lewe geroep

' I

, \

Die vryheid, w?ot cUe Hervorming vir die mensdom verower \ het, is ,die, hoogste vJ;'yheid: die vryheid van die gewete. Maar q.ie gesag wat die Hervorming as soewerein erken is ook die hoogst;e gOS8,g: die Socl'I!fereini tei t van God on die gesag van Sy Woerd.

Die Hum~nisme hot na lntollektuelc vryheld gestrewe omdat dit die rede as ,~ie hoogsto in die mens beskou het. In sy gods­ dienstigo lewe was d;ie mens aan 9.ie gesng van die kerk verslaaf. En juis hi9rdie gododienstigc qnvryheid het Luther as die kncl­ lendste, geyoel; 9mdat dit die mens in die diepste vE;tn sy weae, dil? geN'ete, bind •. , Die kerngrond v~n die Hervorminer is nie In J;'.evol\lsionore veJ;"t'l'e.rping V8.n gesag, of In humanistiese bevryding van die. rede ni9" maar die g.ors van die mensehart na versoening met God" na s:Lelei.~redo, na versekerdheld van ewige geluksalig­ heid 2) - na vryheid vir sy gewete. Die magtige dryfkrag 'Ivat Luther omleerstaanbaa,r aangevuur het uv1as the spiritual neces­ s;i 1!y, of pCr.'son.al reconciliation with Ged, a religious, need so' deeply felt that l t s satisfaction involved as matters of'secon­ dary import all the rest, rebellion against the old church with its infallible authority, the ad,option of a.ll the current pOP1:l1ar

dem~nds ofre~igious and, ecclesiastical reform, as closelyre­ la ted ends, and of thcpl"lnciples established by the Renaissance as indi.spqnsable, alli.as 11

3).

Die leer van, die .regverdigmaking

.

deur die geloof in plaao van dour die kerk; die priesterskap

1. Dqumergue : Cp.,lvi"nin hot Strijdperk, p.200.

2 ~ Cr.. 'Goetz 0e :, ,OpvocCL\:undigc Teorie en P:paktyk, deur die Eeue,

p-

J·37 •

3.

Adams: Civilization (:turing tho Mid.' Ages, p ..

433.

---van die g,el~wigcs - die, pe:;:'8oonlike vo~rlOuding tecnoor Go~,

s~:ma.cr ,die bqnid.d,cl,ing van, In prioo:tc:r; diG peg van so+fstandi~o

stud.ic on intcrpretas.ie van die. Bybel, in plaas van onvoorwaar­ delike onder't:lorping aan dio nonfeilbe.ro n ,1) sk.rifvGrkla.ring, van dio korl~, het dio di epste, b,ehooftoa en ycrlangons vandio roligieu~o natuur bevredig

e),

en die mensop godsdienstige

e

te:rrein vl3.n die dwingl~ndy

_,.

van karle, pous en pri,ostorstl3,nd, bevry. Die godsdiens van die lviiddoloeuse kerl~ vms '11 't'Tetsgods-:­ diems, wai; soromeniclo. dionste l;tan God, dour In bopaaldo prics­ to.rdom, ~lorrig, verlang; di 0 Hervorming het o.i,o godsdiens I n ~ ~aak van d+e hart gemaak, wat nie deur dio priester as plaas­ vervanger van die gelowige verrig kan word nie 3). Die leor van o.ie algemene priest eral':.ap van die gelm'figoE!, se Painter" vorhef hul uit In toestand van alawerny to:t die hoogste vryhoid.

lIAtone blo\'! it proaks the b,ond,age of the laity as it oxist s

undor tho papacy •.••. Christians aro not bound t,o an unqu08tion~ng submission (to their religious teachers),. but test all in~tr~c-ti9n by tho Word of God •.•• They are freemen in Christ"

4).

Of, in die 't'foorde van Kuyper, IIAlloen wiG zelf~ God en met God in gemecnschap staat, kan'met glanzend. 'l'liekgeklap de vlougo­ len dor vri jhoid ui tslaanII 5).

Hierdie. vryheid kon die Proto stant alloen voro't:ler ten k9ste van ~e gesag van dio pous en kerk. Reeds in,oen van sy be­

roemde stollinge van 1517 ~ot Luther die mag van die pous om sonde te ver'gewe ontken 6); Inter het hy die pous in die alge­ mone konsilie van dio kerk feilbaar verklaar 7); en in 1520 oponl,ik ,rebellie o.ange;k.,ondig deur die, pouslj"ke bul v£\.n ekskom­ munlkasie in d,io openbl".p.r tq. vcrbr~.nd,., Nogtans, so' Painter, ,was die protes nie teen £1.110 geoag nie" maar teen die wedorregte­

l~ C.ottlt'on,G.o-!: llThe'Reforme:tlonll

in

~ncy91.Britan.,vol.19" p.36.

2" Of,! Painter : +->uthor on ~ducation, pp.59-60.

R'

Barth: G08chich~o der'Erziehu-ng,

J?3

0

4-. , ' ,

".'

'

~, Painter: ibid., pp.60-1. . ' ,

5 !'j' Kuyper : Hot .CE\.lvinism~ (Zel3 Stone-Lezingon), p. ~-2.

b.

"oeeubberley : Readings in the History of Education, p .. 232. 7. Ade.ms : OJ, vilization?-u:ring tho }oaddle Ages, p. 1+36.

like uitoefening van gesag oor die Christelike gewete. Luth~r

en sy geesgenote het eenvoudig na die Skriftuurlike beginsel, dat in geloofsake God gehoorsaam moet word, en nie die mens nie,

teruggekeer. liThe principly of the Reformers was not absolute

Jiberty to do as we please, - a doctrine that issues in social and ecclesiastical anarchy; it was freedom to obey the dictates

of a conscience illumined by the word of God. This freedom, i~­

stead of leading t9 confusion, conduces to order. The Scriptu­

res become its law; and in accordance with its teaching, every evil passion is restrained; honor is rendered to every rightly constituted authority, and discord is panished by br',otherly

love" 1).

Op

die eis van Keiser Karel V aan Luther, by die

Ryksdag van Worms in 1521, om te herroep wat hy geskrywe het, was die antwoord: "Tensy dat €lk uit die Heilige Sltrif; of d€ll;lr duidelike,en onbetwisbare redes uit ander bronne •••• kan oor­ tuig word, kan ek en wil ek niks terugtrck nie... My gewete

1s In gevangeno van Gods Woord; en niemand k~n gedwing word om

teen sy gewete te handel n1e. ,Hier staan ek; ok kan nie ander~

nie. So holp my God, Amen" 2). Uit die protes i",at die Evange­

l1e80 Prinse by die Ryksdag va~ Spiers in 1529 ingedien het teen

die dekreet w~ardcur die Rooms-Katolieke party die Hervorming

wou onderdruk, spreok diesclfde bog1nsel van onderworp1ng aan die gosag van Gods ~"oord alleon: "Hierdie Woord is die en1gsto

Waarheid; dit is die onfeilbare re~l van loer on lewe, waarin

ons no01t bedroe kan uitkom nio" 3). Painter wys daarop dat in

alboi verklarings die bogips€ll van sckulcre en kerklike gesag

in geloofsake vorwerp word, "The appeal is made from the Pope

and th~ emperor to the Word of God,

2£

to clear and convincing

reason. With his conscience enlightened by Holy Scripture, the

-1, Painter: Luther on:Educ.,.pp.54-5. 2. Painter: ibid., 53-4.

individual man asserts spiri tua:).. ino.!3pendenee) and his immediate re sponsibil1.ty. to _G~d alene II 1).. Voor di e sOE?w.ereinj,t ~it yan

~oden diegesl3;g van' Sy W90rd bqig dle Pro.testant hom , rp.aar voo:t;'ge.elJ... met:lsli1t;e. ges;3.g van po.us , priester of.kerk. nie. Juls in .0nderwE?!'ping aan hierdie genag vlnd hy d.ie ware vryheld. Wanneer Luth.er se: _IIEin Christ~nm.enseh ist ein Herr libel' 8.11e Dinge und niomand untertanl l ₂₎

1 da.n is. d.i 1:; omdat cae Christen

deu~ Christus vrygekoop is ~n niemand vrees behalwe God aIleen nie. Om d1c 11il ~ran sy Vader.to doen issy.hoogste vrougde. Di 0 krag. van die Christ olik.e v:ryl:lei.d se Ce.lvyn, is daarin geleeI

dat ons vrygemaak ~s van die irtot, ma.ar in ons gewete God moet bovrecl1g

3).

Die waro vryheid in goloofp.ake. bestaan dus in gobondenheid aan God. Die heldemoed

4)

waarmee Luthor dio t i taniese stryd teen d.i~ magtige Rpomse kork aangobind hot, in sy eiol oortuig dat l:ly voor (lod ni9 ~no.ors kan en mag handel nio ~ is 'n monument vir dio vryhoid van cUo Christo:J..ike .gow~to in ~y stryd teen onrogmatigogosag in dio godsdiens, en tor­ selfdertyd 'n.lowonde bOvTYS van dio krag W{3.t di.e gelowigo t1.it on d erworpi ng a~n u ~i e on gs e ware gesag, i t di~ ~ van G d 0 en yS

Woord., kan put.

Dit.het gangbaar geword om die govolgtrokking te maak .dat die Horvornlors. deur hul boroop op dio. Bybel die .beginsel van intollck,tuele.vryhoid in dio godsdiens vasgolc hot

5).

Soms word hul oak yorwyt dat hul wold~a aan hul oio boginsel ontrou goword hot

6).

Van Rooms-Ka tolieko ke.nt :t1eer is die Hervorming vroog. on J.aat van Bub"elr.tiwisme , ina.ividualisme ~n rasionalism~

beskuldig, ja selfs as oorse.ak van die Franso Revolusie bostom­

, .

1. Pa,lI).1:;er : Lutho:r qn Educ·.,PP.

54r:B·. (

O:1derstreping dour' my) ~ 2. Luthor. Aangohaa:J.. dour W~to:riI).k :. De. G.esch. d~)l'\ Paed' _l

p.534..

3,

Ca:).vy~. ~. InstitU~'+9 ?:fte. Oni'iert.,l " sing-he in do Christelicke I , ' R?:J..igio.III.19.2 on I!~.19.9; pp~479 en.~~2.

'+,

Cf,

PaAnt er!ibld' _{l .} p. 9S.. .. . :

5.

By,Cubberley: Tho Hist. of Ed:,J.c., p.295.

---#

pel 1). Waarheid is egtel:'. da.t clie HeX'vor::tling. nool.t die vry­ verlr.larln.g v8:n cUe mensllke rede beoog-. het nl e, maar. steeds all~gi?dagte~ ~ot die gehoorsaamheid aan Chrlstus gevange wou lei 2). Eerstens was dle Woor~ van God vir die Hervormers die finale gesag: vir L~ther te Worms, 7ir die Protestantse prinse te Spiers, vir Calvyn in sy verdediging teen Sadolet se beslcul.digingee. Tweedens geskied die. int.9rpretasie van die Bybel nie.deur die menslike redo nie, maar by die lig van die Heilige Gees. i1).. die r..art V&.n die gelowige. In sy antwoord aan Saclolet so Calvyn: \lDie. Chri!;!telike geloof mag nio op die getuie­ nis van monse, oP. tW'yfclagtige oplnies gegrond, of deur menslike gesag gestolm word nio; di t m09t . .tn. ons harto gegrif. vTOrd deur c;lie vinger v&.:rtd.ie.lelvendc God ••••.• Daar.is. 'n q.od, wat ons vorl:i.g o~ ~y vJ'aarheid to. ken, wat Hy in ons hart verseel deu:r Sy Gees 3). Die gel?wigc word dus dC\lr. In v-lerkliko ervaringI

wat tegolykcrtyd in - en uitvlel'.1dig is, van die waarheld van <,1ie Bybel oortuig, e.ldus DO\lmergue. Va.n 'n bedriegll1te subjolct1wisme is hier ge~m. sppalr.e nie.. 'vat die indi vidualisme aangaanl Calvyn beoog.!1ie "ivat Sadolot bewee:r, naamlik d~t elkeon individueel "die salighaid mQ.ct soek nie, maar I;3tel vealmeor die eer van God as die doelwit van die Christen 4). Nio die vrye rede van die mens ls die vertolker van die Skrif nie, maar die.Gees van God wat fw.l"t on gewete van d.ie ornstige sookor verlig. Intellek­ tuele vryheid vIaS dus nie 'n beginsel van dio Hervorming nie, maar wel In onoka tbare ne'tVeproduk 5). Die ware vryheia van' denke bestaan vir die Protestant steeds in gehoorsaamheld aan die Woord van G-od (uitwendig) en die inspraak van die Gees van

1. Bv.Karo.inaal Sad.olet : Aangchaal by Dclumergue : Calvijn in"het Strijdperk, p.352, en. Rombquts : Hiot. PeQagogiek, Dl.I.PP.173

-6.sl.R,,! oo\;G.'F",..;",&I.e-rer '. o .... , ...loor -\> R'o,,"I.'I;-e., 'Pt=> • • ot".vv

2, Lan9.,:V(}hr, J .H~:. ",Hervo:rmlng~1 In Chri?telijke. .Encyclop. ,Bd.II,

3~2 .

p..' J.. . .

3

~ Calvyn : Opu8cu~_es 1(3) 164. Opera V•. AaI).gohCt&.l dour Doul1lerguo

ibid... J.

p·351..

.

"

.

4: Doumerg\le : Qalv-t jn in het Stri jdperk, p.352 en voctnoot.

5.

Foster,H.D.: Calvinists and Education.~ in Monroe : Cyclop. of Educ., Vol':I:.>.:.I,'93.

God 1n sy gewete, (1mTend1g~ •

. D1e yryhe1d van die gewete, e:q., ,dle Boewere~n1te1 t van God 1s ~g"Ge.r n1e. tot, die gods.,dlerlst1ge erf be.p.erk. :t;1lE?,. .maa:r;'.oor,straal. elke te,:rre1n 't~n die lewe. D1e .kCl'11gE'l9:agte, vere.l va.n d1e Gal­ v1n;l..s:tiese Hervorm1.ng,.,1s 1n d1e ;Leer van d1e ,soowere1.n1 te1t

in e_1e kr1ng bel4.ggaam. ~1~t,e,le\'Tenskr,1ng is vr;-y tecna;Lle on­ regmat1ge gcsag yan bu1te, maar d1:rek aan o-od verantwQordeliJ:l;:l). Kuyper s1en 1n d1e Boewerc1n1te1t V;:ln d1e gcwete d1e pallad1um

v~n alle. porsoonliko vryhe1d, 1n d1e s1n c.at die gOl'lfote noo1 t 'n monson no01t 1ets of 1emand andere as God bokant hom h'?t n.lo. Die hoogont\'lf1kl~eldo mens duld gecn gewctensdwang nio.; Da.arom hot 0.1,9 martelare me,t. ',n l.of110d op_d1e 11pPo,die brand­ !?t?-pol bQ.styg. Kork. on staat on .allo mel'1s6mag moot 0.10 gO't-Totons­ vryh01c!. va.n dio ind1vid\l, sy soewo:re1ni t1et in die kringvan sy 010 por;-soonl;l..ke Imfle, eorbiodig. Di t is 0.10 di epste van alle Pl,onsl;l..ko vryhcde - on In hold?worstcling hot dit gokos om dit aan dwingolandy to ontworstol. Juis om oor,monso to kan rqgoer, mqot d;l..e,ste..at picrdl0 dloP!?te otiose krag van die monsllko

woso rosp.oktoor. In Nasl0 v~n burgors met goknakto gO'N'otons, is solf goknak ln naslonalc yoork:rag

2).,

Op otiese terl",cin hot dio Hcrvorm.tng~ 9,eurdat di t dio go­ lowigo as priostor in In pcrsoonliko vorhouding toonoor Go~

gost.ol het, In nuwo waarcie aan dle persoonlikheid toegeken. Nle alleen ls 0.10 mens ln d1e cerste instanslo as In rolig10us€ 1n, plaas v~nl n estetlese "'-lese erken n1e

3

t;

nie a.lloen 1s d1e ~lddelceu13e ban dat <lie mens slegs, 'n mons is in 80vcrre

hy aan 0.10 ker1.t deel het ~ verbreek nle; me.ar boweal, se Waterink" ls 0.10 1-laarde van dle pors.oonlikheid, daal'ln geelen, dat 0.10

mens deur God, in Wie so hano.e hy slogs soos klel in cUe hande

• • t • ,

1. Of '-Kuyper : Het Caivin1sme, PP',.S6-:-8 •. 2. K,uJrper,: lbld,..,. p'p,' 99-1.00.. .. " .

3.

Leser : Das ps:dagogls.che ProblolJm,

r',

p.97.

Aan~ohae.l dour 'tfatorink : Do Gosch. der Paed.,

p.533.

van die pottebak.J,ter 1s., geroep en voorbestem is vir In taak van onei!ldige '1tTaarde., Daaruit volg di~ nCalvinistiese personalisme", die selfbewussyn vaD die gelowige - di~ wete dat, hoewel hy uit homsel, niks ianie, hy uit ganado uitver~ies is om in ootmoed ook die gena~eg,eskenk van sy e i~ perSQQnlik~.eid ui t. die hand van God te ontvang" e.n geroep is om t n D\e(le-arbeider. van God

te wees en in diens van a-od al sy v~rmoEhi8 tot die makeimum hoogte uit die lew'e 1). 69, aIleen kan.di.e individu tot ,ln vr7fe persoon,likhcid ontplooi - vry voor God; maaI:' deur, die liefdes­ bande i>iat t n kind aan die Vader biDd tog gebono.e aan God.'

Uit die erk-enning van die individualiteit van die,geloid~o

vl.ooi die bcgins9l van c;lie, vryheid van die Kerk voort. Eera­ "

teDS het dic ..Hervorming" c.,eur die gcwet en~vryheid to e9rbie.dig, die. eenhei(l van die sigbare kerk in beginsel prysgegee; implisiet

er~en,dat die kerklike bc+ydcnis nie. die ~bsolutc belydenis van die i'1aarheid kanwees nie; dic grondslag vir a,ie pluriformi tei t van die kcrk gelS2}:, en die wag virgodsdienstige verdraagsaarr heid,i~ die plek van die inkwisisic vooroerei

3).

Tweedens

v~oGi.uit die Calvinisticse pcginscl van soewereiniteit in Gie kring, ook die leuse : \lDie vrye kerk in die vrye staat" voor~

4).

Derdcrl,s het di~ Portestantso Kerke vryheidsbeginsels van.onbe­

rekenbare invloed beliggaam deur hul demokratiese opvatting van die.kork as. die gemeenskap yan die gelowiges met Christus as Hoof; in plaas van die Rooms-Katolicke hierargie met die, Pous as hOOf; deur hul beklemtoning van die gelykheid van a~le gel.oi'l~ges vaor God in plaas van, die kloof tussen leke en geeste­ likes.; en, deur ,pul. ,dem9kra t,icse ~ rep1J.blikeins- kontedera tiew'e in plaas van mcnargaal-hierargiese kerkregering

S).

Die kerk

1. Cf.Waterink ; De Geaoh. ,der.P~ed'J

'pp.567-B.

2. Cf .. Kuyper: Het Ca1yinisme, pp.51_{i--6,92-5;en Ad,amson : A}

Short H:l.st. of. ~OJ,lc.) p.136.

~. S.o'U1ton.,. G. G. ~ It'Iht;' Reforna t ionII :l.,n' EDCYC+,' Br'i tan. I Vol.l9,p.

43 •

.• Kuyper: ibiu' j p.9S.

,v.erwerp aIle mensllke ~e,~ag, - he.t.sy. van peus" pri,ester, Kerk elKerl-\:l1l~,e ~elydenis - as fe~lb~ar., Cl1-ristus al1ee.n i~ Heef van die. Kerk,;en die Weerd van Ged a.11een is enfeilbaar.

Staatku.nd.ige, vryfieid,is .in, die, hand, geN'erk deur die <;lemq-;­ kratiel?e grel)dopvatting c,at aIle mense veer Ged gelyk is, be-;­ halwe vir sover Go,d aan die een gesag eer die ander, ef meer",",:,

..

de:r'e gawes em die Sl-nder en C-od daarmee. te dien, geskenk het 1); deur die skciding van Kerk en, staat 2);,on deur demokratiese verteonweerd.igendo regering in alboi

3).

liThe fanat:).c fer Calvinism was a fanatic fer libertyll, 4-) s~ Bancreft. Daarvan getuig die stryd van,Nedorland. toen Spanje, die Engelse. II Glerieu8

RevelutionII van 16S~,on die Arnoriltaanse Vryheidseerlog. ,Noo,er­

land was by uits~ok.~io slagvold van die stryd tusBon Horvorming en Kentra-Herverming. Eurepe in largo measure ewos the medern

II

ideal ef pelitical liberty to. that spirit ef stubbern resistance which breke tho pewor ef Spain",.se Symends

5).

Maa.r die Her­ verming is nio,dio vador van revelusio, be jevismo en anargisme, 8e9S ui t Re,ems-Katelieko kamp bowaer iverd nie 6). By die Franse Revelu,sie lrTaS dit "all,e saam tegen Ged, hier allen saam !.Q...Q.!'.

Ged neergeknield en brandende veer Zijn eerell

7).,

Daarem hot Luther solf die ewcrheid a~ngemeedig em die beoro-epstand met o.i,e swaard to enderdruk S). Die peli t'1eka vryheid ve.n die Her­ vel"ming betaken oek geen yelkl?eF.lwerc,ini teit

ff),

of valse dcme­ krasie nie. Lettarlik s8 Calvyn; IIDie ,trewa van dle mlnder~ begaafdes na gelykstclling mot dir.: moer-begaafdes beteken die

1, Kuyper.: Het Calvlnisme, p.19. 2. KUYP,er : ,ibid., p.98 • .

3.

Cf.Foster,H.D. ; tlCaivinists and Ed:ucationll. in Menree : Cyclop. of Ed\lc •. ,.. Vo1..I, p.}~'9? . ,

4,

Bancroft: Hist. ef the Un1,ted States 15tl;l.,ed.Bosten

lS53,t.,

p. lf64., p:'~pgehaal by Kuyper.: i1?id., p. 69 \' . ' '

5.

Symends,.J.A. ;Jl.Th9 R~Hlai~sancell.in.Encycl.Britan. Vel.19,p.492.

6,

By,Bprnpe:ut.s .: hlst .:E:e~agogi9kf.. Di. I, pp.173-6.

7.

~uyper:.: ibid.,p.20~ Cf. eokp.19. , . , . , ' ,

~, vf.L!=\-no.\vohr.J~~fI. ; IvfSl-art3l"1 Luther" in Christelijke Encycle':'"

!Jafld1e, Dl.III,p.-r!f.6, en Barth: Geschichte d.Erziehung;p.318.

9.

Kuyper: ibid.,

p.79.

ondergang van,die hele ligg?am, omdat, dit In dood:-bringende chaos en,revolusie veroorsa~k" 1). ~nteendeel, alle g~sag is uit God. ~ie' ,owepheid :r:',egE?er ' by die grasie GDdsu ,., Selfs, aan In ti:ran­

11

niese regeer~er, i8 cHe onderc1aan, gehoorsaamheid verslm.1d~g,

vran'ti ook ,?y gesag .is deur G·od bevestig 2)!" ~aar elie C?-lvinisme I)laak dit vir die onderdaa.n ma!r.lik, se Kuyper" om voor die, gesag ve.n die owerheid te stITig, omdat hy in aJ.10 gesag die soe1ITo:reini­

t

ei t van CTOel oerbiedig, en nie

voor

In mensekind kruip ni e,' Di t verhef hom van In gehoorsaamheid uit vrees, tot In gehoorsaam­ hoid nom, dor conscicntie y.rill1. Dio vorctrtik'te kan sy tocvlug tot Goa. noeI)l. Hoeseer cUo E?te.at ook die vryheid van die individu, bedreig, "boven dien machtigen Stae.t schittert voor ons, zic1s­ oog .steeds ala nog oneindigmachtiger de majestei t van den', Koning,dor koningen, ~ij wiens vierschaar steods het recht van

I-appal voor elken verel:ru~te openstaat; en tot wien steeds ~ns

gebed bl+,jft opgaanII ••• 3). Bowendien b1y in 1aast0 j.nstansie

die reg van opstand teen In owerheid ,.vat iets in stryd met Gods Woord gebied

4). ,

In dio eeuelange stryd tussen gesag en vryheid

II1.S het de ingeschapen dorst naar vrijheid, die het van God ver­

ordend middel bleek om,het zoo licht, in de,?potisme ovors~~and

gGzag te breidelenll

_5).

_{Deur die vryheid van die onderqaan en}

,die gosag van die owerheid albe:i uit diesolfde Bron, nl. (l~e

absolute soewercinlteit van God, ~f te lei

6),

het die He:rvorm­ ing, ,by namQ di9 Calvinisme, die volma.akte ewewig tussen vryheid en ge_sag govind.

Danksy die demokratiose neiging van die HervorEling, en veral die Calvinistiese 1ger van ,dio algemonc gonado, ls d:te hele, bui tekorklikc 10,-,0 - in staat, rne.atskappy, handol on nyworhoio_,

. . . . .

1, C~lvyn, aangehaa:). deur, '\-Ta t Qrink : Do Gesch. 0_. Pa.ed., P.

57

o.

'r.

c:. Calyyn Inst:t tutia .IY. 20.

27

J ' p.880.

Kl1.ypcr Hot, Oaly:tnl,?me

,p

p. Sl-2.

~,

,

,

Calvyn ibid" IY.2Q.3J-32, p.382.

t:;. Kuyper _{ibid., p.72.}

b.

Kuyper ibicl., p.90.

kuns en,kultuur, ,wetenl3kap.en skool - ni~ van God nie, maar van die ontgroeide voogq.yske.p, va.11 d~e, I(erlt geeman~ipeer 1).

Die, volk is mondig v'e:rklaa:r; vOQrtaan streef hul ui t, eie sppntanefteit ~~. In hoer VQI~ yan menslike samelcwing 2). De~r d:te 9pheffing .van die lee~;. die burgerste.nd., di~ huislilce, lowe, die vrou, CLie arbeider 3), onl n, nuwc vorant't>;roordelikheidsgevoel tccnoor d.ie armQ l.J-), was die Horvormors, dio Yoorycgtors vir

sosiale vryhoid. Dour dio k.lem op dio ad.ol van dio arbeid, s elf,s van die, oenvoudigst D boroop, te 10, het die Hervorming

die aktiewe g003 gekwoek wat tot die ekonomios9 oorwig van d.ie, Prote~tante oo:r dio Katolieke gelei hot 5)" Foster roem veral Calvyn se bevordoring van. Itgodsdion~tige, burgerlike on

~konomiese vryheid~1 6). Ook die kuns is van die heorskappy

"'an die kerk bevry; In n]J.i<Te gcbiod is v:1,r ,die ki.;mstenaar ont­ sluit: die wcreldvan die gewcno, bu~tokorklike, menslike lowe, selfs van die eenvoudige arboider

7).

,Kuype~ goe In oortuigendo uitoonsotting van hoo vor~l,die

Calvinisme ook die vryhoid van dio wetonskap bevorder hot,. oorstens,dour mot d:te pous as geostoliko hoof.van die k9rk; wat oolt,vir diouniyorsitoit CLio wot k~n, stOl, to brook; twoo­

don~ deur d:to Iocr van dio algcmone genade te vorkondig, en die

vervolgi~g van W'etenskaplikeo met inltwlsisie en skavot weldra

~e staak; derdens ,deur die Christen na sY,aardse taak - nl. die onderwerping ya~ die na tuur en sy kragte - as slteppingsopdrag terug te roep; viordons, hoewOl hicrdio ontwikkoling ocrs tot die,moderns tyd behoort, dour twecrloi "7etcnskap en twee reekse universiteite te erken: dio van dio Normaliste en dio van die

.. ..

.

1,

Cf. Kuyper: f£Qt Caly~ni$me"pp.21-2. 2. Kuyper: Ibid.. , p . 3 1 . , ,

~. Kuyper: Ibid., pp.19-23, ,33. . . , 4-, Sion C\lbberloy : T{lCHiE!t., of' Ettuc., pp.325-6,

5.

Barth :.3;)e Gr.~c1;1~ d~ Er!?, p.3,19.

51'

F9~~(l:r,H~D. ~ lfCa:J-Yinif?tE!,~nd. Educationll in Monroo Cyclop. of Ed.uc., Vo_<-. -'-., p.l.J-91.

7.

Cf. Kuyper: ibid., pp.162-3•

Abnormali~te; en daardeur die valse ideaal van eenwetenskap te, oort..fin, net soos die. d,enkpel?ldevan een Ryk. en een Kerk. peed8 die onde,:r:spi t ged.elf het. . Maar ook clie vryheid van ,die lV'etenskap be.staan nle, in ongebondenhpid nie, maar daarin da t di t vry is :ran alIa banq,e wat vir die wetcnsl;:ap onnatuurlik is,

en nie ~it ~y eie lewensbcginsel voortkom nie 1). Ook in die

wet pnakap geld die \"oord van God as hoogste gesa.g, nio die kcrk nie.

Die Hervor~ing het ook, di.o skool van die heer'skappy van die kerk bcvry 2) - ma~,r, di t, helaas in, d;1.e hande van r n ander hC9rser,

die staat, oorgelewer

3). ,

Die ideaal van die vryheid van die

skool is nog sleg~ in Nederland verwesenllk, toe, eer~ in die

twintigste eeu, ook cUe juk van die sta.at afgeakud is.

2, VRYHEID EN GESAG IN DIE OPVGEDING.

2,A.BY DIE LEIERS VAN DIE HERVOR~ING.

2.A.(1) MARTIN LUTHER (1463-1717).

(a) Die Doel.

By d~c Humanisme is die vryheid van die indiy~du die gron~­

bcginscl; by die Hervorming die ~ens se afha~likheid van God.

Luther baoog dat die kind tot die saligheid van sy siel, maar

lIallermeist zu Gottes Lob und, Ehre \I 4), moet opgevoed word.

Kinders behoort moer aan God as aan hul ouers. Daa~om mag ouors

hul kindors nie, na eie 1'1}'i11ekQur, Yir eie genot of vertoon op­

vood .nie, maar vir die clicns van God, sodat daar pre~ikante en

ondorwysers kan wecs

5).

Di t is. onderwys tor wille van dl0 ,eer -(

en g9sag van God, nie ter wille van die ontplooifng van die

individualiteit in die aorste plek nic. Die opvoeding van

1, Kuy'por : Hot Ce.lvinismo,· pp.119-13r~.

2. S1en \'iater.1nk : De, Gosch. dar P!?cd,; pp~6J7-646.

3.

Sion C:u.bborley : The. His'!;. o:f Educ., p.318; . '

Perker : Hint. of Modepn E19m~.Ed~c., pp.60-2.

I ' . '''aterink:, ibid., p. 548. "

~. Luther : Christliche Kinderzucht, p~19.

J. Luther: Sermon on the duty of sending children to school. Vert.

Painter : Luther on Educ.tion, pp.219-223.

k,lnders ls dus eerstens In pl+g ',van dle...ouer teenoo!, God.

Maar opv.oedlng is opk In vera,ntwoordelikheld te~noor dle.

w§reldJ,ik~. r~gering, w~t In goddellke instelllng is. Selfs al was, daar geen sle1 nie, nog hemel, nog hel, maar slegs die.

w8reldlik~ regerlng, sou goeie skale en geleerde manneen Vroue nog on~lsbaar wees ter wille van dle orde In Qle staat, ,In ge~ sonde gesin,slewe 1), en dle gcsag van die wereldllko regering, wat 'n afskaduwingvan die gesag van Ohristus ls 2).

Dle, grondslag van die. orde in Kerk, en staat, en van goeie

j

sedes en goele regerlng 18 dl0 gehoorsaamheld van klnders aan

hu1 ouers in dio hulsgesln

3).

Die hoofdoel va.n die opvoeding

18 du~ gehoorsaamhei~ aan die geBag van God, die staat en die

ouer~. Goddelike gesag staan vi~ Luther hoor as menslll~e vry­

heid. Die Wet v~n dle Here eis dat ons ons naaste moet 11efhe,

maar ons ouere bowendicm ook moet .££!:" wa.nt om te eer is ver hoor as om ,lief te he, insover:re dit nie aIleen liefde, maar oak beskeldenheid, n9derigheld, en ontsag soos vlr verborge majesteit insluit 4).

Maar hlerdie eerbied vir gesag gaan met I n hoc waard€)r1ng

1

vir die vryheid en individuallteit van die kind gepaard. Dle

l,tind het 1 n onvervreemdbare reg op opvoeo.ing. Verwaarlosing

vnn sy opvoeding io In gruwellke sonde teenoor In onsterflike

siel

5),.

we.~ vir dle grootste oorlog op aarde - die stryd teen

dle dulwel - bck~nam moet word, desnoods deur locrdwang

6). ,

Elke ouer behoort sy kind to beskou als einen kostllchen,ewigen

II

Schatz, der ihm von Gott befohlcn sey, zu bewahren, dasz ihn

dar Teufel, die ~lfelt, das Fleisch nicht stehlen und ull1bringenl! 7).

1. Luther Lotter to tho 'MnyorQ and Aldermen of' all Oi tieD in

GermanY.in.9~half of Christian Schools, Vert. Painter

Luth8r pn,Education, pp,194~~.

2, Luth,er S.ermon .•.•• " p',2)-I-2., , .

~, Luther Christliche Kindcrzucht, pp.8-9.

Lt, Luther Ae.ngeh.'1.I?ldi;mr.Pai:n,ter : ibid." p.116.

Luther Letter to the Ma~4rors .•..• ,p,17g.

~:

Luther Sermon .••• , p.2

4.

+n (tie 9aligheid van sy siel -vind die 1ndi vidu d+e hoogste

vrYf!.eid~ Bowendlen is Luther volkome bewu8 daarvan d8.t afge­ dwonge gehoor/?~amheid nag. gee.n aedelikhei~ is nie. Die kind moet uit eie. vrye keuse die. goele doenl)~ Vryhoid en goh90r­ saamheid is ¢iu8 t'tvoe on/ilfsltoidell1c.e doelste:J-lingc ~n die sedclik­ gocisdiel1/?tige ,opv.oedlng. Maa;r Luth0r hot geon eng.;..m1ddele-euse,. eensydig-hiernarnaalse opvoeding beoog, asof slogs die

priester-II

ordo vir God aanneernlik, is. en die sekulcrc klasse aan Satan behoort ll _{2) nio. Sy opvatting dat dour die aardse berocp God}

geqicn word, en juis gaardcur die pol'soonlikheid die beste tot verwesenlil,cing korn

3),

het veel ged.oen om die onderwys van ong­ heid te bevry.

(b) Die Metode.

Di t hoef ~ns nie te verwc;mder dat Luther se onderwysmetode hoofsaaklik deduktief is nie. In die voorwoord tot sy Klein

11

Kategismus ll _{beveq;L hy aan dat die leerlinge eers met, die ,,,oorde}

van die teks vertroud raak, en daarna met die ui~leg. Oue:r,s mag ook nle uitstol om aan hul kinders die leWG-gCi'I~nde Evan-: gelie te leer totdat hulle a11es kan verstaan nie 4). HOClV'el die.induktiewe metod~ oor die algemeen beter by die kinderaard paD, merk Painter op, ~s dit tog In vraag of vir soln kart Kategiomus die deduktio"rc metode op die duur nie tog tithe moet economical and effeotive ll

₅₎

_{is nie. Inderciaad, as opvoodcre}

~.ltyd moes wag totdE.t die kind iots volkome. kan vcrstaan, vo.or­ dat hulle van hom verwag am dit in te prcnt, dan sou 0.1e jeug sommige van die dlepste lewenswaarhede nooi t lec1;' nie. Mi ts. ons qortuig is dat die stof van blywende waarde vir die kind sal wees, en ons 0.1 t 00 ver EtS moontlH::. op kind.erlike wyse

1, Cf. Luther :. Christl. Kind9rzucht,' I).4g,~ .

2, Luther :. Letter to tho MayorD •• ~ •• ; p,195­

3,..

Cf. Waterink : De Gesehi9cientD der Pae~gogick., p-549-50. Sien Luther: Christl. Kinderzucht, p.54.

5.

Painter: Luther on EdUCe, p.152 •

.

144.

v~rduidelik en deur :[!liclclel van In e.antreklike metode aanbied,

doen ons die, kinder~atuur geeQ,gew~ld aan nie.

Aa~, aI, hie:r:'c;tie ,veretetes b~,antwoord. Luther se Ip.etode.

yeral probeer hy by qie ~in~e~aB:rd a8:i1.p.as en hy 9Gveel 1 n mid­

.deltji~ aan ,-rat dieka,togiomuG-ond,erwys ~,angel1a.run .. J;tonkreet,

aansltoulik on int~J:'essant sal maalt. D:).e twoo hoof-stukko val!

diC? ChriflteJ.ike loer, gcloof on liefdo, moet in dle hart v-Teg­

gebcrc word 800S in twee sakkien-. Elke teke '{.vat bygeloer word

om con van die twoo stukko te bewy8 is soos In geldstuk wat in die botrokke saklt;.io gostort word, In goudstuk in die gouo

sakkie van die geloof I r n sihlCrstuk in die silvlersakkie iran

die liofde, ens~ Die ondertfj'ser moot In kind kan word saam

met (He kinders. IILa9so sj..ch hie Niemand zu klug dunken .und

verachte solch Kincterspiel. Christus) da or Menschen ziehen

wollte, mUBzto er Mensch werden. Sollon wir Kinder ziohen, so

mussen wir auch Kindor mit ihnen werden"

l).

Ook die kind se ne.tuurlike drang tot vryhoid, spel en.

akti'Witeit erken Luther. Kindors moet hardloop en spring, of

iets te doen he, se hy, omdat hulle 'n natuurlike drang daartoe hot, v-lat nie onderdruk moet "tvord nio, \'V'ant a.it is nie goed,bm

~ulle in alles tee to gaan nie. Die skool moet nie tn hel of

vagevuur wees, waarin ~inders oor naamvalle en tyo gofolter

'i'lord nie 2). Ui t dio laors~ool het Latyn aa ona,erwysmodium

dan oO.k nou

vir

goeavcrdwyn; die moedertaal was voortaan die

taal van di e laer ond,crvJ'Y s.

Gesag i8 ook in Luther so metode d.io vornaamste beginsel;,­

map.r ~ n menigt c vryhcidsfnlttorc vrywae.r dio kind teen onregma tige

dWl"'.ng.

1. Luther Chri.stl. Kindcrzucht ~ pp: 79-~O~

2. Luther Letter to the Mayora . ..•• ,

p.19S.

(c) Die Inhoud.

In verskeie .belangrike opsigte toon die opvoedingsinhoud 't;l"aarop. Luther aanc;lring In gees wat die ond.erwys van tradisionele engheidbevry het.

Musiek en sang beveel hy aap as In ugod.de1ike en yoortref­ like ga't..;~1t om God mee te loof en om rus en vreugo.e in die gemoed

•

te bring; want daar.is goon kragtlgor middel.om die onstuimige

o.rifte van di€l mens like gees te Qorwin as die musick nie. Wie

nie qaardeur geroer word nie is voo~waar In ongevoelige .klip 1).

M~$iek is dut? In m.iddol tot. ui ting van die edolste gevoelens , n1. tot lof van di9 Skepper; en tcgelyk In middel om ong01:vcnste

emosies te bedw~.ng.

Naas m'l:lsiek en sang bcskou hy gimnastiek as dio boste 0 en,­

ing en tydvcrdryf. \'leens sy hoo opvatting van die aardsef boroep

en die praktie8e w9rcldliko lewe was hy In voorstander van mcor praktiese ondervlYs; die leerstof moos dour die eise van die

lewe bepaal word, nie dour d~e skool nio

2).

In hierdie ops~gtewas Luther selfs sy humanistieso tyd­

genote in die. noorde vor vooruit , en het sy leerplan beter vir di.e opgewekthcid, vryh€lid en akth1i tei t waa:rna die kinderna tuur erne.::!, voors~ening gernaak as die van Erasmus.

(d) Die Tug.

In syuVan. dic vlcreld.like Owerheid: in hoevorro In mons daaraan gohoorsae.mhoid ~Il'orsl):uldig i s ll goe li.uther die grondbc­

ginsels vir die gedragslyn vaD die Christeliko vors. Ons kan

o.it ook bcskou as In aand.uiding van wat hy van d.ie on,iorwysor verwag.

Aan God moot dle vors hom in vq;Llc vcrtrouc ondcrwcrp, on

Hom om wyshei.d smac:k om good to regoer. Jeono sy onderdane

moet hy met l~etde en .Christolike diensbetoon ~ogecr. Hy moo~

af at.9.nd doen van ctie mon,ing dat hy mot gevlcld mag heers, vlant

...

1. Luther Christliche Kindcrzucht",·PP.~7':"9.··

2. Cf.Watorink : De Geschied. der Paod., p.549.

vervloek is aIle werke wat nie in di~ liefde geskled nte. Hy moet. n.ereIfS syeie. voqrdeel soek nle, maar steeds die van sy ond.erdane. Hulle nod.o moot sy nod.e l'leE'S.. Die gOl"egtigheid moet hy. 0\<10. stewig in. sy hand hou as die swe.ard. Veral die

g(3100f van die ondcrdaan is In saak van d.io gErtlTete. itlant die geloof is I n v ry "'Jerk, waartoe I n mens nlemand kan dvling nie.

1I00r di.e siel kan en wil God niemand laat regeer behalwe Hy­ S elf aIleen ni e. Dae.rom, vraar die werQldlike ovlerhoid hom aanmatig om Vir die 8iol wotte to stol, daar tas hy God in Sy

bestuur aan". Joeng sy naac'lgowors moet hy met ve+,stand en onbevange oordeol optreo.. Hy moot hul nie verag nie J maar ook

niomand soseer vortrou dat hy alIos aan hO"l oorlaat nie. fly moot opdra en waag, ml;l.ar hom op niemand volkome verlaat nie, beh9-1we alleen op God. Hy moet self die teuels in die vuls hou. Joens misdadigers moet hy ltlYS on verstandig woos, soda t hy nie .~aIf andcr skade aandoon deur sy straf nie .. iVi e nir;

II

deur die vingers ll:.an sien nie, kan nie regeer niell , Hy moet met sy gosonCie verstand oordeel waar on wanneer diG reg in aIle

strenghoid of in mildheid toogopas moet word 1).

So moet <tio opvoeder ook in dio huisgesin c.n d:l.c skool met gosag regeer, - want.alle aardse gesag is In afskaduwing van di e godd~l.1.ke gesag -, maar tog nie di e vryheid ve.n die opvoe­ deling geweld aandoen nie. Die grondslae van die ~edelik-gods­

dienstigc opvoeding is eorstcns die Woord van God - IIdenn in gottlionen Saohen solI woder Vat~r nooh Mutter, gesoht'leige denn Bischof, odeI' irgcnd ein Monsch, 30ndorn al in Gottes tvort lehren und fuhrcn ll

_2).

_{Daaruit moet die kind God leer liofhc}

as 'n.Vaderwoens Sy.wcldado, en vrcco ao tn Regtcr w'eens Sy

straf.. Tv!E;)edens is die gonoo:roa,amheid aa.n vader en moedor clio grondslag van goeie eccles en van gehooroaamh81d aan die staat,3)

1. Lu:ther 1!~." :. Vc'tn ,.rc:t'91dli jke overhoid in hoevcrre men haar ge­ hoorz.aamheid ycrschuldigd ~o. Vert •. in,Bierens de Haan :

P.oll teiaj pp. 205-21? .

2. Luther: Christlichc'Kinderzucht, p ..

23.

3.

Luther: ibid.,

pp.S-9 •.

Eerbied vir die gesag van God, ow~rheid en ouers is dus die

hoeksteen van die tug. Eerbied staan hoer as 1iefde; o~dat dit

beide 1iefde en ontsag ins1uit 1). Strengheid is noodsaak1ik

~eens die sondige natuur van die mens. Wie die erfsonde gerin~

ag of yerdoese1~ dwaa1 waar1ik 800S b1inde mense

QY

he1der son­

1ig 2). Gott will haben dasz die ~ugend regiert; und mit

gu-II

ter_ pi8eiplin gez't-lungen soll "rerden; denn dieses A1tQr ist sehr

sebr~aeh_ und unerfahr~n) ~nd ge~enkt nur auf narrisehe; kindische, und schadliche Dinge;. darum kann es sieh selbst nicht regieron,

kann auch nicht sehon, was ihm nutze, und gut soy. Darum hat

aber Gott die E1tern und Schu1meiste:r verordnet •••• 11 3). Oor­

drewe ;toegewfindbeid en vertroete1ing, wat te vee1 deur die vipgers sien; is niks anders.as In valse 1iefde nie, wat later

smart oor die ouers bring 4). As kind~rs. kwaaddoen moet hu1

gestr~f word, eers met ernstige woordo, maar desnoods met die

roede. Dis peter dat die 1iggaam gepynig word as o~t die sie1

hom besondig. Lyfstraf is In gocste1iko sa1f vir die krankheid

van die sie1, naamlik die ongehoorsa~~heid

5).

Andersyds is ook vryheid onmisbaar. Onder o.io dwang van

die tugmeester word die seun n:1.o seo.e1ik nie. Er thut nicht

1\

was or will, so:t;ldern musz thun, aus Furcht der Ruthen, 'toTaS soin

Moister will •••• Wenn er aber frei ware, ••. da wUrde.er donn

se;tnc Natur erzeigenll

, _8y dado is dan nie sy cio nie , maar

die van sy tugmeester, ~at dit op hom afdwing. Slegs vrees

weer};J.Ou hom van die l:waad. Ho.e strenger die kwaa.d hom be1et

word; des te sterke.r 'Nord sy haat teen die verbieder; en des te

sterker neem die kwaad du~ in hom toe. As hy einde1i~ 10sk9m,

is hy vee1 erger as die 't"at minder streng opgevoed is. Oor­ drewe strengheid is net so skade1ik as oordrewe toegewendheid.

Wer zornig herrschet,

\I der macht Uebel arger. Dio Erfahrung

...

-­

· t _ ... 1, 2, 3 t.

4

5.

Sien Painter: Luther on Educ~; p.116.

Luther Christl. Kin~erzucht. p.3S.

Luther ibid., p.48.

Luther: ibid., PP.43~ 34.

le~ret dasz durch ~l~be.weit mehr ausgerichtet werden kBnne,

Rls durch knecht ische Furcht und Z''lang.... Sogar ist der

Na tur nicht zu. helfen . mi t Geboten und .Strafen, man nlUSZ mehr

dazu thunII I). ?ierdle meerll b.estaan in ~ie eerate plek

\I

daarln dat die opvoeder

'n

kind moet word saarn met die kinders,

en hu~ op kinderllkewys€, temldde van hul speletjies, tot

godsvrug moot opvocd. Luther het self In reEn daarvan gome.ak

om saam met sy kindors to spool, maar tog moot opvooders onthou dat hul voorbeeld meor invlood uitoofon as baie mooi woorde; on derdons IIdasz sit) mit lhren Kraften und durch lhran Fleisz odor A~""\bolt dle Kinder nj.:nmormohr recht und wohl aufziohen 1I:.onnen; dqrohalbon sollon sio zu Gott schrolen, und also beten: Horr Gott, himmlis9hcr Vater, hilf uns, dasz die Kinder wohl

gcrathen mogonll

3).

_{Dio.gcbed is die beste middol vir die}

sodOJ.ik-godsdlonstigo opvocding ve.n die kind. Daarom moot dio

voortdurando gobod-stomming die Christonopvoedor konmerk, net

soos dio po slag dio bowys van dle lCl"I[o ls. Tonslotto moot

dle goes wet dio opV'ooder a~nvuur, selfs Ivanneer hy straf, dl0

goos van liofB.c cn b080rgdhcid oor dic Nare welvaart van dio

T

lcind woos. nDas Strafamt ist ein Werk christlichor uncI gott­

licher Liebo". Soos 'n doktor soms 'n arm of 'n boon afsit om

dio lewo to rod, so is dit botor om dio liggaam te straf ton­

J.indo die aiol to red. Na die straf kOT die v-crsooning, - die

appol by dio plak - on dan is die liefde van dio kind vir dio

opvoodor dos~o storker. So 'n,vadorllko, liofdovollo toorn

dion daartoo om die liefclo to vornuwo. Maar ae.n moot in etio

straf ook mct die aard van dio oortroding rokoning gohou w·or.d. Yir vrugtooteol moot kindors nie 00 otrong gostraf word aD

vir gclddiofstal nio

4).

1, Luther: Chr19tl.

.lUndorZucht~ 'pp~4~'-51:

2~ Slon Paintor ; .Lut~or on Educ., p.122-3.

1.'

Luther ibid.• , p. 26. . , ,

Luther se opvoectingE?teo:r.ie is op die gesag van die Heil~ge

Skrif en op .die J:1e.tuur... van die kind. gegrond, er:1 deur sy per­

soonli1\:e ervaring as. Vader van kinders bekl'agt~g. . Van ~l c.ie

perS90nlikheq..e wie se opvoedkundige gedagtes on8 .t():~ duaver ..

bespreek. l.1et, i.8 Luther di e .eerate wa t I n normale hU'lrTeliks] O~'le

gelei hot, vader van kind~rs was, on. huJ,.sedelik-g9ds~ienstige

opvooding as sy grootst9 vorant1'loordelikheid beslcou hot

1).

Daarom sien hy ook die vorhouding tU8acn gosag on vryhoid i,n.

die opvoedingso jUis. Dio mons is volkome afhanklik van dle

gcsag van. God. Die opvocdor kan dio siel nio tot sal~ghoid

dwing niQ. Nad.at hy allo vryhoidsmiddolo in sy vormoo aange­

wend het, bly ten slotto diogobod die sloutel tot die wolslae

van die goestolike opvocding. Dis In middol ·waard.our. dio oP:­

voeder onvoorwaardelik voor die gesag van God bUig, sondor om

enige dwang hoegonaamdop die kind uit te.oefen. Di6 peginsel

is dan ook ]conmerkend ve.n die opvooding, veral dio tug, van

Luther: d.ie gesag is die grondboginacl,. maar in die pralttyk tree

di t oral wa~r enigoins moontllk op die e.gtergrond OIT! l'uimte to

laat vir soveel vryheid as waarvoor die kind ryp is. Dit is

goon wonder dat Luther dio onderwys as die odelste beroep, naas

die van die predlkant, boskou hot nie 2)~

2.A.2. lQE..AN~ES CALy"YN

(1509-1564)!

(a) pie doel.

Die allesbeheeroende doel van dio opvoeding by Calvyn \ i8 nio die salighQid van die mens nie, maar, in nog sterker

mate as by Luther, die eel' van r:red. nGewis is dio roeping van

die Christen vool hoer as o~ net die hoil van sy siel te soek~ •• ,

want ons is in die eerate plok vir God gcbore en nio vir onoD::lf

nie"

3).

1. A\lg:ust.1nus en die .l;ll,lmani stiesB 9PVoeders. wat lCindero gehgd

het, beantwooJ.~d nle ae.n a:)..drie die gCl10cmde bepe,rkings. nle.

2. Luther : Sermon ••• ~, Vcrt~ Patnter : Luther on Educ.,

p.264.

3.

Calvyn : Opusculcs

140-149,

Opera

V,

PP.330-1

t Aangehaal

de1.lr Doumergue : Calvi jn in hot Strl.jdperl-c, P!

350!

.

Die' do~m8~uldige 'mens is deur genade"gel"oep om .,God" .. ,

di~ Selfgenoegsame, die Absolute,Soewerein~ te.dien en gehoor­

saam, ~e~ en vrees

1).

By moet voor die Absolute Gesag van

God 'buig. ,

, God, verwag eg,ter geen s lawedi ens van. die mens nie, maar

)

.vry't>1illlge liofdediolls. Hy rig Sy Ke.l'1a~l.everbona mpt dio mons

op; Hy neom dio 8ondaa~ tot Sy kind aan, en bovry hom van die

d'lrTang van die ''lot. Dio Christeliko vryhoid, bestaan o.a.arin, dat

o.io g,ewoto van die golowigo bokant dio ,Wot vorhef il;3', omaat hy nio dour die worko van die W9t gorogverdig word nte, maar alloon ,deur die genado van Christus; dat dlo gowete nie;; as dour nood­

dwang §;pd,,,ing word om dio vlot te gohoorsaam nie, maar vane elf

die wil van God gehool'saam omcle.t ons mot Vador1iko sagmocdig­ hoid dour God goroop word, on dUB met blydskap ons roeping

gohoorsaam, ,,,,ot ond da t, hoo onvolkomo ons worke ook J,s, ons,

gopoorsaamhoi<;l vir ~ns a:Llcrgoodertiorenste Vader tog "aange­

naam sal waos; on ten slotto, dat ons in die IImiddelmatig,o

dingo" in ons g9woto God moot bovredig, maar nio v~~r Goo. go­

bonde is nie 2).

Uit hierdie besef van geroepenheid deur 'n geliefde Vader vloei dan ook die IICalvinistiese porsonalisme", die E?81fbewus­ syn van die gcJ.o....Tigc, die bosof dat, ten spy to van sy eie nieti@­ ,hoid,'n grootse taak dour G·od .self ui t genade aan hom toever­

trou is, voort

3).

Daarin bastaan dio hoo waardo van,dio per­

8oonlikheid. Solfs cUe domsto varlcoppasser", as hy van die

II

k,udde van God is, mo ot persoonlik van sy rocping en van 4,ie

was.rhoid van Goeta Woord oortuig i..,roes 4). Tog bedoel Calvyn nie

om die individu to vcrhcerlil;:, soos dio HumaniE!to gcdoen hot nic.

1, Sien Cootzoe : Opvocdkundige TOQrie en Praktyk, d,eur dio Ecue,

p.l~·l.

2, Calvy'n: Institutie, III. 19.2,4,5,9,12, pp.479-435.

3 •• C.f .... vlaterink ,: De Gosch. a.ei, Pae~.• , pp.'567-~. Sien ~o pp'.l:37-3.

4- Ce.1Yyn: Opusc'.11cG 163, 16)+, Opera V. Aangehaal c.eur Doumargue

Ce.lYijn in hot Strijdperk, p.351. Sien bo PP.135...:6,

In~een.deel, hy, het net. so konsekwent met dle huma!listlese lJ;1­ dlvlch~.all~me ~s met d:).e Mj,ddelee('!se totall telt~ldee gebreek,. By opvatt~ng Van d.le verhoudlng tUElsen lndlvl0.u en gemeenskap ls.organles! AIleen deur wed~rsydse gee en neem kom dle ln~ dl vlduall tel t to.t ontploollng, en 1.."rorcl dt,e simmetrle ,van .die sameleidng in stand gehou en aoslale welvaart bevorder 1 ~ uHy wat homself met sy gew9te tevrede stel en geen ag slaan

OP

sy naam nle,.18 wreed.".2). Dle mens ls dua eel'S lndlvldu, maar ook gemeenskapswose. AIle mense ls gclyk voor God, maar tog skakel dle verskcldenheld ve.n lndlvlduall tei te aIle meganlese

gelykstelllng ui t 3). God het aan 80mmlge ryker gawes, of gesag 001' ander 'verleen, om Hom d.aarmee te dlen. Ont1vlkkellng van hierdle ge.wes ls nle aIleen In sleraad vlr dle lndlvldu nle maar In openbare,noodeaakllkhoid ten elnde goeie polltleke

n .

administrasle to verseker, die Kerk ongeskonde ln ste.nd te hOu, t;m humanl t,el t onder dle mense t9 bewaarll

_4).

Deur toewydlng van allegawes in dlens van God, word Sy Naam verhecrllk, korn die lndlvidu tot die. volste solfverwescnl1king, en ''lord dle geE?qnde bloel van die gemcenskap In Kerk, St~at en hulsg9s1n

bevo~der.. In ondertr>!erplng aan God word dle vryheid V8.n dle lndj,vldu dus met gebond9nhoid aan dle gemeenskap tot; In or­ ganlesc eenheld verweef. Dle vryh81d van die gewete word deur hlerdle onderwerping aan dle goddellke gesag geen geweld aan­ gedoen nle, omdat dlt In blymoedigo gehoorsaamheld ult 110fde tot In Hemelse Vader ls.

(b) Leerstof en Metode.

Kenmcrkend van die lnhouQ van dle opvocd:).ng by Calvyn ls

,

dat die Bybol as die finale gcsag erken word. In dle skool­

1. iva terlnlt .:pe Gosch: der Paed.,

pp.

565,· 569.

2, Calvyn : npera,Y~ p,39.Aangchaal de\lr,Doumergue : Calv1jn t _s

Jeugd, p.39. :

~. W~terll).l!: : ibid." P.570~.. Slen

ho, :pp.139-140.'

~. Calvyn in. sy, ~k901program vlr Genevc I 15,38, Aangehaal deur

Fostor ,H. D. : ~calvlnlsta and E(luc. II in Monroe : Cyclop. of

E '. _{. (.l.uc.,} . _{pp •. ;;.- •}

4

0 J

.

p:r:'ogra~wa.t hyen Cordier vir Gc..neve op'getre~t het s~aan: Die 't'1o.org. VRn C--od kry "die ecrstc pI.ek. as. grorP_~+ag van e.ll~ vleton­ ~kap, maar die vrye kunste is.waardevollc hulpmiddels vir die volle kpnnis van die, Woord 1).

Maar h1erdie gebondenheid aan dio gosag van die Woord het goen ongheid.in die loerplan meegebring nie. Intecndeel, volgens die oordcel van H.D. Foster oor Calvyn "the outstanding facts

reg~;rding his historic vTork arc not its nal;"rOl'lneSS, but its breadth of range and'i ts focundi ty of influonc~ in ti'lO conti­ ncnts II 2). Hierdie omvattendheid is ook in die leerpla.n van

diC Calviniste woorspi061. Selfs Cubborloy erkon dat _{. \I} the cdu­ cation they provided was not only religious but civil; not only intolloctual but oral~ social and economic ll _3).

Merkwaardig ''las voral die plok wat sang in Calvyn so skole ingenoom het. Terwyl kerksang in ey tyd onbekond was on in die Roomse Kerk dle profaanote musiek wce,rklink not J het Calvyn.

Psalms berym, kinderkoro gostig watdiegemecntesang kon lei, on

_.

in sy. Kollegos alIa leerling.e yier uur per vlcek e.an musiek.

die

ep.Jlt;ling van Paalms.laat wy. Pse.lmgosang 't>las dio oiOl van die Calvinistio98 kcrk. Di t '\.v8.0 nio diq drooNe gesing van dio Middel­ eouo nio, maar.egtc, vrye, suiwor snng, i'~at uit dle hart gowol het, dicse.ng van <;liogeno we. t. woon en :vertroos is, me osloponde, bosiolcndo sang 4). So hot Calvyn goleonthoid vir emosionelo solfui.ting van die hoogsto rang vorske.f.

pat. hy !tet dio lecrlingnl;'.tunr rokening gohou het blyk ook

p

uit 1rym9to~0 vnn Skrifuitleg. By re61s is oorstons: korthoid,

h.oldorhoi<;l, afonyding Vf\n alIos v.rat oortoll.ig io; t''leedens:

a a llvo.ucl , vormyd.ing V9-n, spi tsvondigheid, omdc"l.t hy vir die noderiges Dkry~ on ton Blotto vryhoid 5) •

...

l! S'ion F6ei6r~H~D. :' ~,Caivini8ts e.nd Educ. II in. ijonroo Cyclop.

of Edu~., Vol.I, p.4-91. . .

2. Fo~t.or,H.D.• : "John Calvinll in Nonroc : ibid. I p.491,

3 ...·

Cubborloy: The Hlst. of EdUCe, p.333.

4

Doumorguo Calvijn in hot Strijdpork, pp.410-20 en vootnoot p.421.

5. Doumorgue ibid., p.359,

(c) Tug.

Ui t dle J.eer yan die Absolute Soe.wercini te.i t van God in hem<;>l. en op aa:r;-de vo1g die af1eld1,ng da t a11e aar.dsc geaag 1,lit God, die Bron van a11e gesag i8, en dat die mens aan a11e reg­ matige geaag van aardseol'l/'er};lede, se1fs a:an die strengato tiran, gohoorsaamheld versk\11dig is, nie uit vreOEl vir i:1tr"f nie, maar 01.'1 die gcweta ontvTi1, omdat !ldiO. gehoorsae.mheid wa.t aan hu11e

goskied~ ~a.n God Solf bewys ,-1jIl0rd, aangesien a11e mag uit God is til) Die vryheid van die gewetewor~ by hierdie streng opvatting \ van g~sag bew~ar deurdat die onderdaannie voor In mens bulg nie,

~aar voor God_ Bowendien word 1;ly nio magte100s aan die wil1ekour van die Ol'1erheid oorgelower nie. 90k. die oW'erheidia in die

eerste plek gehoorsaamheid, en dUB v~rantwoording vir sy uit­

oefeni~g van gesag, aan God verakuldig. As hy iets tgen God

gebicd, moet die onderdaan di t e.s IInul en k:ragteloos verwerpll 2). In sy verklaring ~an die vyfdegeb~d se Calvyn dat ona ~ns euers on a11e owerhedc moet gehoo:r;-sanm, - maar o.ll~cn1ik in die Here; want hulle "l1oogheid", Wl:'.t van die Hoogheid. vfl.n God afgeloi ie, moet ~ns soos met die };land na die Hooghei<l VEl.n God l.ei

3).

AIle 'tlTotte en ordonnansles vnn monee moet ann die toets yan Gods

Woord en Wi1 onderwerp l"lord, en slegs dieI- wat. nOP d!authoriteyt Godts ghegrondt, en 1,lyt de Schriftuyr genomon, en ovcrsulcks geheel en n1 Goddelick zijn".4), is bindend.

Calvyn waarsku.sterk teen. gesagsmisbruik dettr die onderwysc.r\

t

, en tree RS voorvegter vir die vryheid vnn die opvoede1~ng op.

Reeds in sy cerate g~publi8eerde,werk

(1532)

loop hy Rnbelais en Montaigne voqrui t deur. di~ 1·~reeo.-straffe~d9. ondcr~yoers V8.n sy tyd as IIbeos09.gtige beule ", wat die nnl'tm "ovvoeder van die jeugll

---~---.---~----~---l~ Calyyn 2~ Calvyn

3-.

Cnlvyn Calvyn \ .

­

154.

4

tot skanCl.e mae.k 1) ~ te brandmerk. Somn:tige van ?y. peginsels vir die kerk\ik.e tug k.an ons ook .9P. die skooltug toepas: strengheid moet. stE?ede:l deur ~agmoedigheid vergesel gs.an., sod.e.t die medisyn

ri~ in. venyn verander nie, maar die liefde aan di~ oortreder pevestig word. Sy raacl dat iemand wat onder. seneuur staan nio veroordeel moet '{.yord nie, maar dat sonder ophou vir hom gObid moet word, en dat beter clinge vir die toekoms van hom ve~ag

moet wor'd as \'!at in clio teenswoordige gesien kan word 2), weer­

spi~(jl die liefcLe en dle vertrouo waarin Chr:il;3tus ons voorgegaan het ..T.oe Claar. in Straa tshLl.rg In soort opstano. ISlnder \lie studente uitgebroek hot, het Calvyn, sonder om dio reg va~ die tug te wil opoffor, geso: II I n Mens moet die strenghoid nie so ver dryf, d at

jy huIl~ nie hier en daar die reg sou toeken om dwaashede te doen nie II 3).

Calvyn se groot bydrae tot die oplossing van ons vraagstuk IS daarin.dat hy op onoortreflike wyse die wese en oorsprong van die gesag, en van die Christelike vryheid ~agospeur het, en die regto verhouding tussen die twec in die opvoeding e.angetoon het.

2, B. BY DIE ONDERWYSMANNE VAN DIE HERVOruUNG.

2.B. (1) Philip Melanchthon (1497-lS60'.

Helanchthon het die o!:,onaam "Praec optorGcrmEl.ni a ell vordien hoofsaaklik deur sy organisasio en reorganisasle van die Duitse Uniyersi toi t e, en tot minde:re mate ook V$.n die hocrskole, om die nuwe gees, In samesnoering van Humanisme, Protoatantiome en

Germani.sme, te beliggaam 4) • . Hy was .in die. eerste plek organi­ eat or, en hot dio teoriec en idee.le Yf'.n ander in .die p:raktyk Yor't'Te8enli$:. ;rot dJ.e opvoodkundigc de.nke t(:m opcigte van vry-:' heid en gesQ.g het hy niks nuut:::: bygodra nie.

1, C.alyyn. Aangehaa:j..deur· ;oou.mcrg\lc ; Galvijl). IS. Jeugd, .p. 214. 2. Calvyn ; Ins1;;+tutie IV.12.~-9; PP.. 721-:-2.' .

3, Calvyn aan FEtl'Cl. 31 Des •. :j..539. Opera, Xb , p.441.. Aangehaa~ dei,lr Doumorgue : CalYi

Jl).

en GenQve, p.l\.02 • . .

4.

Woodward : Studies in Ednc. during the Renaissp.nce" pp .. 215-26. Cf. Watorink : De Gesch.der Paed., PP.554-7.

Sy c.oel met die opyoeding 't'lJ'as !"',el (:tat daar manne sou wees

1

110m 1 n sl~h..rer leer ,in die Kerk; ,te verk;onrlig ~n die sta~,t op

versta.ndige el1 bekwame ('lye e te dien_" I). t-!aB.r sy on<;lerwys was tipies vfln, die Humanisme in sy formalistie,se tydperl~. By m~tode was deu:rgaans dedulctief: eers d~e re~ns, d~n die voorbeelde; eoX's dio grammatika, dlCtn dio auteurs. Sy beloid wag In rcaksie toen dlo IInu~loro matodes",. :van mi;nder formclo, sistomatiosp

grammatika, R009 .dour Er~smus, Vivos en Cordier voorgostaan 2).

HY,boskou In deoglike konnis van grammatika as die sl~utel tot goleoX'dhoid. "DiO kindors moot al dio roels van buito leer on opsc" sodat hullc as't ~aro godryf Em forsoor w9rd om dio gram­ matika doeglik to loer". As In onderwysor ni.c van h.ierdi~ on­ aangoname plig hou nio, moet hy ontslaan word en In ander con

~,n sy pIck aangostol word wat nie sal huiwer in .~io u,itYoering van,sy plig om die leorlinge voortdurond in grammatika te dril nio. II Nogtaz;ul moot dio onderwyser we,e.k dat hulle n.1.c oorois

word nie"

3).

Lyfstraf boskou MQla.nchthon as noodsaaklik, hoo­

~ol dit In noodsaaklike ouwel is, ,..rat die onderwyser se taalt vorgal

4).

Bo'n onderwys is,wcinig meer as dwang. Van die vorhowe re-I_I fo~matoriOBe opvatting van gosag on vryheid is hier haas goon spoor te vinde nic. Selfs die vryhe1d in die metodo wat ~eur

die beste humanisticse denkers bopleit is, het hy verwerp.

2.B.(2) l'faturin Cordier

(14.y9-11)64).

(a) Die Doel.

Die podagoog by uitstek v<?n die Calvinis.tiooe Protestantisme in die periode van sy opkoms - dit iD Aie crenaarn wat Waterink

1. Molanchthon,P.: Book,of Vi8itation8~ Vert. Barnard,H., in

Amori.ce.,n Journal qf Educ." Vpl.IV "p.

749.

A.ange~1.dQur Cubberley Roadings in the Hi(3t. of Ed.uc. ,. p.

247.

"

.

2. 'It-lqodv1?ord,: StudiQs in, Ed,lie. ,dl..1ring the Renaissance ~ pp.220-l.

3.

~1elanchthon : tbid., Vert:,' Bar;naro_.,: , ibid... Aangchaal ~eur Cubberley : ibid~" pp.

24S-9., ..

, ' , ".

4!

Molanchthon : Dccll?~!!,l,atio ~c ffi+l?er,ii!?, pe.edagogo,rum f Aangch. deur Barth: Gosch. der Erziohung. p;2S2. .

l aan Matur1n Cord1er toeken. Cord1er 1s n1e slegs, soos Sturm,

t n human+s .~"Tat formeel Calv1n.1s 1s n1e; hy 1s t n Calv1n1st1ese

Chr1sten, wat d1e leerskool van d1e Hum&n1sme c.eurgemaak he~ I) ..

f

,

V1r hom 1s d1E;) k1nd n1e In barbaar wat deur Le.tynkenn1s ont-ru moet word n1e, ma.e.r In IIk1nd van d1 e. 11g", tlTa t tot ChpistuB

gebr1ng mOE?t ...rord., sy w1l aan d1e 'tvil van Gocl moet ondert'lerp en d1e \'1901'0. van Goc_ as d1e en1g9.te. gesag 1n g(110.of!3ake moet leer erken.. D1e g~9-svrug 1.s hoofsaak, die .'tV'e19preken¢lhe1d . .en. d.1e lottere bYF\aak • . K1nders korn In d1e. skool~ a.s engelt ,,1e8 en ver­ :J,.aat. q.~t Ei,S dUi1lTcls, qmda:t, Onderi.<Tyserf,3 cUe s1el vandle. k1nd

verwaarloos te;r''t'l1110 van d1p 1ntellelc. G1ct d1c Naam van Josus

II

Chr1stus druppclsgowyso 1n d1e s101e van u .leer11nge; br1ng. hulle tot Hom, laatHom :tn hulle deurd1'1ng.... Leer h:ullo ••• om Chr1stus 110f to h6, Hom 1n teadern, Hom 1n d1e mond te h@ ••• Pront hulle godurig d10 W09rd van God 1n, 80dat hullo ten

m1ne te deur on1gc van dio vonko van d1e Godde11ke 110fdo gotref wordll _{. 2). D10 gpos van dio samosprako 1n sy bor90mdoIlCollogu1a'/}

Scholast1caII 1s boroken om d1e 10'tV'enoerno en godsvrug, d1e bo­

Qkou1ng omtl,"ont p11g en gosag

3),

ja di.o hele lewonsbokou1ng van .0.10 Calv1nisIilo, by 0.10 Joug te laat posvat. Hullo moet 10.01' dat hul 1n e1e krag onbr:kvlaam 1s tot. en1ge. goed, maar dat hul dosniotemin 1n allos - 1n hul studies, hul voorrogtc, hul oorw1nn1ngs - slogs aan God d1e oer 4) moet geo. Onderwor:p1ng van diQ mons aan die Go<;l.de11ko gesag neem dUB 1n d1e opvood1ngs­ doel die. cerote plek 1n.

In d1e 9nm1ddcl11ko doelstel11ng& erken Cord1er egtor ook 'J ! d1e yryhc1d. van d1e 1nctivldu om RY boroep volgens sy aanleg te k1es; want nie almal io vir lettorkund1ge stud10 aangele n1e

5).

1. i'lator1nk : De Gosch. der Paed..,. pp.

595, 598

605-6. .

2. Cord10r :' Do Corrupt1 Sermonio Em enda. t ione {1531). Aangeh. deur Doumorgue : Calv1jn's Jeugd, pp.49-50. .

3 •• ii90dvTarQ..: Stud10s 1n.Ed\1c. dur1ng the Ronaissancc, p.161.

4- Colloquiorum l-l:aturin1 Cordcr11 Centur1a Una, Coll.XXVl, eo.. Justus v.Lotton,.lTl-O, p.21. In Kosbarc oksemplaar van h1er­ d1e sel.dsamo work 1s deur my goagt9 Promotor goodgunst1g11k aan my goloen. d.T.

5. Centur1a Colloq •••• , COll. Vl,

p.7.

'.

(b) Die Tug.

D~urstrengegee~g7 maar nog meer deur vryheld, moet dle

kind tot hlerdle. verh~~oje doel gebrlng .vlord.

~traf ~~ vlr In oe~n ne~ .so nodlg ao yoedsel, en ~oet ge­ ~uldlg verdra word.- selfs wanneer dlt onregv~rdlg ls ~ terwllle "'Ian Jei?ua Cbpist:us) ''fat By onr~gverdlge dood vir ons sondes gedra

het l)~ B1;;rengheld in die skool ls nodig om die groot,menigt~

to bedidng, en In dle koshuia om 'n. r\lstige, yeilige toe_vlugs­

oord vir die ernst~ge studBnt te skcp. Maar, straf' word

sleg~op di.e IIdeugnieto \Vat n6g .God vrecs) nag hul:j..e ouers, nog

s.1ao~wat die studie haat slegter as In hond ef In vark", toege­

pae am gooie gewoontes te beskerm~ en slegtes of te verbeter,

of ult te dryf

2).

Maar Cordier weSlt oak dat In vryo ltarakter nio gect\",ing

II

wil word nie, maar maklik gelei word"

3).

Daelikso en aanhou­

g.endo gcselinge boesem vir f'atsoenlike seul1.8 soscer In afsku vir die studle van die lettere in, dat hulle die skoal moor

haat as In byt van In hand of van In slang, Hulle dlnk, dat

hulle. op In galei of in In gevangenis lewe. As die onderwyser

sy taak maklik wil m!;tak moet hy die boose latte 1I<TeggOOi,ophou

met dW'ing en ~ynig, vriendelik met die kinders oor God en por

hemelse dinge begin gosels, om hul na Christus te lei~ Die skoel

moet vir hulle In aangename plek wees. In Hons moet hulle nie

trek nie, maar met kle~n beloninklos uitlok, en meeneem op 90 l _n

manier dat hUlle die Latynse taal nie aIleen liefhot nle, maar

hulle daartn verluetig

4).

Die h.ele opvood.lngstelsel moet v9r­

ander '·lOrd. Die onderwyser- moenio weifel tussen to veel toe­

geefllkhcld en to veel otrcnghcid nie.

Cprdier-

Ie

sy opvatting omtrent die vr~endcl~ke en vador­

like verhouding van dio onderwyser teenoor die lecrllnge in die

I, Centitria COiloq'J . Goii. ·txxix,

p.65.

2. _{ipig.'J ColI. LXXX J pp.69:-70.}

? •

ibid., COlI. LXXX, pp.

67

J

79.

. .

~. Cordier: De Corrupti Sermonis'Emcndatlonc. Aangch. deur Dou­

monO. van In seun: IIIn die ee,rste plek wil ek jou S9 dat die meester' t~leemaal soveeloagter teenoor ons 1s as we.t hy in die skool lyk!, Want hy gaan vriepdelik met ons, ora. sQOEl 1 _{n ver­}

ste.:t:ldlgevader gewoonlik tUGsen sy 1tind~rs ¢toen". Sy streng

dJssiplln~ in die openbae,r ,lyk vi;r dle alcgte ,leerli,nge gehaat,

~aar Vi~ die goeles en yweriges is dit In beskerming. IIWie ook ~~ ond~~ ons rustig is, en,bereid om altyd reg te doen, hy is veilig teen die dissipline. En ook 9.oen die ,meester dit nie om

ons met sll::te en houe tot dio studie van dio lettore te trek nie, maar hy span hom in om ons vora,l deur hiordio dinge da.artoe te lei, deur 1 n oerbaro on vryc behandoling, "d.our wolwillondhoid,

monalAkhoid, gemaklikhoid van omgang, woldado, tonslotto a.our liofdo tot d9ug en studio. Hieruit volg dat die grootete 0.001 van ons so gosino. is dat ons ons daarop ~oele om van harto gc­ hoorsaa!Il.te wees, op to lot en eerbied te betoon" 1). Cordior moodig sy leorlingo aan om mot dio grootsto vrymoodighoid na hom, toe te kom mot al hul mooilllthedo. Solank hul vorsooko r09-91ik is oJ). hul nie ontydig kom nio, is hul van In simpatioke ontvangs en vadorlike hulp en raad,vorElekor. Hy moedig vryhoid

van.onder~ingo kritiok on vryhoid van gesolsin die lodigo tyd aan, en staan di t selfs aan tafol, toe, solan..1.r. di t oor corbar9 ondcrworpo Jle,ndcl on nio mqt lawaai en titTis gopaard, gaan nio ..

~Olfs diq gcbruik,van dio moodortaal is nio vorbodo n10; slogs

,

vir diegenc iflc;tt Latyn lr.an praat maa,r hardnokkig ~lcier,,' is dit In oortrodlng. In Loorling 't\rat nio mot opset of ui t slcgt:j.gheid sondig n,~o, wat r;,y skuld erkon, on belowe, om mot die hUlp van God ~io fout to vcrmy, ontvang goredolik vorgiffenis.2). Vir vryhoid om to spool of to wandol w'ord ruim voorsioning gomaak

3).

Dat Cordior gcon ELsketicso onthouding, maar matigheid in die

...

1. Oonturia Coiloq:~. ColI. LXxX,

pp.

G9-70.

~, Cent~rln Co!loq., Coll. k~lV,

p.75 ••

C~ ColI. LXX, p.6o~·

3.

ibid., CoIl. XXXVll- XLII,

pp.33-37.

gebruik van toelaatbar~ aa!'ds~ gen1~tinge bepleit het, .blyk uit wat hy In student wat sopas u1t ;r~alie teruggelr.eer het.; oor die l1yn laa:t se: uHoe goed 1s. die Here God wat ~ns J_iefge1:J.ad. het tot

opgenietinge. ivant nie alleeI?- he,tHy dae,;r'd.ie dingc vi:r ona tot lei>lensonderl101ld geskape, l.]a tdle. aarcle. self oplewer, niB, maar solfs sovcel soort(,'l van die aangenaamste dinge, 't>lat~ as ons dit mot matigheid noor.1, c.n mot dankbetuiging, beide ons liggame balo aangenaam vo.cd en ons geeE;! wonoorlik opvrqllltII 1).

Hoogs merkwaardig is die vertroue wat Cordier in sy leerlinge gestel het. Aan die wat In gegrondo rede hot, st~an hy goredo­ lik verlof toe om huis-toe of sondor. goleldo stad-too te ga~n.

Hy neern hul op hul ,'Tooret, boh~.hle die .wat hom dikwels bcdrieg hot 2). Om die scuns so aan vryheid. get,wond te maak, se Dou.... mc rguo, is In Protestantse m0todo, wa t . dj.o mens proboor ont­ wikkel, om die Christon te laat uitkom, on wat dic Qhristen wil laat groei om hom meer mcns te maak

3).

Inderdae d het niemand mind or dan Christu~ aolf die edele voorboeld van vertroue in dio sondaar gestel.

Dio sprckend8te bevvyS van Cordier 80 vcrtrouo in die leer­ lingeis dio sClfr·cgcring tqat hy aan sy skool ingestel het, . Die monitorste 01 4) '''1as reed!? in Pnryo en in DUitsland, bv" in diD skoal van Trot~ondorf, in sioJang; maar Cordior het dit in

In nuwo gees toegepas. Dnar was die monitore blote spioene van cae ondorwyser; hier is hul hulp (leur die ondorvlyser i~1geroop

om as ouor broers teenoor hul medolocrlingo op te tree. Hul is dour die ondortvyser vir In maand aangestcl, ne. oorleg met die beste lecrlinge; hul is gan C--od verp.ntwoordolik vir die ui toefe­ ning van hul pligte, mF.~!'.r mag d.c'lD.rom de'stc minder nEt i'lillekour

- - ' - -...

----_

..

---

...

---

- - - ­

1. Cen~uria Collqq" COlI. C, p.10l •.

2, Cel).tul'ia. Colloq., C911. L1.'1., ~l - LXXVI, pp.50, 60-63_

1. Doumergue : CD.lvi.jn I (l Jeued, p.52. .

Q.• Cf. \rlood:t'lard : Studieo in Educ. dur'ing the Ronaissance: pp.161 en McG£'.llistor : The GrovTth ot"' Frcoc'lo;n in Educ., p.134,