H E T O P N E M E N V A N C O N T R A C T U E L E R E C H T E N E N V E R P L IC H T IN G E N IN D E B A L A N S
door Drs J. P. A, van Casteren
D e besturen van de vier centrale w erkgeversverbonden hebben medio 1954 een commissie ingesteld met de opdracht de jaarverslaggeving van de open naam loze vennootschappen in beschouw ing te nem en en hier over rap p o rt uit te brengen. D it rapport is in M a a rt 1955 verschenen. H et geeft een aan tal w aardevolle richtlijnen en aanbevelingen, welke een neerslag vormen van de algem ene denkbeelden die in de besprekin gen van de commissie tot uiting zijn gekomen.
H e t is zeer verheugend te kunnen constateren, d at deze algem ene denkbeelden en dus ook de richtlijnen en aanbevelingen der commissie zijn voortgesproten uit een beschouw ing van de w ezenlijke functie van de jaarverslaggeving. H a d d en deze de w et of de gew oonte als uitgangs punt gehad, dan zou het rap p o rt voor de practijk der jaarverslaggeving eerder een stap terug dan een stap vooruit hebben betekend.
D e eisen, w a araa n de jaarverslaggeving op grond van de bepalingen van het VV.v.K. feitelijk moet voldoen zijn immers veel geringer dan d a t gene w at door vele jaarverslagen reeds w o rd t gegeven. T eg en het ver heffen van de gew oonte to t norm pleit reeds de algem ene opvatting, d at de jaarverslaggeving van de N ed erlan d se open N .V .’s, uitzonderingen daargelaten, nog veel te w ensen overlaat. E n hoewel men voor een a n t w oord op de vraag w a t goed koopm ansgebruik is, dikwijls m et vrucht te rade kan gaan bij datgene w at algem een gebruikelijk is, toch zou het a priori gelijkstellen van beide gemakkelijk kunnen leiden tot een steriliteit, die op de ontw ikkeling van gebruik n aa r beter (koopm ans) gebruik een remm ende invloed uitoefent.
W a re n dus w et of gew oonte door de commissie als u itgangspunt ge nomen, dan zou daarm ee aan het economisch leven zeker geen dienst zijn bew ezen. H a a r richtlijnen en aanbevelingen zouden dan slechts van fundam entele betekenis zijn gew eest inzoverre aan die w et of gew oonte een principiële grondslag zou kunnen w orden toegekend. Z o als de prac tijk reeds leert, is deze in feite veel te smal.
N u de commissie h aa r richtlijnen en aanbevelingen blijkbaar heeft af geleid uit de wezenlijke functie van de jaarverslaggeving voor het m aat schappelijk verkeer, zal door algem ene toepassing er van de verslaggeving der N ederlandse N .V .’s over het geheel genomen aanzienlijk aan w aarde kunnen winnen, hetgeen door de eerste jaarverslagen, die reeds in de nieuwe stijl zijn verschenen, w o rd t bewezen. M a a r toch zouden velen w el licht g raag hebben gezien, d at de commissie, nu zij in de inleiding reeds een aantal restricties heeft opgenom en, in h aa r eigenlijke ra p p o rt op be paalde punten v erder w as gegaan e n /o f een m eer categorische uitspraak had gedaan. Juist door de principiële grondslag, w aarop de commissie zich heeft geteld, zou dit voor de hand hebben gelegen.
voortvloeien uit scheepsbouw - en and ere bouw contracten, geplaatste o r ders voor de levering van grondstoffen, ontvangen orders voor de leve ring van producten, borgtochten e.d. O p de vraag of het wel een ge zonde practijk is, d at N .V .’s dergelijke rechten en verplichtingen niet en vooral niet explicite in de jaarrekening tot uitdrukking plegen te b ren gen, w o rd t door de commissie jaarverslaggeving van de vier w erkgevers verbonden geen rechtstreeks antw oord gegeven. O p blz. 16 van haar rap p o rt zegt zij onder het hoofd:
,,P M -rechten en -verplichtingen” :
„H et h angt van de om standigheden af of een toelichting op deze post gew enst is. In bijzondere gevallen, bijvoorbeeld bij borgtochten, moet men zich afvragen of verw erking in de balans niet de voorkeur verd ien t” .
H e t sta a t te bezien of hiervoor, uitgaande van de eisen, w aaraan de jaarrekening op grond van haar functie moet voldoen, in beginsel niet een algem ene regel is op te stellen.
Bij de opstelling van de balans behoort volgens de commissie voorop te staan, d at deze een inzicht moet geven in de solvabiliteit en de liqui diteit der ondernem ing ( p. 11). De verlies- en w instrekening dient in zicht te geven in de rentabiliteit van het in de ondernem ing belegde v e r mogen (p. 16). M .a.w . de jaarrekening heeft in het m aatschappelijk ver keer ten doel een getrouw beeld te geven van de gang van zaken in de ondernem ing gedurende de verslagperiode en van de sam enstelling der activa en passiva op de balansdatum (p. 8).
E en juist inzicht in de rentabiliteit geeft de jaarrekening echter alleen dan, indien zij alle gebeurtenissen, die in de betreffende periode op eni gerlei wijze de om vang van het verm ogen beïnvloedden, w eerspiegelt. V o o r een getrouw beeld van de solvabiliteit en liquiditeit en van de v eranderin gen daarin gedurende de verslagperiode moet zij alle activa en passiva to t uitdrukking brengen, die ter oriëntering om trent deze punten relevant zijn. Komen activa en passiva of de m utaties daarin, die voor de beoordeling van solvabiliteit, liquiditeit en rentabiliteit van wezenlijke betekenis zijn, niet in de jaarrekening n aar voren, dan w o rd t een verkeerde indruk ge w ekt en beantw oordt de jaarrekening dus niet aan h aa r doel.
H et is gebruikelijk in de jaarrekening alle bezittingen en schulden op te nemen en de resultaten van de m utaties daarin in de jaarrekening te verw erken. V oorbeelden hiervan zijn de vaste activa, de voorraden, debiteuren, leningen e.d.
D a arn aa st ziet men, d at in tal van jaarstukken verplichtingen w orden verw erkt, die in strikte zin geen schulden representeren, m aar die econo misch gezien een klem leggen op de beschikbare activa. A ls voorbeelden w orden genoemd: voorzieningen voor latente belastingschulden, bepaal de risico’s, egalisering van onderhoudskosten e.d.
Als het in beginsel juist is, ja zelfs noodzakelijk is ■—- en wie zal dit ontkennen -— dergelijke verplichtingen in de jaarrekening te verw erken, dan geldt dit evenzeer voor de grote groep contractuele rechten en ver plichtingen, die niet alleen een economische m aar d aa rn aa st ook een juri dische achtergrond hebben.
pro-ductieproces en de handelsdebiteuren tot liquide m iddelen w orden. H et streven van elke ondernem ing is zelfs het streven n aa r m éér dan d at en de jaarrekening is de verantw oording van het resu ltaat van d a t streven. W a a r het bij de gestelde vraag om gaat is, of de contractuele rechten en ver plichtingen en de m utaties daarin wezenlijke invloed hebben of kunnen hebben op de solvabiliteit, liquiditeit en rentabiliteit. Z o ja, dan zijn zij voor een juist inzicht in de gang van zaken en de toestand van de onder neming alsm ede in de veranderingen daarin gedurende de verslagperiode van wezenlijke betekenis en dienen zij in de jaarrekening zowel n aa r hun resu ltaat als n aa r hun om vang volledig tot uitdrukking komen.
W a t de resultaten van deze contracten b etreft w orde er op gewezen, d at de fiscus, die op het gebied van het accepteren van regels, die door de bedrijfseconom ische theorie e n /o f practijk als juist w orden geken schetst, de naam heeft conservatief te zijn, reeds afschrijving aa n v aard t op investeringen, w aarvoor de bestellingen zijn geplaatst. H et bedrijfs leven zelf pleegt stellig verw achte verliezen op contracten ter verkrijging van grondstoffen of tot levering van producten, op enigerlei wijze in de verlies- en w instrekening te verw erken. H etzelfde geldt ten aanzien van vermoedelijke verliezen op nog niet afgew ikkelde term ijntransacties, borg tochten enz. D oor het incidentele, onvolledige en onsystem atische k a rak ter van deze werkw ijze w ordt echter het inzicht in de werkelijke re sultaten van de desbetreffende periode vertroebeld.
A nderzijds w ordt een juist inzicht in de realiteit eveneens belem m erd door het niet verm elden in de balans van de om vang der uit de bedoelde contracten voortvloeiende rechten en verplichtingen. Kennis van het be staan en de om vang dezer rechten en verplichtingen vergroot immers de mogelijkheid om over de toestand en de vooruitzichten van de o n derne ming to t een gefundeerd oordeel te komen. H et al dan niet bestaan van dergelijke contracten kan de solvabiliteit, de liquiditeit en ook de re n ta biliteit der ondernem ing in gunstige of ongunstige zin beïnvloeden. Z o kunnen bouw contracten b.v. wijzen op expansie en toenem ende w inst- capaciteit of op vervanging, die reeds lang h ard nodig w erd geacht. U it het ontbreken van bouw contracten kan in bepaalde om standigheden een voorzichtig beleid w orden afgeleid, soms ook gebrek aan initiatief bij de leiding en een dreigende relatieve ach terstan d ten opzichte van ,,de con currentie” . O m vangrijke bouw contracten kunnen een gevaarlijke a a n ta s ting van de liquiditeit in de n aa ste toekom st doen verw achten en een dreigende financiering met kort geld indien niet op korte termijn tot b.v. aandelenem issie w o rd t overgegaan. D e invloed van voorkopen van grondstoffen op de liquiditeit zal als regel veel geringer zijn dan die van bouw contracten, om dat de eerste sneller rouleren. M aa r de w etenschap, d at aanzienlijke voorkopen zijn gedaan is zeker een factor, die, al naar gelang de ontw ikkeling van het prijsniveau van grondstoffen en produc ten, de om vang der voorverkopen, de vooruitzichten voor het conjunc- tuurverloop, de usance van voorkopen in de desbetreffende bedrijfstak e.d., een gunstige of ongunstige rol kan spelen bij de beoordeling van de toestand van de ondernem ing of van de verw achtingen die kunnen w or den gekoesterd.
gesteld, blijft dan alleen gereserveerd voor gevallen, w aarin het beginsel nagenoeg alle practische betekenis mist.
O m hen volledig in de jaarstukken to t hun recht te kunnen doen ko men is het nodig van deze rechten en verplichtingen en van de v eran deringen daarin regelm atig en stelselm atig aantekening te houden. E en intra-com ptabele adm inistratie van de bouw contracten, de voorkopen, de voorverkopen etc. is daarvoor uiteraard de meest geschikte vorm. D e voor het verkrijgen van inzicht essentiële karakterverschillen tussen de groepen van contracten zullen als regel voor elke groep een afzonder lijke verm elding op de balans vereisen.
H et niet system atisch verw erken in de jaarrekening van gebeurtenis sen, die de solvabiliteit, liquiditeit e n /o f rentabiliteit der ondernem ing be- invloeden, moet in strijd w orden geacht met de balansw aarheid. D e b a lans bevat dan immers niet alle gegevens, die het m aatschappelijk ver keer daarvan redelijkerwijze mag verw achten. H ier rijst de klem m ende vraag of het in beginsel juist is, d at een dergelijke jaarrekening door een accountant w ordt goedgekeurd. Indien men het onderhavige v ra ag stuk beschouw t als een principiële kwestie van w a ar of onw aar, van vol ledig en juist of onvolledig en dus onjuist en als dan de conclusie is, dat, door de contracten niet in de jaarrekening op te nemen, een onvolledige voorstelling van de gang van zaken en van de toestand der ondernem ing w o rd t gegeven, die in hoge m ate misleidend kan zijn, dan is deze klem m ende vraag ook op deze jaarrekening van toepassing. O ok zouden b.v. crediteuren, die de dupe zijn gew orden van niet in de jaarrekening ver melde speculatieve contracten, tengevolge w aarvan de ondernem ing in ernstige moeilijkheden is geraakt, dan met vrucht een beroep moeten kun nen doen op de artt. 49b en 52 van het W e tb o e k van K oophandel, die de aansprakelijkheid van bestuurders en balanscom m issarissen van N .V .’s voor de openbaar gem aakte balans regelen.
H et is onw aarschijnlijk, d at de vraag of de contractuele rechten en verplichtingen in de jaarrekening moeten w orden verw erkt, louter op grond van redenering, op korte termijn algem een bevestigend zal w o r den beantw oord. D aarv o o r is zij te zeer door irrationele factoren, zoals gew oonte en gevoelsargum enten, bepaald. Bij de besturen zal altijd de neiging blijven b estaan om niet te openhartig te zijn en dit kan een rem betekenen om tot opnem ing der contracten over te gaan, zelfs als het bestuur hiervan in beginsel de juistheid inziet. V o o r het m aatschappelijk verkeer is het van belang een zo duidelijk mogelijk inzicht te krijgen. M et nam e dank zij de activiteit van de V ereniging voor de E ffecten handel is de berichtgeving de laatste tijd in vele gevallen reeds aanm er kelijk verbeterd. H et hierboven genoemde rap p o rt van de commissie der vier w erkgeversverbonden heeft d aa raa n op forse wijze een nieuw e stoot gegeven. D at de jaarrekeningen in het algem een en op het onderhavige punt in het bijzonder meer en meer aan redelijke eisen gaan voldoen, daartoe kunnen niet alleen de verenigingen van accountants, m aar ook de Algem ene V erg ad erin g van A andeelhouders veel bijdragen.
Summary.
companies is th a t the latter shall give an insight into the solvability, liquidity and earning capacity of the enterprise.
If this proposition is accepted, it is incorrect in principle and contrary to the verity of the annual accounts th at contractual rights and obliga tions, such as e.g. those resulting from building contracts, contracts for the supply of goods, securityships etc. are often not included in the annual rep o rt and accounts of the N eth erlan d s limited companies, for they m ay have a m aterial influence on the three points m entioned. S yste matic, (consequently in the acounts), dealing w ith the results and the extent of these rights and obligations in the annual accounts is therefore to be recom m ended.
Résumé.
Selon le récent rap p o rt établi p ar la Commission pour les Com ptes annuels, commission créée p ar les quatre O rganisations patronales néer landaises, le bilan et les com ptes annuels d ’une société anonym e „ouver te ” doivent trad u ire l’état de solvabilité, de liquidité et de rentabilité de l’entreprise.
Si cette conception est adm ise, il est inexacte et contraire à la sincérité du bilan que les com ptes annuels des sociétés anom ym es néerlandaises ne m entionnent pas les droits et les obligations qui découlent des contrats p o rtan t sur des constructions de bâtim ents etc, des livraisons ou des avals donnés. Ces droits et obligations peuvent en effet exercer une in fluence considérable sur l’état de liquidité, de solvabilité et de rentabilité. Il faut dès lors enregistrer inter-com ptablem ent l’étendue de ces droits et obligations.
