MET RECHT OP ANONIMITEIT EN PSEUDONIMITEIT
Gerrit-Jan Zwenne
Mainframes were modernist, but Computing slipped into postmodernism when people got personal Computers. Computing continues its postmodern odyssey through the Internet to the most dramatic extreme: the creation of online communities containing online personae.1
In de virtuele wereld van het Internet kan iedereen een andere identiteit aannemen. En met een kleine inspan-ning kan ook worden bereikt dat niemand erachter kan körnen wie achter deze virtuele persoonlijkheden schuil-gaat. Er zijn tientallen anonymous remaüers, internetdienst-verleners waar elektronische berichten heen worden ge-stuurd, die vervolgens ontdaan van alle informatie betref-fende de afzender worden doorgestuurd aan de geadres-seerde. Als het bericht aankomt, bevat het alleen informa-tie over de remailer, niet meer over de afzender. Dit, in combinatie met allerlei versleuteltechnieken, stelt inter-netgebruikers in Staat om zieh anoniem over het netwerk te begeven. Of, interessanter, om pseudo-identiteiten te ontwikkelen die niet of nauwelijks van de 'echte' zijn te onderscheiden.
Als het Internet inderdaad een geschikte metafoor is voor de informatiesamenleving, zoals sommige postmodernen wel beweren,2 dan kunnen de eigenschappen daarvan
42 Gerrit-]an Zwenne
door opgeschoten internetfanaten. Zo heeft de Registra-tiekamer, het toezichthoudende College van de Wet per-soonsregistraties, voorgesteld ombij de bescherming van persoonsgegevens gebruik te maken van pseudo-identitei-ten.3 Door Privacy Enhancing Technology (PET) in
informa-tiesystemen in te bouwen, worden gebruikers in Staat gesteld om daarvan gebruik te maken zonder dat zij daarbij hun echte identiteit behoeven prijs te geven. Ge-bruikers nemen verschillende pseudo-identiteiten aan die informatiesystemen in Staat stellen na te gaan of de ge-bruiker recht heeft op een bepaalde dienst, zonder dat het mogelijk is om de identiteit van gebruikers te achter-halen. Alleen voor de autorisatie (het invoeren van ie-mands rechten in een systeem) en voor het afrekenen (het betalen van de genoten dienst), is het nodig dat de identi-teit van de gebruiker bekend is. Deze relatie tussen iden-titeit en pseudo-ideniden-titeit wordt beheerd door een zoge-naamde Thrusted Third Party (TTP), een instantie met het vertrouwen van de betrokken partijen, die de pseudo-identiteiten waarborgt zonder daarbij de achterliggende 'werkelijke' identiteit prijs te geven.
Gernt-Jan Zwenne 43
De Registratiekamer heeft kennelijk weinig vertrouwen m de wet, en rrusschien ook niet in zichzelf Hoe dan ook, het is met helemaal onbegrrjpelrjk dat de Registratie-kamer voor de beschermmg van persoonsgegevens zijn toevlucht neemt tot technologie Immers, de beschikbare wettehjk waarborgen hebben met kunnen voorkomen dat overheden en bedrijven steeds beter m staat zrjn om bur-gers en consumenten m kaart te brengen Om op normale wijze deel te nemen aan het maatschappelijk en econo-misch verkeer is steeds vaker een identificatiemiddel nodig Er geldt met alleen een wettelijke identificatie-plicht bij de notaris en de bank, maar ook bij het arbeids-bureau, op de werkpiek, in de tram en zelfs brj bepaalde voetbalwedstnjden4 Van grotere betekems zijn de facto
een-44 Gerrit-Jan Zwenne voudige middelen kunnen worden vastgelegd en ge-analyseerd.
Gerrit-]an Zwenne 45
Het gaat echter om meer dan de bescherming van per-soonsgegevens. Vanouds worden anoniemen en pseudo-niemen ook in verband gebracht met een ander funda-menteel recht, namelijk dat van de vrijheid van menings-uiting. Er zijn talloze voorbeelden van schrijvers die al-leen, omdat zij dat anoniem of onder pseudoniem konden doen, in hun werk onorthodoxe, vernieuwende ideeen konden opwerpen, of enthüllende mededelingen durf den te doen. De Federalist Papers, volgens sommige Ameri-kanen een van de belangrijkste politieke documenten uit de geschiedenis van de mensheid, zou niet zijn ver-sehenen als de schrijvers hun identiteit hadden moeten prijsgeven. Ook van de anonimous remaikrs op het Inter-net wordt vooral gebruikgemaakt door personen die an-ders vermoedelijk niet zouden spreken, zie bijvoorbeeld de newsgroupen voor HTV-positieven.
Het Internet laat tegelijkertijd zien hoe er misbruik wordt gemaakt van de mogelijkheden om anoniem te blijven. De anonimiteit die op het Internet bestaat, heeft het ook mogelijk gemaakt om ongestraft inbreuk te maken op auteursrechten, om te scheiden, te belasteren, op te ruien, om racistische en seksistische taal uit te slaan, en wat al niet meer. Er gaan dan ook stemmen op om deze anoni-miteit te beperken. Dat zou kunnen door de aanbieders van Internet-aansluitingenbij rechterlijke machtiging de verplichting op te leggen bekend te maken wie van hun diensten gebruikmaken.
4:6 Gerrit Jan Zwenne met kapitaal in Staat om te mvesteren in risicovolle on-dernemmgen, zonder dat daarmee het hele kapitaal op het spei wordt gezet Het nsico is beperkt tot de mves-tenng, en dat bevordert dat er wordt gemvesteerd Er wordt ook hier misbruik gemaakt, bijvoorbeeld door de plof-BV En daarom zijn er grenzen gesteld aan de beper-kmg van de aansprakelijkheid (piercmg the corpomte veil) Toch overweegt geen verstandig wetgever om de NV en BV af te schaffen De redenen om m het rechtspersonen-recht een beperkmg van de aansprakehjkheid m stand te houden, gelden mutatts mutcmdis ook voor anommiteit en pseudommiteit Ook anommiteit en pseudommiteit kunnen worden gezien als een middel om het nsico van intellectuele mvestenngen te beperken Een pseudoraem stelt een spreker in Staat gewaagde opmerkingen te ma-ken of om deel te nemen aan riskante gesprekma-ken, terwijl zijn nsico beperkt blrjft tot de reputatie van het pseudo-mem dat hij gebruikt
In sommige primitieve samenlevingen zijn namen geen willekeunge Symbolen maar een essentieel onderdeel van wat zi] definieren De oorspronkelrjke bewoners van Au-stralie kregen geheime namen die de leden van nabunge stammen met mochten hören omdat het kennen van deze naam voldoende was om de eigenaar daarvan m je macht te hebben5 Als ik mij mel vergis, is er m de mformatie-samenlevmg, postmodern of met, lets dergelijks aan de hand En daarom kan ook deze samenlevmg niet zonder een regeling van aanspraken op anommiteit en pseudom-miteit
Cernt-Jan Zwenne 47
leder heeft, behoudens beperkingen bi) of krachtens de wet te stellen, het recht om anoniem, danwel onder pseudomem, door het leven te gaan.
Noten
1 P McCorduck, Sex, Lies and Avatars, Wired, apnl 1996:106-110, 156-165
2 Cf. P H.A. Frissen, De mrtuele staut, Schoonhoven 1996:247. 3 Registratiekamer i s.m. Information & Pnvacy Commis-sioner, Pnvacy-enhancing Technologie· The path to anommity, Den Haag 1995.
4 Wet op de identificatieplicht, Stb 1993, 660.
5 J L Borges, Geschiedems van de echo's van een naam, m:
De cultus van het boek en andere essays, vert. B. van de Pol,
