Commentaar op het Hooglied

(1)

editie C. Hap

bron

Commentaar op het Hooglied. In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen 1998.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_com006comm02_01/colofon.php

© 2012 dbnl

(2)

[Commentaar op het Hooglied]

Commentaar op het Hooglied

(3)

W2va

HIer beghinnet die tafel in duutsch uan cantica canticorum inden eersten 5 I Hoe dat god alle

dinc maecte ende lucifer viel ij Hoe die mensche viel

iij Hoe gods minne anden mensche bleef ende makede vrede tot marien 10 iiij Wair om die mensche is verlost

ende niet die duuel v Hoe die soene toe quam vi Wair om dit boec is ghescreuen vij Een ander sprake uan minnen 15 viij Hoe salemoen dit boec makede

ix Vanden drien vianden der doget x Hoe dit boec gheheten is

xi Der bruut woirde uander ontfan\ghenisse gods

20 xij Een gheliken inder glosen xiij Hoe god ander menscheit quam xiiij Van drierhande personen die hier te gader spreken uander brulocht

xv Van drien pointen der minnen 25 xvi Van drien vreden die adam brac

xvij Wie wairdich is gode te cussen xviij Van drien cussen

xix Een vraghen inder glosen xx Hoe die bruut ontsculdighet 30 hare boutheit

xxi Vandes brudegoms borsten xxij Vanden leden der heiligher kerstenhede

xxiij Vanden saluen der salicheit 35 xxiiij Hoe die name ihesus is oly

xxv Wair om die maghede den bru\degom minnen

xxvi Sinte barnaerds woorde

xxvij Hoe die bruut na gode begheert

40 te climmen

(4)

W2vb

xxviij Van sinte augustiin

xxix Een uraghen ende een antwoorde xxx Echter uan vier saluen

xxxi Ene clairnisse der glosen 45 xxxij Hoe die bruut gheleit wart inden

kelren gods

xxxiij Vanden kelren wat si siin xxxiiii Noch uan drien kelren xxxv Van drien ghesinden gods 50 xxxvi Hoe die ouerste alden

last draghen

xxxvij Wair bi die prelaten verduldich sullen siin

xxxviij Vanden quaden die die kerke 55 verdrucken

xxxix Hoe goods gracie is moeder alre creaturen

xl Een ander glose xli Vanden prelaten 60 xlij Van enen vraghen

xliij Van gods wiingaerde

xliiij Vanden goeden wijngaerdes hoeder xlv Hier is ondersceit vandes wijn\gaerts hoedere

65 xlvi Vijf pointen uan ghewairre minnen

xlvij Hoe die bruut wil weten wair god rust

xlviij Een ander glose vanden seluen 70 xlix Hoe die brudegom der bruut

antwoort

L Wat wi behoeuen tot der salicheit li Hoe die brudegom der bruut troost lij Vanden gauen des brudegoms 75 liij Van des duuels waghene

liij Wair bi men die bruut kent lv Van goeden werken ende bequame lvi Van der bruut hals ende hair zierheit

80 lvij Vanden rechten gheloue

Commentaar op het Hooglied

(5)

W3ra

lviii Ene iammerlike claghe lix Vander bruut verduldichede lx Drie duechden der bruut lxi Van tween manieren der 85 ootmoedicheit

lxij Van rechter ootmoedicheit lxiij Van verduldicheit

lxiiij Vanden risen des dogen gods lxv Noch uander passien risekiin ende 90 vanden seuen tiden

lxvi Hier wart die bruut ghetroest om dat hair lief bi hair is mit minnen lxvij Vander duuen dat cristus is lxviij Een ander gloze

95 lxix Een ander glose

lxx Hoe die brudegom die bruut prijst dit lof is der eerster bruut die van adame is eerst comen ende heet die eerste kerke

100 lxxi Vander duuen nature lxxij Noch twee ogen der bruut lxxiij Hoe men god hier siet lxxiiij Echt een vraghen lxxv Hoe men hier op antwoort 105 lxxvi Hoe die bruut te vreden is lxxvij Echt uander bruut bedde lxxviij Vander minnen huse lxxix Vanden rechten gods huse lxxx Een ander glose

110 lxxxi Van seuen bloemen

lxxxij Hoe die brudegom leert die bruut ootmoedich te sine

lxxxiij Een ander suete lere van drien bloemen

115 lxxxiiij Vander lelien nature

lxxxv Hoe die brudegom die bruut prijst lxxxvi Lof der bruut des brudegoms lxxvij Hoe die bruut hair belouet uan den brudegom

120 lxxxviij Die glose

(6)

W3rb

lxxxix Een ander glose xc Van caritaten xci Watmen minnen sal

xcij Hoe die bruut doget begheert 125 xciij Hoe gheloue sonder werke niet en is

xciiij Van tween handen gods xcv Vander bruut rusten xcvi Van tween campen xcvij Des rees nature 130 xcviij Des harten nature

xcix Hoe die bruut den ma\ghen antwoort

C Van drien berghen Ci Een merkelic woort uan 135 gods springhen

Van tween pointen in cristo Ciij Hoe na ons cristus is in naturen Ciiii Van vier vianden

Cv Echt uan vier vianden 140 Cvi Van gods werken

Cvij Van hinder der ghelouen Cviij Vanden winter

Cix Vanden reghen

Cx Vander bequameliker tijt 145 Cxi Van vijf pointen der salicheit

Cxij Teerste point Cxiij Tander point Cxiiij Terde point

Cxv Hoe cristus onse broeder is 150 Cxvi Vander blijscap tijt

Cxvij Vander tortelduuen manieren Cxviij Dat vierde point

Cxix Dat vijfte point der salicheit Cxx Vier pointen in penitencien 155 Cxxi Wair salicheit in leghet enter

bruut drie namen

Cxxij Wat die predicair sal siin Cxxiij Wair die sal wonen Cxxiiij Vandes wijngaerts hoeder 160 Cxxv Twee pointen

Commentaar op het Hooglied

(7)

W3va

Cxxvi Hoe die goede predicaers gode behaghen

Cxxvij Van drien wijngaerden Cxviij Van gheveinsde kerstene 165 Cxxix Van ualschen begheuen luden

Cxxx Vanden vossen

Cxxxi Van drien scalken sonden Cxxxij Van rechter minnen sede Cxxxiij Drie pointen die die 170 woorde benemen

Cxxxiiij Drie pointen van rechter minnen Cxxxv Noch uander lelien

Cxxxvi Welc rechte lelien voir gode sijn Cxxxvij Hoe die bruut hair lief weder roept 175 Cxxxviii Hier beghint dat ander boec

Cxxxix Een voirsproke des anders boecs Cxl Hoe die kerstenheit is ghedeelt Cxli Vander bruut bedde

Cxlij Hoe wi ter kerstenheit siin comen 180 Cxliij Hoe men soeken sal ende vinden

Cxliiij Een ghelike

Cxlv Hoe besweert die brudegom die dochtren

Cxlvi Hoe twee brude in gode 185 vergadert siin

Cxlvij Wat der eerster bruut uerwondert Cxlviii Hoe die heidenscap an gode quam Cxlix Hoe die eerste bruut vraghet vander ander

190 CL Van ses pointen der salicheit Cli Een ander glose

Clij Hoe die bruut mitten brudegom werscapt

Cliij Noch uanden seluen van salemoens 195 huse die sierheit

Cliiij Hoe die bruut den brudegom wijst den dochtren

Clv Noch vanden seluen

Clvi Hoe die brudegom die bruut prijst

200 Clvij Noch ene glose

(8)

W3vb

Clviii Hoe die brudegom soeket sine vriende

Clix Hoe hi die bruut prijst in ha\ren leden

205 Clx Hoe die brudegom der kerken voirseit hare viande

Clxi Wat beduut drieweruen comen Clxij Hoe die brudegom troest die bruut ten stride

210 Clxiij Vander bruut leden Clxiiij Hoe starc die bruut is te uechten

Clxv Hoe die bruut weder staet der qua\der scaren ende uerwint

215 Clxvi Wat bloemen inder kerken houe wassen

Clxvij Vander kerstenheit fonteine Clxviij Vanden blomen des houes Clxix Vanden bloemen die inder kerken 220 paradyse wassen

Clxx Van tween bomen sonderlinghe Clxxi Vander bruut houe ende wat hair let Clxxij Hoe die bruut nv noet

den brudegom

225 Clxxiij Hoe die brudegom lieflike der bruut antwoort

Clxxiiij Hoe die brudegom vint in der bruut hof al sinen wille

Clxxv Vanden tiden des vreden inder 230 kerken

Clxxvi Hoe men nv van gode slaept Clxxvij Hoe die bruut ghairne bleue mit rusten in gode

Clxxviij Hoe node die bruut hair beslet 235 mitter werelt

Clxxix Hoe die brudegom die bruut wel minnentlike dwinghet te prediken Clxxx Hoe die lerair werden ghetroest in weder stoot

240 Clxxxj Hoe die bruut ghehoirsaem is //

[haren lieue

Clxxxij Hoe die bruut hair lief soect Clxxxiij Hoe die bruut die

dochtren besweert

Clxxiiij Hoe die dochtren uraghen Clxxxv Hair lief wijst den dochtren Clxxxvi ?...

Clxxxvij Dit is der bruut antwoorde den dochtren

Clxxxviij Hoe die minne dicken die woorde breket

Clxxxix Hoe vier brude vergadert siin in ene minne gods in

rechter ghelouen Cxc ?...

Cxci ?...

Commentaar op het Hooglied

(9)

Cxcij ?...

Cxciij ?...

Cxciiij ?...

Cxcv ?...

Cxcvi ?...

Cxcvij ?...

Cxcviij Die derde graet Cxcix Der bruut lof Cc Hoe die dochtren nv die bruut prisen

Cci ?...

Ccij ?...

Cciij Hier beghint die derde boec Cciiij Die text uander lettren Ccv Hoe sinlicheit bedrieghet Ccvi ?...

CCvij ?...

Ccviij ?...

Ccix ?...

Ccx ?...

Ccxi ?...

Ccxij ?...

Ccxiij ?...

Ccxiiij Hier beghint dat vierde boec Ccxv Hoe die bruut uut gaet ende wint die heiden te gode

Ccxvi Hoe die sunamite brenghet voor den brudegom mandra\gora uander heidenscap

Ccxvij ?...

Ccxviij ?...

Ccxix Hoe die bruut den brudegom hout ende mit hair leet

Ccxx Hoe men te gode climmet mit minnen

Ccxxi Hoe die bruut rust nader verga\deringhe hairs lieuen

Ccxxij Hoe der synagogen uerwondert vander groter hoocheit der

bruut mandragora

Ccxxiij Die brudegom die bruut wairnt uan ualle

Ccxxiiij Vander minnen starcheit Ccxxv Den lof der ware minnen Ccxxvi ?...

Ccxxvij ?...

Ccxxviij ?...

(10)

B1ra

Hier beghinnen die boeken die ghe\heten siin cantica canticorum

GOd here almachtich wijs ende goet Alles goedes vtevloeiende uloet Want alre dinc bistu beghin Mer beghin ginc di nye in 5 Du waers ye dattu nv bist

Al ende heuet di ooc ghemist Nochtan bistu sonder miswende Alre dinc beghin ende ende Want in diinre godliker cracht 10 Heuestu alle dinc ghewracht

In wijsheit voeghestu alle dinc Wat ye wesen ane vinc

B[i] waire dueghet behoutstuut al Dat durende is groot ende smal 15 Wattu in di seluen bist

Can gheenre creaturen list E ... wanttu onbegripelike Bist in alre grootheit rike In di moghen wi allene kinnen 20 Wattu bist tot ons in minnen

Mer rechte gheloue can ons leren Hoe wi sullen onse sinne keren Te di. dat wi moghen verstaen Dat wi in dine kennisse gaen 25 So veer alst moghelijc mach wesen

Dair wi ter sielen bi ghenesen Enen god ghelouen wi Van beghinne clairlijc vri

Die emmer sonder einde sal duren 30 Scepper alre creaturen

Een god ... s sonder verdriet Dair an ghebrec mach comen niet Want ... bair

Ende onuerg[an]ghelijc ouer wair

Commentaar op het Hooglied

(11)

B1rb

35 God is bi namen ondersceden In drien personen mit groter reden Vader soen ende heilighe gheest Gheloue leert ons alre meest Dat dese heilighe namen drie 40 God wairlijc siin ende waren ye

Hier bi ghelouen wi dat god is Ende kennent seker ende ghewis Mer dat hi in hem seluen siet Mach creature gheweten niet 45 Sonder die godlike menscheit

Die kerst allene is bereit Mer wi sullen biden raden Sinte pouwels gaen mit staden In dien dinghen die wi sien 50 Ende dair vte sine kennisse tien

Bi sterchede. bi grootheit. bi figuren Die wi sien in creaturen

So merken wi ende proeuen wale Dat een scepper altemale 55 Bouen al in eren staet

Want alle werc in prise gaet

Siins werkers. ende uoir alle makinghe Looft men den maker sonderlinghe Die mensche die bi des appels vorme 60 Ende uerradenisse des worme

Van siins sceppers kennisse ginc Die most bi redenliker dinc Weder nemen sinen keer Ende weder gaen tot onsen heer 65 In bekennisse siinre werke

Ende pinen hem mit alre merke Wederstaen den fellen worm Die hem bedroech in slanghen vorm Ende climmen dus in gode weder 70 Die langhe hadde ghelegen neder

Dus comen wi inder kennissen gods Ende inder minnen siins ghebods

¶ In drien pointen die men vint

In creaturen doen ons bekint

(12)

B1va

75 Dat in hem seluen god moet siin Macht. wijsheit. ende goetheit fijn

¶ Ten eersten dat hi wesen heuet Ghegheuen alle dinghe die leuet Ende niet en leuet ende nochtan is 80 Dit wiset sine moghentheit gewis

¶ Dat ander is der creaturen Ordinancie ende figuren

Dair bi bekennen wi sine wijsheit Die an allen dinghen leit

85 Sine goetheit wi verstaen Want wi alle dinc sien gaen Ende duren als hijt heuet gestelt Want sonder hem wart al gheuelt Nu ionne ons here dat wi uolstaen 90 In gheloue ende dat wi gaen

Salichlike in dinen kinnen Ende dat wi di te rechte minnen En wat ons is uerborghen hiere Dat toen ons dair in ware maniere 95 So dat wi emmer di bescouwen

Ende hoede ons uander helscher rouwen

J Hoe dat God alle dinc maecte ende Lucifer viel

DOe god woude maken alle dinc Ende creature wesen ontfinc

Doe maecte hi die enghele ende hair nature In scoonheit ende in clare figure

5 Ende verchieretse mit reden Ende gaf hem vrien core ter steden Doe verhief hem een te hant Want hi hem bouen dander vant Sere voirbair ende scone 10 Dat quam hem ten groten hone

Want hi woude gode gheliken Des moeste hi uan danen wiken Ende wart lachterlike verstoten Doir houairde mit sinen ghenoten 15 Ende wart ter hellen ghesant

Lucifer was dese ghenant

Commentaar op het Hooglied

(13)

B1vb

Ooc makede god hemel ende airde Ende alle dinc na siinre wairde Na sinen doene na sijnre figure 20 Ende ondersceide alle creature

Den hemel gaf hi ommerinc Dat hi beluket alle airtsche dinc Ende verchierden mitten sterren Der zonnen gaf hi sonder merren 25 Hair clairheit dair si mede verlicht

Die lucht ende dat die airde dricht Dat water sciet hi uander airden Ende hiet elkerlijc ghewairden Van creaturen ende van dieren 30 Wijslike in menigher manieren

Planeten ende elementen

Maecte hi onder den firmamenten Die op ter airden nacht ende dach Dienen als men sien mach

35 Dair om heeft god die lucht ghe[ghe]uen Die men siet om dairde zweuen

Dat si den menschen ende dander dieren Bequame si in hare manieren

Hi heuet die lucht ooc menic[hf]oude 40 Ghetempert mit hitten ende mit coude

Ende mit reghen ende mit winde In al desen ic oirbair vinde Want die airtsche creaturen Mochten langher niet gheduren 45 Sonder dit ende uele mere

Dat noch ghemakede onse here Dairde gheuet ons lijfnare Van gods miltheit hair en tare Hi ghebeit sonne ende mane 50 Dat si in eenpairliken ghane Desen tijt ons ondersceiden Dair wi in dit leuen leiden Al sine gaue ende sine werken Can niement sonderlinghe merken 55 Dair is so uele ende si ... [gr]oot

Datse niement can al bloot

(14)

B2ra

Begripen of bekennen al Want bi hem is groot ende smal Dat was ende is ende noch sal siin 60 Dats uan al siinre doghet fiin

Bi aldus ghedanen werken

Moghen wi wel mit wairheit merken Dat god groot is wijs ende goet Die dit al gheuet ende do[et]

65 Wi sullen onse so keren Te hem in loue ende in eren Dat wine te rechte minnen Ende anders ghenen god kinnen

IJ Hoe die mensche viel

Na dat lucifer was verstoten Vanden hemel mit sinen roten Makede god dair om den mensche Dat hi besitten sal den wensche 5 Siins hemelrijcs vair of die quade

Gheuallen waren mit onghenade Hi makede adam den eersten man Ende sende hem enen slaep dair an Ende nam een ribbe wt sinen liue 10 Die hi makede tenen wiue

Ende gafse hem tere ghesellinnen Dair stichte hi rechte echtscap in minnen Hi setten inden paradijs

Ende uerboot hem vanden rijs 15 Der cunst des goeden entes quaden

Teten bi enigher staden Des hi alte scier vergat Want hi uanden appel at Ouermits des duuels rade 20 Diene brocht in groten scade

Die hem toonde in ere slangen vorm Dus bedroech die felle worm Hem dat hi gods ghebod brac Dat god swairlijc an hem wrac 25 Ende an allen menschen kint

Als men noch die wairheit vint Hi stacken vten paradise

Commentaar op het Hooglied

(15)

B2rb

In droefheit menigher wise Die wi noch in allen daghen 30 Liden moeten ende bedaghen

Dair ginc die mensche vier kennisse Gods. ter uerghetenisse

Want hi ontfinc drie zware vloeken Die wi alle daghe besoeken 35 Verghetenheit ende ooc den doot

Ende in naturen crancheit Dus wart die mensche bedreuen Ten doden uanden leuen Ende uanden paradise ter hellen 40 Dair niet ende is dan quellen

III Hoe Gods minne anden mens\che bleef ende makede vrede tot MArien

AL had die mensche gode ghelaten Ende daelde in des duuels straten Nochtan en woude god niet begheuen Den mensche. mer is bi hem bleuen 5 Mit ghenaden ende mit minnen

Ende liet hem seluen een deel kinnen So dat bleuen die oude vadre An sinen dienst te gadre Adam. abel. ende seth

10 Dese hadden hem te gode gheset Dair na enosh die began

Eerst gode te roepen an Dair na enoch wart ghevurt Int paradijs dair hi noch duert 15 Dair na was god mit siinre hoeden

Ende bescudde noe den goeden Dat hi int water niet en verdarf Doet al uander diluuien starf Sonder noe ende dat mit hem was 20 Binder arken doe ghenas

Dair na mit sem. eber tharen

Was god. ende mit abraham twaren

Die louede hi dat bi sinen sade

Dat volc vinden soude ghenade

(16)

B2va

25 Dien vant hi ghelouich ende wair Dien benedide hi dair

Ende hieten al die manne besniden Die hem toehoirden tien tiden Ende makeden uan goede so rike 30 Dat nieman doe was siin ghelike

Dair na was hi mit ysaac Dair na an iacob hi hem trac Die israel ooc was gheheten Xij kinder had hi als wijt weten 35 Dair iudas of was die meest

Want hi uan hem coningen leest Joseph was dair een ghenant Die in egipten was ghesant Bi wien dat iuedsche diet so wies 40 Dat pharao sochte hair uerlies

Dair na moyses gode becande Inden doirne die dair brande Sonder deren als hijt vernam Macht uan gode hem dair anquam 45 Bi wien hi dair na scier verloost

Tuolc uan israel ende vertroeste Ende leidet ouer dat rode maer Doir die woestine mit pinen zwair Ende bracht in vreemden lande 50 Bi gode onder uele uiande

Die si versloeghen ende verdreuen Ende des lants gheweldich bleuen God leerde moyses die wet

Ende heuet hem sine ghebode gheset 55 Die hi den ioden uoort gheboot

Te houden. dair na bleef hi doot Ende god uercoes dos iosue Die den heiden dede we

Want hi versloechse ende hilt dat lant 60 Dat hi rike ende scone vant

Ende deilet doe mit rechten loten Den gheslachten ende haren roten Dair na uercoes god die rechter Die der ioden vore vechter 65 B2vb|Altoes waren bi gods helpe

Op die heiden die waren gelpe Hier of was samuel die leste Gods vercoren entie beste Die ooc gods prophete was 70 Dair israel bi ghenas

Vanden heiden philistiin Dair na begonden doe te sijn Coninghe. dair deerste of was Saul die scorte der heiden pas 75 God was mit hem so langhe

Dat hi was in gods bedwanghe Oetmoedelike mer doe houairde In hem quam viel hi ter vaerde Dair na quam uut ware lesse 80 Die stam uanden wortel yesse

Commentaar op het Hooglied

(17)

Dair die reine roede vut sproot Die ons loste vter noot Dat was die coninc dauijt Die gods vrient was al sijn tijt 85 Vte wien. die reine maget quam

Dair god menscheit of nam Na dauid quam salemon Die mere was in sinen doen Dan enich coninc die was so groot 90 Nerghen uant men siin ghenoot

God die hadden uercoren

Om dauids minne langhe te voeren Dat hi hem bouen alle man Brocht goet macht ende wijsheit an 95 Hier of latic nv ghebreken

Want ic moet er na of spreken Eer dit dichte comt ten einde Die gheest gods si mi ghehende Dat ic uoort so moghe volscriuen 100 Datter lere of moghe bliuen

Dair na langhe in menigher tijt

Waren uele coninghen zijt

Mar om die lieue uan dauit

Dat rechte gheslachte voort besit //

(18)

W4ra

// Dat si mi helpe ende uerlichte Dat ic uolbringhe so dit ghedichte Dats alle die verbetert werden Diet vernemen op deser aerden 5 Beide an liue ende anden geest Des gheue ons cristus uolleest

¶ Die derde redene is die lere Die hier in heuet onse here Gheset mit sinen sueten geest 10 Want die boec uan minnen meest

Spreket: god selue is minne Ende wie hier toekeert sine sinne Dat hi hoirt ende wel verstaet Ende sine werke dair na zaet 15 Ic hope hi sals te beter wesen

Die uan sÜnden wil ghenesen Is hi dair inne ende is hi niet In sÜnden ende hi hem dan besiet Bider lere uan desen boeken 20 Ontgaet hi aldes duuels hoeken

Dair hi die sielen mede vaet Al dien therte te gode staet Bidt dat ic uolbringhen moghe Dair ic na ghere ende poghe 25 Dat gode ontfangelijc moete sijn

Ende marien der maghet fijn Ende alle diet horen ende merken Ende gairne mit wille dair na werken Dat sijs ghesterket werden in gode 30 Ende in minnen sire ghebode

So dat wi alle na desen leuen Emmermeer werden bescreuen Inden boeke uanden leuen Dat moete ons god eweliic gheuen

Vij een ander sprake uan minnen

DOet die minne so verre hadde bracht Dat toe moste gaen dat was geacht Van gode ye voir alle beghinne Doe roerde god mit sinen sinne 5 Die reine suuere maghet

Commentaar op het Hooglied

(19)

W4rb

Die hem doe allene behaghet So dat si mit staden sinne Hair keerde an gods minne Maria dese maghet hiet 10 Als die enghel voren besciet

Doe si van gode wart vercoren Eer si uan moeder wart gheboren Nv legg[en] ... [n]eder

Tot dat ic dair toe come weder 15 Dat ic na der scrift ghelach

Vorder dair of spreken mach O minne ghebenedide minne Die ye wairs voir alle beghinne Bi di is ons salicheit inne 20 Ende der hulden gods ghewinne

Bi di is alle dinc ghemaect Minne bi di is niet misraect Bi di wart alle quaet gheswaket Ende al goet te rechte ghesaket 25 Bi di so werden alle ghedacht

In goede gheroert al ere uolbracht Bi di wart al werc uolwracht Ende alle dinc voer gode gheacht Bi di wert der sonden boet 30 Bi di crighen wi touerste goet

Bi di heb wi ter doghet spoet Bi di niement quaet en doet Bi di leuet al dat leuet Bi di god alle gauen gheuet 35 Bi di emmer niement sneuet

Bi di men alle gracie heuet Bi di wart ooc ghegheuen glorie Bi di der salicheit memorie Comet ende der sonden victorie 40 Bi di bekent men alle hystorie

Bi di comet alle wairheit voort

Bi di en wart gheen recht versmoort

Bi di wart alle lere ghehoort

Bi di ontfaen wi gods woort

45 Bi di werden wi in gode gheset

(20)

W4va

Bi di ontfaet god onse ghebet Bi di is al quaet ghelet Bi di is salich beide wet Sonder di en heuet gheen here 50 Durende lanc goet ende ere

Sonder minne mach nemmermere Doghet siin of rechte lere

Sonder minne doech geen present Sonder minne doech geen conuent 55 Sonder minne ist ombekent

Voir gode wat men doir hem sent Cortelike alle dinghe

Ombequame sonderlinghe Voir gode ende inder werelt ringhe 60 Wat niet heeft aneghehinghe

¶ Ay minne die god selue bist Verlene mi sin ende list Dat ic in miins leuens vrist Minlike diene onsen here crist 65 God door sine suete minne

Verlichte nv mine sinne Dat ic salighen ende ghewinne Van desen dichte dat ic beghinne Ghif mi tscriuen ende dichten 70 Entie wairheit so verlichten

Dat ic die lude mach berichten Mit rechter lere sonder plichten Van minnen is mi ane comen Te dichten des ic nauwe wil gomen 75 Dat ic dair mede moghe vromen

Alle menschen niet hem somen

VIII Hoe Salomoen dit boec makede

Salemon die wise man Sach drie hoghe pointen an Dair alle doghet in wart ghesaet Ende gheuoeghet na rechte staet 5 Dats wijsheit macht ende goetheit

In desen drien leghet salicheit Bi desen drien wart gheroert Die siele ende ter doghet gheuoert

Commentaar op het Hooglied

(21)

W4vb

Wijsheit doet die doghet beghinnen 10 Macht uoluoert si wel mit sinnen

Goetheit hout die doghet ghestade Ende bequame in gods ghenade Wijsheit ons ghelouen doet Macht gheuet inder hopen spoet 15 Goetheit uolmaect al in minnen

Ende uollent dat wi beghinnen Dese drie pointen siin op drie staet Gheuoeghet dair die mensche in gaet Tallen dinghen die hi doet

20 Siin si quaet of siin si goet

Dats in beghinnen ende in voortuaren Ende in uol einden sonder sparen Want wijs gheloue behoeft den ghenen Die goet beghinnen ende gode menen 25 Sterke hope hebben moet

So wie uoort uaren sal in spoet In stadicheit mit caritaten Moet hem elker mallijc zaten Die uolmaect sal sijn te gode 30 Ende vaste bliuen bin siin ghebode

Salemon die dit al proeuede Ende wat ter salicheit behoeuede Makede ons mit wijsheit groot Drie boeke dair hi in besloot 35 Die leringhe uan elken staet

Ende gheuet telken gansen raet

¶ Deerste boec prouerbia heet Dat bediet bispele ghereet Want hi inden boeken leert 40 Elker mallic die hem keert

Ter doghet hoe hi die beghinne Ende mit wijsheit vast ghewinne In bispele hi die wijsheit leert Ghi die kinder toe keert 45 Niet die kinder sijn uan ioghet

Mer uan wijsheit ende uan doghet

Als hi selue dair in seghet

Kint der wijsheit wech die leghet

(22)

W5ra

Voordi: dien sal ic di tonen 50 Hoorstu mi al sonder honen

Enten weghe der rechticheit Sal ic di leiden wel ghereit

¶ Tander boec dat salemoen Makede uan wijsliken doen 55 Dats ghemaket ende bescreuen

Hoemen ydelheit sal begheuen Ende wat die werelt ons toont Want si ten lesten qualike loont Ende datmen vromelike sal varen 60 Mit salicheit al sonder sparen

Ecclesiastes heet dit boec Die siinre woorden heuet roec Hi vint ten eersten in sijn beghin Want sine lere ons bringhet in 65 Ydelheit der ydelheit

Spreket hi ende al ist ydelheit Dat duut der werelt goom Is al ydelheit ende droem Die werelt heuet anders niet 70 Dan ydelheit ende al uerdriet

Des salmen si billic versmaden Ende houden ander gods ghenaden Als hi inden einde besluut

Vanden boeke dair het gaet wt 75 Dat god ten oirdel al sal bringhen

Dat wi an ons hier verhinghen Ist uan duechden of uan sonden Dat wart dair gheloont ten stonden

¶ Hi makede ooc dat derde boec 80 Wie te kennen heuet roec

Weten wille wat het leert Hi is ter salicheit ghekeert Des boecs lere is also goet So wie dair an keert sinen moet 85 Dat hi die lere dair of wil smaken

Hi vint dair in die hogheste saken Die den mensche moghen tien Te gode: ende alle dinc te rechte zien

Commentaar op het Hooglied

(23)

W5rb

Cantica canticorum

90 Heet dit boec allene dair om Dat uan bruutliker minnen

Spreket ende hoemen gode sal kinnen

IX VAnden drien vianden der doget

Dit boec heb ic an ghenomen Te dichten hier bin ic toe comen Om dat ic minne gherechte minne Ende om die rechte coninghinne 5 Maria die suete bruut

Die ons brochte den saligen druut Die uoir ons allen manlijc vacht Dair hi uerwan des duuels cracht Mer drie uianden ontsie ic zere 10 Die alle man nemen hair ere

Die nidich siin. dwaes. ende verkeren Al datmen ter doghet mach leren Die nidighe benijt alle doghet Hine wart nemmerme verhoghet 15 Van weldaet als hijt vernemet

Dat den goeden wel betemet Die dwaes en achtets niet Wat hi hoirt of wat hi ziet Dair salicheit of ere an leghet 20 Wart hem wijsheit voer gheseghet

Dat is hem anders niet dan spod Voir sulke lude behoede mi god Mer wairlijc ic moet emmer lien Ende in wairheit mi so vrien 25 Dat ic niement wille sparen

Want wairheit sal altoes voluaren Dair si ter salicheit tiet

Der quader wairheit maket verdriet Ic spreke mit salemon ouer al 30 Der dwaes is onghetallic ghetal

Mer die nv willen wesen wijs Enter werelt hebben prijs

Van wijsheit dair siin vele bedroghen

Rechte wijsheit is hem ontuloghen

35 Die nv set sinen zoec

(24)

W5va

An wairlike wijsheit die heet cloec Mer hi is mit loosheit ghemanct Want cloecheit menighe doget cranct Loes ende ualsch heet men nv cloecke 40 Ende tiet si ter wijsheit boeke

Dair si nie in worden ghescreuen Want die cloekelike dus leuen Dat siin die die plumen striken Ende der ualscheit emmer wiken 45 Ende als die heren doen ongheuoech

So uolghen si der quaetheit ploech Ende spreken die heren hebben recht Ende maken dus der wairheit plecht Dese dwaes ontsie ic sere

50 Dair uore behoede mi god here Die verkeren mit haren anghen Die gheliken wel der slanghen Die yeuen ende adam verriet Want als die quade doghet siet 55 Ende hoort dat hem niet becoomt

Alle doghet hi dan verdoomt Ende dat goede maect hi quaet God hoede mi voir siin baraet Mer is iemen die hier vernemet 60 Dat der wairheit niet ghetemet

Hi comes teghen mi te kiue Ic antwoorde in minen liue Heuet hi recht ic wil hem volghen Ende dair om niet siin verbolghen 65 Meer op ene dinc ic mi verlate

Ic wil gaen die ghemene strate Die die heilighe lerers ghinghen Doe si bedieden dese dinghen Vut haren monde wil ic dichten 70 Dair na die glose mi berichten

Dair om bid ic al den ghenen Die gode mit rechter minne menen Dat si voer mi minnentlike Bidden dat ic salichlike

75 Beghinnen moet. ende voort uaren

Commentaar op het Hooglied

(25)

W5vb

Enten einde so bewaren Dat ics te goeden einde come Gode teren ende dien ter vrome Allen diet sullen horen lesen 80 Gods gheest moete mi bi wesen

Die mine sinne so berichte Dat ic sonder sonde dichte Ende uoleinde sonder scame Dair om beghin ic in gods name

X Hoe die boec gheheten is

DIt boec heuet die name ontfangen In duutsche. sanghe der sanghen Want bouen alle sanghe gaen Der minnen sanghe die hier in staen 5 So wie wil desen sanc wel singhen

Moet twee sanghe sonderlinghen Hebben te rechte ouer songhen Dair dese sanc is wt ghespronghen Die sonder gaet bi drien sanghe 10 Vten sonden ouerlanghe

Dair om salhi telken ganc Singhen gode lof ende danc

¶ Ten eersten als hi is ontuaren Vten sonden salhi twaren 15 Singhen dat moyses doe sanc

Doe hi liet pharaons dwanc Ende mitten sinen egipten liet Ende quam inder woestinen verdriet So langhe als wi sijn in sonden 20 Sijn wi in egipten ghebonden

Ende wi mit rouwe ontulien Ende biechte laet onse sonde sien So moghe wi gode billic singhen Ende lof ende danc hem ane bringhen 25 Dese sanc is ons beduut

Biden sanghe die ouerluut

Moyses sanc doe hi was comen

Ouer dat mere te sinen vromen

Wanderen sal hi noch hier naer

30 In die woestine die is zwaer //

(26)

B3ra

// Die godheit wilde die menscheit truwen Ende hem seluen dair an vernuwen Inder menscheliker nature

Om dat si worde in minnen pure 5 Dair om gaf hi hair doe ghichte

Want hi alle dinc om hair stichte Hi gaf al onder smenschen voet Sine boden waren vroet

Dat waren die vadren patriarken 10 Die mit woorden ende mit werken

Gods wille altoes verkenden Ten lesten doe hijt woude enden Sende hi an hair sine propheten Die der menscheit lieten weten 15 Dat gods sone an hair wilde comen

Ende truwense tharen vromen Ende condighen hair in menigher wijs Der hogher godheit groten prijs Nochtan en conde die menscheit niet 20 Te gode hair so gheuoeghen yet

Dat si den gods sone mochte ontfaen Ende gans in sire minne staen Also sere was si verladen

Mit sonden ende mit quaden daden

XIIJ Hoe God ander menscheit quam

DOe gods minne niet en vant Die menscheit so ghereet te hant Dat hem conde yemen voeghen Dair toe dat hi gode ghenoeghen 5 Mochte. so dat hi wairdich ware

Gode tontfaen openbare Does vercoes gods minne vut Ene maghet ende ene bruut Die uan allen sonden vri 10 Was ende ootmoedich dair bi

So dat si gode an hare toech Mit oetmoeden die te voren vloech Vanden mensche om siin oetmoet Dit was maria die maghet goet 15 Gabriel die trouwe bode

Commentaar op het Hooglied

(27)

B3rb

Wart ghesent te hare van gode Die hair dat wel liet verstaen Dat si den gods sone soude ontfaen Ende si soude die gone wesen 20 Dair alle menschen bi souden genesen

Een kint soude uan hair comen Dat men ihesus soude nomen Dat soude mensche siin ende god Ende ouer al gaen siin ghebod 25 ¶ Hier of wort die reine maghet

Bi reden salichlike versaghet Si wiste wel dat in haren sin Mans begheerte niee quam in Dair men kinder bi naturen 30 Menschelike mochte of bÜren

Mar die enghel gabriel Troeste dese maghet wel

Ende sprac dat uan gode soude sijn Dat si ontfinghe dat kindekiin

35 Die heilighe geest soude in hair comen Bi dien soude si tonser vromen Een kint ontfaen ende ghebaren Ihesus soude het heten twaren Maria die wel was bereit 40 Alte doene dat god beheit

Si antwoirde den enghel doe Siet hier gods dierne ende hoe Dine woirde nv siin gheuallen So ghescie mi oec mit allen 45 Merke mensche na desen duden

Dese woirden te rechte luden Hi come ende cusse mi Des bruut ic te rechte si Cussen dat is mont an mont

50 Ghedincket ende maect vrienscap cont

¶ Dair om sprac die reine maghet

Die in gode dat wel behaghet

Gods mont dair siin woort vut gaet

Cusse mi ende gheue mi raet

55 Ende wat siin wille is dat ghescie

(28)

B3va

In sinen wille gheuic mie

Die heilighe gheest quam hair doe in Ende gaf hair der godheit ghewin Dair si ihesum of ontfinc

60 Ende maghet ende moeder dair mede ginc Al na moederliken zede

Mer ghene vlecke was dair mede Noch geen wee noch geen swairheit Aldus quam doe die menschelicheit 65 Mitter godheit alte samen

Dit was ene brulocht sonder scamen Dus is der minnen wille uolgaen Nu god die menscheit heuet ontfaen

XIIII Van drierhande personen die hier te gader spreken vander brulocht

Eer wi uoort ter glose varen Moetic een luttel hier verclaren Dair verstandenisse of sal comen Die na deser lere gomen

5 Wi sullen redenlike verstaen Dat in desen boeke gaen Vier personen die al uan minnen Spreken wat si doen bekinnen Die bruut spreket ten brudegoom 10 Die brudegom weder mit goeden goom

Spreket si an. ooc spreect die bruut Tharen spelen ouer luut

Ende die brudegom spreect oec mede Tsinen ghesellen in uele stede 15 Dair om moetic uan einde toorden

Scriuen elker mallics woorden Naden personen moetic mi voegen Entie glose rechte loeghen Nv sulwi al hier verstaen 20 Dat wi te bet den sin ontfaen

Van drie brulochten sal ic scriuen Die men mit gode hier bedriuen Mach: ende sal ter salicheit

¶ Teerste hoirt dair toe ghereit 25 Hoe god entie menschelicheide

Commentaar op het Hooglied

(29)

B3vb

Vergaderden in marien beide Dair om sal ic openbair Vander maget dit maken clair Want si was die reine zale 30 Dair in die brulocht alte male

Ghesciede doe die twee naturen Vergaderden in saligher vren

Ende mensche wart god ende god mensche Nochtan bleef elc gans na wensche 35 Yeghelike in sijnre nature

Twe in enen vleesche pure

¶ Dander brulocht sulwi merken In cristum ende der heiligher kerken Dat heten wi die kerstenheit 40 Die te gode is gheleit

Dese brulocht wart ghedaen Doe cristus ginc ant cruce staen Dair vergaderden doe ghereit Cristus entie kerstenheit 45 Want na kerst siin wi gheheten

Alle kerstine suldi weten Dese trouwe noch vaste duert Die emmer en wart verstuert Die kerstenheit mach pine liden 50 Mer sine mach in ghenen tiden

Veruaren dat si wart te niet

¶ Die derde brulocht ons ghesciet Tusschen cristum onsen here Enter sielen mit groter ere 55 Als die siele mit ganser minnen

Te gode voeghet so hair sinnen Dat si vter weelden gaet Ende hair te male in gode zaet So dat si anders niet en gheert 60 Dan dat hair van gode weert

Dese brulocht ghesciet te wensche

Salichlike in elken mensche

Als hi te male wart gheuoert

In gode uan sonden omberoert

65 Van desen brulochten alle drien

(30)

B4ra

Moetic dese glose tien Ende elkerlijc dat sine gheuen Als ter wairheit best comt euen

¶ Die vierde brulocht latic bliuen 70 Want dair en wil ic niet of scriuen

Mer als die brudegom sal comen Te middernacht tonsen vromen Dair men vrilike roepen sal Gaet vut ghemoet hem ouer al 75 Ende wi dan gaen mit bliden zinne

Mit hem ter brulocht inne So sulwi dan die brulocht zien Dair ons nemmer vte tien Mach enigherhande sake 80 So bliuen wi ewelike te ghemake

Ende wat onse herte begheert Dat en wart ons niet verspaert Van marien heb ic gheseit Hoe si begheerde gode ghereit 85 Te cussen ende an hair te drucken

Dair wi salicheit vte plucken

Souden: ende wie mach dat volscriuen Hoe dicke si bouen alle wiuen Reine custe dat suete kint 90 Ihesum dat si zere mint

¶ O lippen mont ghebenedijt Dair alle ulecke op vertijt Die wairdich te cussen wairt Den gods sone die onghespairt 95 Ons mit sinen bloede looste

Ende in salicheit vertroeste

¶ Doe die menscheit hadde verstaen Ende dicken wairliken ontfaen Van uaderen ende van propheten 100 Die hair die wairheit lieten weten

Dat god selue soude comen In hare naturen tharen vromen Ende woutse nemen teenre bruut Sprac si uan minnen ouer luut 105 Want si uan minnen was ontfenget

Commentaar op het Hooglied

(31)

B4rb

So dat si siins willen ghehenghet Si sprac hi come ter seluer stonde Ende cusse mi mit sinen monde

¶ Dit woirt is aldus te merken 110 Die mi mit woorden ende mit werken

So dicken heuet them gheroepen Hi come selue mi copen

Ende siin mont cusse selue mi Dat spreket ic beghere dat hi 115 Come tieghenwoirdichlike

Ende lere mi salichlike

Mit siinre doghet: wat hi ghebiet Dat en wil ic laten niet

Ende dair ic mede mach uolstaen 120 In sine minne sonder waen

Hi come in sueter sameninghe Ende gheue der salicheit leringhe Ende bringhe mi der herten vrede Ende veriaghe mine blinthede 125 Ende allen twiuel driue uan mi

Dat ic altoes in hem si vri Ende make mi seker ende vast Te draghen siinre minnen last

¶ Dit cussen wart al uolbracht 130 Alst in gode was voirhacht

Doe die reine lere ons heren Wart gheuoert mit groter eren Ouer al die werelt breit Doe custe god die kerstenheit 135 Mitten monde sire scrifturen

Die die apostolen tallen vren Predikeden ende makeden cont Oec custe si voort gods mont Doe hair quam die heilige geest 140 Diese troest mit sire volleest

So datsi alle daghe meerde

Ende in minnen niet faelgeerde

Reden die die siele verclairde

Die si heuet van rechter airde

145 Te vrien kuer des willen. leit

(32)

B4va

Ende wijst ter rechter ondersceit Dat die gheest te rechte sal kiesen Dair hi niet ane mach verliesen Als die siele dan wel verstaet 150 Bi reden hoe dese werelt gaet Ende dat ghene ghestadicheit In haren dinghen is gheleit So merket si of enige dinghe Hair behaghen sonderlinghe 155 Si merket hemel airde locht

Ende wat hier heuet der airden vrocht Ende menigherhande ander saken Die god woude om den mensche maken Doch proeft si wel dat dinc ne ghene 160 Bi hem seluen is allene

Mer dat wesen moet ene macht Die alle dinc heuet ghewracht Vte desen proeuen tiet si dan Dair si gode meest comet an 165 Ende merket dat hi allene is here

Ende gheweldich emmermere Dair na doet hair gheloue verstaen Wat si te rechte sal aneuaen Ende hoe si gode mit allen sinnen 170 Dienen sal ende altoes minnen

Mer als si proeuet in rechter merken In hare uerlossinghe gods werken Die cristus heuet doir hair gedaen Dair si mede hulde heuet ontfaen 175 Dair si te uoren verloren was

Dus merket si hoe si ghenas Ende minne wert in hair ghemeert Ende an cristum al ghekeert

XV Van drien pointen der minnen

Drie pointen siin die therte roeren Ende inder dinghe minne voeren

¶ Teerste is doghet sonderlinghe Die men kent anden dinghe 5 Wat die herte te minnen kiest

Anden goeden men niet verliest

Commentaar op het Hooglied

(33)

B4vb

¶ Tander point dat is ghicht Die die minne bet uaster sticht Want mit rechter minnen gauen 10 Salmen altoes die minne lauen

Dit en seggic dair bi niet Dat minne staet bi ghichten yet Mer als ghichte uan minnen gaet Die ghichte uan minnen danc ontfaet 15 Mer gheefmen om datmen sal minnen

So moet die ghichte die minne uerwinnen Ende men mint die gaue dan mere Dan den gheuer dats onnere

¶ Terde point die werke siin 20 Die uan minnen draghen scijn

Want die werke die uan minnen comen Siet men wel ter doget vromen Dit siet die salighe bruut wel an Hoe si uan gode eerst began 25 Hi is een uolcomen goet

Ende alre goede een vloeiende vloet Bi hem siin wi dat wi siin

Dat is sine goetheit fijn Sonder hem mach wesen niet 30 Ende als die bruut die werke siet

Die hi doir hare heuet ghewracht So comt si vut hairre macht Van rechter minnen diese roert Dan wart si in hem gheuoert 35 Mit herten dien si zere begaert

Ende dien uander minnen aert Spreken wille ende selue sien Ende soetheit uan minnen tien Ende spreket mit begheerten groot 40 Wair is miins herten ghenoot

Hi come te mi talre stonde Ende cusse mi mit sinen monde Dat spreket. hi come selue te mi In wien ic worden ben so vri 45 Van minnen dat dinc en gheen

Anders minne dan hem alleen

(34)

B5ra

Ende gheue mi hulpe ende raet Want mi campelike altoes staet Ende roere mi mit sijnre lust 50 So bin ic suetelike ghecust

¶ Die derde brulocht dus beghint Dair die siele wel in vint Den brudegom der salicheit Van wien hair is altoes bereit 55 Chierheit uan alrehande doghet

Dair si zere mede wart verhoghet Ende si bliuet in hem ghestade Behoet uan sonden ende uan quade

XVI Van drien vreden die Adam brac

DOe adam onghehoirsam wart Quam hi in veden swair ende hart Want god enter enghelen scare Veden den mensche langhe dair nare 5 ¶ Drierhande vrede hi verloes

Bi onurede die hi vercoes

¶ Deerste was die vrede des tijts Want des haets ende des nijts Wart uele op airtrike ende noch is 10 ¶ Dander is herten vrede ghewis

Die ons adam hadde verloren Des wi noch dicken liden toren

¶ Die derde was vrede der ewicheit Die allen menschen was ontseit 15 Eer dat suete kint ihesus

Der menscheit gaf des vreden cus Dair hi ons mede weder gaf Den urede die ons adam nam af

¶ Ter eerster bruloft quam die vrede 20 Des tijts hier of seit ter stede

Een prophete dese woort Vrese sal siin als hi comt voort Entie enghelen singhen vrede Den luden uan goederwillichede 25 Dit was ter werelt openbare

Want in alle sine iare Was ouer al die werelt vrede

Commentaar op het Hooglied

(35)

B5rb

Ende pais in ghestadichede

¶ Des herten vrede ons god ooc brocht 30 Inder kerstenheit brulocht

Want doe hi was van dode verresen Als wi inder ewangelie lesen Sprac hi mit sinen sueten monde Sine iongheren te menigher stonde 35 V si vrede den latic v

Ic gheue v pais ende vrede nv Desen vrede ontfinc die bruut Inden apostolen ouerluut Want die heilige .xij. gods boden 40 So wat si leden in menighen noden

Hare herten worden niet ontsat Van ureden om dit noch om dat Mer si bleuen al ghestade In herten urede uan gods ghenade 45 ¶ Dair na doe die kerstenheit

Vaste meerde ende wart breit Mit confessoren ende martelaren Ende mit magheden harentare Al leden si die bitter doot 50 Ende menigherande pine groot

Nochtan worden si niet quijt Des herten urede tenigher tijt Mer si ontstonden in allen steden Ende sterkeden in verduldicheden 55 Ende noch heeft uast die kerstenheit

Des herten vrede so wat leit Of verdriet hair ouer gaet Si bliuet in des vreden staet Ende sal ooc in antekerst tiden 60 Die anxtelijc op hair sal striden

Des herten urede niet vertien Want si sal vaste an gode lien Dair si emmermeer sal mede Winnen eweliken vrede 65 Dats die vrede der ewicheit

Dair hier voren of is gheseit

Dair ysayas uele of sprect

(36)

B5va

Miin uolc sal sitten wel bedect In des ureden scoenheit groot 70 In die woninghe sonder ghenoot

Ende in rikeliker rusten Veruult uan allen herten lusten Dese vrede wart ghegheuen Der bruut gods na desen leuen 75 Inder brulocht die dan beghint Daer men niet dan vrede en vint Ende vroude sonder vergaen Want dat ewelike sal staen Ende want cussen een teken is 80 Des vreden ende der minnen ghewis

Dair om begaert altoes die bruut Gods cussen dair mede gaet wt Al onurede : ende pais gaet in Inder salicheit ghewin

85 Ende spreket recht in desen woort Die si uan minnen bringhet voort Hi cusse mi uan sinen monde Mitten cussen talre stonde

Dats geue mi urede ende sine ghebode 90 Dair ic mede uolsta in gode

Ende bliue gheuest in sire minnen Die ic beghere mit allen sinnen

XVIJ Wie wairdich is Gode te cussen

Allen die dit woort vernemen Macht niet wairdelijc ghetemen Dat si tcussen uan gods monde Moghen nemen tenigher stonde 5 Want cussen beduut minne

Ende rechte lieue uan gansen sinne Mit cussen uersoont men onurede Ende men maecter urede mede

¶ Vanden vrede heb di ghehoort 10 Mer hoort nv uanden cussen voort

Niement en vermoede hem des Dat hi wairdich si ghewes Te cussen den sueten mont Gods: hine si te male ghesont

Commentaar op het Hooglied

(37)

B5vb

15 Want die mit sonden is besmet Ende hem des cussens dan vermet Hi maket hem seluen ombequame Sinen vrienden ende bliuet in scame Och hoe menich is dire huden 20 In der kerstenheit der luden

Die beulect siin ende besmet Ende mit vulen sonden beset Ende nochtan in ghenen tiden Gode selue te cussen vermiden 25 Want als si gods lichame ontfaen

So cussen sine sonder waen Die nochtan siin in das ghelike In ualscheden dair si sijn rike Ende oec gheliken si sathan 30 In houairden die nie vrede ghewan

Ooc gheliken si pylate Die hem nie ter doget en sate Ende willen selue gode nemen Die niet en dorste des ghetemen 35 Dat si mit onreinen monde

Den mensche cussen tenigher stonde Die iet beter waren dan si

Tot desen mach god spreken tsi Dattu mi biets den vulen mont 40 Die ye ter quaetheit open stont

Dus doen dese gode lachter Ende setten hem in salicheit achter

XVIIJ VAn drien cussen

O mensche merke die wairdicheit Die di uan gode is bereit

Nochtan dattu wairs verloren Heuet hi weder di vercoren 5 Ende ghecocht mit sire doot

Ende weder brocht ter hopen groot Ende heuet di in allen sinnen Ghegheuen teken sire minnen Dair om uerstant wel ende vernem 10 Hoe du in minnen coms te hem

Dattu wairdelike sinen mont

(38)

B35ra

Cussen moghes telker stont So wie gode wille behaghen Die moet ootmoedelike draghen 15 Bitteren rouwe uan sinen misdaden

Ende comen sciere te ghenaden Ende cussen mit magdalenen Die voete gods mit bittre wenen Van herte om al sine sonden 20 So wart hi dair of al ontbonden

Ende die gods uiant was voren Wart siin vrient dan mituercoren Want het is ghemene sede Die misdoet tenigher stede 25 Die bouen hem is sinen here

Dat hi mit rouwen ende mit zere Om te betren ende te boeten Valle ende cusse siins heren voeten Dit dede maria magdalene

30 Des wart si uan sonden rene

¶ Dit doet die prophete verstaen Hi seit die duuel sal vte gaen Voir sine voeten. dat beduut Dats duuels werken vlien al wt 35 Als wi mit gansen rouwe comen

Te gods voeten tonsen vromen

¶ Dan sulwi te sinen handen gaen Van wien wi sine gauen ontfaen Ende cussen die wel minnentlike 40 Die ons maecte van duechden rike

Ende bescudde ons uan ghewelt Dat wi niet weder werden geuelt In sonden vandes duuels droch Des pleghen ooc die arme noch 45 Als men om gode hem geuet yet

Of hem doet hulpe in hair verdriet So cussen si der hulper hande Om die hulpe sonder scande Dus sulwi gods handen open 50 Wes hulpe wi altoes aneroepen

Dat si ons onthouden vast

Commentaar op het Hooglied

(39)

B35rb

Dat wi uol staen in alle last Ende dat si ons die gracie gheuen Dat wi niet meer in sonden sneuen 55 Mer dat wi altoes uolstaen

In duechden ende emmermeer voort gaen Beide mit crachte ende mit sinnen Blidelike in sijnre minnen

So moghen wi eeschen tsoete open 60 Dair wi die bruut ons heren roepen

Dat hi ons bringhe vriendelike Sine gracie die ons make rike Ende ueruolle mit siinre minnen So dat uan buten noch uan binnen 65 Ghene dinghe wesen moghen

Die ons uan sire minne toghen Dat meent: dat hi sinen geest Ons vriendelike gheue te uolleest Die ons altoes in hem behoede 70 In ganser minnen mit oetmoede

XIX Een vraghen inder glosen

Mit rechte mach ons dinken wonder Hoe dit woort is so besonder Dat hier spreket. hi cusse mi Mitten cussen ende dair bi 5 Set hi siins monts. dese sprake

Meent emmer sonderlinghe sake Hier mede willic die uerwinnen Die spreken in haren domme zinnen Dat dit boec heuet salemoen 10 Ghemaket uan siins wiues doen

Die dochter was als men doe vant Des conincs uan egipten lant Datter wairheit en is niet Als men in desen woorden siet 15 Want dit boec in allen saken

Moeste die heilighe gheest al maken Diet salemoene voort scriuen liet Als men openbare hier siet

Dat hi die brulocht soude bescriuen

20 Die emmer moet ghestade bliuen

(40)

B35va

Van gode ende uander kerstenheit Anders wart so ghenoech gheseit Hi cusse mi ende anders niet Dat uerstonde wel alle diet 25 Of hi cusse mi mit sinen monde

Dats gheuoech ende ware orconde Mer dat hi spreket hi cusse mi Mitten cussen. ende set dair bi Siins monts. dat geuet ons andren zin 30 Want hier sijn drie personen in

Die cusser ende siin mont nochtan Dan cussen. dat dair wel voeghet an Dair om sijt des wel ghewis Dat god die uader die cusser is 35 Die mont gods sinen lieuen sone

Dair hi mede spreken is ghewone Entie heilighe gheest dat cus Dat ons uan gode comet dus Te sire lieuer sueter bruut

40 Want biden heiligen geest quam vut In enen vleessche twe naturen Die ewelike moeten duren In onbegripeliker minnen

Hets bouen allen menschen zinnen 45 ¶ Doe die bruut uan desen cus

Haren eesch hadde aldus

SoÜde die brudegom billic vraghen Wat hair an hem so mochte behaghen Dat si mit so sueter wairde

50 Dat cussen uan hem begheerde

¶ Des sprac si. want dijn bursten sijn Vele beter dan die wijn

Quia meliora sunt vbera tua vino ij

55 ¶ Want si suete in allen thaluen Rieken uander bester saluen

XX Hoe die bruut onsculdiget

Hare Bouthelt

DOe die bruut had hair zinne Gheopenbairt uan rechter minne

Commentaar op het Hooglied

(41)

B35vb

Die si ten brudegom droech Thant wan si alhair gheuoech 5 Van allen des begheerde hair zin

Want hair quam grote soetheit in Ende si ontsoef een roeren binnen

Als of hair brudegom sprake van min[nen]

¶ O lieue du begheers uan mi 10 Dat ic emmer cusse di

Wat heuestu nv uan mi vernomen Dat ic om cussen ti moet comen Men mach di dit ter boutheit Tien dattu so ghereit

15 Ende so scier gheues tenen man Dien du doch nie saghes an

Dit mach men merken wel te scame Enter reinre minnen blame

Want rechte minne ende fijn 20 Sal ghestade ende scamel sijn

¶ Want die bruut dit heeft vernomen Dat hair brudegom is comen Ontsculdicht si hair mitter vaert Ende scamet hair dat gheopenbaert 25 Is hair suete vreuelheit

Dair om antwoorde si ghereit Of si sprake miin domme sin Gaf mi dat uan minnen in Want ic diin cussen sere beghare 30 Ende dat en si di niet ommare

Dair toe mi dine minne dwinghet Die mi grote soetheit bringhet Want dine bursten beter siin Altoes dan enig[he]rhande wijn 35 Dit spreket of si segghen woude

O vrient ic weet wel dat ic soude Mi te rechte hebben vermeden Van so vreueliker dompheden Mer die soetheit dijnre borsten 40 Doet mi so uan minnen dorsten

Na dinen cussen dat ic en mach

Dair of mi tien nacht no dach

(42)

B6ra

En ties niet mijnre vreuelheit Want ic doet bider minnen heit 45 Want dine borsten suete sijn

Ende si mi bouen alle wiin Lauen ende suetheit gheuen Dat ic in di so bin becleuen Van minnen dat ic niet en merke 50 Dan hoe ic mi in di ghewerke

XXI Vandes brudegoms borsten

In desen woirden sulwi proeuen Verstandenisse die wi wel behoeuen Die borsten die onse here draghet Dair ons die scrift hier of ghewaghet 5 Twee pointen inder godheit siin

Die lauenisse bouen alle wijn Den mensche scinken ende gheuen Die inder kerstenhede leuen

¶ Teerste is dat god den sondair 10 Langhe spaert in sonden swaer

Wi sien dicken mit onsen oghen Als wi dair na willen poghen Dattie mensche heeft gode begheuen Ende leet in sonden siin leuen 15 Sulc in stelen ende in rouen

Ende in groter onghelouen

Sulc in menighen quaden ghewinne Der rijcheit sulc in vulre minne Menigen dach ende langhe tijt 20 Nochtan dat god mit hem lijt

Als die gherne siet dat keren Dit wil ons die prophete leren Ic en wil niet dat doot si

Die sondair. mer dat hi hem te mi 25 Bekere ende hi bliue leuen

¶ Sinte paulus heeft oec bescreuen En weetstu niet dat gods goetheit Di verduldelike beit

Om dat si wille leden di 30 Te betren ende maken vri

Mensche merke dese borste wel

Commentaar op het Hooglied

(43)

B6rb

Ende wes di seluen niet so fel Dattu iet soekes te uergheues Mer die wile dattu leues 35 Beter di ende nem ghenade

Ende com te gode al ist spade Nochtan moghestu wel ghenesen Ende en twiuele niet uan desen Dese borst is beter dan wijn 40 Hier of spreket sinte augustijn

Rechte rouwe is niet te spade Des si is in waren rade Merke ooc wat is dese wiin Die argher dan dese borsten sijn 45 Dat is der prelaten scelden

Ende openbair der sonden melden Die gheliken den wijn ghenoech Want der sonden ongheuoech Bijt si mit harer scerpheit vut 50 Ende gheuet der sielen oec saluut

Dair om is beter gods verdult Dan berispinghe uander scult Des die sondair wel betide Weder comt an gods side 55 ¶ Dander borste is oec soete

Die ons gheuet der sonden boete Want bi hair moet wi ontfaen Ghenade van dat wi misdaen Hebben des ons ganse rouwe 60 Weder bringhet te gode mit trouwe

Hier of gheeft ons die scrift oirconde Ende spreket dus in welke stonde Die sondair sucht om sine sonden Dier ghedinket ic in gheenre stonden 65 Van deser borsten dat suete soc

Verdriuet alre sonden ioc

Merke dat dese borst ooc is

Beter dan wiin al ghewis

Hier te voren in ouden tiden

70 Doe die luden in allen ziden

Leueden na hairs selues wille

(44)

B6va

Doe sweech die oude ewe niet stille Mer elken mensche si gheboot Die onder hare was cleen of groot 75 Dat elkerlijc sine misdaet

Beteren soude na haren staet Wie der misdaet soude ghenesen Dat moeste bider ewe wesen Lijf uoir lijf hant uoir hant 80 Oghe uoir oghe tant voir tant

Vrient te minnen viant haten Misdaet in allen wraken saten Dit was die wiin die douwe ewe dranc Dair menich bi wort so cranc

85 Dat hi eer dat lijf begaf Eer hi der misdaet quam af Dair om moet gods borste wesen Beter dair wi bi ghenesen Ende weder comen in ghenaden 90 Dan die wiin uan ouden staden

Mensche en hebdes nemmer wonder Dat cristus borsten al besonder Beter siin dan enich wiin Want si uol ghenaden siin 95 ¶ Biden wine sulwi merken

Wrake uan duechdelike werken Merke in di seluen ende ghif oirdeel Welc dinct di siin dat beter heel Of god thant die sonden wreket 100 Als die mensche mit sonden breket

Of dat hi vriendelike beit Tot dat hi ter boeten wart ghereit Entie mensche die sonden of staet Dinket di niet siin beter raet 105 Dat god die sonden thant vergheuet

Of die mensche dair rouwe of heuet Dan dat hi so uaste die sonde Hilde dat hi in gheenre stonde Dair of emmer mocht ghenesen 110 Wie soude dan behouden wesen

Of die wrake thant moste volghen

Commentaar op het Hooglied

(45)

B6vb

Als god op ons wart verbolghen Ende dair om volghet hier na wale Inder lettren dese tale

115 Si ruken beide in allen thaluen Flagrancia vngentis optimis iij

¶ Vander alre bester saluen Wat gheuet ter werelt betren rooc Ende bequameliker ooc

120 Dan te beiden ende te wachten Of die mensche gods wil achten Als hi hem seluen wel besiet Ende uan sondelijc verdriet Ende als hi wil te boeten comen 125 Dat hi uan gode dan wart genomen

In ghenaden ende hem vergheuen Wart siin sondelike sneuen Dese borsten gheuen roke wide Tallen steden in allen tide 130 Want dits ouer al ghemene

Den mensche verbairt groot ende clene Noch sulwi anderwarf verstaen Twee borsten die cristus heuet aen Die soetheit so groot draghen 135 Dat si verdriuen alle plaghen

Dits tweerhande ontfermicheit Die altoes is in hem bereit

¶ Dat ene is dat hi mit al sire cracht Ons heuet uerlost uan sduuels macht 140 Hier of doet ons die scrift verstaen

Ende bringet dese woirden aen Louet ghi hemel ende airde verblijt God troest siin uolc talre tijt Ende sal ontfermen sijnre armen 145 Die op hem roepen ende karmen

Dander borst die cristus heuet Die so grote suetheit gheuet Is dat hi ontfermelike Gheuet dat leuen ewelike 150 Hier of is ons oec ghegheuen

Orconde ende aldus ghescreuen

(46)

W6ra

Sine sullen niet meer hongherich sijn Noch uan dorste liden piin

Ende ghene sonde salse claen 155 Ende alle noot sal uan hem gaen

Want hair ontfermer sal berichten Ende salse leden sonder plichten Toten water der ghenaden Dair hise emmermeer sal saden 160 ¶ Merke reine bruut du kerstenheit

Ende du salighe siele ghereit

Hoe suete des brudegoms borsten sijn Wair was ye sulc dranc of wijn Die so suete smaec ye gauen 165 Dat si so suetelike mochten lauen

Doe die mensche ter sielen was doot Ende langhe tijt in groter noot Ende men dranc den wijn der scricht Des ouden een in zware plicht 170 Die wiin en voede die siele niet

Men scouwede al des liues verdriet Ende dienden om wairliken loon Dit was al bi des duuels hoon Diese so uaste hadde beseten 175 Dat si hadden meest vergheten

Tleuen dat ewelike sal staen In deser dolinghe moesten si gaen Tot anden tiit dat cristus quam Ende menscheit an marien nam 180 Ende toonde ons die luchter borste

Inden nodeliken dorste Want den douen gaf hi horen Den blinden sien enten verloren Brochte hi weder an sine stede 185 Hi dede dode verrisen mede

Hi leerde hem wech ter salicheit Ter doget was hi altoes bereit Ten lesten liet hi hem vanghen Ende iammerlike ant cruce hangen 190 Dair hi ontfinc die bitter doot

Ende uerloste vter noot

Commentaar op het Hooglied

(47)

W6rb

Die menscheit die so langhe in dole Gheleghen hadde in sduuels scole Ende so uele dair in gheleert 195 Dat hi them al was ghekeert

Merke dese borst lieue bruut Hoe ontfermelijc gaf vut Ende nochtan alle daghe gheuet Soetheit dair die mensche bi leuet 200 Besie dit ende merke wel

Wiltu ewelike leuen

Ende voeghe di te sire minnen Merke voort mit scerpen sinnen Hoe hi siin rechter borst di toont 205 Dair hi di niet mede hoont

Want siet men di in sonden sneuen Dair weder is di boete ghegheuen Siin sacrament heuestu ontfaen Sine lere wart di op ghedaen 210 Hi raet hi troest ende hi ontfaet

Hi uergheuet di dine misdaet Hi voet di mit sinen lichame Hi hoet di uan des duuels rame Wat di ter salicheit mach temen 215 Dat moetstu altoes uan hem nemen

Des dine begheringhe dair in staet Dattu uolghes sinen raet

Nochtan heuet hi di bereit Also grote salicheit

220 Dat alle tongen dair in lamen Te uolspreken dair of te samen Alle herten des ontsien Dat si uolcomelike dat spien Geen horen cant wel verstaen 225 Wat die mensche sal ontfaen

Na desen leuen. dat di bereit Sal siin van ontfermicheit Hier om was si wel beraden Die kerstenheit die van ghenaden 230 Gods: prijsde bouen wiin

Die soetheit der borsten sijn

(48)

W6va

Want si salighe lucht op luken Die bouen alle salue ruken Dit spreket dat hair soetheit 235 Ouer al is ghebreit

Ende dat geen wiin is so goet Die ter salicheden spoet Ghelike dese borsten gheuet Want elc salighe dair bi leuet

XXIJ Van den leden der heiligher kerstenheden

NOch moet wi ene glose verstaen Die bequame is sonder waen Die kerstenheit is een lichame Des cristus is een hooft bequame 5 Want watmen siet uan kerstenheit

Dair wart cristus in gheleit Die kerstenheit heeft wel bi reden Na die werken uele leden

¶ Sulc siin gheheten oghen 10 Die nauwe merken ende poghen

Om die wairheit die si wisten Als apostolen ende ewangelisten Ende wat ter salicheit behoort Sulc siin mont ende gheuen woort 15 Van goeder lere ende uan rade

Als goede papen in haren grade

¶ Sulc siin oren die vernemen Watter hoersamicheit wel sal temen Als die hem seluen al begheuen 20 Om dat ewelike leuen

Entie bescermen die heilighe kerke Ende doen der caritate werke

In aelmoese ende in anderen dÜechde Dair men die arme mede verhÜechde 25 Dat siin die hande sonder waen

Die den duuel hier verslaen

¶ Die voeten siin die gaen ende lopen Dair men themelrijc sal copen Om die nootdorstighe te helpen 30 Ende der armer commer te stelpen

Commentaar op het Hooglied

(49)

W6vb

Hier of siin oec wel prelaten Vader moeder in caritaten Want si die gods kinder winnen Die si mit herten sullen minnen 35 Want si moeten uaderlike

Al voir sorghen ghemeenlike Der kerstenheit siin si vadre Wel ghenoomt alle gadre Si moghen wel heten moedre 40 Want si sijn in gode voedere

Alder heiligher kerken kinder Mit lere meerre ende minder Die si hier te gode bringhen In alle dÜechdelike dinghen 45 Als sinte paulus leert ghewis

Hoe elc prelaet die moeder is Inder heiligher kerstenheit Want hi dus uan hem seluen seit

¶ Mine kinder die ic anderwerue 50 Ghebair in salicheit bederue

Tot cristus wart in v gheuormet Dair bi die duuel wart verstormet Die moeder dragen wel die borsten Dair si die kerstenheit in dorsten 55 Mede lauen ende voeden

Si moeten se wel nauwe hoeden Voir al hair miscomen

Dus sullen die prelaten gomen Der kinder uander kerstenheit 60 Des sullen hem siin altoes bereit

Twee borsten die uol sullen siin Altoes uan sÜeter minnen fijn Prelaten salmen die al heten Die alre ouerst siin gheseten 65 Paeus. patriarke. cardinale

Bisscopen proeste altemale

Abten deken priesters mede

Die curen hebben in elke stede

Dese sullen hebben suete borsten

70 Dair si der kerken kinder in dorsten

(50)

W7ra

Mede lauen ende voeden

Ende altoes uoir den duuel hoeden

¶ Des spreket die brudegom al hier Als of hi der bruut antwoirde scier 75 Van mi begheerste te sine ghecust

Ontsich di niet na dinen lust Sal di ghescien want ic doet gherne Ende desen staet mi niet tontberne Want dine borsten beter sijn 80 Dan alle dranc of enich wijn

¶ Dat spreket alle dine prelaten Die hem na rechte in di zaten Altoes twee zoete borsten dragen Dair si mede al sonder claghen 85 Soeken die siin so soete voir mi

Dat ic bin ghereet te di Te cussen om hair soeticheit Die dair of comet ter wairheit

¶ Dese twee borsten moeten wesen 90 Twee minnen dair wi bi ghenesen

Van sonden ende uan onghemake Die rieken bouen alre sake

¶ Dats gode bouen al te minnen Van alre cracht ende van zinnen 95 Ende dair toe onsen euenkersten

Gheliic ons minnen sonder versten Dese twe borsten voedent al Dat hier leuet groot ende smal Salichlike inder kerstenheit 100 Alle voetsel hier in leit

Want alle duechden sijn ombequame Voir gode sonder minnen name Die wijn die so goet niet is Als dese borsten des sijt ghewis 105 Alle wereltlike lust

Die den mensche gheeft selden rust Want so die mensche meer wiins drinct So hem vleeschelike lust meer dwinct Mer die twee minnen ghebode 110 Leden ons vut alre node

Commentaar op het Hooglied

(51)

W7rb

Die prelaten sullen gheuen Salighe lere ten goeden leuen Dair mede goet troest ende raet Ende berespinghe uan misdaet 115 Ende dair bi in salicheit

Sal hare name siin ghebreit Dat si goede roke gheuen Ouer al uan goeden leuen

Dan rieken si uander bester saluen 120 Onder tuolc in allen thaluen

XXIII Van den saluen der salicheit

Drie saluen sal die mensche maken Gode in bequamer saken

Deerste salue hoort ten voeten Dair wi mede moeten boeten 5 Al onse sondelike daden

Ende vinden voir gode ghenade

¶ Wi sullen gaen al onghespairt In onser consciencien gaert Ende lesen crude der bitterheit 10 Die ons uan sonden siin bereit

¶ Wi sullen proeuen ende merken Van onsen leuen al die werken Die wi ie tenighen stonden Daden in die seuen hooft sonden 15 Ende al dat wi mit onsen zinnen

Misdeden buten ende binnen Ende hoe wi ieghen rechte gheloue Ye vielen indes duuels cloue Ende wat wi inden .x. gheboden 20 Ye versumeden in enighe noden

Of inden werken der caritaten Des sulwi ons ghedenken laten Ende sullen si in des rouwen steen Ontwee stoten al ghemeen 25 Ende doen si dair na alte samen

Inden pot der groter scamen

Ende menghen honich al dair mede

Der godliker ontfermichede

Ende smout uan rechter minnen