1-11-2016 Plan van aanpak
Stimuleren burgerparticipatie en burgerinitiatieven in de gemeente Asten
GEMEENTE - ASTEN
1
INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding ... 2
2. Plan van aanpak ... 4
2.1 BURGERPARTICIPATIE ... 4
2.1.1 Het behouden van de huidige activiteiten op het gebied van burgerparticipatie, het bieden van experimenteerruimte door middel van 'pilots', het voortzetten van de huidige themabijeenkomsten/dialogen. ... 4
2.2. BURGERINITIATIEVEN ... 5
2.2.1 Burgerinitiatievenfonds ... 5
Mogelijkheid 1: Apart ‘fonds’ reserveren ... 6
2.2.2 burgerbudgetten voor projecten ... 7
Mogelijkheid 1: Burgerbudget voor project ... 7
2.2.3 Burgerbudgetten voor beleid ... 8
Mogelijkheid 1: uitgebreide ‘road show’ ... 9
Mogelijkheid 2: kleine fysieke/digitale toetsing ... 9
2.2.4 Scholen betrekken ...10
Mogelijkheid 1: op projectbasis basisscholen betrekken ...11
Mogelijkheid 2: op projectbasis voortgezet onderwijs betrekken ...11
2.2.5 Burgerpanel ...12
Mogelijkheid 1: site combineren met andere site (raadssite) ...12
3. Keuzeoverzicht ...14
Bijlage ...16
managementsamenvatting: Agenda lokale democratie in de gemeente Asten ...16
2 1. INLEIDING
Voor u ligt het plan van aanpak "Stimuleren burgerparticipatie en burgerinitiatieven in de gemeente Asten".
AANLEIDING – MOTIE RAAD -
Dit plan van aanpak is opgesteld naar aanleiding van een motie van de raad 3 november 2015. In deze motie heeft de raad aan het college verzocht om een plan van aanpak op te stellen om burgerparticipatie consequent in Asten in te zetten.
Aanvankelijk was er naar aanleiding van de motie een bestuursopdracht uitgezet met als doel om eerst inzicht te krijgen in wat de raad precies wil. Op 30 mei 2016 heeft het presidium besloten om van deze bestuursopdracht af te zien en het onderzoek "Het versterken van de lokale democratie, agenda Lokale Democratie in Asten" met de daarin opgenomen conclusies en aanbevelingen als uitgangspunt te nemen voor een op te stellen plan van aanpak. Dit onderzoek dat van januari 2106 tot en mei 2016 heeft plaatsgevonden geeft namelijk een goed beeld van waar de gemeente op dit moment staat als het gaat om burgerparticipatie en burgerinitiatieven. Na een presentatie over het onderzoek heeft het presidium ingestemd met een uitwerking van de conclusies en aanbevelingen in het onderzoek. Het onderzoek dient daarmee als onderlegger voor het voorliggende plan van aanpak en is als bijlage bijgevoegd, evenals de samenvatting ervan "Managementsamenvatting: Agenda Lokale Democratie in de gemeente Asten".
WAT WORDT VERSTAAN ONDER BURGERPARTICIPATIE EN BURGERINITIATIEVEN?
Burgerparticipatie is een vorm van participatie waarbij het initiatief bij de overheid (gemeente Asten) ligt om burgers en belanghebbenden te betrekken bij projecten of beleid. Het doel daarvan is bevordering van de kwaliteit van gemeentelijk beleid of een project en vergroting van draagvlak.
Bij burgerinitiatieven ligt het initiatief daarentegen bij één of meer burgers zelf. Het gaat dan om een initiatief ten behoeve van anderen of de samenleving. Het doel van
burgerinitiatieven kan heel divers zijn, bijvoorbeeld: het stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid van burgers, een grotere betrokkenheid, het aanboren van capaciteit en kwaliteit in het eigen dorp benutten, een grotere burgertevredenheid, de kloof tussen burgers en bestuur verkleinen, het aanpakken van maatschappelijke problemen, te bezuinigen door burgers in te schakelen.
ONDERZOEK “HET VERSTERKEN VAN DE LOKALE DEMOCRATIE, AGENDA LOKALE DEMOCRATIE IN ASTEN”
Zoals hiervoor al aangegeven is in de periode van januari 2016 tot mei 2016, in het kader van een afstudeerstage uitgebreid onderzoek gedaan naar het huidige functioneren van burgerparticipatie en lokale democratie in de gemeente Asten. In het onderzoek zijn de meningen van inwoners, fractievoorzitters, collegeleden en de gemeentesecretaris betrokken. De eindconclusie van het onderzoek is dat burgerparticipatie in de gemeente Asten goed loopt en vooral moet worden voortgezet, maar dat er met name kansen liggen op het terrein van burgerinitiatieven. In het onderzoek wordt een aantal gerichte aanbevelingen gedaan om burgerinitiatieven in de gemeente Asten te stimuleren en deze
3 structureel in te bedden. De aanbevelingen met betrekking tot burgerparticipatie richten zich met name op het voortzetten van de huidige werkwijze.
Concreet gaat het om de volgende aanbevelingen.
Burgerparticipatie
1. voldoende tijd beschikbaar stellen voor het behouden van de huidige activiteiten op het gebied van burgerparticipatie en nieuwe activiteiten ontplooien;
2. experimenteren bij het ontplooien van nieuwe activiteiten door middel van 'pilots';
3. de organisatie van de huidige themabijeenkomsten/dialogen voortzetten.
Burgerinitiatieven
1. het invoeren van een fonds voor burgerinitiatieven;
2. het beschikbaar stellen van budgetten voor projecten waarbij de
beslissingsbevoegdheid bij de burger zelf ligt. De burger kan binnen bepaalde
randvoorwaarden zelf ontwerpen aanleveren en ook zelf beslissen welk ontwerp door de gemeente wordt uitgevoerd (in deze nota genaamd: "burgerbudgetten voor projecten");
3. het beschikbaar stellen van budgetten waarbij burgers zelf beslissen waaraan het ‘vrij besteedbare’ budget in de gemeente wordt uitgegeven. Burgers geven aan wat zij
belangrijk vinden en kunnen hierdoor mede beslissen over of mede uitvoering geven aan gemeentelijk beleid (in deze nota genaamd: “burgerbudgetten voor beleid”);
4. het samenwerken met lokaal onderwijs (o.a. Varendonck college Asten) om de lokale democratie en gemeentelijke processen bij jongeren onder de aandacht te brengen;
5. het instellen van een digitaal burgerpanel om de communicatie met burgers te verbeteren.
OPZET EN DOEL VAN HET PLAN VAN AANPAK “STIMULEREN
BURGERPARTICIPATIE EN BURGERINITIATIEVEN IN DE GEMEENTE ASTEN”
In het plan van aanpak zijn de hiervoor genoemde aanbevelingen in het onderzoek nader uitgewerkt. De aanbevelingen worden in het plan van aanpak toegelicht en waar mogelijk zijn er per aanbeveling meerdere keuzemogelijkheden beschreven. Per
keuzemogelijkheid is getracht om inzicht te geven in de kosten, tijdsbeslag, uitvoeringsmogelijkheid, eventuele voor- en nadelen, etc.
Het doel van het plan van aanpak is om de huidige structurele aanpak in de gemeente Asten met betrekking tot burgerparticipatie voort te zetten en burgerinitiatieven ook tot een vanzelfsprekende manier van werken te maken. Om dat doel te bereiken is een open cultuur, een faciliterende houding en een gedragsverandering binnen de gehele
organisatie nodig, waar de nadruk ligt op ‘loslaten’ en vertrouwen hebben in de burgers.
VRAAG AAN DE RAAD
Aan uw raad ligt de vraag voor of het doel van het plan van aanpak wordt
onderschreven. Indien deze vraag positief wordt beantwoord dan is de vraag welke aanbevelingen de raad wil overnemen en of de raad bereid is om de benodigde middelen en capaciteit beschikbaar te stellen voor het uitvoeren ervan.
4 2. PLAN VAN AANPAK
Hieronder treft u de nadere uitwerking van de aanbevelingen aan.
2.1 BURGERPARTICIPATIE
2.1.1 HET BEHOUDEN VAN DE HUIDIGE ACTIVITEITEN OP HET GEBIED VAN BURGERPARTICIPATIE, HET BIEDEN VAN EXPERIMENTEERRUIMTE DOOR MIDDEL VAN 'PILOTS', HET VOORTZETTEN VAN DE HUIDIGE
THEMABIJEENKOMSTEN/DIALOGEN.
In de gemeente Asten wordt bij nagenoeg elk groter project of nieuw beleid bekeken of, en zo ja, hoe burgers het beste betrokken kunnen worden. Dit is mede het resultaat van het communicatiebeleid dat vanaf 2010 is ingezet en tot doel heeft om burgerparticipatie in te kaderen en te borgen in de organisatie.
Bij de start van een groter project of nieuw beleid wordt veelal samen met een
communicatieadviseur bepaald of een onderwerp geschikt is voor participatie. Vervolgens wordt bekeken welke vorm van participatie gekozen kan worden en hoe een en ander verder handen en voeten krijgt. Hiervoor wordt de ‘participatieladder’ gebruikt. De verschillende stappen op de ladder staan voor een verdergaande vorm van invloed van burgers. Hoe hoger op de ladder, des te meer invloed. Bij elke trede horen weer andere participatiemiddelen (communicatiemiddelen).
Trede 1 betreft het informeren (bijvoorbeeld via de website, brief, niet interactief);
Trede 2 betreft het raadplegen van betrokken burgers en organisatie, maar de politiek bepaalt zelf de politieke agenda voor besluitvorming (bijvoorbeeld via een
inspraakavond);
Trede 3 het politiek bestuur stelt de politieke agenda samen. Betrokken burgers en organisaties kunnen problemen aandragen en oplossingen formuleren, maar politieke bestuurders verbinden zich niet aan de resultaten van het participatietraject
(bijvoorbeeld via een themabijeenkomst);
Trede 4 coproduceren. Het politiek bestuur en de betrokken burgers en organisaties komen gezamenlijk een probleemagenda overeen, waarna gezamenlijk naar oplossingen wordt gezocht. Bestuurders kunnen bij de besluitvorming beargumenteerd afwijken van de inbreng, maar hun commitment is veel zwaarder dan bij participatietrede 3
(bijvoorbeeld via een dialoog);
Trede 5 meebeslissen. Het gaat dan om een eenmalige bijeenkomst van burgers die samen met ambtenaren en politici werken aan beleid. Vanuit de eigen kennis geven de deelnemers hun mening en adviezen. Er wordt vooraf een duidelijk doel van de
samenkomst bepaald.
In de gemeente Asten beweegt men zich normaliter van trede 1 tot en met trede 4. Hoe meer invloed de betrokken burgers en organisaties, hoe intensiever de samenwerking en hoe meer ambtelijke capaciteit nodig is om een en ander te begeleiden. Er is een
duidelijke trend bij het bepalen van beleid waarbij betrokken burgers en organisaties meer invloed hebben door coproduceren en zelfs meebeslissen. Hoewel er in de
gemeente Asten nog niet zozeer sprake is van meebeslissen van burgers, blijkt uit het onderzoek dat de gemeente Asten breed binnen de organisatie met de trend meegaat via de organisatie van themabijeenkomsten en het voeren van dialogen. In het onderzoek wordt dan ook geconcludeerd dat burgerparticipatie goed loopt in de gemeente Asten.
5 Het is belangrijk om deze huidige aanpak voort te zetten en te blijven leren van
ervaringen die daarmee worden opgedaan. Daarnaast is het belangrijk om te experimenteren met nieuwe vormen en de veranderende rollen die dit met zich meebrengt.
2.2. BURGERINITIATIEVEN
Burgerinitiatieven leveren een belangrijke bijdrage aan maatschappelijke doelen. Ze kunnen spontaan ontstaan, maar ook worden gestimuleerd.
In het Bedrijfsplan Asten 2.0 periode 2015 -2019 is opgenomen hoe de organisatie de Astense samenleving wil benaderen. De organisatie wil burgers, bedrijven, dorpsraden, verenigingen en maatschappelijke instellingen stimuleren en faciliteren om zelf met initiatieven te komen voor een goede leef- en woonomgeving. Dit sluit aan op de
landelijke trend dat de energieproductie zich verplaatst van wat grotere organisaties naar veel kleinschalige, lokale organisaties, waarin burgers veel actiever zijn dan nu. De overheid krijgt daarbij een meer faciliterende rol. Je kunt stellen dat er een
maatschappelijke verandering gaande is.
Het stimuleren en faciliteren van burgerinitiatieven sluit naadloos aan op het bedrijfsplan, de trend, maar ook op de conclusies en aanbevelingen in het onderzoek. Er moet voor worden gewaakt dat het beperkt blijft tot kleine, incidentele projecten. Het is belangrijk om het stimuleren en faciliteren van burgerinitiatieven breed in te bedden en te borgen binnen en buiten de gemeentelijke organisatie. De focus ligt daarbij op het gewenste maatschappelijke resultaat. Dit is ook waartoe uw raad heeft opgeroepen in de motie.
Om het structureel inbedden van burgerinitiatieven te laten slagen zijn naast een keuze uit onderstaande aanbevelingen een aantal randvoorwaarden nodig. Het gaat om de benodigde financiële middelen en de implementatie daarvan, een open cultuur richting de burger/initiatiefnemer en een faciliterende houding. De nadruk ligt op het ‘loslaten’ en vertrouwen hebben in de burgers. De rollen van de gemeenteraad, het college van burgemeester en wethouders, de ambtenaren en de burgers veranderen. In het bijgevoegde onderzoek kunt u daar meer over lezen. In het bedrijfsplan Asten 2.0 is opgenomen dat het management ambtelijke medewerkers faciliteert om de daarvoor noodzakelijke competenties te ontwikkelen, zoals omgevingsbewustzijn, flexibiliteit en klantgerichtheid.
Hieronder zijn de aanbevelingen opgenomen, waarvan uit het onderzoek is gebleken dat deze de meeste slagingskans hebben en passen bij de gemeente Asten.
2.2.1 BURGERINITIATIEVENFONDS
Wanneer ervoor gekozen wordt om initiatieven voor burgers te stimuleren ligt het voor de hand om een voor burgers zo transparant en toegankelijk mogelijk
‘Burgerinitiatievenfonds’ open te stellen. Natuurlijk moeten er wel duidelijke
randvoorwaarden worden opgesteld, zoals bijvoorbeeld de eis dat met het initiatief een maatschappelijk doel moet worden gediend.
6 Hieronder wordt een voorbeeld gegeven van een burgerinitiatief waarvoor een beroep zou kunnen worden gedaan op een burgerinitiatievenfonds.
Tijdens de gemeenteraadsvergadering op 05-07-2016 (nr. 16.07.15) werd een motie aangenomen om te onderzoeken of er ondersteuning mogelijk is/nodig is voor het burgerinitiatief inzake Loverbosch realisatie ‘processiepark Ommel’. Dit burgerinitiatief is opgezet om een parkje binnen Ommel te renoveren.
Als er ondersteuning nodig is en er zijn kosten aan verbonden dan zou dat in principe kunnen worden bekostigd uit een “burgerinitiatievenfonds” of “burgerbudgetten voor projecten”.
MOGELIJKHEID 1: APART ‘FONDS’ RESERVEREN
Omschrijving: Het is mogelijk om organisatiebreed één apart ‘fonds’ in te voeren waaruit burgerinitiatieven worden ondersteund als deze voldoen aan de voorwaarden. Deze voorwaarden zijn: het burgerinitiatief moet een maatschappelijk belang dienen, de burger neemt zelf de
regierol en is bereid om tijd/moeite in het initiatief te steken. In dat dat geval kan een burgerinitiatief op financiële steun rekenen.
De hieronder genoemde dagen en/of tijden zijn geschat en tijdens intern overleg besproken.
Kosten: € 20.000,00 (voor het eerste jaar)
Tijd/Uren: Coördinator voor communicatie en de verspreiding van aanvragen.
Dit zou een tijdsbeslag van +/- 4 uur per week bedragen. Op de langere termijn worden er waarschijnlijk meer aanvragen ingediend en zal er wellicht meer tijd nodig zijn. Uiteraard gaat er afhankelijk van het aantal aanvragen ook voor de vakinhoudelijke ambtenaar tijd in zitten.
Uitvoering: Er moet intern een coördinator/werkgroep worden aangesteld die zorgt voor de verspreiding van inkomende initiatieven en de communicatie naar burgers. Het is belangrijk dat de communicatie loopt via deze coördinator om duidelijkheid te verschaffen voor burgers. Op deze manier is geborgd dat de juiste informatie tijdig op de juiste plek is. Daarnaast is het voor burgers dan ook duidelijk met wie zij kunnen communiceren.
Voordelen: Wanneer je als gemeente burgerinitiatieven wilt stimuleren is het goed om daarop voorbereid te zijn door middel van een
burgerinitiatievenfonds waaruit initiatieven ook kunnen worden bekostigd. Door het bekostigen van burgerinitiatieven uit één fonds krijg je als gemeente goed inzicht in de ontvangen
burgerinitiatieven en de totaalkosten ervan omdat ze op een centrale plek binnenkomen en uit één budget worden gefinancierd.
Nadelen: Vooral in de eerste jaren is het moeilijk in te schatten hoeveel middelen er gereserveerd moeten worden voor de
7 burgerinitiatieven. Het risico bestaat dat er een te laag budget wordt gereserveerd.
2.2.2 BURGERBUDGETTEN VOOR PROJECTEN
Het is belangrijk dat burgers zich betrokken voelen bij gemeentelijke projecten en de keuzes die daarin worden gemaakt. Het is belangrijk dat zij hierover kunnen meedenken en een actieve rol krijgen. Het vergroot de betrokkenheid van de burgers bij de
gemeente Asten, er ontstaat een betere sociale cohesie in een wijk of dorp, er is meer draagvlak en het zou eventueel financieel aantrekkelijker kunnen zijn.
Om te stimuleren dat burgers meer initiatief nemen ten aanzien van projecten zou een burgerbudget kunnen worden ingevoerd. In dat geval krijgen burgers de kans om binnen bepaalde kaders, zelf plannen/initiatieven te ontwerpen voor bepaalde inrichtingen binnen de gemeente (bijv. pleinen, speelplekken, wijken, etc.). Ook 'leken' kunnen laagdrempelig een plan/initiatief indienen. Over alle ingediende plannen/initiatieven wordt door de betrokken burgers gestemd. De gemeente voert vervolgens het plan/
initiatief met het meeste draagvlak zonder aanpassingen uit.
Mogelijkheid 1: BURGERBUDGET VOOR PROJECT
Omschrijving: Burgerbudgetten voor projecten is een manier om invulling te geven aan de ruimtelijke inrichting. Normaliter wordt door de gemeente bedacht hoe een straat, wijk, plein eruit moet komen te zien.
Daarna (en soms vooraf) wordt er pas aan burgers gevraagd wat zij ervan vinden. Dit initiatief zorgt ervoor dat burgers zelf een ontwerp maken. De gemeente voert uit wat er door burgers is bedacht.
De inzet van burgerbudgetten vraagt om een zorgvuldig proces. Dit houdt in dat de gemeente allereerst de betrokken burgers
informeert dat er een mogelijkheid is om op deze manier zelf een invulling te geven aan projecten die betrekking hebben op de ruimtelijke inrichting in de gemeente.
Kosten: PM (afhankelijk van het project/locatie wordt een bedrag beschikbaar gesteld)
Tijd/Uren: PM (uiteindelijk wordt er tijd bespaard door op deze wijze invulling aan een project te geven). Wanneer de plannen en ontwerpen door inwoners worden gemaakt, hoeft dit niet meer door de gemeente te worden gedaan.
Uitvoering: De uitvoering van een project loopt als volgt. Betrokken burgers maken kenbaar dat zij zelf ideeën hebben of zeggenschap willen hebben over een bepaalde ruimtelijke inrichting in hun directe omgeving. De gemeente bekijkt of het een geschikt project is voor burgers om zelf met plannen/initiatieven te komen. Daarbij moeten duidelijke en heldere randvoorwaarden worden opgesteld. Het is belangrijk om niet te gedetailleerde randvoorwaarden te stellen, waardoor er weinig tot geen vrijheid is met betrekking tot het ontwerp. Gebruikelijke randvoorwaarden zijn o.a.: wat het mag kosten, de afmetingen waarbinnen iets ontworpen mag worden,
8 eventuele veiligheidsaspecten en lokale/projectgebonden
voorwaarden. Vervolgens wordt er een periode gesteld waarin burgers plannen/initiatieven kunnen inzenden. Daarna kan er door betrokken burgers worden gestemd op het beste plan/initiatief.
Eventueel kan een extra ‘zekerheid’ worden toegevoegd, namelijk dat minimaal een x% van de betrokken burgers een stem moet uitbrengen op de ingezonden ontwerpen. Hiermee voorkom je dat er maar één ontwerp wordt ingezonden en vervolgens maar 10% van de betreffende inwoners stemt. Het kan natuurlijk ook zijn dat op een andere wijze blijkt dat er breed draagvlak is voor een
plan/initiatief. De gemeente voert tot slot het gekozen plan/initiatief uit.
Dit initiatief kan het beste worden toegepast bij de inrichting van pleinen, speelruimten, parken, etc. De inrichting van straten en dergelijke is minder geschikt gelet op de vereiste specialistische kennis en de complexheid door de vele regels en/of wetgeving.
Pilot: Het processiepark in Ommel, dat hiervoor ook al is genoemd, is een vorm van een burgerinitiatief waarbij de ondersteuning door de gemeente wellicht ook onder ‘burgerbudgetten voor projecten’ zou kunnen plaatsvinden. Verder zijn er op dit moment geen geschikte projecten voor handen, maar zoals aangegeven kan de herinrichting van pleintjes, speelplekken, etc. zeer geschikt zijn.
Voordelen: Het leidt tot een hoge mate van betrokkenheid en participatie van burgers. Het vergroot het draagvlak voor een plan/initiatief en het vergroot de cohesie in een buurt/wijk/dorp.
Daarnaast worden burgers actief gestimuleerd om
plannen/initiatieven in te dienen. Dit maakt burgers bekend met het inzenden van burgerinitiatieven zodat de drempel een volgende keer lager wordt om een burgerinitiatief in te dienen.
Nadelen: De gemeente zal wellicht moeten wennen aan een andere rol, waarbij de touwtjes uit handen worden gegeven. Er moet door de gemeente vooraf goed worden nagedacht over de
randvoorwaarden/kaders zodat het uiteindelijk gekozen ontwerp ook daadwerkelijk kan worden uitgevoerd.
2.2.3 BURGERBUDGETTEN VOOR BELEID
Elke gemeente heeft een beperkt ‘vrij besteedbaar’ budget. Waar gaat dit geld naartoe en waar moet dit geld naartoe gaan? Dat is tot op heden een échte taak van de
gemeenteraad, maar met ‘burgerbudgetten voor beleid’ bepalen burgers op beleidsterreinniveau (bijv. Zorg, Ouderen, Buurtbeheer, Volksgezondheid, Wonen, Veiligheid, Landbouw, Parkeren, Duurzaamheid, Onderwijs, Groen, etc.) waar extra aandacht naartoe moet gaan. Er kan daarna een passend beleid worden gemaakt. Dit beleid sluit op dat moment beter aan bij de wensen en behoeften van burgers. Voor de gemeente is het een belangrijke informatiebron voor het maken van beleidskeuzes.
9 MOGELIJKHEID 1: UITGEBREIDE ‘ROAD SHOW’
Omschrijving: Uit het onderzoek "Het versterken van de lokale democratie, agenda Lokale Democratie in Asten" komt naar voren dat burgers meer invloed willen hebben dan eens per vier jaar stemmen tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Om dat mogelijk te maken en inzicht te krijgen in welke beleidsterreinen/thema's door de inwoners belangrijk worden gevonden, kan gebruik gemaakt worden van
‘burgerbudgetten voor beleid’. ‘Burgerbudgetten voor beleid’ kan bijvoorbeeld geschikt zijn om te gebruiken bij het opstellen van een strategische visie of een nieuwe Omgevingsvisie. Dan kan er gebruik gemaakt worden van een 4 fasen model (zie onder ‘uitvoering’).
Kosten: € 5.000,00 - € 8.000,00(huur materialen, huur tent, advertenties, etc.)
Tijd/Uren: PM
Uitvoering: De uitvoering van een dergelijk project kan op verschillende manieren worden ingevuld. Een goede en gestructureerde
mogelijkheid is om te werken in verschillende fases. Hierbij wordt in fase 1 gekeken welke thema’s er in de gemeente leven en waar aandacht naar uit zou kunnen gaan. In fase 2 worden deze thema’s terug gebracht en samengevoegd tot een beperkt aantal
kernthema’s (ongeveer 10). In fase 3 worden door middel van media (road show, internet, fysieke locatie gemeentehuis, social media) inwoners benaderd om te stemmen op de voor hen belangrijkste thema’s. Tot slot wordt in fase 4 gekeken wat de informatie kan betekenen voor het vervolg. Dit vervolg kan zijn: een nieuwe strategische visie, een gebiedsvisie, een omgevingsvisie, nieuw beleid op een terrein tot nu toe onderbelicht is, het besteden van ‘vrij besteedbaar’ budget, etc.
Pilot: Een dergelijk project kan gedurende het hele jaar worden
uitgevoerd. Het kan éénmalig worden georganiseerd en afhankelijk van resultaten kan een dergelijk project vaker plaatsvinden.
Voordelen: Er worden veel verschillende burgers bereikt. Niet alleen de ‘usual suspects’. Ook burgers die minder op de voorgrond staan, hebben de mogelijkheid om van zich te laten horen. Door op deze manier informatie te verzamelen, ontstaat een goed beeld van wat er leeft onder burgers. Deze informatie vormt een goede basis voor diverse andere projecten of nog op te stellen beleid.
Nadelen: Door op een relatief uitgebreide manier informatie te verzamelen worden de kosten ook hoger. Afhankelijk van hoe uitgebreid een dergelijk project wordt ingevuld zullen de kosten hoger of lager uitvallen.
MOGELIJKHEID 2: KLEINE FYSIEKE/DIGITALE TOETSING
10 Omschrijving: Om burgers meer invloed te geven en inzicht te krijgen in welke
beleidsthema's door burgers belangrijk worden gevonden, kan gebruik gemaakt worden van burgerbudgetten voor beleid. Een andere mogelijkheid om te komen tot meer invloed voor inwoners ten aanzien van het ‘vrij besteedbaar budget’ van de gemeente, is een fysieke/digitale toetsing op een of meerdere vaste punt(en).
Kosten: € 500,00 – € 2.000,00
Tijd/Uren: gedurende 6 weken 8 uur per week – totaal 48 uur (20 uur online – 20 uur fysiek – 8 uur verwerking data)
Uitvoering: Deze toetsing kan op twee manieren worden uitgevoerd, digitaal en fysiek. Digitaal zijn social media en de website(s) van de gemeente Asten de meest voor de hand liggende opties. Fysiek kan gekeken worden naar centrale locaties zoals de centrale hal in het
gemeentehuis, de markt, de Midas etc. Op beide manieren wordt aan burgers de mogelijkheid geboden om te kiezen uit
beleidsthema’s of om een mening te geven. De gemeente krijgt hierdoor meer inzicht in de mening van burgers. De betreffende thema’s worden door de gemeente vooraf vastgesteld. De inwoners bepalen vervolgens welke van deze thema’s door hen het
belangrijkste worden gevonden.
Pilot: Het meest praktisch is om een eventuele pilot te draaien gedurende het schooljaar en niet gedurende vakanties.
Voordelen: Voor een relatief lage prijs kan er informatie worden verzameld over wat burgers belangrijk vinden. Deze informatie kan vervolgens worden gebruikt voor eventuele vervolgprojecten. Burgers krijgen de mogelijkheid om meer invloed uit te oefenen op beleidskeuzes die door de gemeente worden gemaakt.
Nadelen: Het nadeel van deze methode is dat mogelijk veelal de toch al actieve burgers worden bereikt.
2.2.4 SCHOLEN BETREKKEN
Uit het onderzoek "Het versterken van de lokale democratie, agenda Lokale Democratie in Asten” is naar voren gekomen dat het burgerinitiatief gestimuleerd moet worden.
Burgerparticipatie loopt binnen de gemeente Asten al goed, maar om burgerinitiatieven te realiseren moet er een ‘cultuuromslag’ komen. Een omslag waarbij burgers actiever moeten worden en gestimuleerd moeten worden om met initiatieven te komen. De gemeente moet een meer faciliterende rol en regierol gaan innemen en meer vrijheid geven aan de burgers. Een mogelijke bedreiging bij het stimuleren van burgerinitiatieven is dat steeds dezelfde burgers initiatieven indienen. Dit is mogelijk het gevolg van het feit dat het voor veel mensen onduidelijk is hoe de processen binnen de gemeente lopen en niet weten wat de mogelijkheden zijn. Het is goed om burgers op jonge leeftijd te
11 informeren over de processen en mogelijkheden binnen de gemeente, te beginnen bij de lokale scholen.
MOGELIJKHEID 1: OP PROJECTBASIS BASISSCHOLEN BETREKKEN
MOGELIJKHEID 1.1: DE KINDERRAAD – INITIATIEF PRODEMOS
Omschrijving: Het project Kindergemeenteraad laat basisschoolleerlingen van groep 7 en 8 zien hoe beleid tot stand komt gebaseerd op het
principe ‘leren door ervaren’. De leerlingen gaan op de stoel van een gemeenteraadslid zitten en aan het werk om concrete plannen te bedenken die in de gemeente uitgevoerd kunnen worden. Tijdens de afsluitende vergadering nemen de kinderen zelf een politiek besluit over de plannen.
Kosten: +/- € 4.000,00
Tijd/Uren: 1 dag beschikbaarheid van verschillende werknemers gedurende 1 dag. (+/- 5 werknemers)
Uitvoering: De uitvoering van het project ligt bij Prodemos (regierol). De school zorgt voor de voorbereiding onder de scholieren en de gemeente zorgt voor de nodige ruimte en gastsprekers.
Pilot: Een dergelijk project kan het beste zoveel mogelijk aansluiten op de lesstof van de school. Daarom kan een eventuele pilot het beste plaatsvinden tijdens een regulier schooljaar.
Voordelen: Kinderen komen op jonge leeftijd in aanraking met de processen in de gemeente. Hierdoor krijgen ze een beter beeld van de gemeente en de lokale politiek. Dit kan er later voor zorgen dat er meer betrokkenheid ontstaat richting de gemeente en dat drempel voor een burgerinitiatief in de toekomst lager is.
Nadelen: Het grootste nadeel van een dergelijk project zijn de kosten die ermee gemoeid zijn.
MOGELIJKHEID 2: OP PROJECTBASIS VOORTGEZET ONDERWIJS BETREKKEN
MOGELIJKHEID 2.1: DE JONGERENRAAD – INITIATIEF PRODEMOS
Omschrijving: De landelijke organisatie Prodemos heeft verschillende programma’s beschikbaar om jongeren te betrekken bij de lokale democratie. Hier heeft Asten in het verleden ook gebruik van gemaakt. De
Jongerenraad is een project waarbij één of meerdere klassen een bezoek brengen aan het gemeentehuis waarbij ze interactief in de rol van ambtenaar en raadslid kruipen. Hierdoor worden zowel de processen, rollen als mogelijkheden duidelijk. Doordat jongeren in het gemeentehuis komen, ambtenaren kunnen spreken, etc., zijn deze veelal veel gemotiveerder.
12 MOGELIJKHEID 2.2: DE JONGERENRAAD – INITIATIEF ASTEN
Omschrijving: De gemeente Asten heeft eerder aan projecten meegedaan waarbij een externe partij de regie neemt. Deze regierol kan de gemeente ook zelf op zich nemen. Het is dan van belang dat er een goed programma wordt opgesteld
MOGELIJKHEID 2.3: SCHOOLBEZOEK
Omschrijving: De landelijke organisatie Prodemos heeft verschillende programma’s beschikbaar om jongeren te betrekken bij de lokale democratie. Bij een schoolbezoek is het de bedoeling dat een wethouder,
burgemeester, ambtenaar, griffier, etc. naar de betreffende school komen en een presentatie geven. Daarna wordt de dag
vormgegeven door middel van interactieve projecten waarbij kennis wordt gemaakt met de rol van een raadslid en een ambtenaar.
2.2.5 BURGERPANEL
Binnen de gemeente Asten wordt op verschillende manieren gecommuniceerd met burgers. Hiervoor wordt voornamelijk gebruik gemaakt van Social Media (Facebook en Twitter), een internetsite (www.asten.nl), verschillende lokale kranten (Peelbelang, etc.) en lokale televisie/radio (SIRIS). Ondanks deze communicatievormen wordt er in de enquête onder burgers in het kader van het onderzoek "Het versterken van de lokale democratie, agenda Lokale Democratie in Asten" aangegeven dat de communicatie verbeterd kan worden. Hierbij wordt voornamelijk aangehaald dat er via internet meer mogelijkheden moeten komen om bepaalde informatie te vinden over het beleid en meer mogelijkheden om een mening kenbaar te maken. Daarnaast kan een dergelijke site worden gebruikt worden om op een eenvoudige manier, uitnodigend burgerinitiatieven in te dienen.
MOGELIJKHEID 1: SITE COMBINEREN MET ANDERE SITE (RAADSSITE)
Omschrijving: Uit de enquête komt voornamelijk naar voren dat er een verbetering in de communicatie moet komen. Naar aanleiding van deze input is in het onderzoek "Het versterken van de lokale democratie, agenda Lokale Democratie in Asten" aanbevolen om een ‘burgerpanel’ (in de vorm van een internetsite) te introduceren. Deze nieuwe site kan gemakkelijk worden geïmplementeerd in bestaande sites van de gemeente Asten. De meest voor de hand liggende site is de raadssite van de gemeente Asten.
Kosten: € 5.000,00 - € 10.000,00
Tijd/Uren: PM (afhankelijk van precieze invulling van de site)
13 Uitvoering: De uitvoering van dit burgerpanel ligt bij meerdere werknemers van
de gemeente Asten. De ontwikkeling van de site en de nieuwe digitale omgeving kan binnen de eigen organisatie worden opgepakt door medewerkers die ook belast zijn met de internetsite van de gemeente Asten. De inhoudelijke invulling van het burgerpanel zal in handen zijn van de communicatiemedewerkers, griffier,
beleidsambtenaren en wellicht raadsleden.
Pilot: Het is bij dit initiatief moeilijk om een pilot te draaien. Wanneer de site online is, kan er wel een evaluatie worden gehouden (na
bijvoorbeeld 1 jaar) over het gebruik van de site met betrekking tot burgerparticipatie en burgerinitiatieven.
Voordelen: Het sluit duidelijk aan op de wensen van burgers (zie de gehouden enquête in het onderzoek). Het stimuleert burgerinitiatieven, is gemakkelijk om informatie op te zoeken en geeft de gemeente een communicatieplatform.
Nadelen: Het succes van een dergelijk burgerpanel hangt af van het gebruik van de site. Burgers van de gemeente Asten moeten de site gaan gebruiken, in de gaten houden en het belang ervan in zien. Dit vraagt een bepaalde kwaliteit van site.
Voorbeeld: lokaledemocratie.weebly.com
14 3. KEUZEOVERZICHT
Hieronder is een schematisch overzicht van de mogelijke burgerinitiatieven opgenomen.
De financiële cijfers zijn een schatting gebaseerd op intern overleg, cijfers van andere gemeenten of op aanvraag bij een particulier bedrijf.
Initiatief Mogelijkheid Financieel Invoeren Opmerking
Burgerinitiatievenfonds Apart ‘fonds’
reserveren
€ 20.000,00 Direct
Burgerbudgetten voor beleid
Uitgebreide ‘Road Show’
€ 8.000,00 Direct/combineren met nieuwe visies
Kleine fysieke/digitale
toetsing
€ 500,00 – 2.000,00
Direct/combineren met nieuwe visies
Burgerbudgetten voor projecten
Ruimtelijke inrichting
€ PM Afhankelijk van geschikt project kan het
direct worden uitgevoerd
Kosten afhankelijk van
locatie en omvang van
betreffende project.
Scholen betrekken Basisonderwijs - Kinderraad
€ 4.000,00 Direct, tijdens schooljaar
regierol Prodemos
Voortgezet onderwijs – Jongerenraad
Prodemos
€ 4.000,00 Direct, tijdens schooljaar
regierol Prodemos
Voortgezet onderwijs – Jongerenraad
Asten
€ 500,00 – 2.000,00
Direct, tijdens schooljaar
regierol Asten
Voortgezet onderwijs schoolbezoek
€ 450,00 Direct, tijdens schooljaar
regierol Prodemos
Burgerpanel Combineren
website
€ 5.000,00 - 10.000,00
Direct Combineren
met bijvoorbeeld
raadssite
15 De onderstreepte keuzes zijn als voorkeursvariant aangemerkt.
16 BIJLAGE
MANAGEMENTSAMENVATTING: AGENDA LOKALE DEMOCRATIE IN DE GEMEENTE ASTEN
Op 1 januari 2015 is door minister R. Plasterk de (nota) Agenda Lokale Democratie geïntroduceerd. Het doel van deze nota is het versterken van de lokale democratie in de Nederlandse gemeenten. Om dit te realiseren heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verschillende activiteiten ontplooid om de Nederlandse gemeenten te activeren om deel te nemen.
Naar aanleiding van deze nota is binnen de gemeente Asten door de politiek een motie aangenomen om een bestuursopdracht omtrent participatie uit te zetten. De griffier van de gemeente Asten heeft daarnaast de vragen gesteld: hoe staat de gemeente Asten er op dit moment voor en welke mogelijkheden tot versterking zijn er voor de gemeente Asten? Dit heeft geleid tot dit onderzoek met de volgende centrale vraag:
In hoeverre is er binnen het bestuur en/of onder de inwoners van de gemeente Asten behoefte aan versterking van de lokale democratie, zoals de Agenda Lokale Democratie beoogt, en welke initiatieven beschikken over voldoende draagvlak?
Om tot de beantwoording van deze centrale vraag te komen, is er gewerkt in een trechtervorm. Dit houdt in dat alle mogelijke initiatieven door een steeds kritischere
‘toetsing’ moeten komen om ze tot een aanbeveling te benoemen. Allereerst is er gekeken wat de nota Agenda Lokale Democratie precies inhoudt en hoe deze wordt geïnterpreteerd in dit onderzoek. Daarna is onderzocht wat de huidige activiteiten binnen de gemeente Asten zijn. Vervolgens is er gekeken naar de behoefte aan een versterking van de lokale democratie onder het bestuur en de inwoners van de gemeente Asten.
Nadat alle randvoorwaarden onderzocht waren, is onderzoek gedaan naar de
mogelijkheden binnen de gemeente Asten. Hierbij is achtereenvolgens gekeken naar de literatuur, deskundigen, andere gemeenten, het bestuur en tot slot de inwoners van de gemeente Asten. Hierbij is voornamelijk gevraagd om aan te geven welke verbeteringen er ten aanzien van de lokale democratie in Asten zijn en om eventuele concrete
initiatieven aan te dragen. Alle initiatieven die uit deze actoren geselecteerd zijn, zijn door middel van verschillende toetsingen (geschiktheid, draagvlak, toepasbaarheid, etc.) uiteindelijk benoemd tot aanbevelingen.
Gezien de complexiteit van de (Agenda) Lokale Democratie en de verschillende meningen over de inhoud van deze nota, is begonnen met een operationalisatie hiervan. Dit heeft geresulteerd in een viertal gebieden: technologie, participatie, vorm van de democratie en tot slot de inrichting van de democratie. Onder deze terreinen zijn alle verdere initiatieven die tijdens dit onderzoek naar voren zijn gekomen ingedeeld.
De huidige situatie van de gemeente Asten is onderzocht door het interviewen van
verschillende interne afdelingen. Doordat de organisatiestructuur van de gemeente Asten alle beleidsvoorbereidende afdelingen in het cluster Regie & Ontwikkeling heeft gezet, zijn alle teams binnen dat cluster (Regie & Ontwikkeling) geïnterviewd. Hieruit blijkt dat alle teams binnen de gemeente Asten aan burgerparticipatie doen. Er wordt bij alle grotere projecten structureel gekeken of burgers betrokken kunnen worden bij de uitvoering of beleidsvorming. Hierbij wordt voornamelijk gebruik gemaakt van
17 themabijeenkomsten en dialogen (met burgers). Er wordt in de gemeente Asten op het gebied van burgerparticipatie dus ‘veel’ gedaan.
De behoefte aan een versterking van de lokale democratie is, ondanks de redelijk
positieve huidige situatie, toch aanwezig. Dit blijkt uit de gehouden interviews onder het bestuur en de enquête onder de inwoners. Zowel de gemeenteraad, het college van B&W als de inwoners staan open voor een versterking van de lokale democratie. Hierbij wordt aangegeven dat de beste kansen liggen bij het stimuleren van burgerinitiatieven.
Burgerparticipatie wordt volgens eerder genoemde actoren voldoende ingezet binnen de gemeente Asten.
Het onderzoek is begonnen met het lezen van literatuur en het benaderen van
deskundigen. Uit de literatuur blijkt dat er geen concrete initiatieven naar voren komen, maar dat voornamelijk het stimuleren van burgerinitiatief meerdere malen naar voren komt als mogelijke verbetering. De deskundigen doen, in overeenstemming met de literatuur, ook geen aanbevelingen. Deze geven aan dat er geen initiatieven ‘wel’ of ‘niet’
werken. Belangrijk is om te kijken naar de omgeving (het doel van, het niveau van en de fase waarin participatie moet worden gerealiseerd). Op basis van deze kennis is gezocht naar geschikte initiatieven. Deze informatie heeft geleid tot verschillende interviewvragen en criteria (ten aanzien van de geschiktheidstoetsing).
Vervolgens is onderzocht welke initiatieven vanuit andere Nederlandse gemeenten interessant zijn voor de gemeente Asten. Hierbij is gebruik gemaakt van de volgende media: Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Democratic Challenge, de D1000 dag en tot slot de informatie vanuit Prodemos. Uit deze bronnen komen in totaal 171
initiatieven naar voren. Deze initiatieven zijn geanalyseerd op basis van opgestelde criteria voor de gemeente Asten. In totaal voldeden 21 initiatieven aan deze eerste toetsing en zijn meegenomen in het verdere onderzoek.
Tot slot is er, door middel van interviews en een enquête, onderzocht welke initiatieven (en meningen) er vanuit het bestuur (de gemeenteraad en het college van B&W) en vanuit de inwoners van de gemeente Asten naar voren komen. Na de gehouden
interviews en de uitslag van de enquête komen er in totaal 8 concrete initiatieven naar voren. De inwoners geven voornamelijk aan dat er meer en betere communicatie moet komen. Alle input vanuit deze inwoners is gebundeld in een burgerpanel (een van de 8 initiatieven). Dit burgerpanel is een communicatieplatform in de vorm van een
internetsite. De gemeenteraad geeft aan dat burgerinitiatieven gestimuleerd moeten worden, hierbij dragen verschillende fractievoorzitters 7 (van de 8) initiatieven aan. Tot slot geeft het college van B&W aan dat ze open staan voor nieuwe ideeën/initiatieven, maar dat ze zelf geen concrete initiatieven hebben. Wel wordt aangegeven dat er op het gebied van burgerinitiatief de meeste kansen liggen voor de gemeente Asten.
Nadat alle input verzameld is, zijn alle initiatieven door middel van de opgestelde criteria getoetst. Bij deze criteria is rekening gehouden met draagvlak, invoerbaarheid,
geschiktheid, omvang van de gemeente Asten en relevantie ten aanzien van de nota Agenda Lokale Democratie. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in 7 concrete initiatieven en 1 algemene aanbeveling. Deze aanbevelingen houden concreet het volgende in (de eerste aanbeveling is een algemene aanbeveling, de overige 7 aanbevelingen zijn concrete initiatieven):
18 Voldoende tijd beschikbaar stellen voor het behouden van de huidige
activiteiten en om eventuele nieuwe activiteiten te realiseren.
Het is belangrijk dat er voldoende tijd beschikbaar wordt gemaakt om participatie ook daadwerkelijk te kunnen uitvoeren. Burgers met een initiatief moeten goed geholpen worden en de burgerparticipatie moet in goede banen geleid worden. Hiervoor zijn arbeidsuren nodig. Deze uren kunnen uiteindelijk een versterking van de lokale democratie opleveren.
De huidige manier van het inzetten van Themabijeenkomsten behouden.
De gemeente Asten zet veel themabijeenkomsten en dialogen in om burgers de mogelijkheid te bieden om te participeren binnen het beleid van de gemeente Asten.
Hierbij wordt voornamelijk bij team ruimte gebruik gemaakt van dialogen waarin burgers kunnen aangeven wat zij graag in hun wijk/straat/dorp willen zien. Het is belangrijk dat deze vorm van burgerparticipatie behouden blijft. Zowel intern als extern zijn de
betrokken actoren tevreden over deze manier van werken.
Invoeren van burgerbudgetten (voor projecten) om richting te geven aan het
‘vrij besteedbare’ geld.
De gemeente Asten heeft een klein deel van haar inkomen om ‘vrij besteedbaar’ uit te geven. Maar waar moet dat geld heen gaan? Door dit initiatief is het voor inwoners mogelijk om aan te geven waar behoefte aan is in de gemeente Asten. Hierdoor kunnen burgers rechtstreeks (beperkte) invloed uitoefenen op de geldstromen van de gemeente Asten.
Burgerbudgetten (voor beleid) invoeren om burgerinitiatief te stimuleren.
Het is belangrijk dat burgers betrokken zijn bij hun wijk/straat/dorp. Om dit te
bewerkstelligen zijn burgerbudgetten op detailniveau geschikt. Dit houdt in dat burgers een initiatief kunnen ontplooien voor bijvoorbeeld de inrichting van een plein. Hierbij kunnen alle betrokken burgers een initiatief indienen dat moet voldoen aan de door de gemeente gestelde kaders (veelal het beschikbare bedrag dat voor het betreffende project vrij gemaakt is). Wanneer alle initiatieven zijn ingestuurd, kunnen dezelfde betrokken burgers beslissen welke van de initiatieven de meeste stemmen krijgt. Dit initiatief wordt vervolgens door de gemeente gerealiseerd. Door dit initiatief te realiseren kan de gemeente inwoners stimuleren om initiatieven te ontplooien.
Experimenteren met eventuele potentiële initiatieven door middel van een Pilot.
Om tot een versterking van de lokale democratie te komen moeten er initiatieven worden uitgeprobeerd. Door deze experimenten leert de gemeente Asten van eventuele fouten, om vervolgens met de juiste initiatieven tot een versterking van de lokale democratie te komen.
Samenwerken met het lokale onderwijs (o.a. Varendonck) om de lokale democratie bij de jongeren onder de aandacht te brengen.
19 Het is belangrijk dat de jongeren (en ook ouderen) weten hoe de Nederlandse
democratie werkt. Daarom wordt aanbevolen om in samenwerking met de scholen in de gemeente Asten te kijken of er projecten of vaste lesprogramma’s ontplooid kunnen worden die ervoor zorgen dat jongeren weten wat er mogelijk is binnen de gemeente.
Hierdoor wordt de stap om later een initiatief op te zetten steeds kleiner. De kennis en het verbeterde inzicht van jongeren ten aanzien van de lokale democratie, leidt tot een versterking van deze lokale democratie.
Beschikbaar stellen van een maatschappelijke “initiatievenpot”.
Als we inwoners van de gemeente Asten willen stimuleren om initiatieven te ontplooien moet hier geld voor beschikbaar zijn. Daarom is het belangrijk dat de gemeenteraad in de gemeente Asten een ‘initiatievenpot’ beschikbaar stelt.
Digitaal burgerpanel opzetten op basis van de opmerkingen van de enquête.
Tot slot is er, op basis van de enquête onder de inwoners, een initiatief naar voren gekomen waarin de behoefte aan betere communicatie wordt ingewilligd. Dit wordt in een overkoepelende naam ook wel het burgerpanel genoemd. Gezien de opmerkingen van de inwoners is dit burgerpanel opgezet in de vorm van een internetsite. Deze site moet voorzien in informatie van en naar de burgers toe en daarnaast de mogelijkheid bieden voor burgers om een initiatief te ontplooien. Een dergelijke site kan worden opgesteld in samenwerking met het bestuur en het ambtelijk apparaat binnen de gemeente Asten.
Uit deze aanbevelingen valt te concluderen dat, ondanks dat vrijwel alle afdelingen zich bezig houden met participatie, er voor de gemeente Asten kansen liggen om de lokale democratie te versterken. Hierbij wordt voornamelijk gewezen op de kansen om burgerinitiatieven te stimuleren. De hierboven uiteengezette initiatieven zijn als advies naar de griffier van de gemeente Asten gestuurd. Deze zal het onderzoek en de naar voren gekomen aanbevelingen verder doorzetten naar het bestuur van de gemeente Asten. Dit bestuur (gemeenteraad en college van B&W) kan uiteindelijk beslissen of en wat er wordt gerealiseerd. Door het invoeren van een of meerdere van deze initiatieven kan de gemeente Asten tot een versterking van de lokale democratie komen. Uiteraard zijn deze initiatieven grotendeels gericht op het stimuleren van burgerinitiatieven.
