Geweldig omgaan met agressie Leefklimaat!
Hogeschool Leiden & UvA: dr. Peer van der Helm, lector residentiele zorg & Hoogleraar Onderwijs & zorg aan de Universiteit van Amsterdam
Contact? Helm.vd.p@hsleiden.nl 0031-648133745
Misschien wel het moeilijkste werk ter wereld (VK 4 oktober 2013)
Begeleiden tegen wil en dank van forensische clienten
Wat vraagt dat van een mens en van een medewerker?
3
trauma DSH
Differential Susceptability Hypothesis
• Meest simpele antwoord: normaliseren van leven, leren en werken
• Kernwoord: ‘gewoon’
• Als je clienten vraagt waar wil je je naar toe?(van Os 2015) Zeggen ze meestal: ‘gewoon’
Werkzaam bestanddeel begeleiding en
behandeling, ook van forensische clienten
• Rust Reinheid Regelmaat en onderlinge afstemming
• 75% menselijk brein = ‘sociale brein’
• Minder stress = meer toenadering/cooperatie en:
minder agressie
Waarom werkt dat?
Oude kennis (Kok 1973) naar Weisz 2012:
een enkele behandelmethode werkt max.
20%!
Individuele behandeling:
Doelen Ik volg je ABA
Therapieën:
Systeembehandeling/ begeleiding (maatschappelijk werk)
Groepsgerichte behandeling:
ABA TEACH
Groepsfysio, -ergo & -logopedie Competentiegericht werken Systeemgericht werken Geweldloos verzet
Leefklimaat: ondersteuning, groei, sfeer:
Dagstructuur
Groepsactiviteiten (sport- en spelavonden)
Activiteiten
Meten leefklimaat d.m.v.
leefklimaatonderzoek
bron Janka Stoker
Werkklimaat versus leefklimaat
Werkklimaat
bron Janka Stoker
• Psychologische basisbehoeften
– Verbondenheid – Competentie – autonomie
Fundament leefklimaat (milieu):
Zelfdeterminatietheorie Ryan & Deci 2017
• Responsiviteit: zoals eerder gezegd gaat 75%
van onze hersenactiviteit naar onderlinge afstemming; bij clienten is ook dit gedeelte minder goed ontwikkeld-problemen kinderen- medewerkers (medewerkers begrijpen clienten niet altijd en vice versa). Nodig: normaaltaal, simpel, duidelijk en herhaling en niet overvragen
• Groei: beperkte groeimogelijkheden en beperkt perspectief maken sociale nadeelsituaties
zichtbaar en doen pijn!
Problemen leefklimaat (milieu 1)
• Forensische clienten hebben minder inhibitie en minder mogelijkheden om hun omgeving zelf te structureren, hebben dus meer structuur nodig
• Gebrek aan structuur =verveling=
stress=agressie!
• Stress= minder inhibitie=meer
verslaving/eten/drinken/seks etc. Daardoor minder structuur.
• Stress is ook minder empathie en meer CU Traits (Heynen, 2016)
Problemen (2) structuur en inhibitie
• Maatschappij wordt steeds complexer en competitiever (Alonso-Pablos 2019)
• Wu& Dunning 2018: hypocognitie wat je niet begrijpt kan je ook niet vragen! (Suzanne Punt)
• Al van jongs af aan in het nadeel tov anderen, thuis, in het KDV, op de basisschool, tov peers.
• Gevolg: sociale isolatie.
• SIV: Van der Helm, 2012; Van Nieuwenhuizen, 2008:
vijandige sociale informatieverwerking, daardoor
onderdanige en/of agressieve probleemoplossingsstijl (zie verder)
• Felipe Criado-Boado, Diego Alonso-Pablos, Manuel J. Blanco, Yolanda Porto, Anxo Rodríguez-Paz, Elena Cabrejas, Elena del Barrio-Álvarez, Luis M. Martínez. Coevolution of visual behaviour, the material world and social complexity, depicted by the eye-tracking of archaeological objects in
humans. Scientific Reports, 2019; 9 (1) DOI:10.1038/s41598-019-39661-w
Problemen bij clienten (3): overvragen en
sociale nadeelsituaties
• Hoogleraar Nico Frijda (‘de Emoties’), zei het al: emoties hebben stuurvoorrang. Daarom is agressie vaker ‘warm’
(reactief) dan ‘koud’ (proactief).
• Recent neurobiologisch onderzoek van Zhao laat dan ook zien dat onze hersenen met name negatieve
gebeurtenissen ‘overdrijven’ om ze beter op te slaan.
• Dit is congruent met de sociale informatie
verwerkingstheorie van Crick & Dodge, de experimenten van Sato, het onderzoek van en ons onderzoek naar
agressie.
• Yufei Zhao (赵雨菲), Avi J. H. Chanales, Brice A. Kuhl (2021). Adaptive memory distortions are predicted by feature representations in parietal cortex. Journal of Neuroscience 22 February 2021, JN-RM-2875-20; DOI:
10.1523/JNEUROSCI.2875-20.2021
Nieuw (neurobiologisch) onderzoek
• ᱮ//კ
• = კ
Experimenten Sato et al, 2008
Waarnemen Interpretatie
Oplossing
bedenken Besluit
Evaluatie, Self-Efficacy Selectie
Gedrag Ervaringen
Emoties
Crick & Dodge, 1994
sociale informatieverwerking (SIV) van jongs af aan
inadequate SIV
Kinderen inadequate SIV en externaliserend
gedrag
nemen informatie
anders waar en tonen vaak een
agressieve probleem oplossingsstijl.
Gevolg: problemen met andere mensen
Onderzoek Walther Matthys 2001 & vd Helm 2011:
Vier probleemcategorieën SIV
Gedrag op voorgrond: dwars en
achterdochtig, liegend, manipulerend en dominant, impulsief en agressief, en
extreem gevoelig voor verslaving (verschuiving HPA-as)
Achtergrond: angst en pijn (Anglin 2002)
• Onderzoek vd Helm:
4 nadeelsituaties:
1 sociaal in het nadeel zijn tov anderen 2 problemen met competitie
3 problemen met hulp vragen 4 problemen met authoriteit
Werkt direct op pijncentra hersenen Gevolg: vaak explosieve agressie
Van der Helm, G.H.P, Moonen, X., Stams, G.J.J.M, Giesen, N.; vd Heide, E.S.& Matthys, W. (2011). Measuring inappropriate responses of adolescents to problematic social situations in secure institutional and correctional youth care: A validation study of the TOPS-A. Journal of Interpersonal Violence. DOI: 10.1177/0886260512468322
Onderzoek UvA/HL: niet zozeer
persoonlijkheidsproblematiek maar sociale informatievewerking
• Onbegrip leidt vaak tot tegenoverdracht en een dwangcyclus
• Gecombineerd met personeelstekort (uitzendkrachten!)
Probleem bij medewerkers:
De prakijk: liever afspraken dan regels bij forensische clienten (limit setting)
• Limit setting gaat uit van leeftijdsafhankelijk
‘gewoon’ en conform wet en regelgeving (bv. Wet Verplichte GGZ, WZD) en tenzij..=proportioneel en uit te leggen zonder schade te berokkenen. En dan keert vertrouwen altijd weer terug na een
afgesproken tijd….
• Eigen wc papier en knuffels terugverdienen? Zet de werkalliantie op 0-10 achterstand!
• Competentiemodel verwordt tot repressie.
• En luisteren
‘Gewoon’: bij dwang rekening houden met sociale Domeintheorie Smetana 2006
• Regels: in morele- en veiligheidsdomein (gouden regel) en afspraken in conventionele (hoe heurt het?) en persoonlijke domein.
• Telefoons afpakken? Alleen als iemand er niet mee om kan gaan
• Roken en drinken? Lastig geval als ook medewerkers zelf roken (conventioneel), afspraken over mate
• Kleding? Persoonlijk domein.
Gezamenlijke besluitvorming
• Op belangrijke vraagstukken (niet het wc papier!
of het persoonlijke domein)
• vooral over het morele en veiligheidsdomein
Pedagogiek in Praktijk PIP 23 (oktober 20): vragen en luisteren ipv. interventies
• Onbegrip, vasthouden achterhaalde kennis (DSM) en angst leiden vaak tot rigide handelen
dwangcyclus (Patterson 2002; vd Helm, 2012) en repressie (De Valk, 2019)
• Gecombineerd met personeelstekort (uitzendkrachten!)
• En een hierarchische organisatiecultuur (foutencultuur van Dyck, 2000)
• Gevolg: veel overleg in plaats van luisteren naar elkaar en nog meer dwang en agressie en
overlevingsstand medewerkers
Probleem bij medewerkers:
• Vechten, vluchten, verstijven en bontjes sluiten (pairing off)
• Type 1 denken: snelle oplossingen voor
ingewikkelde problemen (Wicked problems: geen eenvoudige oplossing; Kahneman 2013 thinking fast thinking slow).
• En daarom denkfouten: associatieve coherentie (een behandelaar: jouw delict is de erg voor
PTSS)
• Nodig: type 2 denken: langzaam denken.
Gevolgen voor medewerkers
(‘werkklimaat’)
Gevolgen dwang en repressie clienten
• Met name aanwakkeren agressie(reactief), eenzaamheid, wanhoop
PTSS/depressie/eetstoornissen/zelfbeschadiging en suicide
• Alle onderzoeken (en meta-reviews of meta-
analyses) van de laatste jaren naar de effecten van dwang op de kwaliteit van het leefklimaat en behandelresultaten laten consequent dezelfde
uitkomsten zien, zowel op instellingsniveau als op individueel niveau (Hachtel et al., 2019; Chieze et al, 2019; De Valk et al., 2015; 2018; Van der
Helm et al, 2018; Lipsey, 2009; Parhar et al., 2008; Schubert et al., 2012; Ros et al., 2013;
Schaftenaar, 2018).
• Maar we zijn ook afhankelijk van de buitenwereld
‘onweerlegbare evidence’
• Centrale denkfout: de juiste interventie leidt tot juist gedrag bij agressie
• Deze denkfout heet associatieve coherentie (als je maar het juiste doet komt het goed)
• Gevolg: onrealistisch optimisme (229 interventies, NJI)
• Wat vertellen de data en wat vertellen wij onszelf?
• Voorbeeld:
separeren/uithuisplaatsingen/eetproblemen nemen toe
Systemen en belangen verknopen zich tot een systeemwereld en leiden tot denkfouten
• Hannah Ahrend 1958
• Arbeid = eten klaar zetten
• Werk = systemen en protocollen volgen
• Arbeid = professioneel handelen
professioneel handelen als tegenwicht
• Ahrend: Het bij uitstek menselijke echter is
het handelen – het met elkaar overleggen en spreken. Het is hierin dat de mens zichzelf door middel van het gebaar en het gesproken woord ‘onthult’. Wie handelt, wie een daad stelt, begeeft zich in een netwerk, een ‘web’ van relaties. Het is volgens Arendt altijd ongewis hoe dat
handelen zal uitpakken, het laat zich niet voorspellen en daarom is er moed voor nodig. Het specifiek-menselijke is niet maakbaar, het is eerder fragiel en breekbaar zoals ons dagelijks met elkaar samenleven telkenmale weer laat
zien.
• https://www.canonsociaalwerk.eu/int/details.php?cps=14
Handelen in de zorg
• Daarom doen we het niet in de forensische zorg want interventies en protocollen zijn veiliger.
• Contact maken en luisteren zonder oordelen is onveilig en behoeft moed om je kwetsbaar op te stellen
• En luisteren zonder te oordelen (presentietheorie Baart)
• Tegenoverdracht bij jezelf leren signaleren: het ijzer smeden als het koud is
Handelen is fragiel en breekbaar en
ongewis
Het leefklimaat (milieu)
• Zelfdeterminatietheorie als basis (verbondenheid, competentie en autonomie)
• Verbondenheid= responsiviteit mw (luisteren zonder oordelen)
• Competentie = Groei en zingeving
• Autonomie is zo min mogelijk repressie
geweldloos verzet & gezamenlijke besluitvorming
• En onderlinge groepsdynamiek: sfeer
• Toepasbaar op een individueel milieu, een groepsgericht milieu en een HIC
VOLGENS JONGEREN VOLGENS MEDEWERKERS
+
• Ondersteuning door PM
• Veiligheid
• Vooruitgang t.o.v. vorige meting
• Leefklimaat en veiligheid jongeren
• Leiderschap AH en GW
• Team functioneren
• Werkmotivatie team
• Lage werkdruk
-
• Sfeer op de groep
• Hoe de leefgroep eruitziet
• De ondersteuning, repressie en sfeer blijft nog iets achter bij referentiegroep
CONCLUSIE: De meiden ervaren vergeleken met de vorige meting nu een iets positiever totaal leefklimaat.
Dit komt doordat ze iets meer ondersteuning ervaren, iets meer groei en iets minder repressie. Vergeleken met de referentiegroep voor gesloten jeugdzorg (2016) wordt het totale leefklimaat nog iets negatiever ervaren, doordat de meiden iets minder ondersteuning ervaren, iets meer repressie en een minder goede sfeer.
De sfeer op de groep krijgt ook een relatief laag rapportcijfer, samen met hoe de leefgroep eruitziet. De medewerkers geven gemiddeld ruime voldoendes aan alle elementen van het leefklimaat voor de jongeren binnen X (z.o.z.).
Zelf ervaren ze een erg positief werkklimaat (z.o.z.), zowel vergeleken met de vorige meting als met de referentiegroep voor jeugdzorginstellingen. Ze zijn met name tevreden over het leiderschap door het AH en de GW, die beiden als inspirerend worden ervaren. Ook ervaren ze veel kenmerken van positief team functioneren en gaan ze met veel plezier naar hun werk.
Ze ervaren een gedeelde visie en een hoge commitment. De werkdruk wordt nog steeds relatief
laag ervaren. AANBEVELING:Aangezien de meiden sinds de
vorige meting een negatievere sfeer ervaren dan daarvoor (zie grafiek op slide 21) en dat nu nog steeds lager is dan de referentiegroep is het belangrijk dat daar de komende tijd in geïnvesteerd wordt. Dit kan bijvoorbeeld middels de module ‘Samen fijn’ van Juliëtte Sonderman. Daarnaast lijkt op alle drie de groepen de hygiëne een punt te zijn, dus is het goed om hier voor de gehele locatie een plan voor te maken. Helemaal wanneer er ongedierte in huis is (zoals een aantal noemen) is het belangrijk om dit aan te pakken. Ook kan het de sfeer ten goede komen om samen met de meiden de leefgroepen gezelliger en huiselijker te maken.
Instelling Y
Afwijking ten opzichte van de vorige meting:
* = klein tot middelgroot verschil ** = middelgroot tot groot verschil *** = groot tot zeer groot verschil
Afwijking ten opzichte van de referentiegroep:
^ = klein tot middelgroot verschil ^^ = middelgroot tot groot verschil ^^^ = groot tot zeer groot
Zie bijlage van het onderzoeksrappo
rt voor de 1
2
• Resultaten doorspreken met medewerkers en clienten (bijvoorbeeld nu 5 jaar Trajectum)
• Haalbare doelen formuleren en opnieuw meten en bespreken (PDCA cyclus)
• Ook werkklimaat!
– Teamfunctioneren (verbondenheid)
– Leiderschap (steun) vs autonomie (gezamenlijke besluitvorming)
– Motivatie
– Toekomstperspectief (Groei)
Meten alleen helpt niet
Aandacht maakt alles beter. Deze kennis is
samengebracht in deze boeken
Werkboek forensic high intensive care (FHIC) https://www.fhic.nl/werkboek, 2020
FHIC Werkboek
High en Intensive Care uit forensisch perspectief Petra de Leede Peer van der Helm
conclusie
Eerst de connectie dan de correctie, maar liefst nog meer vertrouwen opbouwen door contact
