Energie- en eiwitverrijkte voeding

Energie- en

eiwitverrijkte voeding

Energie- en eiwitverrijkte voeding

Meer energie en eiwitten

Een volwaardige voeding met voldoende energie en eiwitten is belangrijk om uw

lichamelijke conditie zo optimaal mogelijk te houden. Zeker tijdens een periode van ziekte of herstel van ziekte heeft u voldoende energie en eiwitten nodig.

Bij ziekte, behandeling of een operatie heeft het lichaam meer energie en eiwitten nodig.

Inname van eten en drinken kan gedurende deze periode zijn verminderd. Oorzaken van een verminderde inname kunnen onder andere zijn:

een verminderde eetlust vermoeidheid

ziekte

misselijkheid droge mond

slik- en/of kauwproblemen

Hierdoor kunt u de afgelopen tijd onbedoeld zijn afgevallen. De kans op ondervoeding wordt hierdoor groter. Het lichaam krijgt dan minder energie en eiwitten binnen dan het nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Voor het verloop van uw ziekte en of herstel kan ondervoeding nadelig zijn. Als uw voeding te weinig energie en eiwitten bevat, kan het lichaam spiereiwitten gaan afbreken om het lichaam toch te kunnen voorzien van energie.

Hier vindt u algemene adviezen voor een energie- en eiwitverrijkte voeding. Wanneer dat nodig is, kunt u individuele adviezen krijgen van een diëtist.

Energie krijgt u binnen door eten en drinken. Energie is nodig om te kunnen bewegen, te denken, te werken en het lichaam warm te houden. Energie krijgt u voornamelijk binnen via de vetten en de koolhydraten in de voeding. Eiwitten leveren ook energie en zijn de bouwstenen voor het lichaam. Eiwitten zijn nodig voor opbouw en herstel van

lichaamsweefsels zoals spieren en huid. Hieronder vindt u welke producten rijk zijn aan energie en eiwitten.

Energierijke voedingsmiddelen:

Volle melkproducten, roomijs, slagroom.

Roomboter en (dieet)margarine.

Kaas, worst, noten.

Haring, paling, makreel en zalm.

Koek, gebak en chocolade.

Snacks.

Eiwitrijke voedingsmiddelen:

Melk, melkproducten (vla, kwark, yoghurt, karnemelk en dergelijke) en kaas.

Vlees, vis, kip, ei en vleesvervangers.

Peulvruchten en sojabonen/sojaproducten.

Noten.

Algemene adviezen

Neem voldoende rust voor het eten.

Neem de tijd om iets te eten of te drinken.

Eet gezamenlijk; hierdoor eet u mogelijk meer dan wanneer u alleen eet.

Serveer kleinere porties eten op een groot bord, dan oogt het minder.

Neem, zo mogelijk, elke dag voldoende beweging (30 minuten), liefst in de buitenlucht.

Knip, als u met een rietje drinkt, het rietje zo kort mogelijk af; het drinken kost dan minder kracht.

Kant-en-klare (magnetron) maaltijden zijn een goed alternatief voor de warme maaltijd.

Vermijd onnodige inspanningen: laat de boodschappen en het koken, wanneer dat mogelijk is, over aan iemand anders.

Zorg voor een goede ventilatie van de keuken of maak deze gerechten klaar in de magnetron.

Voedingsadviezen

Gebruik drie hoofdmaaltijden en drie of meer tussendoortjes per dag.

Varieer in keuze, smaak, temperatuur en kleur van uw voeding. Dit bevordert de

eetlust.

Besteed aandacht aan het uiterlijk van uw maaltijd. Garneer uw eten met bijvoorbeeld plakjes tomaat, komkommer of radijsroosjes.

Overheersende etensgeuren, zoals de geur van spruitjes, kool, uien en sommige warme vleessoorten, kunnen de eetlust bederven. Kies voor koud vlees (bijvoorbeeld rollade) of een ei(gerecht) in plaats van warm vlees.

Gefrituurde, hardgebakken of gepaneerde producten, kunnen uw eetlust verminderen.

Bereidingswijzen zoals zacht bakken, koken, smoren en stoven zijn meer geschikt.

Neem het voorgerecht een half uur vóór de maaltijd en/of het nagerecht een half uur erna.

Neem, minimaal een half uur voor een maaltijd, een kopje bouillon of fris-zure producten zoals een glaasje vruchtensap, stukje appel, tomaat of augurk. Deze producten kunnen de eetlust bevorderen.

Snijd de maaltijd fijn wanneer kauwen u erg vermoeit; gebruik bijvoorbeeld een blender of neem ragout in plaats van vlees. Neem tussendoor vloeibare gerechten zoals pap, vla, drinkontbijt, milkshake of smoothie.

Stoelgang

Zorg voor een regelmatige stoelgang. Een vol en opgeblazen gevoel vermindert de eetlust. U kunt de stoelgang verbeteren door:

Voldoende drinken. Zie Tips voor dranken op pagina 10);

Vezelrijke producten (bruin- of volkoren brood en beschuit, vers fruit, groente, peulvruchten en noten);

Bij aandrang direct naar het toilet te gaan.

Adviezen bij smaak- en reukverandering

Probeer, als uw smaak is veranderd, regelmatig verschillende voedingsmiddelen uit; uw eetlust, smaakvoorkeur en reuk kunnen per dag wisselen. Wat de ene keer geen succes is, kan de andere keer wel in de smaak vallen.

Adviezen bij pijnlijke mond of keel

Vermijd scherpe kruiden zoals sambal, peper en mosterd. Groene kruiden (dille, peterselie, kervel, tijm en basilicum) zijn meestal niet hinderlijk.

Gebruik weinig zout.

Vermijd zure producten zoals citrusvruchten, zure uitjes en augurken, zure haring, mosselen in zoetzuur of neutraliseer de zure smaak van deze producten door er een scheutje ongeklopte room doorheen te doen.

Laat warme gerechten of dranken afkoelen tot kamertemperatuur.

Adviezen bij een droge mond

Gebruik geen droge voedingsmiddelen, zoals beschuit, crackers.

Neem bij de warme maaltijd veel jus of saus.

Neem bij het eten kleine slokjes drinken (zie Tips voor dranken op pagina), zodat u het eten makkelijker kunt wegkrijgen.

Kauwen op kauwgom of zuigen op een zuurtje, pepermunt of een ijsblokje maakt dat de mond minder droog voelt.

Zorg voor een goede mondhygiëne. De kans op ontstekingen en tandbederf zijn bij een droge mond groter. Poets na elke maaltijd, maar maximaal vier keer per dag uw gebit.

Gebruik smeuïg broodbeleg zoals:

• jam met royale hoeveelheid boter

• (smeer)leverworst

• honing

• theeworst

• (appel)stroop

• zachte Franse kaas

• vruchtenmoes

• smeerkaas 48+

• pindakaas

• salade

• roerei, omelet

• sandwichspread

• vis(paté)

• ragout

Adviezen bij slijmvorming

Slijmvorming in de mond ontstaat door irritatie van het slijmvlies. Na het gebruik van

‘zoete’ melk(producten) kan de mond plakkerig/slijmerig aanvoelen. Door na het drinken van melk een slokje water of sap te nemen, verdwijnt dit vervelende gevoel in de mond.

Een frisser gevoel in de mond krijgt u door:

fris-zure dranken te drinken, zoals karnemelk, yoghurtdrank, vruchtensap

fris-zure producten te nemen, zoals komkommer, tomaat, appel, augurk, zilveruitjes ijsblokje of slokje ijswater te gebruiken

op kauwgom te kauwen of zuigen op bijvoorbeeld pepermunt, zuurtje of snoepje

Tips voor de broodmaaltijden

Varieer met verschillende broodsoorten, zoals geroosterd brood, mueslibrood, krentenbrood, beschuit, crackers, krentenbol, pistolets, croissant of stokbrood.

Besmeer brood royaal met (dieet)margarine of roomboter. Op warm of geroosterd brood smeert u vaak meer (dieet)margarine of roomboter dan op gewoon brood.

Gebruik ruim of dubbel beleg op uw brood. Als u weinig of geen brood gebruikt, probeer dan wat kaas of worst uit het vuistje nemen.

Probeer verschillende soorten broodbeleg door het brood in stukjes te snijden en op ieder stukje een ander soort broodbeleg te doen.

Wissel een belegde boterham eens af met een tosti, pannenkoek, worsten- of

saucijzenbroodje. Wissel een boterham ook eens af met pap (van volle melk) of vla.

Daar kunt u extra suiker, klontje margarine of roomboter, scheutje ongeklopte room aan toevoegen om het energierijker te maken.

Ontbijtproducten zoals cornflakes of muesli met volle yoghurt of melk en suiker zijn ook alternatieven voor brood.

Drinkontbijt is ook een alternatief, maar levert weinig energie.

Tips voor beleg

48+ kaas, smeerkaas, buitenlandse kaassoorten.

Alle soorten vleeswaren, bij voorkeur de vettere soorten zoals worst, smeerworst, paté, knakworst, ragout (uit blik).

Combinatie ham en kaas, pindakaas en suiker of 48+ kaas en sandwichspread.

Gebakken vis, sardines, haring, tonijn, kibbeling, lekkerbekje, makreel, zalm.

Gekookt ei, omelet, roerei, uitsmijter.

Huzaren-, kip-, zalm-, rundvlees-, eier- of aardappelsalade.

Pindakaas of andere notenpasta’s.

Chocoladepasta.

Tips voor tussendoortjes

De tussendoortjes zijn belangrijk. Door tussen elke maaltijd iets te nemen, is het

makkelijker om voldoende energie binnen te krijgen. Zo’n tussendoortje hoeft geen echte maaltijd te zijn, maar kan bestaan uit iets drinken en/of eten. Neem kleine tussendoortjes om de eetlust te behouden.

Zoete tussendoortjes:

Ontbijtkoek of krentenbol met (dieet)margarine of roomboter.

Grote koek (bijvoorbeeld gevulde koek), gebak, cake, puddingbroodje, donut.

Chocolade, bonbons, (mini)candybar zoals Mars en Snickers.

(Chocolade)croissant, appelflap.

Schaaltje pap, volle vla, volle (vruchten)yoghurt, volle (vruchten)kwark.

Pudding, (room)toetjes.

Fruit(salade) op basis van siroop met slagroom en/of (slag)roomrijs.

Hartige tussendoortjes:

Noten, pinda’s, chips, studentenhaver.

Blokjes kaas, plakjes vleeswaren of worst ‘uit het vuistje’.

Snacks zoals mini loempia, mini pizza, bamischijf, kroket, bitterballen, saucijzenbroodje, hotdog, broodje bapao.

Toast, knäckebröd of stokbrood met bijvoorbeeld franse kaas, paté, haring, paling of

salade.

Vis (bijvoorbeeld kibbeling) met saus.

Tips voor dranken

Thee en koffie zonder suiker en melk, water, bouillon en ‘light’-frisdrank leveren geen energie en voedingsstoffen. Gebruik hier niet te veel van. Gebruik wél anderhalf tot twee liter vocht per dag. Dranken met suiker bevatten meer energie. Melkproducten bevatten veel eiwitten. Kies bij voorkeur volle melkproducten.

Hieronder voorbeelden van dranken:

Volle melk, volle chocolademelk, anijsmelk.

Drinkyoghurt gezoet met suiker of volle kwark verdund met vruchtensap, drinkontbijt.

Vruchtensap zoals sinaasappelsap, grapefruitsap, dubbeldrank.

Koffie of thee met (on)geklopte room en suiker.

Frisdrank (geen ‘light’ dranken).

Milkshake (zie recepten op pagina 13).

Tips voor de warme maaltijd

Een warme maaltijd levert meestal meer energie en voedingsstoffen dan een

broodmaaltijd. Heeft u weinig tijd, geen trek in warm eten of bent u te moe om te koken, dan kan een kant-en-klare (gekoelde of diepvries-) maaltijd uitkomst bieden. U kunt ook zelf maaltijden invriezen. Ter afwisseling kunt u een maaltijdsoep of een maaltijdsalade eten. Een broodmaaltijd met een ruime portie hartig beleg, een portie fruit of een glas sap en een beker melk of yoghurt kan de warme maaltijd vervangen. Het is belangrijk dat u geen maaltijd overslaat.

Vlees en vleesvervangers:

Gehakt, kip, koud vlees (zoals kipfilet, casselerrib, rollade, rosbief of ham).

Ragout van vlees, kip, vis, ei of kaas.

Vissticks, haring of mosselen.

Ei, roerei, omelet.

Gebakken kaasplak, kaassoufflé.

Peulvruchten, bijvoorbeeld witte- en bruine bonen, erwten, linzen, kapucijners. (NB:

wel in combinatie met een graanproduct zoals brood, rijst en pasta).

Vegetarische hamburger, schnitzel of gehaktbal, gemaakt van soja of Quorn.

Tahoe of tempé.

Jus en saus

Deze kunt u zelf maken of met behulp van een pakje/zakje. Voeg een scheutje room of een klontje roomboter/dieetmargarine aan de jus/saus toe om deze energierijker te maken.

Neem bij koud vlees mayonaise of een andere kant-en-klare saus.

Groenten

Ook hiermee is afwisseling belangrijk. Rauwe groente geeft snel een vol gevoel, neem daarom liever gekookte of gewokte groente. Soms smaakt de warme maaltijd beter als u er wat appelmoes, rabarber of compote bij neemt. Dit maakt de maaltijd ook smeuïger. Voeg aan groente een scheutje room , een klontje roomboter/dieetmargarine, geraspte kaas of fijngesneden ham toe.

Aardappelen

Aardappelen kunt u gekookt, gebakken, gefrituurd, als puree of in de stamppot verwerken.

Rijst, macaroni, spaghetti, brood, taco’s, wraps en mie zijn goede aardappelvervangers.

Verrijk de aardappels of vervanging met roomboter of dieetmargarine. U kunt ook ter afwisseling samengestelde maaltijden gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn chili con carne, spaghetti met saus, bami, nasi goreng en ovenschotels.

Nagerecht

Neem als nagerecht bij voorkeur volle melkproducten zoals vla, pudding, pap, volle yoghurt of volle kwark (eventueel met vruchten), vlaflip, roomijs, chocolademousse, bavarois, met zure room of slagroom. Gebruik het nagerecht eventueel een half uur na de (warme) maaltijd. Voeg eventueel een scheutje ongeklopte room toe aan het nagerecht om het energierijker te maken.

Dieetpreparaten

Er zijn verschillende preparaten te koop bij apotheek, drogist of facilitair bedrijf

(zie Adressen op pagina 16). Fantomalt (levert energie), Protifar (levert eiwitten) en Fortify (levert energie, eiwitten vitamines en mineralen).

Deze producten hebben nauwelijks smaak terwijl ze wel energie en of eiwitten leveren. U kunt de poeders toevoegen aan (vloeibare) gerechten zonder dat deze te zoet worden.

Per kopje of beker kunt u twee tot drie schepjes oplossen. Bij onder andere sportzaken en supermarkten zijn er speciale eiwit- en energierijke dranken te koop. Meestal is het niet nodig om deze producten te gebruiken. Overleg hierover met een diëtist.

Drinkvoeding

Wanneer het niet lukt voldoende energie en of eiwitten binnen te krijgen met behulp van de genoemde adviezen, kan drinkvoeding nodig zijn. Deze drinkvoeding bevat energie, eiwitten, vitamines en mineralen. Er zijn verschillende soorten verkrijgbaar op basis van melk, yoghurt of sap. Een diëtist kan u adviseren welke het beste bij u past. Wanneer u daarvoor in aanmerking komt, vraagt de diëtist voor u een vergoeding aan bij uw verzekering.

Lichaamsgewicht

Regelmatig wegen is een eenvoudige controle of u voldoende binnenkrijgt. Als uw gewicht

gelijkt blijft, dan krijgt u de juiste hoeveelheid energie binnen. Het is óók belangrijk om uw gewicht stabiel te houden als u te zwaar bent. Afvallen kan beter als u volledig hersteld bent. U kunt uw gewichtsverloop volgen door één keer per week te wegen. Weeg het liefst op dezelfde weegschaal, op hetzelfde tijdstip, met dezelfde kleding en schoenen. Neem contact op met een diëtist als u blijft afvallen.

Recepten milkshakes

Alle onderstaande recepten zijn voor één persoon. De milkshakes kunnen met behulp van een staafmixer of een blender worden bereid.

Tropische mango-shake:

75 ml ananassap 75 ml volle melk één bolletje roomrijs één eetlepel slagroom halve verse mango

Schil en ontpit de mango en snijd hem in stukjes. Voeg de ingrediënten bij elkaar en maak er een gladde massa van.

Banaan-aardbeienmilkshake:

150 ml volle melk één bolletjes roomijs een halve banaan acht aardbeien

Snijd de banaan en de aardbeien in kleine stukjes en voeg ze bij de melk en het roomijs.

Maak er een gladde massa van.

Aardbeien-chocoladeshake:

100 ml chocoladevla 50 ml volle melk één bolletje roomijs één eetlepel slagroom acht aardbeien

Maak de aardbeien schoon. Voeg de ingrediënten bij elkaar en maak er een gladde massa van. Deze recepten kunt u natuurlijk zelf aanpassen door bijvoorbeeld andere soorten fruit te gebruiken, of andere smaken toe te voegen zoals saus (kersen/aardbei/chocolade) of stukjes geraspte chocolade en dergelijke.

Recepten warme maaltijd (voor 1 persoon)

Pasta met rode saus:

75 gram pasta naar keuze (ongekookt) 150 gram gemengde Italiaanse groenten olijfolie

zout en peper

200 ml tomatensaus 50 ml crème fraîche twee eetlepels pesto halve bol mozzarella 30 gram harde kaas

Kook de pasta volgens de aanwijzingen op de verpakking. Roerbak intussen de groenten in olijfolie met wat zout en peper. Voeg de tomatensaus toe en laat het geheel vijf minuten pruttelen. Doe er dan de crème fraîche en de pesto bij en roer goed door. Voeg de gekookte pasta aan het geheel toe. Snijd de mozzarella en de kaas in blokjes en strooi ze over het gerecht.

Pasta met zalm en kant-en-klare roomsaus:

75 gram pasta naar keuze (ongekookt)

gesneden groente naar keuze, bijvoorbeeld, champignons of courgette 50 ml room of crème fraîche

100 gram in stukjes gesneden gerookte zalm één handje (verse) dille

zout en peper

Kook de pasta volgens de aanwijzingen op de verpakking. Kook of bak de groente naar smaak en voeg alle ingrediënten bij elkaar. Eventueel zout/peper naar smaak toevoegen.

Stamppot andijvie:

250 gram aardappelen (of aardappelpuree uit een pakje) zout en peper

100 gram fijngesneden andijvie 40 milliliter volle melk

15 gram margarine (of roomboter) 100 gram rookworst

Schil de aardappelen (of koop ze geschild en voorgekookt) en kook ze in 20 minuten gaar met een beetje zout. Verwarm de worst tijdens het koken van de aardappelen. Giet de aardappelen af. Voeg de volle melk toe en stamp de aardappelen tot een samenhangende massa. Voeg daarna de andijvie toe. Doe er zout en peper bij en roer er een klont boter doorheen. Serveer de worst op de stamppot.

Recepten met drinkvoeding

Wanneer drinkvoeding is geadviseerd, kunt u onder andere op de websites van facilitaire

bedrijven terecht voor variatietips voor drinkvoeding. Ook kunt u een facilitair bedrijf bellen en vragen deze recepten toe te sturen. Ook voor recepten met aangepaste consistentie, zoals vloeibaar en dik vloeibaar eten kunt u op de websites terecht.

Adressen

Voedingcentrum, Postbus 85700, 2508 CK Den Haag, T 070 306 88 88

Voedingstelefoon T 070 306 88 10 (bereikbaar op werkdagen 12:00 – 16:00 uur) Website: www.voedingscentrum.nl

Facilitaire bedrijven

Medizorg B.V., Loodsboot 7, 3991 CJ Houten, T 0800 022 6678 Website: www.medizorg.nl

Sorgente team drinkvoeding support Postbus 281, 3990 GB Houten

E-mail teamdrinkvoeding@sorgente.nl T 030 850 20 21

Mediq tefa B.V., Hertogswetering 159, 3543 AS Utrecht, T 030 282 12 22

Website: www.mediqtefa.nl Eurocept Homecare

Trapgans 5

1244 RL Ankeveen T 035 528 83 75

Vragen?

Wanneer u vragen heeft over uw voeding kunt u altijd een diëtist raadplegen:

Locatie Blaricum, T 088 753 22 60 Locatie Hilversum, T 088 753 17 00

Contact

Diëtetiek T 088 753 17 00

Di en do 09:00 — 13:00 uur