Koude Oorlog, of toch strijd tegen racisme?
\ View From Moscow
ANC: a view from Moscow, Vladimir Shubin. Mayibuye Books, Bellville, 1999. 434 p. ISBN 1 86808 439 6. Tientallen jaren lang waarschuw-den ANC-leiders dat zij zich na de bevrijding zou-den weten te her-inneren wie hun vrienden en hun vijanden waren geweest tijdens de moeizame strijd tegen het apartheidsbe-wind.Toen het eenmaal zover was, poseerde F.W. de Klerk op het Rode Plein naast jeltsin, terwijl Clin-ton glunderend plaatsnam naast Mandela in diens oude cel op Robbeneiland. Toch was de Sovjet-Unie tientallen jaren lang de belangrijkste steunpilaar van de gewapende strijd, terwijl ANC-president Oliver Tambo pas in 1987 voldoende salonfähig werd be-vonden voor een ontvangst in Washington. De geschiedenis van de betrekkingen tussen het ANC en de Sovjet-Unie is nu opgetekend
door Vladimir Shubin, die als medewerker van het Departement voor Internationale Zaken van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) tientallen jaren nauw betrokken was bij de contacten in Zuidelijk Afrika. Shubins rijke persoonlijke ervaring en zijn studie van de archieven in zowel Moskou als Zuid-Afrika leveren een boeiend relaas op, met gevoel voor anekdotische details. En passant schilt hij menig appeltje met de vaak sensationele speculaties over de invloed van Moskou op het ANC en de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij (SACP).
Directe contacten werden pas gelegd in de jaren van ballingschap; de SACP fungeerde daarbij als wegbereider voor het ANC in Moskou. Vanaf 1963 verleende Moskou financiële steun: aanvankelijk een be-scheiden bedrag, maar al spoedig werd Moskou de belangrijkste geldschieter en leverancier van wapens en militaire training. Toen het ANC in 1969 zijn militaire kampen in Tanzania moest sluiten, bleek de Sovjet-Unie als enige bereid om de ANC-strijders op te nemen.
Terwijl de Zuid-Afrikaanse regering een spookbeeld schetste van een door Moskou geleide 'totale aanval' op Zuid-Afrika, was de Sovjet-hulp volgens Shubin in feite nogal hapsnap en ongecoördineerd. De beleids-makers in Moskou zetten hun kaarten op bevriende regeringen, niet op
bevrijdings-bewegingen. De hulp aan het ANC was vooral een zaak van de CPSU. Dat wreekte zich toen vanaf 1989 de rol van het Inter-nationale Departement van de partij onbe-duidend werd en Buitenlandse Zaken de contacten overnam. Voor dat ministerie gold toenadering tot Pretoria als een na-tionaal belang van de Sovjet-Unie, omdat Zuid-Afrika investeringen en leningen zou kunnen bieden. Met de ontbinding van de Communistische Partij kwam een eind aan een relatie met het ANC.
Shubin geeft een boeiend relaas van alle verwikkelingen, maar blijft helaas het ant-woord schuldig op een cruciale vraag. Waar-om steunde de CPSU het ANC? Volgens Shubin was er slechts sprake van belange-loze, onvoorwaardelijke steun. Hi) ontkent dat Zuidelijk Afrika voor Moskou een van de troefkaarten in de Koude Oorlog was. Dat is niet geloofwaardig. Even twijfelachtig is zijn oordeel dat de belangrijkste bijdrage van de Sovjet-Unie niet bestond uit wapens of training, maar uit "het bevorderen van het non-racialisme binnen het ANC." Als de betrokkenheid werd ingegeven door de on-voorwaardelijke steun van het Sovjet-volk aan de strijd tegen het racisme, hoe is dan die totale ommekeer na 1990 te verklaren? De solidariteit van 'het volk' kan toch niet in één klap worden weggevaagd? In zijn na-woord doet Shubin een weinig overtuigende poging tot verklaring van deze paradox.
SIGNALEERD
Trudie Bloem, Krotoa-Eva; the
womanfrom Robben Island.
Een biografische roman over het Khoikhoi meisje Krotoa, dat toe-treedt tot de huishouding van Maria van Riebeeck, Nederlands leerten trouwt met een Nederlandse arts. Uitgeverij Kwela, Kaapstad, 1999. 240 p., R 69,95. ISBN o 7957 00881. Annelie Botes, Klavertje vier (uit het Afrikaans vertaald door Riet de Jong-Coossens). Een familiesage
die zich afspeelt binnen één dag in 1986 op een boerderij in
Zuid-Afrika. Het is een indringend ver-haal over drie generaties boeren, dat "soos 'n tier op jou spring", aldus een Zuid-Afrikaanse recen-sent. Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, 1999. 288p., f 39,90. ISBN 90 295 0352 1.
Etienne Leroux, Magersfontein, o
Magenfontein! (uit het Afrikaans
vertaald door Ingrid Clorie) Een film- en televisieploeg maakt fiim over de slag bij Magersfontein in december 1899 tijdens de Anglo-Boerenoorlog. Vierde deel in reeks hoogtepunten uit de Zuid-Afrikaan-se literatuur. Uitgeverij Podium, Amsterdam, 1999. f 36,90. ISBN
9° 5759 133 2- (Zie ook fragment op
blz. 42-45 in dit nummer)
J.M. Coetzee, Disgrace. Roman over de hoge prijs die een vader en zijn dochter moeten betalen voor het wonen in Zuid-Afrika: "Een beeld van onthutsende somber-heid", aldus Corine Vloet in NRC Handelsblad. Uitgeverij Secker e[ Warburg. 220 p., f 49,95.
Cerrit Komrij, De Afrikaanse
poë-zie in 1000 en enige gedichten. Een
bloemlezing van Afrikaanse gedich-ten, samengesteld door Komrij op zeer persoonlijke gronden. Uitge-verij Bert Bakker, Amsterdam, 1999.
n&jp. ƒ 49,90 (incl. losse indexen
extra boekje). ISBN 90351 2041 8.
Marita van der Vyver, Wegkomkans.
De nieuwste roman van de sthrijf-stervan 'Griet skryf'n sprokie' handelt over de relaties tussen tien vrienden overeen periode van tien jaar. Uitgeverij Tafelberg, Kaapstad, 1999, R 99,95.
Ena Jansen en Wilfred Jonckheere,
Boer en Brit. Afrikaanse en Neder-landse tekste uit en om die Anglo-Boereoorlog. In de Afrikaanse en
de Nederlandse literatuur is veel geschreven tijdens en over de Anglo-Boerenoorlog. Een selectie
