H. A. WIGBOLD
Het falen van Eisenhower
E
1 ,
In het september 1956-nummer van S en D leverde
J.
de Kadt scherpe kritiek oppresident Eisenhower; als ik me goed herinner, noemde hij hem een Derde Wegger. I Het zelfde nummer bevatte echter ook een schets van Eisenhower die weliswaar niet s zonder kritiek, maar toch in het algemeen prijzend was. Dat was wellicht minder B
toevallig dan het lijkt. Scherpe kritiek op president Eisenhower is jarenlang praktisch é uitgesloten geweest, niet alleen in de Verenigde Staten waar de president over een
welhaast niet te schokken populariteit scheen te beschikken, maar ook in Europa waar
bijna niemand zich aan de magie van Eisenhowers persoonlijkheid kon onttrekken. E De kritiek op Eisenhower is in zijn tweede ambtsperiode en vooral na de Russi-
sche technische successen sterk toegenomen, maar zij blijft· een hachelijke zaak. De
reden ligt voor de hand: de Amerikaanse Constitutie geeft de president van de Ver- I enigde Staten een zo krachtige persoonlijke invloed dat het een welhaast onmogelijke t opgave is de kritiek op de politicus Eisenhower te scheiden van de kritiek op de r persoon Eisenhower. En zelfs de meest verbitterde tegenstanders van de politicus
Eisenhower zullen zijn hoge gaven als mens niet in twijfel kunnen trekken. Zijn ziek- ( ten, die zijn kwaliteiten als president verder hebben aangetast, maken .kritiek nog 1 moeilijker. Niemand, die de foto's van de president heeft gezien, zal zich kunnen
d
onttrekken aan sympathie voor de man die een eigenlijk onmenselijke taak moet tor-
sen. Zelfs kritiek op zijn langdurige aanwezigheid op het· golfveld of in Gettysburg , wordt daardoor moeilijk want de krachten die hij daar opdoet, heeft hij hard nodig
om de rest van de week of maand door te komen. ' (j
Een landgenoot van de Amerikaanse president heeft echter in één zin duidelijk ~ aangegeven dat sympathie kritiek niet in de weg mag staan, nl. Henry Taylor toen (j
hij schreef: 'Het gebeurt wel eens dat mensen die geen vlieg kwaad kunnen doen, I hun land meer schade berokkenen dap. een gewe~enIoze misdadiger: Eisenhower is 2
na Chroesjtsjew de machtigste man ter wereld - en wanneer hij dat niet is, zoals ik 2
vrees, vervult hij zijn taak in onvoldoende mate. Datgene wat president Eisenhower f doet of nalaat, beïnvloedt Washington, vandaar het hele Amerikaanse leven en daar- t
door weer de g~hele wereld. .
Het is ook een zaak van rechtvaardigheid. De pers en de politici in Europa hebben Dulles langzamerhand tot het symbool gemaakt van alles wat we in de Amerikaanse buitenlandse politiek verkeerd, onjuist of dom vinden. Die mentaliteit is hinderlijk onrechtvaardig. Dulles is op grond van de Amerikaanse grondwet slechts de uitvoer-
274
der van de politiek van de president. In zoverre Dulles een veel persoonlijker politiek kan voeren dan Truman en zeker Roosevelt hun Secretaries of State ooit hebben toe- gestaan, dan ligt daarvoor de verantwoordelijkheid alleen en uitsluitend bij Eisen- hower. De scherpe kritiek die er ten tijde van het Suez-geschil - en nu in Engeland betreffende de topconferentie - op Dulles wordt geuit, dient dan ook gericht te worden op de man die voor deze politiek verantwoordelijkheid draagt .. Ook dat is een zaak van juiste politieke zeden.
Er bestaat bovendien een neiging bij de president de oorzaak van gemaakte fouten bij anderen te zoeken. Toen men hem enkele maanden geleden op zijn persconferentie vroeg wat hij dacht van de toenemende kritiek, wuifde hij die weg met de verklaring dat zelfs president Washington de kritiek niet gespaard werd en een president nu een- maal de gemakkelijke zondebok van het volk is. Dezelfde neiging vindt men in nog sterkere mate hij de kring van zijn nauwste medewerkers, door de Alsops zo kern- achtig de 'cotton-wool-brigade' genoemd: de 'onzichtbare president' Sherman Adams, de secretaris van de National Security Council, Robert Cuter, de vroegere minister. Humphrey Dulles, aanvankelijk ook vice-president Nixon, die echter als politicus-tot- in-de-vingertoppen de veranderde stemming aanvoelt en steeds meer· tracht een on- afhankelijke politiek te voeren.
Zij wijten de dalende invloed van de president vooral aan de Democratische meer- derheid in het Congres en aan het feit dat Eisenhower zich geen derde keer kandidaat kan stellen waardoor de Congresleden zich veel minder van hem behoeven aan te trekken. Het is echter in het geheel geen uitzondering in de Amerikaanse geschiede- nis dat een president moet samenwerken met een congres waarin zijn partij een min- derheid is. En ook de· laatste bewering die ook in de Westeuropese pers regelmatig opduikt, heeft geen grond. Eisenhowers grote voorbeeld als president,
J
efferson, behield steeds een beslissende. invloed en ·ook Truman is nog altijd een man met wie de Democraten rekening houden.Er is echter nog een andere en belangrijker reden om de politiek en de denkbeelden van Eisenhower nader te bezien. Het gezegde 'Elk volk heeft de regering· die het verdient' mag dan niet de stelligheid hebben die teleurgestelde SPD-ers er na elke overwinning van Adenauer aan geven, het bevat niettemin een element van waarheid.
In het politieke denken en handelep. van Eisennower komt men opvattingen tegen die ook elders in het Westen aanhang vinden. In Eisenhowers geloof alle meningsverschil- len door praten te kunnen oplossen, in zijn aarzelingen tot krachtig positie kiezen, in zijn eerbied voor het abstracte .internationale recht vindt men ideeën, die soms - zeIk met een gelijkluidende terminologie - worden vertolkt door de socialistische fractievoorzitter in de Eerste Kamer wanneer hij over Nieuw-Guinea, het geschil tussen Israël en de Arabische landen en over de betekenis van· de VN spreekt.
Het is. uit zuiver politieke gronden nauwelijks te verklaren dat de werkelijke kritiek op Eisenhower pas na 'zijn herverkiezing· is gekomen. Zeker, Eisenhower kan wat betreft zijn eerste ambtsperiode stellig op belangrijke successen terugzien .. Wanneer men deze echter wat nader beschouwt, blijkt dat hij zijn belangrijkste en wijste be-
275
sluiten nam door precies nièt te doen wat hijzelf hetzij de Republikeinse partij jarenlang had gepropageerd.
Eisenhower brak niet het gebouw vàn de New Deal-Fair Deal af. Hij bezuinigde niet of nauwelijks op de uitgaven voor sociale doeleinden. Integendeel, in sterkere mate dan Truman ooit heeft gedaan, werd de post voor defensie tot sluitpost van de begroting gemaakt, bezuinigingen die later desastrueuze gevolgen zouden hebben voor Amerika's macht en prestige op de wereld.
Eisenhower volgde tegenover communistisch China niet de krachtige politiek die de Republikeinen steeds hadden geëIst. Hij nam niet het risico - ondanks de aan- drang van een mèerderheid in het/ comité van stafchefs en vooral van de door Eisenhower aangestelde voorzitter, admiraal Radford, zich in een oorlog met China te laten meeslepen. Hij weigerde de Fransen hulp toen deze dringend om ingrijpen van de Amerikaanse luchtmacht vroegen om de ingesloten verdedigers van Dien Bien Phoe te hulp te komen.
Eisenhower voerde evenmin de politiek van de 'bevrijding' van Oost-Europa uit die een onder3eel was van de grote troef der Republikeinen in 1952: een krachtiger strijd tegen het cOmmunisme, zowel op het terrein van de binnen- als de buitenlandse 'politiek. Het was juist deze politiek die in Europa ongerustheid wekte. Want al werd ze nooit nauwkeurig gedefinieerd, zelfs in de meest gematigde vorm leek ze grotere risico's te willen nemen dan de Truman-Acheson-Kennan-politiek van 'containment'.
Zoals
met
praktisch alle opvattingen van Eisenhower over buitenlandse politiek, werd zij het eerst geuit door Dulles en wel in zijn in 1950 verschenen boek 'War and Peace'. Het was echter Eisenhower die er op 25 augustus 1952 in een rede voor het Amerikaanse Legioen de puntigste formulering aan gaf. Hij beloofde toen als presi- dent de latente ontevredenheid in Oost-Europa te zullen 'activeren' en alle steun te zullen geven aan 'elke man en vrouw die toegewijd is aan de bevrijding van zijn volk.' Maar reeds toen bleek dat Eisenhower onvoldoende de draagwijdte van zijn eigen woorden besefté. Want nog geen veertien dagen later, op 4 september in een toe- spraak in Philadelphia, krabbelde hij terug. Hij beloofde toen slechts 'het recht om in vrijheid te leven te zullen steunen met vredelievende middelen, maar alleen met vredelievende middelen' en 'de volkeren, die in slavernij verkeren, vredelievende hulp te verlenen.'Het heeft weinig zin het fiasco van de 'liberationpolicy' op de voet te volgen. De Verenigde Staten hebben tegenover Oost-Europa een volkomen passieve politiek gevoerd. De Hongaarse opstand leidde in de regeringsbureaus alleen maar tot ver- warring. Elke poging om gebruik te maken van de verwarring die er getuige de tegen- strijdige verklaringen van het Kremlin ook in Moskou heerste, heeft ontbroken. De politiek van de bevrijding is precies in haar tegendeel omgeslagen: in passiviteit en inertie.
Het was niet alleen het treurspel met de bevrijdingspolitiek die al in de eerste ambtsperiode Eisenhowers zwakheden als president duidelijk aan het licht bracht.
Reeds toen bleek dat Eisenhower aanvankelijk de problemen onvoldoende' beseft en wanneer hij na maanden aarzelen een beslissing neemt,. hij dikwijls niet bereid is voor die beslissing te vechten. Psychologen noemden dat, meen ik, secundair reageren.
Het ligt buiten het bestek van dit artikel op deze gebeurtenissen uitvoerig in te 276
J
;t
!>
I.
e
gaan, ten dele omdat de belangrijkste, de houding tegenover Rusland en Azië en het ondergeschikt maken van de nationale defensie aan het dogma van de sluitende begroting, pas in de tweede ambtsperiode duidelijk naar voren komen. Maar bij één moet nog worden stilgestaan omdat zij Amerika's macht ernstig heeft benadeeld:
Eisenhowers zwakke optreden tegenover MacCarthy en het maccartheïsme. Het verzwakte Amerika's prestige als leider van de vrije wereld en vervreemdd~ de in- tellectuelen van zich met al zijn ernstige gevolgen, zoals nu gebleken is, zowel voor
277
het onderwijs als voor de nationale defensie. Daarvoor draagt Eisenhower medever- antwoordelijkheid.
Robert Donovan heeft in 'Eisenhower, the inside story' geprobeerd de mening in- gang te doen vinden dat Eisenhowers weigering zich ook maar in gematigde termen tegen MacCarthy te keren, berustte op intuïtie: nl. dat MacCarthy zich vanzelf wel onmogelijk zou maken. Deze typische methode van achteraf redeneren wordt echter door geen enkel feit gesteund. Maar" zelfs als het waar zou zijn, dan heeft Eisenhower aan MacCarthy langer dan nodig was de kans gelaten zijn schadelijk werk te doen.
Er is geen reden om te twijfelen aan Donovans bewering dat Eisenhower diep in zijn hart een intense hekel had aan wijlen de senator uit Wisconsin. Alles in de presi- dent moet zich verzet hebben tegen diens methoden. Maar dat verhinderde niet dat Eisenhower tijdens de verkiezingscampagne in 1952 zijn zegen aan hem gaf en boven- dien een aanval deed op zijn oud-collega, Marshall.
Wanneer het daarbij gebleven was, zou het, de Amerikaanse verkiezingscampagnes in aanmerking nemend, een onbetekenend incident zijn geweest. Maar ook nadat Eisenhower president was geworden, weigerde hij zich tegen MacCarthy te keren.
Op elke persconferentie werden hem vragen gesteld die hij evenzovele keren ont- week; hij beweerde zelfs niet te weten wat 'maccartheïsme' was. Stassen, die MacCarthy ervan beschuldigd had de regeringspolitiek te ondermijnen, werd ge- dwongen deze uitspraak te verzachten.
Eisenhower bleef in deze houding volharden toen MacCarthy zijn aanvallen op het Witte Huis zelf begon te richten en zich keerde tegen de hulp aan Engeland wegens
"diens handel met communistisch China. Het is in dit verband opvallend dat zich
onder de groep die MacCarthy de hand boven het hoofd hield, juist diegenen bevon- den die ook nu nog een belangrijke plaats bekleden in de Amerikaanse regering:
Nixon, Benson, Cabot Lodge en Sherman Adams, Washingtons moderne visie van Raspoetin. Het waren ook Cabcit Lodge en Sherman Adams, die ten tijde van de Suez-crisis de meest anti-Britse houding aannamen.
Wanneer men de geschiedenis van het maccartheïsme overziet, blijkt dat de pre- sident zich pas tegen MacCarthy uitsprak nadat de Senaat hem had veroordeeld wegens zijn pogingen zijn advocaat Schine een bevoorrechte positie in het leger te verschaffen. Eisenhower feliciteerde toen de Senaat met zijn. 'voortreffelijke' beslis- sing. Op dat moment had de veroordeling echter geen enkele betekenis meer;
MacCarthy was al een verloren man. De Amerikaanse regering liet zich drijven inplaats van zelf te leiden.
Eisenhowers gebrek aan leiderschap komt ten dele voort uit zijn afwijkende opvat- tingen, afwijkend van praktisch al zijn voorgangers, over de taak van de president.
Hij heeft herhaaldelijk laten blijken dat hij de president van het hele. volk wenst te zijn, ook van diegenen, die het met hem oneens zijn. Deze opvatting past stellig in de constitutionele opvattingen der Europese landen, zij'is echter slecht verenigbaar met de politieke positie van de Amerikaanse president. Eisenhower houdt zich strikt
~an zijn taak als 'Executive', als de uitvoerende macht die heeft uit te voeren wat er in het volk en de volksvertegenwoordiging leeft - of lijkt te leven. In één zin samen- gevat: terWijl Roosevelt en Truman zich ten doel stelden het Amer~aanse volk te lei-
278
d
g o g IJ o ei h li
e e
r il c
I
c
s I
den, stelt Eisenhower zich steeds ten doel om het Amerikaanse volk te overtuigen.
De Amerikaanse politieke denker Hans
J.
Morgenthau heeft dit terecht 'retreat of government' genoemd omdat de taak van een regering in de 20ste eeuw niet alleen omvat het formuleren en uitvoeren van een politiek - laat staan een door anderen geformuleerde politiek - maar ook in het scheppen van het juiste klimaat om die politiek uit te voeren. Dit heeft niets te maken ÎIlet het dirigeren van de publieke opinie zoals in dictatoriale landen gebeurt maar berust slechts op de eigen taak van de overheid. Uit de botsing der meningen en belangen wordt ten slotte de meerder- heid gevonden die de gekozen politiek ondersteunt.Eisenhower heeft daarentegen van het begin van zijn presidentschap af een duide- lijke onwil getoond zijn macht als president te gebruiken. Zowel op zijn persconferen- ties als in zijn toespraken heeft hij er nooit twijfel over laten bestaan dat Roosevelt en Truman een te persoonlijke politiek hadden gevoerd en dat volgens zijn mening een regering het beste regeert wanneer ze zoveel mogelijk aan anderen overlaat. Theo- retisch is dit ongetwijfeld een aantrekkelijk standpunt; democratie heeft altijd nog iets te maken met zelfregering. In de praktijk bleek het echter uit te lopen op een capitulatie-op-voorhand.
Naast de voortdurende, levensgevaarlijke salto mortales met het defensiebudget (waarop
ik
straks terugkom).is de geschiedenis met de 'Civil-rights legislation', die met name de negers hun burgerrechten moest waarborgen, van deze capitulatie een mar- kant voorbeeld. De nieuwe wet was opgesteld door de minister van Justitie, Brownell.Hij kreeg de volledige goedkeuring van Eisenhower. Toen men hem op de eerst- volgende persconferentie vroeg of hij niet verwachtte dat er in het zuiden krachtig verzet tegen de wet zou rijzen, antwoordde Eisenhower dat er in de maatregelen 'niets is dat in strijd is met de belangen van welke groep dan ook.' De verwachte storm stak op. Onder vuur genomen op de daarop volgende persconferentie bekende Eisenhower dat 'er enige gedeelten in waren die hij niet begreep.' De strijd in de Senaat begon en de Zuidelijke afgevaardigden dienden verschillende amendementen in. Opnieuw gevraagd naar zijn mening deelde Eisenhower mee dat hij 'met alle amendementen akkoord zou gaan die het tot een behoorlijk stuk wetgeving zouden maken.' Toen de Senaat daarop de z.g. jurybepaling invoegde waardoor (veelal blanke) jury's over het aantasten van burgerrechten moeten oordelen, deelde Eisenhower mee dat hij 'bitter teleurgesteld' was.
In het verloop van het debat kwam de president, die juist boven alle groepen wil staan, in ·conflict met alle groepen. Eerst met. de Zuidelijke Democraten, omdat Eisenhower zich achter Brownell stelde, vervolgens met de noordelijke liberalen, die een zo krachtig mogelijke wet wensten, vervolgens met de compromisgezinden, die een gematigde maar duidelijke wet wensten en ten slotte met de hele Senaat die de wet aannam. Nog veel ernstiger gevolgen had Eisenhowers politieke 'laissez faire' in de kwestie Little Rock. Er is dikwijls gezegd dat de president te laat ingreep maar dit is slechts de halve waarheid. Doordat de presid~nt te laat ingreep, moest hij ook te veel ingrijpen met alle fatale gevolgen die dit zal hebben voor een spoedige opheffing van de rassenscheiding op de scholen. Want het zuiden is nu het ZUidelijke 'blok'
geworden. .
279
Het 'te laat' slaat ook minder op de gebeurtenissen in Little Rock zelf. Het is begrij- re pelijk dat Eisenhower gezien de Amerikaanse geschiedenis en de autonomie der w federale staten lang aarzelde troepen in te zetten. Het 'te laat' is veel meer van toe- to passing op wat zich vóór Little Rock afspeelde - of beter niet afspeelde. Het was on- e€
middellijk na de beslissing van het Hooggerechtshof om de rassenscheiding op de Z.
scholen zo spoedig mogelijk, zij het binnen een redelijke termijn, op te heffen, duide- h<
lijk dat dit het alleruiterste van de regeerkracht vergde om incidenten te voorkomen. al
Zo ooit, dan was er nu reden voor overreding geweest. m
President Eisenhower verklaarde echter herhaaldelijk dat het een· zaak van de
verschillende staten was. Hij sprak zich nimmer uit over de inhoud van de beslissing F1 van het Hooggerechtshof maar zei slechts dat de wet moest worden geëerbiedigd. h:
Hij gebruikte nimmer zijn grote prestige om invloed uit te oefenen op de zuidelijke rn
congresleden of gouverneurs. dl
Zelfs toen de incidenten in Little Rock al begonnen waren, herhaalde Eisenhower VI dat hij 'zich geen omstandigheden kon voorstellen, die mij zouden dwingen troepen d te zenden om uitvoering van een bevel van het Hooggerechtshof af te dwingen.' ei Daarmee gaf hij heethoofd als Faubus de vrije hand (zoals Dulles, de profeet van D het 'to the brink of war', een jaar tevoren heethoofden als Nasser de vrije hand had v:
gegeven hun chantage-politiek voort te zetten door de verklaring dat de Verenigde
Staten nooit geweld zouden gebruiken om de besluiten van de - op Amerikaanse aan-' . ir drang opgerichte - Vereniging voor Suezkanaalgebruikers door te zetten). al Het gevolg was dat de loop der gebeurtenissen Eisenhower dwong precies datgene kl te doen wat hij ten koste van alles wilde verhinderen: het zenden van federale troepen Zl (zoals Amerika door zijn passiviteit ten opzichte van de Russische wapenleveranties S' aan Egypte en Nassers nationaliseren van het Suezkanaal onvermijdelijk de Israëli- gl sche en de Brits-Franse actie tegenover Egypte moest uitlokken). En het gevaar be- hl staat dat Washington in de toekomst moet toestaan dat de beslissingen van de
gerechtshoven worden genegeerd of gedwongen wordt troepen te zenden wanneer ÎlJ een of andere obscure demagoog het in zijn hoofd krijgt precies hetzelfde uit te halen D
als Faubus heeft gedaan. Ili
n De politiek van Eisenhower zoveel mogelijk aan anderen over te laten doet zich niet
dl
alleen gevoelen in de verhouding regering-land maar ook in de regering zelf. Eisen- b hower heeft de organisatie binnen de regering geregeld naar het hem vertrouwde
stafsysteem uit het leger maar het stafsysteem is blijkbaar toch niet zo duidelijk dat het de fouten van het stafsysteem duidelijk aantoont. De genuanceerde beslissingen, die een politicus moet nemen, vereisen kennelijk een ander. systeem dan de vrij rechtlijnige beslissingen van een opperbevelhebber. Bovendien kan een stafsysteem alleen werken wanneer alle beschikbare inlichtingen de opperbevelhebber zo snel en zo volledig mogelijk bereiken. Er bestaat gerechte twijfel over de vraag of Eisen- howers secondanten van die waarheid overtuigd zijn. Herhaalde malen is gebleken dat Eisenhower onvoldoende van de gang van zaken op de hoogte is.
De Alsops hebben in de 'New York Heraid Tribune' eindelijk onthuld waarom de Verenigde Staten tijdens de Suezcrisis binnen 36 uur driemaal van mening verander- den. Dit gebeurde toen voor de tweede maal in de VN een Afrikaans-Aziatische
280
resolutie in behandeling kwam waarin Israël, Frankrijk en Engeland een beroep werd gedaan onmiddellijk hun troepen uit Egypte terug te trekken. Spaak diende toen een amendement in (een van de zéér, zéér weinige verstandige voorstellen van een Westelijk staatsman tijdens de crisis) om het woord 'onmiddellijk' te schrappen.
Zoals te verwachten was, liet de Amerikaanse delegatie bij de VN direct een 'neen' horen. Maar nog dezelfde avond kwamen uit Londen berichten dat de VS voor het amendement zouden stemmen en als het niet werd aangenomen, zich van stemming over de resolutie zouden onthouden.
Naar de Alsops thans mededelen omdat Robert Murphy, de bemiddelaar in het Frans-Tunesische geschil, de Amerikaanse ambassadeur in Londen dit telefonisch had medegedeeld. Cabot Lodge, die bezeten was van het moderne waanidee dat men ook elders vindt, nl. dat men de Aziatisch-Afrikaanse landen zou kunnen winnen door ze altijd gelijk te geven, was daarmee niet tevreden. Hij stelde zich daarom in verbinding met Sherman Adams met het verzoek contact op te nemen met de presi- dent. Sherman Adams" vond de zaak niet belangrijk genoeg en zei dat hij daar op eigen verantwoording - Cabot Lodge als lid van het kabinet dezelfde rang als Dulles - moest stemmen. Cabot Lodge stemde tegen en redde daarmee Nasser van de politieke strop.
De Alsops schreven dat deze gang van zaken wel ontkynd zou worden maar tot . in elke bijzonderheid waar was. Zij is desondanks niet te controleren. Maar er zijn andere gebeurtenissen. President Eisenhower ontkende enkele dagen na het uitbre- ken van de Suezcrisis dat hij een brief van Eden had ontvangen. Maar het is even zeker dat Eden in een laatste wanhopige poging" om door krachtiger optreden de Suezactie te voorkomen, eind september een dringende brief aan Eisenhower had geschreven. Uit Eisenhowers mededelingen mag men opmaken dat die hem nooit heeft bereikt.
Begin vorig jaar diende Eisenhower bij het Congres zijn wet op de scholenbouw in die hij zelf als een van de belangrijkste doeleinden van zijn regering beschouwde.
De Democraten deden daarop in de betreffende commissie een amendement aan- nemen waardoor de subsidies niet zoals voorgesteld was, zouden worden gegeven naar 'noodzaak' maar naar het aantal scholieren in de federale staten. Op 24 mei deelde de president mee, dat het amendement zijn 'volledige steun' had, een voor- barige mededeling want later bleek dat het amendement voor de regering (maan- vaardbaar was. Aangezien de democraten moeilijk de verantwoording konden nemen voor het mislukken van de wet, trokken zij tijdens het debat in het Huis van Mge- vaardigden het amendement in en vervingen het door een ander dat aan Eisenhowers wensen sterk tegemoet kwam en meer bedoeld was om het gezicht te redden. Er kwam echter geen enkele mededeling van het Witte Huis dat dit amendement wel aanvaardbaar was. De wet werd daarop 25 juli verworpen met 260 tegen 203 stemmen waarbij verscheidene Eisenhower-Republikeinen tegen stemden, kennelijk in de overtuiging daarmee naar de wens van de president te handelen. De verrassing kwam zes dagen later op zijn persconferentie. Toen de verslaggevers vroegen waarom hij geen poging had gedaan de wet te redden, nu de Democraten bereid waren het betwiste amendement te laten vallen, antwoordde Eise~ower: 'Ik heb dat nooit gehoord. Indien dit waar is, vertelt u mij iets nieuws.'
281
/
Het is bekend dat de verantwoordelijke ministers zeer moeilijk tot Eisenhower kunnen doordringen. Zowel de minister van Defensie, Wilson als de voorzitter van het comité van stafchefs, aanvankelijk admiraal Radford, later generaal Twining, zag Eisenhower slechts zelden. De meeste zaken liepen via de chef-bureau Sherman Adams en de secretaris van de Nationale Veiligheidsraad Cuter. Men dient daarbij te bedenken dat Eis'enhowers omgeving in sterke mate verantwoordelijk is voor het feit dat hij zich voor de tweede keer kandidaat stelde en dus alle reden heeft Eisen- hower te ontzien. Dit leidt tot een gebrek aan coördinatie, ook op het zo belangrijke terrein der buitenlandse politiek. Men herinnerde zich dat nog in 19,55 Nixon en Dulles de neutraliteitspolitiek als 'immoreel' veroordeelden terwijl Eisenhower ver- klaarde dat elk land het recht heeft zijn eigen politiek te voeren. Maar ook uit de latere tijd zijn genoeg voorbeelden voorhanden.
Op 17 juli 1957 deelde Eisenhower~esgevraagd op zijn persconferentie mee dat hij 'geen enkel kwaad' zag in een bezoek van maarschalk Zjoekow, op dat moment juist bevorderd tot volwaardig lid van het Sowjetpresidium. Integendeel, een dergelijk bezoek zou wellicht 'nuttig zijn om uit te vinden of de Russen bereid zijn hun beloften te houden'. Wat minder bekend is, is dat de Russische ambassadeur in Washington, Zaroebin, qrie dagen later Dulles bezocht en hem meedeelde dat een dergelijke uitnodiging stellig zou worden aanvaard. Twee dagen later deelde Dulles de plaatsvervanger van Zaroebin mee ~at EiSenhower 'slechts een hypothetisch antwoord had gegeven' op een hypothetische vraag'. Het is moeilijk zich aan de indruk te onttrekken dat Eisenhower werd gedesavoueerd door zijn eigen departe- ment (een pikante bijzonderheid is dat de Russische demarche nooit is meegedeeld aan de NAVO-bondgenoten, noch aan Stassen en zij het pas maanden later konden vernemen uit een interview dat Chroesjtsjow aan de redacteur van de 'New York Times', James Reston, toestond.
Eenzelfde geschiedenis deed zich voor met de ontwapeningsbesprekingen. Na langdurige voorbesprekingen was men tot het besluit gekomen dat Stassen onder zekere voorwaarden akkoord kon gaan met het staken van kernproeven voor een bepaalde periode. Vlak nadat Stassen naar Londen was vertrokken, deelde de voor- zitter va~ de commissie voor de atoomenergie, Strauss, Eisenhower mee dat het noodzakelijk was de proeven voort te zetten in verband met de ontwikkeling van de zgn. 'schone' bom. Twee dagen later gaf hij op zijn persconferentie een nadere ver- klaring van het Amerikaanse standpunt dat zeer dicht bij dat van Strauss aansloot.
De vraag of Stassen of Strauss gelijk had, kan buiten beschouwing blijven; het toont slechts het ontbreken van coördinatie aan.
Het is echter vooral op het gebied van de defensie dat het gebrek aan leiderschap zich het duidelijkst demonstreert. Want het gaat er niet in de eerste plaats om dat de Russen een voorsprong hebben genomen in 'de ontwikkeling van raketten zowel als van conventionele wapens, het ernstige is veeleer dat de Amerikaanse regering tot in d e b ij zon der h ede n op de hoogte is geweest van de Russische voorsprong, ja moedwillig inlichtingen heeft achtergehouden om haar defensie- en budgetpolitiek ongewijzigd te kunnen voortzetten. En het was juist op dit gebied
282
se
tv
C 'et dl v( to dl se T- Ie ac v( gl dl di Ir
dl
eth(
Vl
ra PI
dat Eisenhower over een gezag beschikte dat geen enkele president voor hem ooit heeft gehad.
Al begin 1954 waarschuwde dr. Wernher von Braun dat de Verenigde Staten zich de alleruiterste inspanning moesten getroosten om niet bij Ruslimd ten achter te komen bij de verovering van de ruimte. In 1955 deelde dr. Walter J;>ornberger een Senaatscommissie mee dat de Russen in staat waren raketten voor middelbare afstand af te schieten. In 1956 legden verschillende andere deskundigen voor COI1grescommissies soortgelijke verklaringen af: generaal Curtis May, de chef-staf van de luchtmacht, generaal Gavin en Trevor Gardner, de vroegere onder-staats- secretaris van de Luchtmacht, belast met research en ontwikkeling.
Deze waarschuwingen gingen vergezeld van keiharde inlichtingen die geen enkele twijfel lieten aan de Russische krachtsinspanning. Reeds eind 1953' waarschuwde Alan Dulles, de chef van de Amerikaanse inlichtingendienst, de NationaI Security, Council dat de Russen verscheidene proefnemingen met raketten hadden genomen 'en opk de Amerikaanse superioriteit in de kwaliteit der conventionele wapens drèig-
den te breken, een voorspelling die op de laatste oktober-parade in Moskou in vervulling ging toen de Sowjet-Unie een verbluffende variëteit van nieuwe wapens toon,de. Mede als gevolg van deze inlichtingen werd begonnen met de, bouw van de radarstations in Turkije die al onmiddellijk aantoonden dat de Russen een hele serie proefnemingen met .raketten voor middelbare afstand namen.
Hoe reageerden de Verenigde Staten? In 1955, het jaar dat de radarstations in Turkije een toenemend aantal proeven meldden, werd de begroting zowel voor het leger, de zware bommenwerpers en het rakettenonderzoek verminderd tegen het advies van generaal Ridgway en Trevor Gardner. Nadat hij op 30 juni 1955 de dienst verlaten had, verklaarde Ridgway in zijn memoires dat 'het defensiebudget minder gebaseerd was op militaire eisen of Op wat de economie van het land kan dragen dan wel op politieke overwegingen'. Tegelijkertijd beschuldigde hij Wils on ervan dat deze hem gewaarschuwd had niet tegen de wensen van de president in te gaan.
In februari 1956 trad Trevor Gardner af als onder-staatssecretaris, naar hij mede- deelde, na een geschil met Wilson 'of een sluitende begroting belangrijker is dan een sterke luchtmacht'. In een artikel in 'Look' beschuldigde hij de regering Eisen- hower ervan het onderzoek op rakettengebied te hebben tegengehouden.
In de eerste ,helft van 1957 bereikten de Inlichtingendienst mededelingen dat vanaf het proefterrein Semipalatenak enkele intercontinentale raketten met succes waren gelanceerd in de richting van de Behringzee. (Of Rusland over operationele raketten beschikt, staat niet vast; zeker is dat de Russen reeds begin 1957 met succes proefnemingen hebben gedaan). Al deze mededelingen werden geheim gehouden, ook voor het Congres. In augustus kondigde Rusland aan dat het over een intercbn- tinentale raket beschikte, dezelfde maand dat de ontwapeningsbesprekingen in Londen afbraken.
Opnieuw was het resultaat gering. In april besnoeide Wils on het budget voor het rakettenonderzoek met 170 miljoen dollars. Twee maanden later werd de produktie van de nieuwe bommenwerper, de B 52 m drastisch ingekrompen. Wils on maakte daarbij gebruik van halve waarheden die erger zijn dan onwaarheden. Hij deelde mee dat volgens geheime i!ilichtingen de produktie van de Russische zware bommen-
283
werper, de Bizon, ver was achtergebleven bij de raming van twee jaar geleden. Die rpededeling was juist. Er kan geen twijfel over bestaan dat Amerika over aanzienlijk meer zware bommenwerpers beschikt dan Rusland. Hij vergat er evenwel bij te vermelden dat de Russen al verscheidene proefnemingen met een intercontinentale raket hadden gehouden .
.
Het zou echter onjuist zijn alle schuld op Wilson te werpen. Begin januari diende Eisenhower zijn begroting bij het Congres in. Daarin bedroeg het defensiebudget 36,1 miljard dollars. De eerste verrassing kwam toen de minister van Financiën Humphrey, die jarenlang een dominerende figuur in het kabinet is geweest en Wiens opvattingen nog altijd nawerken, vlak voor zijn aftreden openlijk in opstand kwam tegen de gehele begroting, wel te verstaan nadat een beslissing in het kabinet was gevallen. Eisenhowers antwoord was dat iedereen het recht heeft het niet met de begroting eens te zijn. Het Congres besnoeide het defensiebudget daarop met 2,,6 miljard. Eisenhower deelde mee dat hij 1,4 miljard ook eigenlijk niet nodig had maar dat hij aan de resterende 1,2 miljard wenste vast te houden. In een rede tot het Amerikaanse volk over radio en televisie verklaarde hij, dat 34,7 miljard het 'absolute minimum' was, dat wanneer het door het Huis vastgestelde budget niet met de betreffende 1,2 miljard verhoogd zou worden 'de Verenigde Staten een 'zeer gevaar- lijk risico' zouden lopen en dat hij de ernstige gevolgen van te grote bezuinigingen op de defensie had ondervonden en deze 'roekeloze weg' niet wenste te gaan. Dit appel bleef niet zonder resultaat. Het Huis van Mgevaardigden verhoogde het budget met 1 miljard.
Maar. toen gebeurde er iets dat bijna zonder precedent was. Bijna tegelijkertijd liet de regering weten dat zij eigenlijk toch wel met een begroting van 34,3 miljard kon toekomen, 1,8 miljard minder dan de president aanvankelijk gevraagd had en 600 miljoen minder dan hij kort tevoren als het 'absolute minimum' had beschreven.
Na deze aarzelende houding hadden de vOQrstanders van een krachtige defensie als Symington, die Wilson in de betreffende Senaatscommissie al veel eerder had ver- weten Amerika's militaire macht in de waagschaal te stellen, geen schijn van kans meer. Het Huis handhaafde praktisch de bezuinigingen. En dat alles gebeurde in hetzelfde jaar dat de Russen verscheidene intercontinentale raketten lanceerden.
Wanneer men de geschiedenis met de Amerikaanse defensiebegroting wat nader beschouwt, dringt de benauwende vergelijking met de dertiger jaren zich op. Even- als toen heeft men toegelaten dat de tegenstander in de ontwikkeling van de moderne wapens een voorsprong dreigt te nemen.
Ook Eisenhowers .populariteit is daarmee in overeenstemming; men is te snel vergeten hoe de nu verfoeide politiek van Baldwin en Chamberlain populair was.
Zeker, er is een verschil, een groot verschil zelfs. Eisenhower heeft er nooit - misschien de periode van de beroemde 'geest van Genève' uitgezonderd - aan gedacht met de Russen tot een akkoord te komen zoals het Westen in de dertiger jaren met Duitsland meende te doen. Daarom zou men die politiek beter kunnen vergelijken met die van de Labourpartij, die de verregaande inconsequentie beging zowel tegen München als tegen een verhoging van de bewapeningsuitgaven te zijn.
Het is echter niet alleen op het terrein van de defensie maar op dat van de gehele 284
SI zl
b g
k b
n
S h z:
·d p E
n p o d
'e
buitenlandse politiek dat Eisenhowers 'retreat of governrnent', het laten 'uitkristalli- seren' der problemen, het verzoenen van het onverzoenlijke en het zich onthouden zowel van direct als indirect ingrijpen, zich doet gevoelen. De buitenlandse politiek bestond uit het (militair) afgrendelen van Rusland en het dreigen met 'massive retaliation' wanneer men zou pogen die grendel open te breken. Maar achter deze grendel, achter deze nucleaire-Maginot-linie reageerde Amerika slechts op wat anderen deden, voerde het volstrekt in-actieve politiek.
De duidelijkste uitdrukking vond deze politiek in Eisenhowers herhaalde uitspra- ken dat Amerika slechts zou optreden in overeenstemming met de VNo Ook de befaamde Eisenhower-doctrine voor het Midden-Oost~n is van deze typerende neiging aan anderen de beslissing over te laten, doortrokkén. Want de Verenigde Staten hebben uitdrukkelijk verklaard dat zij slechts hulp zouden verlenen wanneer het betreffende land erom vraagt. Dat betekent dat Amerika zich de verdediging van zijn belangen laat voorschrijven door een of andere Arabische potentaat. Dat betekent 'dat als straks de pro-\y estelijke regering in Ir.ak omver zou worden geworpen en een pro-communistische regering de Russen zou'binnen halen, Amerika op grond van de Eisenhower-doctrine er niet tegen zou kunnen optreden.
Sommigen zullen de onderwerping aan de VN zien als een bewijs van 'Internatio- naal recht' en 'internationale moraal'. Zij zien daarbij over het hoofd dat de VN in het geheel niet 'het geweten van de wereld' zijn maar een toernooiveld van machts- politiek bedrijvende staten waarvan een niet onbelangrijk aandeel trouwens hun volk niet eens vertegenwoordigt. De figuur - zowel in lichamelijk als politiek opzicht verre de mindere van zijn voorganger - van Hammarskjöld, die zich bijzonder druk ....
maakte over de zelfv;rdediging van Israël tegen Egypte maar geen woord zegt van de agressie van Soekamo tegen Nederlanders, ja duidelijk heeft laten blijken er liefst geheel buiten te blijven - is daarvan het symbool. Daarmee zijn de VN niet ver- oordeeld; een andere mogelijkheid is er niet. M·aru.: de VN erkennen als hoogste autoriteit, betekent in de praktijk de anarchie op de wereld nog vergroten.
Amerika's vertrouwen op de VN was dan.ook geen internationalisme maar precies het tegendeel: modem isolationisme. Want de kern van het Amerikaanse isolationisme, niet te verwarren met de vorm, was altijd het zich onttrekken aan de internationale politiek en zich zo weinig mogelijk met de rest van de wereld te bemoeien. Het ondergeschikt maken aan de VN was een perfect alibi zich zo'veel mogelijk buiten de internationale vraagstukken te houden.
De in-activiteit werd nog versterkt door de uitgesproken moralistische opvattingen van Eisenhower en Dulles - want hoeveel beiden ook mogen verschillen, in dit ópzicht zijn zij elkaars gelijken. In een artikel in de 'Internationale Spectator' heb ik al eens eerder gewezen op de grote invloed van het moralisme op de Amerikaanse buiten- landse politiek, een invloed die door het optre<,len van Eisenhower en Dulles nog aan kracht heeft gewonnen. Eisenhower beroept zich voortdurend op de 'morele en geestelijke waarden', gepaard gaande met een optimisme dat de zachte krachten het altijd zullen winnen aan het einde (een optimisme dat door de geschiedenis nauwelijks
, 285
wordt gerechtvaardigd). Er is in dit opzicht weinig verschil tussen Eisenhower en Nehroe (wie dit overdreven vindt, doet goed de verslagen van Eisenhowers pers- conferenties eens na te slaan) met één grote afwijking: dat Nehroe zijn woorden onmiddellijk loslaat wanneer India's nationale. belangen dat eisen; zie tien jaar Indiase buitenlandse politiek. Bij Eisenhower is het zijn politiek.
Uit deze moralistische opvattingen kwam de gedachte naar voren dat geweld altijd te veroordelen is te~zij om ander geweld te beantwoorden. Maar deze gedachte is zonder levensgevaar alleen houdbaar in een wereld waar elke agressOl' wordt gestraft en waar agressie pas begint wanneer het eerste schot afgaat. Een kind weet dat die wereld er niet is. ~ongarije, Kasjmir etc. bewijzen het eerste, Nassers natio- naliseren van het Suezkanaal het tweede. Terecht hebben de VN er dan ook van afgezien het begrip 'agressie' te definiëren, eenvoudig omdat het niet te definiëren is.
Het gevolg van· Eisenhowers standpunt dat men pas mag optreden wanneer het eerste schot afgaat, was dat net geweld alleen werd bestreden wanneer het geschiedde door landen die zich van Amerika's opvattingen iets aantrokken. 'Wanneer dit niet het geval is zoals in Hongarije, Kashmir en de agressie van de Arabische landen tegen Israël kan men slechts 'hopen' (een woord dat herhaaldelijk in Eisenhowers vocabu- laire opduikt) dat er een 'oplossing' wordt gevonden. En wanneer dit niet gebeurt,
dienen deze landen te worden gestraft want 'two wrongs do not make a right' (Eisenhower toen hij met sancties tegen Israël dreigde) en 'otherwise we will destroy our best hope of establishing a world.order' (Eisenhower over de Brits-Franse actie
. tegen Egypte). .
Het oordeel dat de vroegere Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Dean Acheson, velde is mij uit het hart gegrepen: 'I do not believe that the purpose of American policy is to carry out a 'crusade' or 'mission' to bring about equal justice or to vindicate international law. lts purpose is to protect and further the deepest and most vital int~rests of the United States' and .those states which are working toward the same end of safeguarding our common civilization' ... When we are told , to do this where it is against our interest to do so, by a combination of phoney law
and fuzzy morals, I vigorously disagree'.
Dît betekent niet dat Amerika zijn bondgenoten altijd zou moeten ontzie,n. Al eens eerder heb ik in dit tijdschrift gezegd dat het (althans toen) in het belang van het westen was dat Amerika zich van stemming onthield in de kwestie Nieuw-Guinea, zoals het nu in het belang van het westen is dat het Bourguiba niet van zich ver- vreemdt ter wille van de uitzichtloze Franse politiek. Het betekent wel dat de politiek en niet de moraal de doorslag dient te geven.
In de Suez-kwestie heeft dit volledig ontbroken. De Brits-Franse actie was, hoewel moreel gerechtvaardigd door de herhaalde Egyptische agressie, een politieke fou,t doordat: 1. men een dergelijke actie niet mocht ondernemen zonder toestemming van de Verenigde Staten en 2. Israël Egypte al had' verslagen.
Maar toen de actie eenmaal begonnen was, hadden de Verenigde Staten zich dienen af te vragen wat in het bel~ng was van 'the deepest and most vital interests of the United States~. Ik meen dat het ontijdig stopzetten van de aètie onherstelbare (in de letterlijke betekenis) gevolgen heeft gehad. Het heeft niet alleen in het Midden-
286
o
w tE A Vi
Il!
a
ft
tE d
VI
VI
v k
n
hl gl h
E
ti
VI
Oosten belangrijke kaarten in handen gegeven van Rusland, maar bovendien de deur wijd opengegooid voor allerlei vormen van internationale chantage - Soekarno's actie
(l tegen de Nederlanders is er een regelrecht gevqlg van - terwijl de Aziatische en ., Afrikaanse landen meer onder de indruk zijn gekomen van Amerika's zwakte dan van zijn, strijd voor het internationale recht. Het erge is evenwel niet een foute d beslissing, het erge is veeleer dat men aan het afwegen van de politieke gevolgen El niet eens is toegekomen, kortom dat de belangen van het westen zijn opgeofferd 'by
t a combination of phony law and fuzzy morals'.
Het lanceren van de eerste Spoetnik (dat niet meer aantoonde dan de Amerikaanse n regering kon weten, nl. dat de Russen grote vorderingen hadden gemaakt in de raket-
;. techniek) heeft de naam van de Verenigde Staten in Azië en Afrika nog meer doen dalen. Want het prestige van Amerika berustte niet op de vrijheid maar op het in ft vrijheid verwerven van een hogere levensstandaard. Sinds dat betwijfeld kan worden
te (waarmee niet gezegd is dat dit juist is) heeft Amerika een deel' van zijn macht ct verloren.
n
j- Maar niet álleen in Azië en Mrika maar evenzeer in Europa is de verzwakking van t, Amerika's naam merkbaar. Want de' agitatie tegen de H-bom, die vooral in Engeland
f
merkbaar is, heeft minder met moraal dan met angst te maken. Zich neerleggen bij deIY
H-bom zolang Amerika de superioriteit lijkt te bezitten en pas actief te worden ,e wanneer er gevaar dreigt, is niet moreel maar alleen maar laf.n Zes jaar bewind van Eisenhower heeft geresulteerd in een verzwakking van het ,f weste,n in militair opzicht. De schattingen over de Russische voorsprong lopen uiteen, :e vast staat in elk geval dat Rusland eerder over intercontinentale raketten zal beschik- .t ken en Amerika voorlopig afhankelijk is van de raketbases in Engeland en eventueel Ig andere NAVO-landen. Dat moge dan fijn zijn voor een aantal Europeanen die hun id minderwaardigheidscomplex tegenover AInerika nooit hebben kunnen kwijtraken,
F
het is de leider der vrije wereld onwaardig. Om slechts één voorbeeld te noemen: op I grond van het 2 december 1954 gesloten verdedigingsverdrag met Tsjang Kai-Sjek U hebben de Verenigde Staten zich verplicht Formosa en de Pescadoren te verdedigen.n
~, Het is echter evenzeer bekend dat de Europese landen er niet aan denken een oorlog
r-
terwille van Formosa te riskeren. Wat zouden de Verenigde Staten moeten doen Ie wanneer een over intercontinentale raketten beschikkend Rusland de volle steun zou I geven aan een Chinese poging Formosa te veroveren.el
l,t Zes jaar Eisenhower-bewind heeft het westen ook politiek verzwakt. Het wan-
\n trouwen tussen de NAVO-bondgenoten is ondanks schoonklinkende communiqués toegenomen. De vrijheidsgevoelens in Oost-Europa zijn gefrusteerd. Als b.v. Polen
~h in opstand zou komen, hoeft Chroesjtsjow geen ogenblik meer te aarzelen die opstand lts neer te slaan, wetende dat het westen niets zal doen. De naam van Amerika in Azië
re
en Afrika heeft ernstige schade g~eden en de N assers en Soekarno' s zitten hoger te~- paard dan ooit.
287
Sommigen troosten zich met de gedachte dat de Spoetnik ons heeft wakker ge- schud. Ik zou het graag geloven maar ik vrees eerder dat dezelfde politiek zal worden voortgezet maar nu onder veel slechtere machtspolitieke omstandigheden. Men kan nu al raden welk een verwarring en radeloosheid er zullen heersen als Rusland straks een van zijn troefkaarten: het terugdringen van Israël binnen de grenzen van 1947, zal Uitspelen. Want dat zou van Eisenhower vragen zich tegen iemand te keren en hetzelfde te moeten doen als Truman, Roosevelt, Wilson, Jefferson en LincoIn eens hebben gedaan.
Het zou een minder troostende maar toch wel prettige gedachte zijn als Europa vrijuit zou gaan maar d~t is helaas niet het geval (het zou alleen een nieuw artikel vergen dit aan te tonen). We zullen daarom dapper moeten blijven voortmodderen
met ten slotte toch één troost: dat het zo in de geschiedenis bijna altijd geweest is. TI
I
' j ' I
288
VI c( Y: in in
or m
V2 TU
nl
Rf
h€
Zq an ee lel ge Hl te
1 S
a :1
[}
TH. J. HOGENDORP
DE S.E.A.T.O.
Toen spoedig na Yalta en Pots dam bleek hoe uitéénlopend en tegengesteld de Verenigde Staten van Amerika en de Sowjet-Unie praktisch dachten over 'vreedzame coëxistentie', werd verwacht dat bij de volgende schending van het verdrag van Yalta of dat van Potsdam door de Russen de Verenigde Staten zouden toeslaan en in ieder geval bepaalde initiatieven zouden ontwikkelen om aan het bolsjewistisch imperialisme paal en perk te stellen.
Een der bepalingen van de Yalta-overeenkomst van 14 februari 1945 luidde: 'Het orde op zaken stellen in Europa en het herstel van het nationale economische leven moeten bereikt worden door procedures, die de bevrijde volken in staat stellen sporen van nationaal-socialisme en fascisme te vernietigen en democratische instellinge~
naar eigen keuze in het leven te roepen. Dit is een principe van het Atlantic Charter nl. het recht van alle volken om een regering te kiezen waaronder zij willen leven.' Nog geen twee weken na de plechtige ondertekening van de overeenkomst door Roosevelt, Stalin en Churchill werd de eerste bolsjewistische staatsgreep nl. die in het koninkrijk Roemenië voltrokken De Amerikaanse regering bepaalde zich in deze zaak tot het uitbrengen van een scherp protest bij monde van de Amerikaanse ambassadeur te Boekarest. Enige maanden later voltrok zich in Bulgarije een over- eenkomstig proces en viel Petkof, leider dei Agrarische partij en de voornaamste leider der verzetsbeweging in Bulgarije, als slachtoffer. De indertijd tot Duitser genaturaliseerde Bulgaar Dimitrof werd leider van de communistische republiek Bulgarije. Begin 1946 namen Russische valschermtroepen de koningsgezinde generaal Michaelowitsj in het bergland van Zuidslavië gevangen en braken zij het verzet tegen de communistische leider van Zuidslavië, Tito.
Ondanks deze flagrante schendingen van het Yaltapact bepaalde Amerika zich tot het innemen van een houding van berusting, zij het onder protest.
Hans J. Morgenthau karakteriseerde in zijn boek: 'In defence of the national interest' (1951) de Amerikaanse buitenlandse politiek van die dagen met de volgende bewoordingen: 'The intoxication with moral abstractions (ideals for s9~iety and world community), which as a mass phenomenon started with the Spanish-American War and which in our time has become the prevailing substitute for political thought, is indeed one of the great sources of weakness and faûure in American foreign policy.' Het waren de hoogtijdagen van de 'Appeasement of Russia policy' van de Ameri- kaanse minister van Buitenlandse Zaken, James F. Byrnes.
Intussen had zich op het State Department in Washington een groep gevormd die 289
I
I N D I S C H E OCEAAN
111111111111111111
-
1!t )\:ttl
1 s..otO Lond.n Neutrale Lond.n Overig. Lond.nJAPAN
O C E A A N
.. .. •
I A U S T R A L I E
onder leiding van de jonge diplomaten George Kennan en Bohlen een andere politiek concipieerden en met de 'Appeasement of Russia poliey' vOOl:goed afreken- den. Kennan publiceerde later (in september 1947) onder de schuilfiaam mr. X. een serie artikelen in 'Foreign Affairs' waarvan de strekking in het kort hierop neer kwam dat:
a. Amerika er nooit op rekenen kan op politiek terrein tot zekere samenwerking met de Sowjet-Unie, hoe dan ook, te geraken.
b. De macht van de Sowjet-Unie zich steeds verder zal uitbreiden, tenzij zij daarin verhinderd wordt door een andere macht, voor wie zij op de één of andt:re wijze respect heeft i.c. door Amerika.
Q
d
' e
1 n d d
1. d
Ir V
kJ Jo ta
in b zi M
vi
~
I
~e
c. er niet de minste hoop bestaat, dat de Sowjet-Unie door tegemoetkomendheid of protesten ertoe te brengen is om de druk die zij op bepaalde landen uitoefent, te verminderen of op te geven.
d. Amerika ten opzichte van Rusland een politiek van 'firm containment' 'moet voeren d.w.z. dat overal waar Rusland tekenen toont om inbreuk te maken op de belangen van een ,vredelievende wereld, het door Amerika onmiddellijk wordt geconfronteerd met krachtige tegenstand.
. e. de Sowjet gemeenschap wel eens gebreken zou kunnen inhouden, die uitefudelijk haar eigen totale macht zouden kunnen verzwakken, zodat een afwachtende, maar ferme houding aangewezen lijkt.
Deze politiek van 'firm containment' werd op 12 maart 1947 door president Truman gelanceerd in een boodschap aan het Congres, waarbij Truman bekend maakte, dat hij Griekenland en Turkije financiële en materiële hulp voor militajre doeleinden had aangeboden. In de boodschap aan het Congres deed Truman weten dat 'de veiligheid van de Verenigde Staten ligt aan de Griekse en Turkse grenzen'.
Amerika, het land van de Momoe-Ieer en de 'Appeasement policy' maakte op 12 maart 1947 een vuist en stichtte verwarring in de Sowjetgelederen. De Truman- doctrine was geboren. Het spreekt voor zich zelf dat deze ommezwaai niet zonder
meer'door het Amerikaanse publiek werd aanvaard. De pers sprak van 'een oorlogs-
verklaring aan de Sowjet-Unie'. De machtige Amerikaanse vrouwenorganisaties kwamen in het geweer. Henry Wallace, vice-president van Amerika, begon zijn kruistocht tegen de Truman-Ieer. Maar het Congres keurde de Grieks-Turkse mili- taire hulpverlening goed.
De publieke opinie in Amerika veranderde toen in juli ~947 de Sowjet staatsgreep in Hongarije een communistische minderheid onder leiding van Rakoczi aan het bewind bracht. Op 5 juni 1947 had de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken zijn even beroemde rede over hulpverlening aan Europa - later bekend. als het Marshall-plan - in Harvard gehouden.
Voorspel van de SEATO
Wie thans de berichtgeving over de SEATO volgt en in de nieuwsbladen over de onlangs in Manilla gehouden Conferentie van deze Southeast Asia Collective Defense Treaty Organisation (gewoonlijk SEATO genoemd) bijzonderlijk de militante rede- voeringen van John Foster Dulles, Amerika's minister van Buitenlandse Zaken, op deze conferentié, zal moeilijk willen geloven, dat v66r 12 maart 1947 de Amerikaanse buitenlandse politiek van gans andere structuur was. Men bega nimmer de fout deze ommekeer voor rekening te schrijven van het Republikeinse regime. Het is duidelijk dat op het terrein van de buitenlandse politiek de Democratische Partij en de.
Republikeinse Partij sinds genoemde data één lijn trekken, dezelfde lijn, die door Franklin D. Roosevelt op 5 december 1938 was uitgestippeld.
Er is een Amerikaans gezegde, dat luidt: 'The American Eagle looks West'. Zij, die dit gezegde in politiek verband hanteren, stellen het zo, dat Amerika van nature meer belangstelling heeft voor zaken, die zich ten w~sten van Amerika afspelen dan
291
voor zaken die zich voordoen ten oosten van Amerika. Hoe het .evenwel ook zij, het is bepaald opvallend hoe bijzonder voortvarend Amerika zich na de laatste wereld- oorlog betoonde bij het veiligstellen van landen en gebieden in de Pacific' voor agressie van welke aard ook. Reeds lang voor de parafering van de veiligheids- verdragen met Japan, Australië, Nieuw Zeeland en de Philippijnen (1950) hadden Marshall en Dean Acheson en hun opvolger John Foster Dulle~ plannen beraamd (en met de betrokken staten in strikt vertrouwen besproken) om de veiligheid in het gehele gebied van de Grote of Stille Oceaan (The Pacific) afdoende te waarborgen, bijzonderlijk tegen communisliséhe agressie. 1).
Minister George MarshalI, teruggekeerd van zijn mislukte missie in China, wist dat dit niet te lang moest uitblijven. Het was Amerika ook duidelijk geworden, dat bij de vorming van. welk blok, welke afgrendeling of isolering ook tegen C.q. van het communisme, het in ieder geval op de achtergron.d moest blijven. Vele staten in het Pacific-areaal hadden hun nationale onafhankelijkheid nog niet zo heel lang geleden verworven, zodat het voor de hand lag, dat zij er weinig voor zouden voelen iets' van deze gloednieuwe nationale zelfstandigheid prijs te geven voor één mogelijk wel aanwezig maar nog niet gevoeld gevaar, zoals Amerika dat principieel aan het com- munisme inhaerent acht. Uiteraard zouden er wel staten gevonden worden waarvoor 'it might prove to be the course of wisdom, when their national interest fails to coincide with one or another concrete American objective, to accept a certain friction as the price of a greater good: 2) doch het meest ideaal zou toch wel zijn 'ta allow the regional security arrangement to appear as truly Asian-inspired and led'. 3) .
De weinige Aziatische politici van formaat (Nehru en U Nu) weigerden in deze zaak enig initiatief te nemen. Toen ook Engeland op grond van het 'Collective Defence in Southeast Asia Report' van de Chatham House Study Group (Royal Institute of International Affairs) 4) weigerde aan de Amerikaanse plannen steun te verlenen, stond Amerika op het punt alles in de ijskast op te bergen. De jammerlijke situatie in Indo-China (de Fransen waren door Ho Chi Minh nabij Dien Bien Phu in een gevaarlijke situatie gedrongen) evenwel deed Dulles over alle bezwaren heen stappen. Engeland wist te elfder ure nog te voorkomen, dat Amerika onmiddellijk van stapel zou lopen door Dulles erop te wijzen dat een Zuid-Oost Aziatisch Pact
1) M. Ladd Thomas: 'A critical appraisel of SEATO' - The Western Political Quarterly - december 1957.
2) Robert A. Scalapino: 'Neutralism' '- Asia American Political Science Review XLVIII (1954).
3) M, Ladd Thomas: 'A critical appraisel of SEATO' - The Western Political Quarterly - december 1957.
4) But to say that the West could not possibly accept the domination of the Southeast Asia area by the Communist Powers is not to sáy that thè allegiance of the area must be given to the West.
The real Western interest is that the cOlmtries of this area should he prosperous and self-reliant. It would of course be highly satisfactory if the countries of the area decided of their own free will to support the West, but it is not essential, and any attempt to gain such support would be positively dangerous if it weakened the ability of these countries in any way to resist the blandishments of Communism.'
292
jk
' ct
I
m
ast be
I
' nd led lin
het houden van een conferentie te Genève over de uiteindelijke l..tatus van Indo-China (waartoe al in principe was besloten - maart 1954) bij voorbaat onmogelijk zou maken.
Na de conferentie van Genève, waarbij de staten Zuid-Vietnam en Viet-Minh (zich noemende de Democratische Republiek Viet-Nam en door de Zuid Vietnamezen genoemd: Viet-Cong = Communistische Partij) werden gecreëerd, was er niets meer ' dat Dulles kon tegenhouden.
In The New York Times van 24 juli 1954 schreef hij dan ook: 'The US for over a year advocated action in that area (Soutbeast Asia), but tbis proved not to be practical under tbe conditions which existed. We believe, however, tbat now it will be practical to bring about collective arrang~ments to promote tbe security of the free peoples of Soutbeast Asia. Prompt steps will be taken in tbis direction.' De SEATO
Het resultaat was de 'Southeast Asia Collective Defence Treaty' (gewoonlijk genoemd de' SEATO), welke in Manilla op 8 september 1954 door 8 staten werd ondertekend.
Deze staten zijn Australië, Nieuw-Zeeland, Pakistan, Philippijnen, Thailand, Enge- land, Amerika en Frankrijk.
Thailand was het eerste land, dat het verdrag ratificeerde nl. op 22 september 1954. Amerika ratificeerde het verdrag op 1 februari 1955. Het verdrag trad ten slotte in werking op 19 februari 1955.
De SEATO is het derde verdedigingspact van de anti-communistische wereld. De twee andere zijn de NAVO en het Bagdad-Pact. Van de grote westelijke mogend- heden is slechts Engeland in alle drie pacten vertegenwoordigd. Frankrijk en Amerika zijn enk~l lid van NAVO en SEATO. Een ogenblik scheen het alsof Amerika ook lid zou worden van het Bagdad-pact. De in hoogspanning verbeide redevoering van Dulles op de laatst gehouden Conferentie van het Bagdad-pact te Ankara (februari 1958) bracht vooral bij Turkije volgens het Franse weekblad 'Paris Match' van 5 februari 1958 diepe teleurstelling. Dulles deelde enkel mede, dat financiële steun voor milib!.ire doeleinden en overigens de Amerikaanse Zesde vloot ter beschikking stond van de Pactleden in tijden van nood.
Wanneer men de ledenlijst van de SEATO bekijkt, treft het dat bij dit Zuid-Oost- Aziatische vea-dedigingsverdrag slechts 3 Aziatische landen betrokken zijn t.w.
Pakistan, Thailand en de Philippijnen. Van de;?:e 3 landen ligt Pakistan buiten de Zuid-Oost Aziatische sfeer. Engeland vertegenwoordigt er de Kroonkolonie Serawak, Brits Noord Borneo en Singapor~.
Aangezien Amerika in dit gebied geen directe belangen vertegenwoordigt en het Amerikaanse lidmaatschap politiek mogelijk repercussies zou kunnen uitlokken, werd aan het pact ook een Pacific Charter gekoppeld, welke door de Pactleden eveneens werd ondertekend. Dit Charter bevat 'a separate declaration of governing principles of SEATO in relation to equal rights, self-determination, Self-gOVernment
and national independance.' 5)
in 5) M. Lad.d Thomas: 'A critical appraisel of SEATO' - The Western Political Quarterly - december 1957.
293
Ralph' Braimanti 6) merkte op, dat reeds in 1943 het zegevierende Japan in anfwoord op het Atlantic, Charter een Paciffc Charter lanceerde, waarvan onder leiding van Japan leden waren: China, Mantsjoekwo, Philippijnen, Thailand en Burma. De inhoud van dit Charter verschilt in hoofdtrekken niet veel van het huidige Charter.
In het betrokken gebied liggen de volgende staten: Burma, Nepal, Laos, Cambodja, Zuid-Viet-Nam, Noord-Viet-Nam, zich noemende: De Democratische Republiek Viet-Nam (onder president Ho Chi Mirih), Indonesië, Malakka, Philippijnen, Thai- land, Australië en Nieuw Zeeland: Verder liggen er de volgende koloniën, mandaat- gebieoen en· zelfbesturende gebieden: Nederlands Nieuw-Guinea, Australisch Nieuw- Guinea, het zelfbesturend gebied Singapore, Serawak en Brits Noord-Borneo.
Ten aanzien,'van de' koninkrijken Cambodja en Laos werd in het pact verklaard, dat hun grondgebieden voor de veiligheid van de ondertekenaars van het pact van zo integrerend belang zijn, dat dit opname van de grondgebieden in het pactterritoir no<;>dzakelijk, maakt. Ellçe agressie tegenover Caml;lodja en Laos kan dus reacties uitlokken. van de leden van het pact gezamenlijk of ieder afzonderlijk, e,e.a. in overeenstemming met de andere bepalingen' van het pact. .
Het zou alle zin hebben om deze merkwaardige bepaling uit het pact ook van toepassing te verklaren op Burma en Nepal, die beide direct aan communistisch China grenzen, dO,ch voor Burma nam U Nu, de Burmese regeringsleider, tegen elk voornemen daartoe krachtig stelling, terwijl wat Nepal betreft zowel Engeland als India dit de pactleden. ten stelligste ontraadden. Op de Bandoengconferentie van 1955 sprak U Nu op de vergadering van het politieke comité woorden, die aan duidelijkheid dienaangaande weinig te wensen overliet 7): 'We cannot afford to live in mistrust of our neighbours. It may have been permissabie in the days of conventional weapons for nations to live in a perpetual atrnosphere of suspicion and mistrust, but in the nuclear age such a concept is obsolete.'
'The extremely close and cordial relations which Burma today enjoys with Thailand , af ter years of \ misunderstanding and suspicion indicates what can be achieved by this policy of mutual trust and confidence. For trust also begets trust and confidl(nce begets confidence:
Tijdens zijn bezoek aan Peking ,in december 1954 zei U Nu tijdens een tafelrede tot Chou En Lai: 'We are toa proud to become stooges of anybody. A stooge is a creature of human farm but with the mind of an animal and_has no independent thinking. They repeat their master's vaice and their actions are dictated by their masters. Such people are quite contrary to our conception of self-respecting men.
Speaking for ourselves, we can only be friends and never staages. 1 want to give this assurance to my esteemed friend, Premier Chou En Lai, that we will under na circumstances be stooges of any power:
peze woorden laten, zoals hierpoven reeds werd aangetekend, aan duidelijkheid niets te wensen over. Zij tekenen tevens ten voeten uit de gelovige boeddhist en de
6) Ralph Braimanti: 'The Southeast Asia Collecti've Defence Treaty' - Pacific affairs Vol XXX No. 4 - decemeber 1957.
7) Hugh Tinker: 'Nu, the serene statesman' - Pacific Affairs Vol. XXX No. 2 - Jtine
1957. r
294
S b
(I
r P d
b h
n 1 e d
c
Sj
d A b
S la
s~
tr
Vl 01
VI
s
N
f 1
a
y e
I
e
ia lt ir
1.
,d
ie
ol
onbevreesde sb:ijdet voor vriJheId, die deze Aziatische staatsman van formaat 8) is.
De verwachtingen zijn, dàt Zuid-Viet-Nam zich binnen niet al te lange tijd bij het SEATO-pact zal aansluiten. President Ngo Dinh Diem schijnt nog bezig te zijn bepaalde vooroordelen bij de secten Bin Xuyen, Cao Dai en Hoa Hao weg te praten.
Moeilijkheden te dezen aanzien schijnen ook te liggen in Cenb:aal Viet-Nam (hoofdplaats Annam) waar de intelligentsia van Viet~Nam vandaan komt, die cultu- reel nog Frans georiënteerd is 9). Ook Ngo Dinh Djem en zijn broeders (één broer is politiek leider in Annam, een ander roo1Ds-katholiek bisschop van Annam) zijn uit deze provincie afkomstig.
Ten slotte zal de schuld van Amerika, opgenomen in de jaren 1955 en 1956 ten bedrage van totaal $ 616.800.000, de opname van de Republiek Zuid-Viet-Nam in het SEATO-pact ongetwij"feld bevorderen.
De Republiek Indonesia streeft dezelfde politiek van strikte neutralit~it als I~di~
na. Het spreekt wel van zelf, dat dit door Amerika met lede ogen wordt gezien.
Indonesië is in het Zuid-Oost-Aziëgebied de volkrijkste staat (88 miljoen inwoners 10) en als zodanig thans nog de derde grootste democratische staat ter wereld) niet alleen, doch het bezit ook grote natuurlijke rijkdommen. Het militair potentieel van Indonesië is dus geen te verwaarlozen factor en zeker niet in een pact, dat in belangrijke mate militaire intenties nastreeft.
Het Koninkrijk Malakka zal zich met het oog op zijn bevolking van plm 2,5 miljoen Chinezen (waarvan niemand nog weet hoe zij tegenover de regering van Mao Tse Tung staan) tegenover plm. 3 miljoen Maleiers voorlopig nog verre buiten de SEATO hou- den. Weliswaar zijn zowel de 9 sultans als de premier pro-westers, doch Tengkoe Abdul Rahman is er zeker de man niet naar om zich direct in allerlei vriendschaps- banden te storten, hoe sympathiek die op zich zelf ook mogen zijn.
Nederland is, hoewel belanghebbende in het Zuid-Oost-Azië-territoir, buiten de SEATO gehouden. Wel maakt Nederland deel uit te zamen met Australië, N. Zee- land, Frankrijk, Engeland en Amerika, van de 'South Pacific Commission', een organi- satie die zich ten doel stelt om de welvaart van de aan de betrokken landen toever- trouwde bevolking in dit territoir te bevorderen. In dit verband rijst de vraag of het wel zo strikt noodzakelijk was geweest, dat Nederland en Australië t.a.v. de bevoÏking van N. Guinea en de welvaartsbevordering van dit gebied nog eens afzonderlijk een overeenkomst sloten (Okt. 1957).
Het SAETO-pact bevat o.m. de volgende bepalingen:
1. Elk aangesloten land stemt er in toe niet alleen de eigen kracht doch ook die van alle aangesloten landen te zamen te handhaven en te ontwikkelen teneinde met succes iedere gewapende of subversieve agressie van buiten af te weerstaan.
2. Elk aangesloten land verbindt zich om een betere verhouding tussen de aan- gesloten landen zoveel als mogelijk en krachtig te bevorderen. Er moet ook daad-
8) Guy Wint: 'Spotlight on Asra'.
9) Ellen
J.
Hammer: 'Progress Report on Southern Viet-Nam' - Pacifiv Affairs Vol. XXX No. 3 - september 1957.10) Statistiek van het ministerie van Godsdienstzaken in Indonesië (1958).
295
