tehatex havo 20

(1)

tehatex havo 2021-I

Metrostations

1 maximumscore 3

drie van de volgende aspecten:

 bogen

 koepel (koepelgewelf)

 de ronde uitsparing in de koepel (oculus)

 zuilen/pilaren (met cannelures)

 (rechthoekige) vakken in de zijwanden (cassetten)

 suggestie van vensters / blinde vensters in de tamboer

 pilasters (tegen de pilaren)

per juist aspect 1

2 maximumscore 1 een van de volgende:

 Door toepassing van de ovaalvorm als basis ontstaan afgeplatte bogen en daarmee kunnen (in een relatief lage ruimte) vrij grote afstanden worden overbrugd. Er zijn om die reden minder pijlers nodig, waardoor er meer zicht is op / beter doorzicht is naar de ruimtes aan

weerskanten van het perron; de ruimte lijkt daardoor groter / weidser.

 Door toepassing van de ovaalvorm als basis ontstaan afgeplatte / langgerekte bogen en/of ovaalvormige koepels en worden horizontale lijnen versterkt; de ruimte lijkt daardoor groter / weidser.

• Het mozaïek draagt bij aan de indruk van contact met buiten door

(een van de volgende:) 1

 de blauwe lucht (hemel) / wolkenlucht die is afgebeeld. Daardoor wordt de indruk gewekt alsof je naar buiten / de open lucht kijkt.

 het verkort / trompe-l'oeil-effect. Dit versterkt de hoogte- en/of diepte-werking, waardoor (in combinatie met het blauw) de indruk wordt gewekt dat je als beschouwer met de figuur mee naar de hemel kijkt.

• De koepels, die met spots/lampen verlicht worden, reflecteren het licht naar beneden in de hal. Vanuit de hal gezien lijkt het licht van buiten /

van boven te komen, als was het (invallend) daglicht 1

Vraag Antwoord Scores

(2)

exa e t www.havovwo.nl

tehatex havo 20

Antwoorden moeten de volgende strekking hebben:

• voorstelling: De voorstelling van een stoere / krachtige arbeider in een enorm bouwproject is bedoeld als propaganda voor (de grootsheid van het socialisme in) de Sovjet-Unie / geeft een heel positief beeld van de

Sovjet-Unie (als een sterk en machtig land) 1

• vormgeving (een van de volgende): 1

 De klassieke / classicistische vormgeving van het Mayakovskaya- station roept associaties op met de (classicistische) architectuur van machtige rijken / steden uit de geschiedenis (Rome) en/of met het Romeinse rijk. Op die manier wilde de Sovjet-Unie zich

vergelijken met de macht / grootsheid / het succes van deze rijken / steden.

 De luxe materialen (marmer, glanzend staal) en perfecte afwerking roepen het beeld op van een 'paleis voor het volk' / laten zien dat de gewone, hardwerkende mens (arbeider) belangrijk is voor de Sovjet-Unie.

5 maximumscore 2 twee van de volgende:

 (vorm) In het eerste ontwerp bestaat de overkapping uit een korte boog/golf. In het uitgevoerde ontwerp bestaat de overkapping uit een lange vloeiende / golvende / gestroomlijnde vorm (en die is

dynamischer).

 (vorm) In het eerste ontwerp is de overkapping vrij kort en breed. In het uitgevoerde ontwerp is de overkapping uitgerekt / langer geworden en (optisch) smaller geworden, waardoor de horizontale werking (idee van snelheid) versterkt wordt / de dynamiek versterkt wordt.

 (ritme en herhaling) In het eerste ontwerp is de overkapping met zichtbare skeletstructuur vrij kort. In het uitgevoerde ontwerp zorgt de verlenging van de skeletstructuur voor veel meer ritmiek / voor

herhaling en afwisseling van het lijnenpatroon (en dat is dynamischer).

 (begrenzing/afsnijding) In het eerste ontwerp eindigt de overkapping in de grond. In het uitgevoerde ontwerp loopt de overkapping uit in een 'open einde' (eindigt niet in de grond) en is daardoor dynamischer.

per juist antwoord 1

2

(3)

tehatex havo 20

 Het fijnmazige skelet van de constructie / De rastervorm van de

skeletconstructie bevat veel open ruimtes waarin glas / lichtdoorlatend materiaal geplaatst is. Daardoor laat de overspanning veel daglicht door en hebben reizigers goed zicht (op de perrons en de trappen).

 De relatief ranke / lichte (skelet)constructie overspant een grote ruimte zonder zware pijlers. Daardoor blijft er voor reizigers veel

(bewegings)ruimte op de perrons over.

 De (skelet)constructie zorgt voor een open structuur zonder dragende zij- of tussenwanden. Daardoor houden reizigers (visueel) contact met hun omgeving (en dat is overzichtelijker en veiliger).

Opmerking

Alleen bij een combinatie van een juiste eigenschap met het voordeel 1 scorepunt toekennen.

twee van de volgende aspecten:

 De (bak)stenen zijn nieuw, terwijl een ruïne uit oude / verweerde stenen bestaat.

 De (vormen van de) diverse muren / pijlers zijn strak / netjes afgewerkt, terwijl een ruïne uit puin/brokstukken en/of rommelige restanten bestaat.

 De ruïne is helemaal schoon / kaal, terwijl een ruïne vaak begroeid / bemost is.

 De witte (beton)elementen doen denken en/of het patroon in het metselwerk doet denken aan computervormgeving / vormgeving van computerspellen (Minecraft, Tetris), terwijl een ruïne gekenmerkt wordt door oude bouwstijlen / traditionele patronen.

per juist aspect 1

(4)

www.examenstick.nl www.havovwo.nl

tehatex havo 2021-I

 Die tijdreis wordt verbeeld door de opeenvolging van bogen / poorten (van klein naar groot naar klein), die te zien is als een bouwwerk dat verandert door de tijd heen en/of als iets dat wordt opgebouwd en weer vervalt.

 Die reis van verleden naar toekomst wordt verbeeld door de 'brokstukken' (ruïnevormen), die doen denken aan resten van

fabrieken / poorten / huizen. Daaruit steken (‘groeien’) witte (betonnen) vormen, die weer nieuwe moderne bouwwerken aankondigen (zoals het metrostation) en/of die bevatten bijzondere patronen in het metselwerk, die doen denken aan computerspellen /

(computer)vormgeving (Minecraft, Tetris) in het nieuwe digitale tijdperk.

 Door de (zogenaamde brokstukken van de) poorten direct voor / naast het metrostation te plaatsen lijkt de ruïne / het bakstenen bouwwerk en/of lijken de ‘oude’ doorgangen over te gaan in het nieuwe bouwwerk (het station, het nieuwe doorgangsgebied).

Een kunstreis maken

• de (overblijfselen / invloed van) klassieke oudheid en/of de wonderen

van de klassieke wereld 1

• voorbeelden van juiste antwoorden zijn (twee van de volgende): 2

 Het landschap is voorgesteld als een soort toneel om allerlei overblijfselen van de klassieke oudheid te laten zien, zoals tempels, ruïnes (van villa's), triomfbogen, aquaducten.

 Het landschap toont een verzameling bouwwerken uit de klassieke oudheid en de renaissance.

 De scène op de voorgrond lijkt op een uittocht van klassieke

beelden / objecten / 'wonderen van de klassieke oudheid' (in plaats van op een ontvoering).

4

(5)

tehatex havo 20

10 maximumscore 3 drie van de volgende:

 (formaat) door het enorm brede / rechthoekige formaat (panorama)

 (perspectief) door het vogelvluchtperspectief / de hoge horizon

 (licht / atmosferisch perspectief) door het sterke contrast tussen de donkere / donkergroene voorgrond en de veel lichtere / grijze / lichtblauwe kleuren op de achtergrond

 (plans) door de indeling in drie plans: een (scherpe) voorstelling met boten en mensen op de voorgrond, een (iets minder scherpe)

voorstelling van heuvels en bouwwerken in het midden en een (vaag) berglandschap op de achtergrond

 (lijnen) door de vele lijnen / paadjes richting de horizon (de diepte in)

 (contrast groot en klein) door het contrast tussen de grotere /

gedetailleerd weergegeven gebouwen / bouwwerken (en mensen) op de voorgrond en de uiterst kleine gebouwen / bouwwerken op de achtergrond

 (pars pro toto) Door slechts een klein stuk – een (ondersteboven geplaatst) kapiteel – van wat een enorm gebouw moet zijn geweest (zoals het Colosseum) tot het belangrijkste onderwerp van zijn studie te maken, benadrukt Van Heemskerck de zeggingskracht / grootsheid van de klassieke oudheid.

 (kikvorsperspectief) Door het lage standpunt lijkt het kapiteel heel groot en daarmee benadrukt Van Heemskerck de zeggingskracht /

grootsheid van de klassieke oudheid.

 (voorgrond / bladvullend) Door het kapiteel op de voorgrond te

plaatsen / bijna bladvullend te maken wordt de aanwezigheid/nabijheid van de kunstenaar versterkt (en daarmee wordt de beschouwer meer betrokken bij het onderwerp: de grootsheid van de klassieke oudheid).

 (vervorming) Door het stuk zuil tussen de (acanthus)bladeren en de top van het kapiteel iets langer te maken (dan gebruikelijk) lijkt het

kapiteel / het (brok)stuk van de zuil groter / indrukwekkender en daarmee benadrukt Van Heemskerck de zeggingskracht / grootsheid van de klassieke oudheid.

 (gedetailleerd) Door het kapiteel heel gedetailleerd weer te geven benadrukt Van Heemskerck de schoonheid / de hoge kwaliteit van de kunst / architectuur uit de klassieke oudheid (om voorbeeld aan te nemen).

(6)

tehatex havo 20

Het antwoord moet de volgende strekking hebben:

• (voorstelling) Door zichzelf af te beelden met op de achtergrond een afbeelding van hemzelf als jongeman die tekent / schildert voor het Colosseum, laat Van Heemskerck zien dat hij kennis heeft van de klassieken / dat hij naar Rome is gereisd en de klassieken naar eigen

waarneming heeft bestudeerd 1

• (promotie) Op deze manier toont Van Heemskerck zijn

kwaliteit/deskundigheid als schilder en/of zijn staat van dienst als kunstenaar/portretschilder (van jong en onervaren in Rome tot volwassen en ervaren kunstenaar), waarmee hij mogelijke

opdrachtgevers kan interesseren 1

 (inspiratie) Kunstenaars anno nu willen onderzoeken / ter inspiratie voelen (ervaren) wat die plekken mogelijk zo 'schilderachtig' / aantrekkelijk maakt om te schilderen.

 (kunstgeschiedenis) Kunstenaars anno nu verwijzen vaak naar werk van oudere kunstenaars en reizen naar de plekken waar zij gewoond en gewerkt hebben om zich zo te kunnen verhouden tot deze

(beroemde) voorgangers / om zo in hun voetsporen te treden / om zo hun eigen betekenis (eraan) toe te voegen.

 (artistiek onderzoek) Kunstenaars anno nu willen zo bestuderen welke keuzes schilders hebben gemaakt bij het vastleggen van bepaalde plekken.

 (context onderzoek) Kunstenaars anno nu willen weten in welke omgeving / hoe kunstenaars geleefd en/of gewerkt hebben.

6

(7)

tehatex havo 20

• De foto toont een schilder die (gezien de positie van de ezel) het landschap lijkt te gaan / willen schilderen, maar hij schildert (slechts)

het patroon van zijn trui 1

• en daarmee geeft het kunstenaarsduo commentaar op (een van de

volgende): 1

 (abstracte) kunst die alleen maar over kunst gaat (l'art pour l'art).

 kunstenaars die vooral met zichzelf / met hun persoonlijke visie op kunst / expressie bezig zijn (zoiets als 'ik rotzooi maar wat aan').

 de rol van de kunstenaar / de invulling die de kunstenaar geeft aan kunst en die steeds belangrijker is geworden in de loop van de kunstgeschiedenis (als gevolg van de steeds verdere

vereenvoudiging van de werkelijkheid en/of hoe die werkelijkheid wordt waargenomen).

• De titel van het boek 'En in de zomer doe ik schilderen' klinkt alsof het schilderen / kunst maken een klungelige activiteit is / een hobby is (die

je alleen in de zomer beoefent) 1

• Dit laten ze in hun foto's zien door (een van de volgende voorbeelden): 1

 het materiaal dat de schilder gebruikt, namelijk drie (hobby)potjes verf en/of het schilderen in drie (ongemengde) kleuren, alsof het een kinderactiviteit is.

 de schilder af te beelden als een hobbyist (schilder met baret) die graag naar aantrekkelijke / pittoreske bestemmingen reist om daar slechts wat abstracte vormen / zijn eigen trui / blouse te schilderen.

 de schilder in de foto te betrappen als hij aandachtig / serieus aan het werk is bij het maken van een schilderij waarop slechts ruitjes en/of kleurbanen te zien zijn, en daarmee wordt kunst maken als serieuze/moeilijke activiteit (die veel kennis en vaardigheden vereist) gerelativeerd.

 de indruk te wekken dat alles kunst kan zijn, of het nu de foto is of het doek met de ruitjes en/of de kleurbanen. (Het is dan helemaal raar als je daarvoor gaat reizen en dus veel moeite doet.)

(8)

tehatex havo 20

Pionieren

Het avontuurlijke van de reis wordt verbeeld door (drie van de volgende):

 de (huif)karren (met mensen en proviand) en/of lastdieren met spullen die meegenomen moeten worden (om te eten, te slapen).

 de mensen te paard en te voet met stokken en/of wapens om de groep voort te drijven en/of te beschermen tegen gevaren (droogte, wilde dieren).

 het vee (koeien, paarden, schapen) dat meegenomen moet worden als proviand en/of beschermd moet worden om een nieuw leven mee op te bouwen.

 de skeletten van dieren, die duiden op gevaren onderweg (droogte, ziektes, aanvallen van wilde dieren).

 het enorme en/of lastige gebied waar de pioniers doorheen moesten trekken, zoals hoge bergen (Rocky Mountains), (dichte) bossen en uitgestrekte (verlaten) vlaktes / prairies.

 de (tenten)kampen op de achtergrond, die duiden op ontmoetingen met andere groepen mensen (inheemse bevolking en/of andere pioniers) van wie onbekend is of ze vijandig zijn of niet.

 brokstukken van (huif)karren, die erop duiden dat de karren stuk kunnen gaan.

 het reizen terwijl de zon ondergaat, wat aangeeft hoe lang (en zwaar) de dagen zijn.

8

(9)

tehatex havo 20

• twee van de volgende aspecten van de vormgeving: 2

 (compositie) De compositie is evenwichtig door de symmetrische opbouw (met links een donkere boompartij en rechts een donkere bergketen met karavaan) en/of de diagonale compositie (vanaf de kudde linksonder langs de wagen naar de contour van de

bergketen rechts).

 (kleur) harmonieus gebruik van de tonen oranje, bruin en geel

 (kleurovergang) zachte/geleidelijke kleurovergangen (geen harde contrasten)

 (licht) zacht strijklicht / consequente toepassing van lichtval

 (schildertechniek) verfijnde / gedetailleerde manier van schilderen / verfopbreng

• De voornaamste inhoudelijke reden is dat het schilderij een belangrijk (in die tijd actueel) historisch thema verbeeldt, namelijk de enorme volksverhuizingen en/of dat het schilderij de grootsheid / eenheid /

saamhorigheid van de (Amerikaanse) natie verheerlijkt 1 Opmerking

Als een juist aspect van de vormgeving wordt gegeven 1 scorepunt toekennen.

 (geïdealiseerd - realistisch) Het landschap van Bierstadt (met

bergketens, prairie en bomen) is geïdealiseerd/geromantiseerd, terwijl de impressionisten het landschap schilderen naar de werkelijkheid / realiteit (alledaags).

 (verhalend - het landschap op zich) Bij Bierstadt maakt het landschap deel uit van een verhaal (over de kolonisten) en bij de impressionisten is het landschap zelf het onderwerp (van waarneming).

 (atelier - en plein air) Het landschap van Bierstadt is (op basis van studies) gemaakt in het atelier, terwijl de impressionisten de landschappen bij voorkeur buiten schilderen.

 (klassiek / tijdloos - moment) Het landschap van Bierstadt is meer klassiek / tijdloos, terwijl de impressionisten het landschap verbeelden op een specifiek moment (het landschap zoals het hier en nu

verschijnt).

(10)

tehatex havo 20

 (wit - kleur) Na uitklappen verandert de witte doos in een vorm die veel meer kleur heeft / grotendeels oranje is (de markies en de bankjes zijn oranje).

 (een hard materiaal - ook zachtere materialen) Na uitklappen blijkt dat de camper met een buitenkant van hard/stevig plaatmateriaal, van nog andere materialen is gemaakt, zoals stof, transparant plastic (pvc) en beugels.

 (hoekige vorm - ronde/organische vorm) Na uitklappen blijkt de

rechthoekige doosvorm aan beide zijden een spannende 'schelpvorm' / ronde overkapping te hebben.

 (donker - licht) Na uitklappen blijkt de (gesloten en daardoor) donkere doos een lichtdoorlatende wand te hebben.

 (form follows function) De eenvoudige vormen (afmetingen) vloeien voort uit de functies van de onderdelen (zoals de vorm van de markies uit de flexibele functie).

 (geometrie, strakke vormen) De meubels bestaan en/of de woning bestaat uit rechthoekige vormen en/of de markiezen bestaan uit kwartcilinders (zijn strak uitgevoerd).

 (decoratie) Het ontwerp is zonder (overbodige) versieringen uitgevoerd / de oranje markiezen met de beugels zijn te zien als functionele decoratie.

 (constructie) De constructie is (goeddeels) zichtbaar gebleven.

 (licht, lucht, ruimte) Het ontwerp heeft een open grondplan, laat veel daglicht toe en is gericht op reële ruimte scheppen / doorgaande ruimte suggereren.

 (vliesgevel) De markies / wand van doorschijnend plastic heeft iets van een vliesgevel.

 (kleur) minimaal en/of consequent gebruik van kleur (zwart, wit, oranje)

10

(11)

tehatex havo 20

 (ontsnappen of vlucht uit dagelijks leven) Het beeld van een caravan op een plek waar niemand is / in een weids landschap, roept een gevoel van vrijheid op.

 (jezelf zijn) De jongen die op de rand van de caravan zit, zit te vissen (doet waar hij zin in heeft), wat een gevoel van vrijheid oproept.

 (zelfvoorzienend) De jongen zit vanuit zijn huisje te vissen, laat zien dat hij zelf voor wat eten kan zorgen.

 (romantisch licht / schemering) De caravan wordt getoond in het donker met sfeervol licht en/of met zacht, schemerig licht en dat doet denken aan rust / vredig / romantisch reizen en dat roept een gevoel van vrijheid op.

 (de flexibele vorm / ruimte) De caravan wordt getoond in verschillende fasen van uitbouw; dat suggereert hoe makkelijk het is en hoe vrij je bent om deze caravan te gebruiken.

 (doe-het-zelf versus industrieel) Conijns auto ziet er zichtbaar zelfgemaakt / in elkaar geknutseld uit, anders dan een perfect afgewerkte auto uit de fabriek.

 (bouwmateriaal en brandstof) Conijns auto is grotendeels van hout gemaakt en tegelijkertijd verbruikt de auto hout als brandstof, wat absurd is (het lijkt wel alsof de auto zichzelf moet oprijden/opeten).

 (tijdrovend versus efficiënt) Conijn moet veel moeite doen om brandstof te verzamelen (hij moet zelf hout hakken of kopen). Het reizen wordt daardoor zwaar, tijdrovend en (enigszins) absurd. De meeste voertuigen worden gemaakt om reizen juist makkelijker, sneller en aangenamer te maken (efficiënt).

 (uniek versus massaproduct) Conijns auto is een uniek object, draagt Conijns signatuur en dat is anders dan een gewone auto die in de regel een massaproduct is.

 (hout versus benzine) Conijns auto heeft een houtgestookte motor, wat associaties oproept met een open haard / houtkachel / oude

stoomtreinen, met inefficiëntie in plaats van efficiëntie, zoals een auto die op een fossiele brandstof of elektriciteit rijdt.

 (speels versus serieus) Conijns auto heeft een speelse vormgeving / lijkt te spotten met de gladde / stoere vormgeving van de meeste auto's.

(12)

tehatex havo 20

 Hout Auto is gemaakt met primitieve middelen / technieken en zal (bij een lange reis) regelmatig gerepareerd moeten worden. Conijn heeft dan hulp nodig / zal dan contact maken met mensen die met hem meedenken (vragen stellen, zich verdiepen in zijn probleem).

 Hout Auto is afhankelijk van hout. Conijn moet dus voor zijn brandstof naar (voor auto's) bijzondere plekken om hout te verzamelen (kappen), waardoor hij in gesprek komt met mensen die hem dat zien doen.

 De kunstenaar / Joost Conijn is zelf onderdeel van het kunstwerk/project.

 Het reizen met Hout Auto is een tijdelijk project, en wordt door de kunstenaar / Joost Conijn gedocumenteerd (vastgelegd op foto en op film).

 Het proces staat voorop: Conijn gaat het project Hout Auto aan voor een bepaalde duur, waarbij de uitkomst onbekend is.

 Bij het reizen met Hout Auto gaat het de kunstenaar / Joost Conijn om de ontmoetingen met anderen / om kunst en leven te verbinden.

Reisbewijs

twee van de volgende onderwerpen:

 (Noord-Afrikaanse kleding) Er zijn verschillende studies van mensen in Noord-Afrikaanse kleding / wijd zittende kleding met tulband en/of sluier te zien.

 (activiteiten op straat) Delacroix tekent danseressen en/of vrouwen die iets boven hun hoofd dragen en/of een man die rust tegen de muur en/of een vrouw (met handwerk) die op straat zit en/of mensen die rusten op het land en/of het opzadelen van een paard (ezel).

 (architectuur) Er zijn verschillende studies van Noord-Afrikaanse architectuur te zien, zoals een moskee (gebouw met een koepel) / oude (stads)muren / (stads)poorten / (schaduwrijke)

passages/onderdoorgangen.

per juist onderwerp 1

12

(13)

tehatex havo 20

drie van de volgende voorbeelden:

 (vlugge schets, niet volledig uitgewerkte tekening) Delacroix onderzoekt in enkele lijnen (arm)bewegingen.

 (meerdere losse voorstellingen) Delacroix tekent / schildert op één blad meerdere onderwerpen/voorstellingen door (en over) elkaar heen.

 (houdingen) Delacroix schildert / tekent mensen in verschillende houdingen.

 (aanzichten) Delacroix schildert / tekent dezelfde mensen vanuit verschillende gezichtspunten (bijvoorbeeld van opzij en van voren).

 (accenten) Delacroix onderzoekt / besteedt aandacht aan specifieke details (hoe een mantel / omslagdoek valt).

 (aantekeningen) Delacroix maakt bij de tekeningen notities (over onderwerp, kleur).

 (beeldaspecten) Delacroix onderzoekt verschillende (beeld)aspecten, zoals de lichtval op muren / in onderdoorgangen, kleurvlakken / kleuraccenten (op gevels), de diepte in het landschap (perspectief).

 (materialen, technieken) Delacroix onderzoekt het gebruik van aquarel door het in vlekken, dekkend en doorschijnend toe te passen.

per juist voorbeeld 1

 (korte droogtijd) De droogtijd van aquarel is veel korter dan die van olieverf en dat is handiger tijdens transport.

 (kleurlagen) Aquarel leent zich goed voor het maken van een schets / tekening in kleur. (De verf droogt snel, waardoor relatief snel een nieuwe kleurlaag kan worden aangebracht.)

 (eenvoudiger) Aquarel is een techniek die relatief weinig voorbereiding vraagt / weinig hulpmiddelen nodig heeft (water, pigment, gom).

 (hechting aan papier) Aquarel trekt makkelijk in het papier / werkt prettig op papier (zoals een schetsboek).

 (transparant) Aquarel is goed te gebruiken als kleuraanvulling over een (potlood)schets. (In verdunde vorm is aquarel transparant, daardoor is de onderliggende studie/tekening nog goed te zien.)

(14)

tehatex havo 20

• (kritiek) Uit wat Delacroix zegt over (onze) mensen "in korsetten, nauwe schoenen, belachelijke pakken" / over "het einde van datgene wat de meest geavanceerde beschaving kan produceren", blijkt dat hij kritiek heeft op de (zijn eigen) westerse cultuur, die in zijn ogen strakke

regels kent en/of rationalistisch is 1

• (romantische visie) Hij idealiseert daarentegen de andere, niet- westerse / Noord-Afrikaanse culturen, waar het leven volgens hem natuurlijker / vrijer / eenvoudiger en dus beter was dan het westerse:

"Zij staan op duizend manieren dichter bij de natuur, hun kleding, de

vorm van hun schoenen" 1

 Klee heeft het beeld van een stadsmuur met poorten en huizen /

moskeeën erachter vereenvoudigd (details weggelaten) tot een patroon van geometrische vormen / rechthoeken en (halve) cirkels.

 Klee benadrukt het platte vlak (gaat de illusie van diepte of

schaduwwerking tegen) door een raster van lijnen / (kleur)vlakken te maken.

 Klee beperkt de kleuren / plaatst vlakken van enkele tinten bruin, geel, paars en blauw naast elkaar.

Klee schildert Kairuan niet precies zoals hij de stad (tot in detail)

ziet/waarneemt, maar hij schildert een sfeer van de stad / een (poëtische) ervaring van de stad / het gevoel dat hij heeft bij de stad (hij drukt dit uit in vorm en kleur) en dat is kenmerkend voor het expressionisme.

14

(15)

tehatex havo 20

drie van de volgende voorbeelden:

 (werkwijze) De Vries wrijft de aarde slechts uit (in verticale banen) op een vel papier. (Hij grijpt zo min mogelijk in.)

 (vorm) De Vries hanteert voor elke 'tekening' dezelfde vierkante / geometrische vorm. (Hij maakt er een zo neutraal mogelijke vorm van.)

 (ordening) De ordening / presentatie van de afzonderlijke tekeningen tot een geheel lijkt willekeurig tot stand gekomen. (De Vries heeft geen persoonlijke hiërarchie aangebracht: hij lijkt de tekeningen op haast wetenschappelijke wijze geordend te hebben.)

 (materiaal en/of kleur) De Vries brengt de aarde / de aardkleur onbewerkt aan op papier (niet vermengd met andere aarde / een andere kleur aarde).

 (titel) De titel van het werk is kort en zakelijk.

 (samenwerking / planmatig werken) De Vries laat anderen verzamelen op basis van een plan/idee.

per juist voorbeeld 1

 De Vries probeert in feite een heel groot landschap / het landschap 'aarde' te schilderen, waarbij hij zand / aarde zelf als schildersmateriaal gebruikt.

 De Vries probeert de rijkdom aan kleuren van de aarde zo goed mogelijk weer te geven, door heel veel verschillende aardkleuren te gebruiken / kleurnuances van aarde te tonen.

 Door het uitwrijven van aarde op papier en/of het maken van een zorgvuldige compositie van verschillende beetjes uitgewreven aarde tot een geheel / een lappendeken is het 'schilderij' vanzelf een landschap

 De fotocollages bewijzen / laten zien dat veel mensen naar dezelfde toeristische / spectaculaire plek reizen om daar vervolgens allemaal ongeveer dezelfde foto's te maken, een gedrag dat nauwelijks avontuurlijk te noemen is.

 De kunstenaar geeft met de fotocollages commentaar op het unieke gegeven van 'I was here', en het bewijs dat de Instagramfoto levert dat je iets bijzonders hebt gedaan. De vele 'I was here'-plaatjes zijn juist het bewijs dat het niet bijzonder is wat mensen doen. Ze doen allemaal hetzelfde.

(16)

tehatex havo 20

• voorbeeld van een argument voor: Ja, want hij / zij zoekt bestaand materiaal bij elkaar en plaatst dit in een nieuwe (originele)

samenhang / context (Insta_repeat) met een ander doel, namelijk kopieergedrag aankaarten en/of een discussie tussen makers van

foto's op gang brengen 1

• voorbeeld van een argument tegen: Nee, want het is vrij eenvoudig om foto's met hetzelfde onderwerp te vinden en die naast elkaar te

plaatsen en/of hij/zij laat niet zien hoe het anders kan (doet in feite

niets anders dan de andere fotografen) en is dus zelf weinig origineel 1

16

(17)

tehatex havo 20

Bronvermeldingen

afbeelding 1 en 2 Aleksey Dushkin, Mayakovskaya station, Moskou, https://www.google.nl/

search?q=mayakovskaya+station+moscow&source=lnms&tbm=isch&sa=

X&ved=0ahUKEwisttr_2sDiAhWKPFAKHQXUCMYQ_AUIDigB&biw=

1164&bih=657 - imgrc=ZBggkwu3wpSMqM:

afbeelding 3 Alexander Deineka, Een dag in Sovjetland, 1938 Mayakovskaya station, Moskou

afbeelding 4 en 5 Benthem Crouwel Architects, metrostation Noorderpark, Amsterdam, https://www.archilovers.com/projects/233796/gallery?2208002 https://www.dearchitect.nl/architectuur/nieuws/2018/05/dvda-2018- amsterdam-viert-de-noord-zuidlijn-101190745

afbeelding 6 Persijn Broersen en Margit Lukács, De 7 Poorten, 2018,

https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Bestand:De_Poorten_van_Noord.jpg afbeelding 7 Persijn Broersen en Margit Lukács, De 7 Poorten, 2018

https://qkunst.nl/noord-zuidlijn/noorderpark/

afbeelding 8 Persijn Broersen en Margit Lukács, digitaal schetsontwerp van De 7 Poorten, https://qkunst.nl/noord-zuidlijn/noorderpark/

afbeelding 9 Maarten van Heemskerck, Panorama met de ontvoering van Helena te midden van de wonderen van de klassieke wereld, 1535,

The Walters Art Museum, Baltimorehttps://upload.wikimedia.org/

wikipedia/commons/6/6d/Maerten_van_Heemskerck_-_Panorama_

with_the_Abduction_of_Helen_Amidst_the_Wonders_of_the_Ancient_Wo rld_-_Walters_37656.jpg,

afbeelding 10 Maarten van Heemskerck, Composiet kapiteel en zicht op het Colosseum, 1532 – 1537, Kupferstichkabinett Staatliche Museen zu Berlin, http://www.smb-digital.de/eMuseumPlus?service=

ExternalInterface&module=collection&objectId=999208&viewType=detail View

afbeelding 11 Maarten van Heemskerck, Zelfportret met Colosseum, 1553, Fitzwilliam Museum Cambridge, ttps://www.nrc.nl/nieuws/2012/03/06/fascinatie- voor-het-oude-rome-bij-van-heemskerck-1080385-a700702

afbeelding 12 Hank Schmidt in der Beek en Fabian Schubert, Im

Elbsandsteingebirge II, 2014, uit: Hank Schmidt in der Beek, Fabian Schubert, Und im Sommer tu ich malen, 2016, Edition Taube, München afbeelding 13 Hank Schmidt in der Beek, Fabian Schubert, Und im Sommer tu ich

malen, 2016, Edition Taube, München

afbeelding 14 Albert Bierstadt, The Oregan Trail, 1869, https://commons.wikimedia.org/

wiki/File:Emigrants_Crossing_the_Plains,_or_The_Oregon_Trail_(Albert_

Bierstadt),_1869.jpg

afbeelding 15 Claude Monet, Hooibergen, 1891,The Art Institute Chicago

https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:1270_Wheatstacks,_1890-91,_65.8 _x_101_cm,_25_7-8_x_39_3-4_in,_The_Art_Institute_of_Chicago.jpg afbeelding 16, 17, 18 Eduard Böhtlingk, De Markies, 1985, foto Roos Aldershoff, Amsterdam afbeelding 19 Joost Conijn, Hout Auto, 2001-2002, collectie Centraal Museum Utrecht afbeelding 20 en 21 Joost Conijn, stills uit films, courtesy Joost Conijn

(18)

tehatex havo 20

afbeelding 22 Eugène Delacroix, Carnet de croquis de voyage au Maroc, Meknès, 1er avril 1832, Musée du Louvre, https://www.lelivrescolaire.fr/manuel/78/

histoire-geographie-6e/chapitre/1296/art-et-paysages/page/695466/

carnets-de-voyages/lecon/document/730802

afbeelding 23 Paul Klee: Ansicht v. Kairuan, 1914, Franz Marc Museum, Kochel am See https://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Ansicht_v._Kairuan,_1914.jpg afbeelding 24 Herman de Vries, 84 kleuren, https://www.flickr.com/photos/

generatorrr/21848795450/in/photostream/

afbeelding 25 detail uit 84 kleuren, https://www.designboom.com/art/herman-de-vries- dutch-pavilion-venice-art-biennale-05-13-2015/

afbeelding 26 anoniem, Insta_repeat, 2018 https://www.designboom.com/art/instagram- photos-look-the-same-insta-repeat-07-30-2018/

figuur 1 Giovanni Battista Piranesi, Interieur van het Pantheon, 1768

https://www.wikiart.org/en/giovanni-battista-piranesi/interior-view-of-the- pantheon

figuur 2 Benthem Crouwel Architects, ontwerp metrostation Noorderpark, Amsterdam

figuur 3 detail uit Albert Bierstadt, The Oregan Trail, 1869, https://commons.

wikimedia.org/wiki/File:Emigrants_Crossing_the_Plains,_or_The_Oregon _Trail_(Albert_Bierstadt),_1869.jpg

figuur 4 Eduard Böhtlingk, De Markies, 1985

figuur 5 Eduard Böhtlingk, De Markies, 1985, tekening, courtesy Eduard Böhtlingk figuur 6 Eugène Delacroix, Four Sketches of Arab Men, 1832,

https://www.artic.edu/artworks/12526/four-sketches-of-arab-men

figuur 7 foto van de stad Kairuan

Alle bronnen zijn voor het laatst geraadpleegd op 01-10-2019.

Stichting Cito Instituut voor Toetsontwikkeling heeft ernaar gestreefd de auteursrechten op hier gebruikt materiaal te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met Cito.

18