De theorie van de arbeidswaarde en het recht op de volledige opbrengst van de arbeid

Dick

Îo Des harmonie -van

2e Dav.id Htune en de sta-biliteit \ran het bezit 1

3@

AdaJJ:l Smith: vier s

5$

De materialistische arbeidswaarde leer <) De onfeilbe"re J":'e illiam Goa_1v·in

7

~~ De iaanse van de en distributie \ran d.e van

9e

Robert Gwen en de 1_Ricardiaanse1 socialisten

10. Het recht op de voll een J:r~i tiek

Note11 e 22 2 35 71 1

ontmoet men, zeker radiakle e Yan Locke, ge sen tussen diens theorie over de

die door Ilavid Huxne wordt ontwikkeld en in het werk van de grote ekonomen endeels is voorondersteldo Achter deze

en de filosofische en ekonomische i.ran

ne-r exclusieve , de theorie van de

zich echter we 'rerschillen i.n op mens en maa"ts , en het is dan ook de vraag of Harxt stell zonder :modif ika kano lVIisschien kan men in de leerstukken

van de klassieke eke ekonomie een zien van

1ran Lockes moraalfilosofie;

moraalfilosofische 1ran de Smithiaanse

van de , is ecl1ter op

vex·s chillende en on- en zelfs anti-Lockeaans, niet alleen

~1an1vege de kritiek van Hu...rne, en Smith op de natuurstaat-en kontraktfilosofie, maar vooral vanwege de

de klassieke ekonomen op de , op de

:rv~il-'tussen en arbeid, en op de strat

van de maats funktie- en seno EOe\,Vel

de klassieke ekonomie zich niet definitief van de

natuu:r~rechtsleer (he vooral in de waardetheorie

deze lîieut~e naa_ruk op d.e insti tt.s.ties der industriële ma.ats een drastische aan in het totaalbeelde

.A.11 vindt men Locke eerder de -van een theorie

van de dan een systematische ui ervan, en zelcer " ! "') "'

n2e"t ae ui van een

geo dat Hf

maa~kte

hem -verreti;reg het grootste gedeelte van de 1vaa"rdetoename "V-an d.e gebruiksgoederen uit; de van de natuur achtte gering:

de arbeid s

90-99%

van de toegevoegde

waardeo De modelsituatie die Locke hi voor ogen s was

de sit i:Jaarin een k~omplete

, in eers met iJa.n a_irel<te

te voorzien~ in instantie om proêLu};.:tie= overschot te ruilen dat van andereno Deze modelsituatie

~w-erd gepro jekteerd in een ~,pre / \ - . t j nis oriscne .

-alle individuen nog direkte enten waren en de individuele

een natuurl5jk bes scb.iep,

niet alleen over de gene.J..e , -, t, maar ook op alles waar3'lee de arbeid 1_verbonden1 _{werd: de en de -bebotlvrde}

grono_o De \rart

a_e

toeëigening 1:rare11., zoals de eigendom

zelf, aan natuurlijke voorwaarden gebonden, en waren met

het aktie-velè_ va,x1 de pers arbeid en het pers e-1rerrnogen o effekt van dit model van ae oorsproi~e

eenheid van arbeid en wera_ echter door

Lockes historicistische argumentatie rond de 'uitvinding van

werden de oors en van de pers

ari)eid en cendeerd, loonkon

i11 ~ en in ieder geval

ten voor een rechtma a,kküJ!lulatie van ver1~ogen, ofschoon

de ;,·1erèt door ?let kri teri~;an

van sufficiëntieo

De centrale -vraagstell van Locke betreft daarom de

van claims, en niet in eerste instantie de

in de zin van de van 1 _{t of in de ziri}

van de konsti tatie van ruilwaarde in een :marktverholldingo Lockes

1 _{is daarom geenszins tot een theorie}

Locke beschou"tvd_e de .arbeid 'reeleer als de voorn2Ja.ms bron van

1_{gebruikswaarde}1 _{of 'nu e Er nog geen duidelijke}

scheid_s getrokken tussen ui over 1_arbeid1 _{als bron van}

tükswaarde en die 1_arbeid1 _{in verband brengen met}

ruilwaarde, zoals bij S:mi th en in sterkere mate Ricard.o; de

vooronders te is dat de toename van de

een toename van

De theorie -va"n

a_e

arbeicisvra"a,rd.e "t~rord_t door Locke slechts terloops

ontwikkela_, als een theoretische schakel ttissen ~post D~laa t

van individu.ele en postL1l2"at van

het • Omdat ieder individu

Cce heeft o~ver

of his of his Ha":n.ds o o o his'

27)o Doordat de arbeid 1_vermengd1 _{is met het}

materiaal, en de arbeider er dus iets aan toegevoegd dat

hemzelf toebehoort (de arbeid_ is immers 'the unquestionable

of the Labourer' kan een eigendomsclaim vestigene Eet produktieve karakter van de , Qe waardetoevoeging, is

daarom als fundering van de eigendom

aan postulaat van de individuele zelfbes t een de fundering van het

ei,g-endomsrechto

... !l

het model van de zelfstandige eigenaar=producent

(ondar.w."l<:s van het geld1 )

overheersen dat men Locke wel vage

maar geen 1-rerkelijke theorie over de oorsprong van het s in een produktiestelsel dat eerd is op de ruil tussen t

arbeid en kapditaalo Door de transcendentie van de drie provisoîs na de 'uitvinding van geld' wordt de normatieve drempel van de eigendomstheorie zodanig verlaagd dat de che akkurnulatie baan heefto Dit wil echter niet zonder

meer zeggen dat Locke de meerwaarde beschouwt als , en Gaal ziet als geakku-muleerde arbeid. Juist omdat de vernoua.ing marginale

"

Iviarx ₁₁ die op "'ifa.n Lockes vage besloot dat

de meervr2"arde reeds onverbloernd definieerde als t andermans

arbeidt zet da"armee de sociaîe machinerie van liclarn S:mi th een eeU'tv -ce vroeg in.

van de klassieke , die zich

de verzelfs moDaalfilosofies

wordt ook de arbeidswaardeleer van een tot een ze en centraal theoretisch leerstuk, en verliest

~la"11 Locke, is de eve waardeleer nie~

e-l maar een theorie

over ekonomische waardes " Zowel door als door Ricardo wordt de ~s tt1sse11 en a:rbeid1

en 'l _nei: '

Lockeaanse model d_e

en rond ! • een. \,::Il de oo:cs cl_ient

a_e

e ofen werd overgenomen, de klassieke politieke ekonomie in haar mee a,1-s o~pro

ui

moraalfilosoof voor om de ciperen van de moraalfilosofie: het meest

Adam Smith* De ekonomische echter in alle

een kind van deze ae gezichtshoek van waaruit

het ekonomisch raderwerk is door het

maats ldo Dit maats eeld

was een vc.m de door Hv ... rne, liutcheson en Smith ( )

van twee tegengestelde denkrich in de e

moraalfilosofie van het 'la,n de achttiende eetrv1: de doJctrine

van universele harmonie, nat socia"bili teit en ~ de identiteit lran ' en 1_be 1 _{van ~ en de}

van de Mandeville, die onvermoeibaar pro saak-ce voor de ~s f that Private ·vices e o o ma:;r be

turn'd into Publiek Benefits• (3 e Bernard Mandevilles

van een komment2,..ar ·voorzien en herdo 17 4, 1 To she~v Vileness so:me ~) /; \ # -+) had, aldus de s that all d

order to extol the wonderful Power of Political

~lOS "G

lb.eid, trots,

i "tvhich 1ve a.l.J_ be a.shan1' d

Iviandeville, de

, a1s

a"ldus zoncier -rvvelke er geen 1vel-va.art en in een na 'tle 1-can bestaan;

~the

ZO hE:et

l·'Ia.ndevilles

of a

was full of Vice, Mass a Paradiceooo

~vaak a.ls

"

\

l $

ie gezien voor wat la teI~ door Hume, :ferg·tison en Smith za.l 'i;orden ui als de

( tische) '11an de v onbedoelde

mens handelen~ van de 'onzichtbare hand' die de ind_i vidttele mens s sarnenbttndel t dat de uitkomst, hoewel niet voorzien, toch een ge is e \Toorzo-ver

onbedoelde harmonie ontstaat UlG de chaos van elkaar t evenëte

, is inderda.ad een e

van 'onzichtbare hand o Colletti echter terecht vermeldt

de zelfzuch "tlOor lVIandevi

vro en , ma,a.r niettemin en als

is meer dan lbeeld van die

van Shai~tes & Voor Smith

be een positieve faktor,

Handeville steken in de os bare

;;roorts onde , is het voor S:::ni t!1 min o:f meer \ranzelfs

dat 11et na 1Jevorëtert;

het hierdoor een indirekte 0

see:co. o.f

door de 'onzichtbare hand' en de konstante driften en affekten 'Iran het î 118,t ~ individUe De t 1 zal ook 1.ll

theorie over de ei centra~a"l sta.an; van dit DJ.irvrerk vra,t nader ins

Gemeens voor de ScJ:1otse

Francis son ~via de David Hume, Ada..-rrr

Smith tot en met verdienste filosofen en historici als lliam

Thomas Reid,

s

en John

is de van het onto ch fundament van de natuurrechtsleer: fie theorie va~n de wne(,tuu.rstaat' en

a_e

daarvan in het

kontrakt. Dit betekent _cta - '

i:; 'de mens~, hoewel een

unieke inneemt on de ~na tttur hein bel1oort ne-c domein C.Ler ), in alle en na.der \~rordt

diert; ae S e rnoraalfilosoferi. maken bezwaar het individualistisch postulaat van de en 11et

fieke ontvlikkel t, n1aar tev.ens 1.)ena.drttkken d.e geleid , miet-rationele

~van kollektieve en inst e T egeno·ver

de eve me \Jan de natt.iurrechtsfilos stellen bovendien een sterkere or"iëntatie, naar het model van

Bacons maar

vooral ele :met!1ode i va"n Isa,ac on 8)"

De natuurstaa is or David 'a mere fict 9 , 1_{a mere}

fict not unlike of' the have

@ 0 0 ) e Eve11 is het met bewust gesloten maats "t~aara.oor de oleerde zelf-genoegzame indi "ïJ.idv~en hun int:rede zouden doen i n de poli te ia o De t1is torisc11e laat daarentegen zien dat de mensen nie~ in een toestana_ van is , maar ir1 c3-e maats staat vrorde11

aar1getroffen~ , born in a , is led to maintain soci

irom necessi , from natural and irom habit1 _{( 0)}

0

Voorzover een maats kontrakt denkbaar is, is het een stil-onbevrust ges overeenkomst tussen individuen die el

t

in hun s.o uur en hun

2 1 \ TT '

/ e n.e-c is dan ook uist om het gezag van tieke O\rerhecien

af leiden uit de oors ~àlmost all tl1e

there remains

either on us

Humes kritiek op het

1 _{na,tuü~rstaat' en}

historische

kontraktfilosofen i~iettemin

ft1nktie van het

ins

which exist at or of which

ondanks al

have

bo~x;, -r~vi !lîotit ec-cion o.r

vax1 konstrttk~ties a~ls de -beroep op de

tiv.istisch

normatieve, zelfs ut de kontraktidee

en door mense11 mo ~v1orden ges , en insti tt1tiss

ass -van 1 _{i; de verzetsbasis}

tegen alle traditie is hiermee ges * Het besef 1.ran - - . deze

als

tieve funktie van het natuurs

The this represen~t lJ.ave ei the:c and on~ l.n elt mora"list e.mblem ilosofie to

Juist vanivege de ruimte die de 'natuurstaat biedt a.a_,n norma.tie"\'e vooronderstel is wil1ekeur • ; J..

rne"G i,e 0 on iBeeil\t

dan ook dat we moeten van ver defir1i tie on;,rrL1cht1Jare

om van ~nature1 _{te anders}

~is meer een 1 _Po

₁₅

_o

De van de rnens is er ee:r#der mee t via 'just

obser-vationZ inzicht te \Jervrer-ven in ~the laws of l~is and intellectual system1_{e Zodra we s e -vervangen door observatie zien we}

d.at 'de mens t b kan ·w·orden omschreven a.ls een

In

de mens aL een Wreasona , sociable

&

active be ger1oemd; on dat alle bekende historiscb.e en che ve:cs de mensheid voorstellen 'as assembled in and

and individual joined affection to c 0"

are to ce

taken in groupes, as haire SU~bsfü..stedc e e P& r-\

0) "

0~

JJ:.::;; maat:=

n1e:"ar een e De maats is de er1

to man1

'

z en als 'artftil of a"rbeidend 1"rezen

de mens ·var1 \roorui en. naar

volmaaktheid in zich.

He

as

is in some measure the artificer of his 0·1:1n frame, 2..,s 1/rell

from age of his

of hls ilortt1ne, and is dest

to and contrive

1t1a.a"r v.1e de nat uurs taét t kt1nn en

aantreffen, kunnen ~èTe e11 het niet

s over Groot-Britannië, de Goede Hoop of de Straat

lhaeso Voor he aktieve wezen alle sit~aties even

of his nature.aa is not a cona1~1on from

ever but one to which may

PPo

De normatieve .fur1ktie van 11et idee v-an.

a_e

na.tt1urstaat ka,n

beter worden overgenomen door een ete ethieko Het onderscheid tussen 'natu~re~ en tart~ ka,n vJ"orden in de vraag; wat is

rech en wat niet? En wat ook het staat ~lan

de mensensoort is

to know the ch

Hoewel van ue natuurs

er1

mensbeelds In de

bu~t Human ~Nature

, het is van

lS

1~hich v·re ottrsel ves sl1ottld as ma:y"" be s11pposed to ha,re left

zien, bewaart de Schotse

kelli'Ilerk \ran ofudere s

lle: îlYianners and_ Customs ma~y-much se"me i:n all ~ J)i t

0 15 G

tieve

v-an. cle rn_ense natu.ur ( , va.n de invarianten die s achter aiie historische verscheidenheid en enK:e.l eeru op o b j ekti e""·.re t~esta"an

van een klein of instinkt

die ~ a.e rnens door de rnens

io:.1s w

jektieve rationaliteit van

socia,le on iale machinerie, die in een lse van

is, vindt in deze bewusteloze 1_propensities1 _{r1otorische b}

De \roornaétms \ra~n deze ors ~or

of ne0 streven naar zelfbehoud, en of s ciabiliteit, die in een precaire balans en die de mens doen naar

de maa,ts s , maar deze maa~s s tege

nat tot sociabiliteit

vro:rdt in door een even nat

e te stellen boven dat van sociale insti uties

" ·1 - i

z1c11 a..Ls

instir~~ten en beho

kt1nnen 1/rorèien

en proj à.ie zo:nd_eI~ ii~re

-l ("\

10)0

V2,l'l deze na tttllr

variaties in elke mens

de ster};: de S e moraalfilosofen

gaat hun ma.a ts daarom terug on een s

dat we }~ons tante en 811 a_riften,

projekt ir1 het mens in·di-"licltt; 'lerscheidene tl1eoretische

8..I j_ berusten daarom, net als in het

s-leer en haar atomistische ~ 0~9 een

Vers oma che t1i ts een

invarianten '11ax1 de mense nstuur: het groeps

eia. van :nat tot sociabiliteit,

het ontstaan van en ruil van een na0 'propensi

ere e en

a_e

van o Door vast te

houden aan 'constant and of 11u.m.an

Hü..me , hielden de achttier1de=eeU1>1ers daarorn "1tast aan een een residt1 va:n

el en va.,r1 het zo

anè_ vri th nman in

i n their 01";n

, dat in vele

naar e Als e

de"21 elk ander, hoe kan tiet

Deze int '\l"ordt tot sta"nd

mechanisme van ruil en arbeidsde

èLe van het

hadden de reeus \Arell 2:.cq_t1a"inted.,

17

0 elen is het voordat

als het streven

elk individu zichzelf ste t

dan v1orden end? t r.niddels het c

de individuen

, zonder dat dit kennen

of bevorderen0 Het is deze ha:r:monie -van smen'

VOI'ITH;; own is in invisibl~ hand to in entione Nor is VTftS no of ite intends to In dit stelsel is de e he can both to value, he intends as in o+be~ c~ses 1eN enrl tlJ"hi~t~ ;as a.~o ~ -- ,_,,_

Inter1tie nog

en voeuse~ aan het rationalisti imisme da de Schotse School kenmerkt.

z:L

as 11lS

ui is$ De motieven van de van het systeem, de individuen, voor totale resultaat slechts van betekenis 2 e \\la.t Hume over de nat tl.t1r_..

historie v"'an. het .Kan daa:com van s v;orden

1_{Tis self-love which is their}

of one person is natural

several int ~ and of to a"a_ in some system another, these of cona~uct elv""es after such a manner

and behaviouro tll.erefore,

interests

the

De e derl1al ve

ma,a~r nie . _,_ v naar eelî

hun blinde ont1:Jikkel

tvaarvan de op

ekend door -vaJ1ui t mens

, is of course en.ded for tha t

van :purpose en juis to the door

a_e

socia.le

en de sociale instituties onbedoelde resultanten van vele

va11 e

ve dit idee van de ~onbedoelde op sieke

ZC& ~·

of an~;r httman des

the execution

\tan de ~onzichtbare 11andt

elementen~ de e varr

a_e

rationele zelfztic~nt als invariante ·\ran d.e mens e natt1ur, er1 de e van _{ae nat} "

harmonie der individuele s o In beide 61'1

~ en 1 _{een niet-=ierker1de kri tiscl'1e} :norm o Ener t hier~ee een posi verscl1aft

or~ het ra tio11ele streven. ~naar aangezien deze aktiviteit

obvious a"nd s system of natural

', onder inan, as a~s l1e a_oes not viole"te the lavrs of justice, is left free to pt1rs ue

his hi s own vmy ~ and. both his

tal in i tion 1Vi th those of an::r other man, or order

of rnen v 0 1) 22 0

dient ia.ee van de e vo ter

tegen elke ~ar.tifici

inbreuk op àe nat o;;1a.r1 de harmonie, en d.e orde

van de o Dit op 1 orde

ch: a~e orde men OJ? het oog had 1Nas niet de bestaande ora_e, maar een rationele orde die

kon v.;orden cl oor konsel0:1ente van alle 1 _{en 'restraint}1_{o De}

kritische norm t,,;erd "'le~c1nomd rationele aanpass aan tnat a.djektief 'na,t 1 _{was ook in deze}

ni dan een of se een

eernare historis

11l

k011t~"2.Jctfi

de

en hadde11 LeJJJL1ann

de en waren vaak 1_expressions

of ideals of hüJnan conduct and relationshipsî 2 e Ook Smi tl1s

UJ ... 1rstaat w bezit de drie kexl.l11erken va11 eer1 e: de ~ria tuu.r1 ' driften en affekten vooron~ersteld als

is; tenslotte houdt het op het ~ nattnrrl w een _in

aan de Rede in in de zin van een ' .J_

oproep T;o" rea.lis

van het historisch

rechtsleer bleef axioma v-an het

daarom overeind; het individualistische postulaat vormde een

de insti tvbties j

gezag en traditie, o~dat 1>Jist a.a.n

de infltiis Redeo

Wanneer in ae ontwikkel van de klassieke 0 _{..L" 1 1}

<>

l 0J.eKe eKononue Srni ths o'V-er de t onzicl'1tbare hand~ rnoet ma};:en~ voor

Halthns en Ricardo1_{s ste over de blinde onver=}

schi van de :rnaats

ni de vretrnat ia. zelf opges maa"r" slechts

he oh oordeel t okken: de en

i tie~1e ekonomie

slecb.ts aan.pass kunnen geenszins 1,\rorclen opgeheveno Karl l"lar:x:

zal e a~oor historis che

nat en zien h11n eigen

en zo de 1 _{t bare hancl ~ van een}

voorz,ieno

2"

De centrale postulaten van de tische van

ae theorie der 1_onbedoelde 1_{, nle het nat individuele}

en de van ind_i viduel e

st tot een n.at fun,d..ament voor

a_e

.... " 1 "

J_egii:;ieme

dGzelfde sche tie in als Lockes postulaat van het

-individuele eri

Hutc11eson za.g de reeds als een onmisbare

voor de de 2 c: \ _{.) J 0 on}

af: de rationele

i11 cle mens 11a.t DJJ.:r o Het

t

ud raaa.kt

a_e

me11s de sto~emaster among animals~:

De

He finds ir1 a

person and his pro

}1is Oi;·.rn in a m2t.i1ner a

his rank, his condit

1ran J..S ne-r..rer ~ and relation etween ' j n ~ ~ rena_ers OI hirns elf ₁ a he calls

and his characterooe Po 18 o

is een zaak der voorui ~ omdat rationele kalkulatie en motivatie vooronderstelt die de

to sloth or to o"'rers e Het

de motieven van e die de mensen aansporen tot arbeid,

en tot het en van lucratieve bez @ \Terzeker de

arbeid~er vruchten van stel herr1 en

d in het vooruitzicht en de maats bezit

i:r1 l1em een betrot11t(bare de

the obj more he

of

is make the rich; the

the he at:tgments the 1oTeal tb, Ook Da·~lid Hume b.a-d in. ~On omxnerce ! eld dat

HD.Jne en van de ze o.nduic1el :ce -3,.-.-}. ~.,:_~ u En in de ä.oor model en het i tieme

via

Who not e e e that \.•lb,ate"fl.er is mants

=~u"me defi:nieert, van de kontraktfilosofie, het

V2LilZ recht

is in 0 ~ur1instru~cted natttre'

geen anders se11 en o De ix1sti ties

vinden hun oo:rsprong in recb.ten, ma.ar komen rt

uit de necessities of human niet or1tleend

cle :na tu~J_r, 0

die v1a.arvan t.Le t e bezit 11rordt

dooJ:- rrraa. ts wetten, door de wetten der rech

De het jekt van

is na , en

ndo1n' en recht v en daarora de

en niet nat oorspronga

IIet -v-oornaamste fttr1kti in verl<:eer

t

van

a entertd into all the members of the soc on the possession of these

and leave every one in 11e may

a.cquire his 1~ortu.ne and

Zoals in 11.et var1 Lockes maats d.ient ook iiu.i~es politieke konventie ter bes van de rechtmat verv:rorven e v"·'U'h"e Het exclusieve recht van de individuele bezitter '\tordt zorder lneer ""voorondersteld~ en de

on bezit en en op deze

inbreu"k r2aakte o conventior1 a.bstinence t

>

~

..,

$$

io.eeen over en onrech

geen ~stil

"

Ciol/l$Za

passes s c e o a stable possess

from the rules of justioe, or the conventions of men~

e

sen de van.

het is een" zede , geen i eke ree lat ie * Daarorn l::a,n gee:n van de ieke - . " -. ~

I:eia. ties die de Ifl811S onderhoudt met een funCtarnent l'.rerschaf4

fen v~oor een titel o v·an de

relatie na2~r de jv"riè_ische relatie men een norsatieve sprongc l.c1;valifika tie is g·es chikt het

re te onderbou"wen? 26 I~Iet van 1-A~elk kri ter~iu_,_111 kL1nne11 en welke goederen woro.en aa_.n \.·Telke onen, de mensheid van het bezit en

sloten?

De konser11atieve toon -var1 HLL.711es nadruk t van tradities, doortrekt ook

over de llereerst aarzelt

p--pa utiliteit, omdat objektieve maatstaven voor sociaal vrel ontbreken. Ten ~weeae 1 zoals te verwachten

is, de Lockeaanse 8 e Locke }:ad

nat es die eenieder

over en 2" het feit a_at arbeid aan de gaven der na:tv..t1r "'"vJa,arde toe-vo _{28 "}

ulaten resulteerde dat de tussen 2rbeid er1 nat rnateriaa.l de arbeid~er verschafte over het

o Hume stelt terecht dat het in vele

te s het -bezit

wederom ontbreken objektieve kriteria. Bovendien er V"""Ormen -rira,n we arbeid verbinden met het door ons1_{verworven' objekt, bv. in van}

weide waarop we ons vee ten grazen een voorbeeld va4 \ j 0

Daarom kan men slechts in overdracht zin de ~ 1 _{tussen arbeid en iets anders:}

s O\frn la,bour o

and thence arises the

De me nf1"tuur1

1ro Hwue daarentegen

5) $ De nLrtt zodra sta zot;_ daarmee maKe a1'1 a relatior1 "0" van dit

en elke '"'.rorrn van zou erdoor worden bevorderd en beloond. We naar anaere toede

maats die eerste wildheid is

de aandacht waard: en het is weaerom ze vooral als nes , ni on1niddell

··\rervalt van onr o~bject; is er ie

eten daarom rondzien \roor een

end da.t als norr;Ja"tie~ve

heeft verworven, en

bestaa~"'l en a.e te van bezi v1illekeur

in zich e De rechtstitel van de eerste bezitter kan bovendien

in ue

onmoge is; in dat

lJezi t

s a ti tle to an:y _J be

x~ea,1 tha t is

Deze e claim is derhalve, zomin als de eerste in de jekten besta.a,t,

..l_,;he senti1nents w o

Het Ol

Cieze ee:ct u:;_ het

pro nktieproces de r:idd~elen van ·bes en

c.e midde \T3Jl de 8"rbeid V!Orà_t "lOOrgeS

e one,

~ d cor1s of or near rela and_

1rom interest Oj~ :mankind~ 1,1hicl1 requires, that men' s possessions shou'd pass to these, who are dea:rest to in order

render them more industriotis a.nd.

J)aarx1aas t ook de associat:ie va,n ic1eeën invloea_1 ;rré12"rdoor de zoon een rechtstitel toescr.x d.e

~öezitt van overleè,en vader"

De e \Vord t d.oor deze 1-::ombina tie -van rechtstitels gestabiliseerd als een indivddueel en exclusief recht, dat ch vei-<oonden

De prioriteit van het occupatie- en pres t houdt i:r1

dat de traditie in een nei get1:c :konrt staan~ ook al omdat recht ;ra11 de bezit er het axiomatisch

lS 'î.Joor .ne :recb.t \ran a.anJ;,;inst het recht ~ , '

overctrac_~"t o

\ran Ht1mes defir1i "'"V2"n de e 6811

rec}1t en de van

de rechtstitels ti1ni tei tsaans

ziet a.a.n

ariêters Locke, \roor een lîat

e, en 1_macht1 _{een sociale relatie De eezags-=}

distrihu.tie berust, posi tie\/-e

n1a2,r ook es11 in to~<vren\rerrnelö.e

z _{' op} ~bezit~ op bezit en op het re van successie Po 6 3 o

Zou me:n G~o nog a&n de behoudende

van Etunes 1,veggenomen door

dat Hume

dan die in andere

zicb. bevir1den in macht, en zullen ' ' deze one can nature the rich, na,no_ en '\l"9_.n

"

a"ny state e l

sameilZ\Veren om_ de last a.f te 1f~rentelen op de armeno S

de situatie in a,ls voorde van1vege de

loon~kontrEl,kt is daa.rrEiee vooronders , evenals de distributie

var1 de 1ran de a"'rbeid tn.ssen de taa.J_ vers en de loona,rbeider c e zien hier tevens hoezeer de a~beidswaardeleer,

l11.

e School, en hoezeer reeds is

0

~Ln the ~"rorld is

p cte 11

i tslistiscb.

tb<;:1n 11rhat SLl~bsis s

:rr1ar1t1fa,ctL1res and co:mrn.odi ties,

de arbeid behoort

i t of'

Afterwards vo will find it easy toAeize some

l~-hou-~, a-nd i i:; in the , _ se:L·vice,

him hi~ 1~1;nted retu~rne accus0omed. to

himselfe l/Jl at or1ce, ' n er1 Z8_LIS hi::ll to a,n 2" Tl:e ~grea"ter se:nsible

121~-·Y -be taken

2"1 -cera... ion in

to human s

het ezi~ en 'men1_{s dif of , care~ 2~nd}

ind_us VJill break that equali s ~".za:rrneer men

daa.rentegen deze v:L tei zou trachten in te

de vervallen tot kommer en eko

De kort.stante herveréLe van

bel1oe\ren dat zo ei; en 't met s g b.et g'e1raar van. j_s dan n.iet

de11k-Ziedaar in een c1e verdeêi ""Va"n. de onge distributie en de waars de burokratie der

·\;erdelen.de zoals we die tevens aantreffen in

een ~modernew theorie als die ~ _rtooerT; .., ' ₃₎₍₂₈

S111i ths t in Daar~ 1

76;

op 25 augustus van hetzelfde s :David Hwue ~ waardoor een levens vriernis wordt afgebroken. De

die Hume had geformuleerd binnen het ingeburgerde is Adam Smith voorondersteld, en distributietheorie in ekonomische o In de v:coege Glasgo1~r Lectt1res

vinden verhandeling over het t:~raarin

beginselen van eigendomsverwerving wdlrden genoemd: naast de Humeaanse (occunation, .iccessiont prescrintion, succession) het

el van llige Smi tf1 Îvvas echter

.

.;..

nie.., ekonoom, maar een tor

-van een reeds storven soort, een moraalfilosoof voor

cle i,;etenscb.ap -van ~mi11è_ and society 1 _{~ nog een onverkaveld en ondeeroaar terrein ':ras. Pas o-o} basis van de Smi thia.anse s:yntl'1ese ~was het oinnen de Eoraal-filosofie die arbeidsde ••lilllRllJllllllllllllillllll!lllllllliill••in -ce voeren ·wier

v·oorèLelen Srni in de e va:n

had geroemd_ c Een -van de va.n o_eze aro ' '

een tradi van 1_{materialistisch}1 _{historisch oncierzoek waar~}

on en als de grondleggers

1~orden beschoL11.vd., en d.ie in Kames, William Rob vooral John Millar een bloeiende voortzett - I ';IA\

vo na. 1'-V..,) o

en

\:VaS

~en hoofdkenserk van de îfilosofische' of 'theoretischet geschied~

s zoals de Schotse ·verlichters a_ie -beëLreven ~V2S de nadru.k o..ie op de materiële onderstroom van het historisch proces, de ekonomische iekrachten9 en de 'blinde'

van sociale institutiese Ui was de reeds genoemde

vasts te dat mens een t

me-c nat ~ ~ "' '

oenoeI0en er;. ne

d11rend OB"'rormt OI1 bestaan te verbetereno Deze J_

ontv1ikkel der produktiekrachten kunnen vier stadia van ekonomische groei worden onderscheiden, die worden door

verschil-lende van eve aktivitelt en

De vier ekonorn.ische

met vier verschillende sociale strµkt zoals \tfillia,m

Robertson stelde~ 'In every the

of men when uni in soci ~ the first object of

attention should be their moue of subsistenceo Ac as that varies, tb.sir lavvs snd must be different~ (&1)o

vanzelfs in Smiths historische uiteenzett

interesseert is de Cc i a _..;..,,._, _{legt tussen verschillende}

fmodes oî subsistence' en de korre$ponderende

als in1 op de e van de sociale formatie die het e

is van de ~ comr.o.erciële i

o ln net eerste stadiD2, dat van de

melaarsn12"2~ ts nog bet::'ek~~el onon t·w·ikke ld~:

~ tt1ere is sca":cce an:y- the

of t,yo or three

gesnecialiseerde politi of vormen van rege

gezagsuitoefening. bestaat slechts in de \fOrm "'12"n

of

-1..Yl het stadiu1r1 va.n de herd_ersma"a ts dasrentegen treedt akkumulatie van bezit op (in de vorm van vee en

a_e

f ava,rice

and 2"m~bi tion in the rich, i11 t11e IJoor tl-ie 11a tred of la-oou"r and tl'1e love of present ease and oyment 1 _{1eiéten tot sociale s}

die slecb.ts lcunnen v-rord_en \ror:rn va_,n politiek gezag:

Wherever there is For one

d~oor d.e inst

, t~:srs ~s gres"t must be at least five

and the supposes

The affluence of the rich excites the ... "\1ho are aften bath dri ven \,\rant ar1d

his possessionso It is under the

tha~ the owner of t

v2-:.I1 een

0

:çioor₉

, 1,o!hich

n~~:r appease,a~~ill'.

₀

~:c~~ew;~~~l

Hoe~o.rel bJix-1 en verschillen en de toon

cher is9 stemt \.•rat betreft de fttr1ktie -van 11et :poli tiel~e gezag in met Locke;

so far as it is instituted for the securi

of for the defence of the

ri

these who have none

~vi th the

Jj_ldü_s leia_t de

tot een 1_{as necessi of ei vil}

the sition of valuable eaus es 1.<Jhich na ... L in.trodt1ce s

bor-dination of that -valtla"ble

is t~ zoals Hobbes reeds gesteld, ex1

als macht koncentreren zien in personen, en als sch van de l overdrachtj oinnen

uitstek, omdat in deze s ~\rord t ':ras zet

en van de ene op de anê:.ere o en

in cieze fa"se de *tfOornaarnste en feit eme k~iteria

voor sociale stratifikatiee Het o±erscb.eid naa,r is een

vaj_'î de ... ~ ! '

van oezi~, en Kan in een

voorkomen

/l/i(//Jio

t extensiont echter i~ het

' 1 "1 ri .., -: ,-...

, oma.a-:; nu ooK 0_e gronZe ze..LI ~ · -

~.

• 0 • •

(~~)4..1011'

iku~iere nanuen Kom~ ~r

1;

na de val van het Romeinse 'i,verden a"lle ikulier bezit 'All of them

gewees~ ais het recht van

ni had verhinderd Qat in. de erf overdracht zouden opges tst, en het instituut van de

hun deling a.ls var:. niet had t

r~.,, \

\..;;;'-)

Het land t,rord t niet zozeer beschou1,\rd als r:iddel \ran bestaan, zoa"ls in het ge\12"l van roerend goea_, ma"ar als basis van ma"cht e11.

en wordt daarom in aan èie n2tz2"ten • De tuur en CLe sen be~estigen de lineale

van o De koncentratie van macht en in éér1

\Veinige h.anden m2_,akte 1rar1 ell-<:e tter een

en va.n domeinen 1_{a sart of ties•, waarbinnen}

bes over de onderdanen. De erfste

o-..:1e?:: de ha,nd is een va.n de eers

beide volgens Smith op de uiterst absurde vooronder~

s 'that ev·er:l successi ;re generation of men b.ave not an

to the and to all it possesses; but property of the present should be restrained and regulated according to the fancy of those who died five

hundred

De \ran de groo voort uit de vorm

van "lwaren de

meer dsn sla'11en: konden tezamen n1et het land 'trorden v.,..e::::-kocl'.;.t, e:r1 pers

;,vas acq_;J_irea~ to master, and he could take it from them at insti tt.1ties à.er

zetten een rem op

f .A ~oers on \";110 can no pro no other

.., .., "'t "l

·h:or.K ne aoes o what is sufficient to

can be squeezed out violence , ar1u not ix1terest of his ovrn î a

en van meerarbeid een

~en 1J.iet1vre si tL:_a tie ontstaat \,ranneer è~e

hebben van de produktie,

01nd2.t

a_i

t hun aandeel doet toenemeno Tiit deze

tenslotte , -r,1.ra2.!rin boeren.

het land be1~rerl(en Inet arbeid.s11~iddeler1

en , en

De ontvrikl:e ëte i corrL--nerci

mechanisue berust op ruil en aroeius lo raet

de on -\Tan de s t , die we aan het einde der Iviid_deleet:n~ren allereerst zien eien in de Noord-Italiaanse

stadst:atene De st 'arrived at li a.nd earlier than the o of land in the co

en ~et bestuur in de st die ue individuen schorLl"C en h e n • • • • • • verzekerde in hun

11Etêt tot dat in de steden s ttktie

ontstando *That indus , 1v~nich aims 2:.,t sor.n.ething more thar1

nee es , was establi in es i+

-"

ed occ ers of land in

tîJJ

e Alle vloeiö_e naar de sta,ëL, orndat de

bezit was verzekerd, en het in een ui

kon aan\,vendeno De eerste :markt die ontsto11d_

voor luxeartikelen en

zodra O~e '-r:Ca2'g een stabiliteit en ocvang had sticl1tter1 de tot dan toe gepreocc

land, die voor een brede

a~fzet!lla"rkt deze manuf2"ktt1ren 1_{,-:Ja~en daa.rorc.}

in eerste instantie 'the offs

De ruilekonomie in de steden heeft op de zelf-voor,,.,,.. zienende ekonomie van het oriënteert zich in

steeds sterkere rna te OJ;) à~e groeiende -voedselrnarkt o De in o_e steden

;,,;o:cdt bovendie:n teerd in onroerend che en

retainers, om te zetten in kans

c"rtike en omdat de en onso

'Je:rk1";anselde ge aan al ha.ar en m2,cht:

o e all the VlOJ..ence " " - Oi-,.C> feudal institutions could never

" ..;:o..p .J... rl .; "'1 = +.

nave ej_..c8Cveu, n S7..L8llv

commerce and manuiac~ures

furnishea_ the gre2"t could exchange the

- wb.ich could

with tenants or retainers. All for , seems, in of the masters of f or anèL it eitl~er fo:r other Vl.L8

of most childish, the their

of all,vanities, they g:radua:ly ~ar~ered

" 0

"

~fll4 'AJat/t~

",,..

'6Q~-f1).

De

~rodukten ~otiveert de hun

~ ..c• 1

h88..L '"[; d.a.t de la:ad en retainers "'V2t.n leidt tot ..., ""! " . . ,

cte ge..Leia.e

pa" tronage, en d_e introduktie vctn zake

tussen en

A revolution of the greatest

was manner bro a

vvho had not

the most chi

"

t -va.n b.et J_a,no_ V"'oor :12dI1ufakt0J.;_r=

te eno =>i t af:neerrrt j omdé1-G la"nd i:rrord.en \12"n c3-e hor en interest$

eithe:rak;~~~~dge

~ores

tne one, anct

about / Eet theorema van de 1_{onzichtbare l1anà_', van}

wordt hier wel op een zeer treffende ve~voorc.l; het ontstaan van de geldekonomie uit de Qienstenekonomie, en de

geleicl~e van di:rekte pers

v-erho st:rikt on-oers

ties ;.ran ~ie rna.rkt, is geen rüsD~l taat ".Jan rr1e:t1.se

~ maar \Tan het van vele

hand' ziet Smith een

enthousiasme voor haar rol als motor van de zich

ont1·1ikkelena_e sociale ook l1ier is l'18"zaat

van Locke,/IJJjj/Jf.o In kritiek op instituties als de tuu..r en de erfste over de hana~ vri l da.a,renboven ruiLte sche};)pen

op de toed_e -van roerend ...., ••

4-go eo_ geenve, het excllisieve

inhoudende de erfe en de overdracht via -ve:r·v--re

(Q:iic.

\ -~ kunnen resulteren in de ting ve,n d.e

o Dat het nclitieke gezag

lJestaat om tegen a,:rm te

is hem een realistiscb.e kch11sta. 1 geen kritische ui sluit Srni th, Ctirek:ter dan Hume, aa1~

a_e

na,tt1urrechte ; ook ziet fthe

fundament van alle , en èLaarom a.ls '!llost sacred and dat de nadru~ in deze ui

de ' 811 t

oors

zodra

a_e

illél.8"ts a.e va"n Cie ..l...

wieve ":::raar

die de ""vvaarde 1ran t~ree 8" drie arbeid te

coven gaat, overschreden

(~)$

Anders dan Locke

de tussen en eigendom hier iedere normatieve

funktie verloren~ Grote tacquired

the labeur

/f..

h1f>{

Yfllll!IA'

of ;;rears, or ma11.y successive genera-tions 1 _{de a_ie mer.:. heeft over de}

er dan Locke, in verband

met het ;ran de formeel

_positie ve:rlee1ît, is daa.rorn tmost sacred

P.• (j) :::s :;~ 0 !·"~ p_. (D i:s 0 kd (lq m <l en ~"+ l\l I···' (IJ (j) w m fJ (j) (j) 1Jl çr ro <l (D ([) ([) t::i f··5~ ÏD p.1 ([) i::î Ç1i ([) (f) I~ ([) (i) 1 1..i. }:2.1 ,:; fl.l é··.l (fJ (]) Y-l"' 0 t:J 0 t::j j:..i. w 0 t'f' (fJ ~~ Cjj <:'c • .J. (i) f';' ",,,+· 0 t:J ([) 1-'• }·j pj 1-···l· <' ' 1--'• p .• ,:; ([) t:3 j..J• :::) PJ r" ([) Hl fll Ul (il i.::l 0 H-i K~ ([) m li 0 j:j fll Hi

,.,.

~\1 ij p.;· (j) 1')' \i1 ;·s P.• ~ I·~ ~'i" (fJ t:J fll t::î <1 [\) tJ i::s' (]) cl· [1l I~ cr1 CD !·-'• }:2.1 ([) :::; p1 L-j I··'• d· t::r' Ul f..Jo Ul () i~Jj ([) c+ li m H1 H1 (!) t:~ ::f: (fJ '"J () Oti l·s" (D c+ );:J 0 p_. (D I·-' \\J p.1 ~) <:J ~ t:.1 p_. I··'• ([) m c+ f'l ;:i

M

i::5 :::; 1-'• <+ (i) (D ::~) <l r~ 0 ([) 01:] ([) ~ (Jl d· f\l p, l·'·

f]

0 l.~:r· 0

l

-c+OJ ~_,,~: i·s' o' ö ~::r' ~(;)-'~) ([) <l (j) "'·1 ~o r··' r··' d· l::'i,; (0

1

<l [Il ~ ... ", PJ (j) ~\) 1~~ o·' m f·" PJ (j) li (() (D ~.:) o' (D }·~· ", aq Ul c+ f~.').J f\l ~·:) t:3 I··'• jJ (D (D li 0 <", _.l (!) r-s p, pi ~) (D o' (il Ul 0 !~'>'' (D {..J• p,i (1) ;.:) (D t:'.$ (!) ~:; t-~ Ul <) <l \\) t::l 0 0 l·:S Ul () te) f..!J (f) P.• (i) N 1-'• <:+ (]) ~~<;' l~-1 ;:_)J ()) (Il m ""°' 63 t::l }"·'· ;~:1 p1 fA 1 r·'· (j) () 0 i:S (IJ c+ j">. i::+ ,:; (j) i::i c+ 0 !·~ PJ (]) !·~ (Jl f·'· ~::> P• (J) i j r.1 [Il c+ Ul i.::> 1-' P• CD c+ CD

'"'''

~j p;;·' () f::l m t:) [/l p~·· [Il d· ([)~ ç::; <l 0 ll:l J$ (j) lp pi (l) !-$ ([) <~ (J) ~j

,:;

([) ~j <l (\l ::::i ,<_/ 0 I·) (J) i.:5 d· CD ~j (!) l:i :,;~ ,",, '::î

w

c+ (fJ ~ ·'

ö

1-j fëJ <D t:) >ll [····' ;:J_, ~~ w pj m p_, j-~J I·'• (j) <l (J) 1-;l w () :-:; (!) p .• (\l :·j PJ P• m ;;~ pi ~ f:J; [\.l I~ (j) I j ~+ (() ,,., ~. ([l t:) Ho 0 1-~s I··'· c+ w t,:5 [\J ç]~ "" r.1 ~\) !·-' c+ c+ t:r ([) 1--J [\.) ~:3 p, 1-~ 0 I~ pj Ul I·-' 1-'· ~y· ([) f.D

,""

1" .. l 0 c+ l:f' (j) f·~ !:3 (]) t:::î i"·"' 0 <l (j) c+· 0 j-H~ <D [\l !(j CD t:S "' n 1:~~ ([) (]) m :::; (lJ p_, (() p"1 CD p_i c· ~~·· d· !··" m <i 0 t·-$ t~ ,+ <~ }\~ ;,J f:l; (j) H "J (IJ l··l (() r·:r' \\~ i·J p.J m p !·-'· m "' Oti [Il [.Il l::î P1 ([) () tY' (D IJ2 (D :~' c+ 0 !·) ~' "•,J (i) 1) c+ () 0 ~~ d· (D (j) tj 0 i:::l c+· •. ~1 ~~~ ~' />/ (j) t<J 0 P.1 !~ p1 l·" d· ... °"~i r·" et· t:r' 0 """'l ~ (j) ~ 0 H1 d· t::r' m w c+ 0 () P.î' ~ [:Y' I·" 0 ]:5~ i,.:Y' 1 . .J" H 0 t:i 0 á c:r' (!) c+ 0 cl· ~:::r' (j) 1--· p D.i 0 i;:; !·) (j) I'S 0 ~Tl CD t.3 ~:; IJ2 d-1-" :::.) t:~ 0 (Q ,+ 0 ('.l (IJ (1) w c+ [\l Cû j:..J '-~,./ 0

..

",

~°-:! d· t:Y' l-'• m m <:+b (\l 0 H:;i c+ }o:YJ (b ;;; i:y' 0 1~1 ([) i;:; () m (}) [\l f-j rs1 ([) !···· P• w 1>-J' i"·~ f\J Cl i:"r' e+· "'-~..-"' m !"" r"' ([) t::J /"~"·"'<., p, I·'· (J) <' ' (\l 1-~ !··" mi 1-~ (j) t::j lJ m c+ p; ([) )«::i·J 0 (1) ~ (j) (j) 1~• t:-r' (î) J..1· p"! "+ N ''"·J~ 0 !:5"' J..10 ;:J <l 0 !·~ t::j (1) i:::î <l f:ll h ' ", 1-;l (l) <l <D ~:) c·• ," 1-··' 0 t:3 (j) j:} })J (IJ ,; "'--~1 (Il i:5 I··-' 0 0 t:1 [\l I·~ o·J ([) !-"· pj (l) 1-~ w f;-!-"' (Il c+ Ul c+ p_1 (!) c+ [Il )Il I··' [\l ~· P'1·' ,::; LJ f~ I···' [\.) çJ· 1 . ..1. (D

,".

_(/J 0 f-d Ot) (D (j) :.:) I·~ m aq (j) l···' H fll c+ er ([) ::::: m 1-j h"' l (11 Ul i:::î (1) I··" d· l~y• <o H J".l pl l:::î p.J , ... J () I·~ p,1 :::s 0 fl ~ Ul c+ (}) !·~ ct-0 Ul l:·y' N J~ (1) ~j~ et p \<~-· i:~~ i::J t:s' (j) !··' m <1 \ll :::3 p .• m ('l I·~ Cf.1 ([) I"" p, t'.'.1 0 Oq 1,\) Pl [j p.J (j) pi 1-;l o·l ([) I·'• p., ([) 1-l

~te~

~:' ~ ~"~·./ "~-~"" Il)'!) ~ ~:; J .• ..J \ll t+ I··" 0 ~j 0 H1 (IJ fl , .. 3 p., d· l:J ~ ()) d· 1-.l· 0 i.:1 0 Ho t--' p:1 i:) p*, ,_,..

te~alvrinst "'1rordt nog niet als gascheid_en gezien \Tan de zg o :na,ttt.ra,l ce' van de arbeid. ts"liste11

en Oeschotrvrd als

van verschillende ftinkties; beid~e 'lTorcien seerd als

In \;,raar Smith cie

' ekonomie eert, is het beeld radikaal 0

l.Je ei rnotorische van Ue ekonomie is ni

de tarbeider' die de van arbeid tra"cht te van vvinsteno

1 tussen kosten en t een soort van 'be

is voor cle pers bemoeienissen van de ta"l is t: de i:-rerk ... da.n toe vaa"k afkoms uit de klasse der direkte

::çroë.ucenter1 i1og alctief in het ~proces

van.. taalwinst wordt nu niet meer direkt in en cle i11.tensi tei t \té1n de

ar1Jeicis--bes aa.n de hoeveell1eid

°\\rordt door

a_i

egene1'1 die

te stellen, en ~rerschil t 1-::wa"li tati de als het aro loon ) o 'V-anaf da.t -;ogenbli1c een i natnLIT

of lde 1rrinstvoet deel t1i t -v-an de ~n.att1D_rl t van de

waren, evenals ae aie moet worden ~etaald

voor è_e o Deze triadische differenti2tie

van revenuen is een ui ·va"n de ftin1~tj_onele differentiatie "'ran de s in drie îconst orders';

tal is en e:l,rbeiëters o De e "î.ran c1e bronnen van revenu

d aa.r o n:1 o Tuil i o_ o_ e een nieuw v2~n klass

bloot-0 De is de taal, en een soort

betaald voor ne~ gebruik van de

~Het ii-1ai s0reven naar akkuraulatie is de voornaamste er

te rcedit:nrr van

è_e 'onzicht~oare ha:nd~ to Het aklcu1nLllatiestreven leidt niet a.lleen tot allocstie van hul bir1r~en eike tak van

en tussen takken maar ook tot een

toename '\"va"n de -besteeà"bare inkomens

lf/Jllto

Het \Vinsts lS

op beurt een uitvloeis \Tan t selfish ties', e1'1 re.et name -r,.r,a,n het na. t van mensen •to better

conditionf in ekonomische

1Jit dat de distributie van nationa,al

inl-comen de tussen arbeidsbestedjng en te

is d;:;,t de t :r1og aan o_e

aroeiaer behoorde reea_s e 1_is

l .L "1'

no'"C a v a.Ll. or1ed to ,"yhat

landt ' _{n.em fneither} la~botcr r.or care'

de over de

everDuin in rela tot de hoeveelheid door hem arbeid_ o Srni th

met grote nadru.k ste als zon de taalwinst slechts een Etnc1ere r12"am ve,n een s soort arbeid,

1 _{the 12,bour of ection and direction'}

in l

aan some clerk 1_{, "wiens looi-1 een a.deq_ltate t1i}

is ~van de ~vaara_e va"n deze aktiviteit. De winsten

ar1aere s:

al tl:e valu.e of tl1e _S"GOCK ' '

e:1nêi a.re gz:ea"ter o:c SiT1al.ler in to the extent of 0nis stoei<:' o De ontstaansbron is ue va

e\re aroeic..ers aa"n het 0 As soon as stock work set ~0o~Q 0~70~ ~~~ ~-o•ove ev u~'·· •~i ~"~.~ 01 "the mai:;erials ic1.1..Lar the for for ts

~neir and wages

1.·Thicl1

Dit is omdat de werklieden in tstand in reed of a master to ad;ra.n.ce them the ma.terials of their \\Tork, a,nd.

0r1eir vrages 2"nd :mainter1ance t i l l it -be c in ..L'l

vne of tl1eir labottr~ or ir:. the \J_e vrn.icn i t s"dcis

to

s

"

share consists his en

van de vo

Qe be

en de verschaffer van land daarmee door Smith s

aJ~s na-c; feiten Hoewel the

of labour consti tntes tb.e na.tt1ral recom.pense or ~vrgges of l our f

worden renten en winsten i n aftrek on cie

c.e arbeider moet zicb. tev·redeI1 stellen In.et

door c1e van a~beicis1cracht o

vvordt derh2c..l ~re uit armoede; zied2"21r de

ontkomen aan de harde ~·1aartoe a,ss es hem

er1 moe erkennen dat de talistische arbeids een ver de inhield, en dat de

kon maken on basis van sociale sy-steem

' ,

LJ..ass dat

is cJ division of laOou~r the~e is no

norte 2"t allo

are a, gooc~ m2"ny \.,r~10 \,{orlI

e is not to

the

l\Toch de ;.-rins t noch de rente van arbeid* Als ze niette2in 0 als elementen van de is Gl-C -i ... 1 een

~ 8" di vision 01 division of labeur (il.).

:C:et is dat Srni t 11 radil'\:ale konklusies Oetreffende

c~e on.ge

van het model van de zelfs

ucent, en sterker aansloot het triadische distributiemodel. Door afstand_ te nemen van. ~1e r..2Jtuursta.2"

natL1ur:r:e tb.eorie ~ 1·.ra,s t in s"rbei6.s= va.11 dist:x:i btil.tie te s er1 kon arbeid

en ' _{n.e-c Locl;;:e2,anse} '

model sterker is, zoals in de ~12U::J.t.:uskri van

:c-adikalisme ten too21 da"t 1Fe

19

elders

~et is d.e rnoei te \-;·aard orn dit v-..coege mantts}:ri

citeren, omdat Smith hier in feite de uitbui theorie formuleert

CLie cle ---. " -: ~

.:."'tlCELro_iaanse socialisten en later zouden afleiden uit de veel ge2a

earneu the peasantooo All the and frivolous retainers upon a Court~ are, in the ssme manner, fed, cloa tb.ea_ and lodged the laJ:;our of those vvho pa~r the ta:x:es which support them. savages, on the

individu~i oys -;:;ne whole of his •

a"re 2"mong therll, no Land.lords, no L:tsv~rers, no taxgatb.erers o o o :Sut with to the prodnce of the labonr of a great S

there is never any such thing as a fair and equal division. In a Societ:y of an hunè_red thousand farnilies, there 1~rill perhaps be one hundred who don1_{t labeur at all, and who get, either}

by violence, or by the more orderl~ oppression of law,

• n • ' 1 h 1 n • • • .L .L• .L" .L

~-grea0er . . o~. 0ne.-~~?ur o~ -;:;ne socie~y vnan an~ ovn~r. ven 0h0l.1Sand ~n n 1.

!

o 'l'l_le di-:ris:i-on 01 what rer~al3;1S too, a~ ~er "thl~, enormous ae1aication, is by no means maae in proportion to "tne labeur of each indi vidnal. On the contrary those vrho labonr most leas to

De in a~oede levende arbeider, die a"n.w" 'the whole fabric of hü.man society1 _{op schouders draagt, 'seems himself to be}

below grotmd the sight in lowest foundations of

, and to be buried

(~tl.\

bttildingt \4111/ o

OlJ_t Of

i.S het dat l·larx tot éI.e l\:onl~lusie korüt da,t de :ç;oli tief;:e ekonomie tegen zichzelf kan 1vorde11 gekeerd, dat deze paraê'"ox

moet leiden tot een fundamentele kritiek op de

al haar verschijningsvormen? Smith konstateert irrr.ners zelf dat

de 011\h-1,vi}):keling van de 2,rbeider

uroduktiekracht van de arbeid teh koste

1n1

ii:

LJ;;_f~

L

b "wm;m'"'ff'··1_="rYTW

"u!

0

s-.~02.

©'

viteit pas

daar in erhst waar de arbeid in loonarbeid is en de

voor-als grondeigendom, anderz~ds

als taal tegemoettredeni

Die eine der der Arbeit entfremdeten und daher als fremdes

Eigentum_gegenübertretenden gegenständlichen Arbeitsbedingungen ist das Kapital; die andre ist die Erde selbst, die Erde als

0-.->1•n,'10-] ge~t"m 1''T'hco-<>Î en T c0 ~z'\

-V. ..J... i ••. .L." ... "-4, ... _ .l...l u. ... i." \ ... ,i..,.,_-;._,, ,.,_ - ...

.J..'

!:' 0 _,/ _,.) j 0

In Qeze situatie Oehoort het volledige OI. üi:e 1,raa.rd e niet de arbeidero

bedoelt is dat kapi ta.lis ch eproces zodra

de in handen zun van een bepaalde klasse,

en een andere klasse slechts arbeidskracht tot haar bes heefto veronderstelt daarom

eproces aan l-1et

materiaal toevoegeno ruilt echter niet een

b.oe-veelb.eid eerde aroeid voor een

hoeveel-van de totale waarde die de arbeiders aan het arbeidsmateriaal ) ; ·winst i s

Marx stemt daarom in me~ de van Laaderdale (die Cie ·wellicb.t ten onrechte toes aan Locke) dat het ta,al

0 bron van 1Iaardesche slechts

8..1.S waarde toe aan het

~s schafft keinen neuen und setzt dem P~odukt

Jlttr TcdJ_sch;.vert l1ir1zt1 SQ11Jei t es Tatischvrert ha"t, a_ohe sicJ:-1 selbs-'c

tändlich Arbei zeit seines er0s ist ibidoj ts"a"l is gee11 ~source

t,

so dass die Arbeit

) 0

, waa.:r slectts een motor die de viae,r{le ~bron in

Af gezi ë_e Rica:rc1ia"a11.se ties vs"n Smi "'>raarëie t ~i.eo-ir:ie die hier ""l ~ .J_ V~..L U van Sn1i ths voor ass

Arbeid wordt hier

e i11 m.eters

ld en waarover we nog nader Komen te

ch voort te v~oeien

o De kernass es ~betreffen~ hier

end_ voor cLe cia,im

..., " ~ '

-b8"S l s Lll -c s ];CC a.Ken

a_e

~ ar~oeid Y à~e voornaa.mste s

als -öron of bel

en niet orJ.EiiêLCiell sls

zo2'"'ls cb.t \vordt en ir1 kilo w s en

de mens prodt1ktie--fs:.lctor ;.vé1s 9 ·van \VaS d_a.t ëte toena,se der VIelva.e,rt

(

\VOOr

r~1instens te c12"r1kex1 1vas a2~.n de prodü.l'~ti·\riteit var:.. de arbeid~

de van de natt:mr moest worden geacht. De grenzen

vaag w•rden getrokken, omdat de reikwijdte van de kategorie 'arbeid' niet eenduidig vas o In model van de zelfstandige

ei~aar-producent viel e

arbeidsdefinitie: arbeid als direkt-materiële aktiviteit, direkt

fysiek kontakt tussen arbeider, arbeidsmiddelen en natuur1 resulterende

in de inbezitneming van materiële~ goederen" Haar juist vanwege de oriëntatie op een situatie waarin arbeid en toeëigening nog niet anders dan fys en materieel konden worden gedacht en het arbeidsproces nog een ongedeelde eenheid vormde met de zelfstandige eenling als subj i bleef de produktieve

status van de ieke of materi~le arbeid in een situatie van arbeidsdeling en funktiescheiding onduidelijke öe differentiatie die optreedt tussen materiële, direkt-uitvoerende arbeidsfunkties enerzijds, en de ' of and directiont en het

strategisch marktgedrag van de entrepreneur anderzijds, is voor Locke nog geen aanleiding een bepaalde arbeidsvorm opzichte van de andere produktieve leges toe te kennen; zijn uitspraak dat

n'

Labourooo that nuts the difference of value on every thing11 _{verwijst eerder naar het natuurstaat-model van de}

gebruiks-waardenproduktie dan naar de 'arbeidsdeling1 _{tussen loonarbeid}

en kapitaal, en is als uitspraak over de oorsprong van gebruikswaarde en surplus daarom eerder een tautologisch-evidente dan een

discriminatieve ste het is geenszins Lockes bedoeling

de materiële arbeid of de loonarbeid ten koste van andere arbeids-vormen aan te prijzen als de meest oorspronkelijke bronnen van

dan ook nauwel~jks ondersteundo

In de ontwikkeling van de Engelse politieke ekonomie doet het probleem van de oorsprong van het surplus dat in Lockes

s gesteld, zich steeds sterker

voor als een probleem van de oorsprong van de kapitaalakkumulatie. Geleidelijk het mercantilistische denkbeeld dat de waarde voornamelijk in de cirkulatiesfeer wordt geschapen en dat rjjkdom resulteert uit een gunstige handelsbalans

(l{b

)~ ondergraven door een produktiekostentheorie waarbinnenfde nadruk valt op

de produktieve van de loonarbeid. De aandacht

verplaatst zich van de sfeer van de ruil naar de sfeer van de produkti en 'arbeid' wordt gezien als de voornaamste bron van rijkdom

of oorzaak van waardevermeerdering; t in de ruil de geproduceerde waarde slechts zou worden gerealiseerdo Arbeid als zodanig, opgevat als een betrekkeltjk homogene, ongedifferentieerde waar, wordt

binnen deze algemene produktiekostentheorie aangewezen als

de voornaamste kostendeterminant: 1_{General, abstract human labour}

slowly begins to be recognized as the primary and universal

cost-element in product o•o

(1/1).

In een situatie van permanente

l

arbeidsdeling~ waarin het sociale verkeer bestaat uit de

van de kwalitatief verschillende ar~eidsbestedingen van afzonderltjke producenten, is de arbeid sociale inspanning; de produktenruil

is in wezen de ruil van hoeveelheden maatschappelijke arbeid ( Handel , zoals Benjamin Franklin reeds wist, niets anders

"

dan de ruil van arbeid tegen arbeido De waarde van de op de markt

verhandelde waren kan daarom op natuurlijke wijze in arbeid worden uitgedrukt en gemeteno Zodra men beide basisuitspraken van de arbeidswaardeleer kombineert, en stelt dat een waar

waarde bezit niet alleen omdat maar ook in de mate waarin een produkt van maatschappelijke arbeid is, arriveert men b:ij een komplete arbeidswaardetheorie ("ltJ)o

Marx betoogt in Zur Kritik der politischen Oekonomie dat v66r het optreden van Adam Smith reeds een reeks van 'ware bronnen'

van het surplus de revue waren gepasseerd; zij werden steeds

gezocht in bijzondere arbeidsvormen: landbouw, manufaktuur, scheep-vaart, handel. Adam Smith was de eerste die de 'arbeid' op een abstrakte noemer bracht, en deze bovendien in haar maatschappeltjke gedaante, als arbeidsdeling, proklameerde tot de enige bron van stoffelijke rijkdom of gebruikswaarden

(~).

In de Grundrisse noemt hij het

ein ungeheurer Fortschritt von Adam Smith jede Bestimmtheit

der reichtumzeugenden T~tigkeit fortzuwerfen -Arbeit schlechthin, weder Manufaktur-, noch kommerzielle, noch Agrikulturarbeit, aber sowohl die eine wie die andre (~f

.f)

Deze 'abstrakte algemeenheid' van de rijkdomscheppende aktiviteit, deze 1_{onverschilligheid}1 _{tegenover specifieke arbeidssoorten}

vindt men terug in de aanhef van The Wealth of Nations:

The annual labour of every nation is the fund which originally supplies it with all the necessaries and conveniences of life which it annually consumes, and which c&nsists always either in the i:mmediate produce of that labeur, or in what is purchased wi th that pro duce from ether nations ~,. ~)

Hoe algemeen is echter deze algemeenheid? 'Arbeid' wordt in deze

eerste zin van Smiths 'Introduction' op het eerste gezicht gepresenteer, als een paraplu-kategorie die alle specifieke arbeidsvormen in

zich verenigt. De stelling dat de arbeid de voornaamste schepper van de rijkdom is (een stelling die reeds te vinden is bij voorloper Francis Hutcheson) bezit daarom een evidentie die op het eerste gezicht wort.ii,t in een pure tautologiee Deze tautologie blijft intakt zolang men het antropologische nivo waar 'arbeid' een abstrakte, allesomvattende noemer is, en men nog niet differentieert tussen

verschillende arbeidsinhouden, niet verlaat. Een 'arbeidswaardeleer1

heeft in deze zin en op dit nivo nog geen enkele kritische

funktie. Dat zij deze funktie wel degelijk bezit, zowel in de klassieke als in de Marxistische politieke ekonomie, is een gevolg van

het feit dat zij onmiddellijk wordt over

De evidentie van de antropologische stelling wordt daarmee overgedragen op een veel specifieker theorie waarin bepaalde sferen of typen van aktiviteit

een hogere produktiviteitswaarde wordt toegeschreven dan andere, en bepaalde aktiviteiten worden aangemerkt (of gebrandmerkt)

als niet-arbeid. Achter de abstrakte antropologische arbeidsdefinitie gaat in de meeste gevallen een veel engere definitie schuil, die het mogelijk maakt kritische produktiviteitsoordelen te vellen: .feitelijke waardesch?pping vindt slech~~~~e~feer der

direkte materiële nroduktieo

Nadat bv. Adam Smith de origine van het maatschappelijk surplus

in algemene termen heeft gelokaliseerd in ~e maatschappelijke arbeid, leidt hij de grootte van het surplus onmiddellijk af van de volgende twee omstandigheden: 1. de geschiktheid, vaardigheid en oordeels-kracht waarmee de arbeid wordt verricht (die een gevolg is van de arbeidsdeling), en 2e 'the proportion between the number of these who are employed

are not so employed1

G

useful labour, and that of those who

;) In primitieve jagers- en

vissersmaat-schappijen verricht elk individu dat tot werken in staat is nog min of meer nuttige arbeid, maar in beschaafde en welvarende naties arbeiden een groot aantal mensen niet of nauwelijks, en velen van hen konstl.meren tienmaal, ja zelfs honderdmaal meer dan het merendeel van degenen die arbeid verrichteno Omdat echter de opbrengst van de totale arbeid in de maatschappij zo groot is dat de gehele bevolking in oyervloedige mate kan worden voorzien

("), heeft de proportie tussen arbeiders en niet-arbeiders

of tussen produktieve en onproduktieve arbeiders minder invloed op

de instandhouding en vermeerdering van het surplus dan de

produktieverhoging die volgt uit de arbeidsdeling tussen feitelijk arbeidenden. Pas wanneer het technologisch produktienivo konstant blijft worden overvloed of schaarste direkt gereguleerd door de proportie arbeid/niet-arbeido

Smith verdedigt derhalve de scheefgegroeide relatie tussen produktie en konsumptie met het klassieke argument van de uitdijende koek

die ook voor de minst geprivilegieerden voldoende kruimels overlaat; hij accepteert de ongelijke distributie in hoogontwikkelde maatschappijen als een natuurnoodzakelijkheid. Zoals we reeds zagen m.b.t. de

distributietheorie houdt hij het begin rekening met een

zekere proportie van niet-arbeiders, en met een aantal noodzakelijke dedukties van het produkt van de arbeid te hunnen bate:

eeethere is no country in which employed in maintaining the consume a great part of it •••

annual produce is

o The idle everywhere

De typische niet-arbeiders in een hoogontwikkelde ?commerciële' maatschappij zijn (binnen de ekonomische sfeer) de verschaffers van kapitaal en land, die derhalve een funktionaliteit bezitten die kwalitatief vers van de funktionaliteit van de direkte producenten. De nuttige of produktieve arbeid kan slechts door kapitaal en land in beweging worden gebracht, en de grootte van

de totale opbrengst varieert daarom steeds met de hoeveelheid

kapitaal die produktief wordt ingezet. Kapitalisten en landeigenaren zijn op deze wijze de onmisbare leveranciers van de voorwaarden van het arbeidsproces; de waardevergroting ontstaat slechts uit de verbinding van hun emgendom met het arbeidsvermogen van eigendomslozeno

Hoewel deze funktiescheiding tussen niet-arbeiders (verschaffers van kapitaal en land) en arbeiders (verschaffers van arbeidskracht)

kan worden opgevat

als

een differentiatie

van

produktieve diensten,

onhïikkelt Adam Smith zijn gedachten

over

de produktiviteit van de arbeidsdeling niet in eerste instantie naar aanleiding van deze funktiedeling, maar eerder naar aanleiding van de roldifferentiatie van direkte producenten in hun direkte produktieomgeving,

Zijn analytisch model is niet een hooggedifferentieerde samenleving die gekenmerkt wordt door een funktionele samenhang van groepen van arbeiders en niet-arbeiders, of van produktieve en onproduktieve arbeiders, maar een veel minder gekompliceerde, warenproducerende maatschappij waarin zelfstandige eigenaars-producenten hun produkten wederzijds ruilen o De scheiding sen arbeiders en niet-arbeiders,

of tussen arbeid en eigendom, is hier nog Überhaupt niet opgetreden: ieder is nog arbeider, en ieder bevredigt zijn behoeften door het overschot van zijn eigen produktie in ruil te geven voor het overschot van de produktie van anderen. Arbeidsdeli~g en ruil scheppen een specifieke afhankelijkheid van de individuen ten opzichte van