Muziek en haar inductief vermogen: een ethologische en evolutionaire
benadering
Mark Reybrouck
Achtergrond
– emoties zijn zeer lang verwaarloosd in muziekwetenschappelijk onderzoek – veel aandacht in recent onderzoek: muziek en emoties
– onderzoeksdomein muziek
o muziek als proces dat voortschrijdt in de tijd o muziek als ervaring
o belang van emoties bij ervaring – onderzoeksdomein emoties
o wat zijn emoties?
o hoe emoties classificeren? o hoe emoties meten?
o mechanismen van emotionele uitlokking (inductie)
Arousal, stemming en emotie
– onderscheid tussen arousal, emoties en stemmingen
o arousal: algemene toestand van lichamelijke opwinding
o emoties: lichamelijk gevoelde reactie op iets wat de emotie veroorzaakt, gekoppeld aan het hier-en-nu
o stemming: interpretatie of mentaal beeld van de ervaring, uitgesmeerd over langere tijdsperiode
– dagdagelijkse vs. muzikale emoties – hoe emoties in kaart brengen?
o terugvallen op bestaande onderzoeksmethoden: direct en indirect
o belang van lichamelijke begeleidingsverschijnselen, articuleren van gevoelde ervaring
Muziekale emoties
– traditioneel weinig onderzoek
– keerpunt en stroomversnelling rond 1990 – drie grote thema’s:
o mechanismen van emotionele uitlokking (inductie) o eigenschappen van de muziek (structurele kenmerken) o belang van de sociale context: alleen of in groep – verwijzingskader: scheidingslijnen
o muziek verwijst naar zichzelf (formalistisch) of naar iets buiten zichzelf (expressionistisch)
o emoties vatten (cognitivistisch) vs. ervaren (emotivistisch) – overstijgen van tweedeling, bredere invulling
Breder verwijzingskader: mechanisme van de regelkring
– drie momenten:
o opname door de zintuigen (input) o verwerking door het bewustzijn o reacties (output)
– uitbreiding tot adaptief model: aanpassing op elk niveau – plaats van emoties in de regelkring: verwerking en output – koppeling met muzikale omgangsvormen
o perceptueel, cognitief, motorisch, emotioneel
Emoties in kaart brengen
– veruitwendigen van inwendige gevoelde ervaring – vier mogelijkheden:
o erover vertellen: gebruik van emotiewoorden o intonatie en frasering bij emotioneel taalgebruik o gezichtsuitdrukkingen, beweging en lichaamshouding
Classificatie van emoties
– categorieën: basisemoties
o woede, afkeer, vrees, vreugde, verrassing, verdriet – dimensies:
o arousal en waardering
o weergave in twee dimensies (Circumplex model van Russell, 2003: arousal (A) en pleasure (P), van – naar +)
Emotionele inductie
– algemeen principe
– muziek als controlerende instantie, lichaam als gecontroleerd systeem – modulatie van fysiologische standaardwaarden; fysiologische entrainment – de eigenlijke mechanismen: o hersenstamreflexen o evaluatieve conditionering o emotionele aanstekelijkheid o visuele verbeelding o episodisch geheugen o muzikale verwachting o cognitieve inschatting Lichamelijke reacties
– allerlei fysiologische reacties: arousal – lichamelijke reacties bij muziekbeluisteren
Emotionele inductie en de muzikale structuur
– specifieke muzikale eigenschappen
Perspectieven
– evolutionaire en ethologische aspecten
Aanvulling van literatuurlijst
Cochrane, T.; B.Fantini & K.Scherer (Eds.). (2013). Multidisciplinary perspectives on musical
arousal, expression, and social control. Oxford: Oxford University Press.
Juslin, P. & Västfjäll, D. (2008). Emotional responses to music. Behavioral and Brain
