Mollusken uit de stormvloedafzetting bij Heemskerk

AFZETTINGEN WTKG 31 (4),2010 81

Mollusken uit de

stormvloedafzetting bij

Heemskerk.

Martin+C. Cadée*

Datering:

de14

C-en de OSL-methode

De 14C-methodebepaalteigenlijkhet_tijdstipwaarop het organismeisdoodgegaan,endeuitwisseling vankoolstof met de_omgevingisgestopt.

De OSL-methode (OpticalStimulatedLuminescense)

bepaaltwanneerzandkorrels voor het laatstzijn

blootgesteld aandaglicht.

Dit leekme eenmooie kansom eenste

_kijken

waterzo’n tweehonderd

_{jaar geleden aanspoelde.}

In elk

_geval

is dit

een

afzetting

metveel minderexoten daner

tegenwoordig

ophet strand

aanspoelen.

Mochtenerwelexoten in de

af-zetting

voorkomen,dan

_geeft

dat toch ook een

datering,

wantvanveelexotenis bekend_{wanneer ze voor}heteerst

hier

gevonden zijn.

Dus

_{ging ondergetekende,}

voorzienvanzeefen

tuinschop-jc (je

kunt in de duinvoet geenenormegaten

spitten)

naar

Heemstede. Een

_probleem

waswel datergeenexacte loca-tievanHeemskerkwasopgegeven, wel dat de

stonnvloed-afzettingen

overongeveereenkilometer zichtbaarwaren.

Op

het strandvanHeemskerk

aangekomen

was

duidelijk

derecente

_duinafslag

zichtbaar

_(foto

_1).

Op

19

_januari

2008 werd

_mijn

aandacht

_getrokken

door_een

artikelinhet Leidsch

Dagblad

over

duinafslag bij

Heems-kerk,

veroorzaakt dooreenstorm _{op 9 november 2007,} Door deze

duinafslag

waren

schelphoudcnde

lagen

aan

de

_{oppervlakte gekomen,}

die

_{afgezet zijn tijdens}

_vroegere stormvloeden.

_Op

dit stuk strand

_bij

Heemskerk hebben

geen

zandsuppleties plaatsgevonden,

zodat deze

afzettin-gen authentiek

zijn.

Het

_bijzondere

van deze

_afzettingen

wasdatze

duidelijk

boven N.A.P.

_lagen,

de duinvoet ister

plaatse

ongeveer 3meterbovenN.A.P., maarde

_hoogste

afzetting

met

schelpen

kwamtot

_bijna

6,50meterboven N.A.P.

_(v.

Heterenet

_{al., 2008).}

Van Heterenet._{al. geven}een

beschrijving

vande

waar-genomen sedimentairestructurenengaaninopde metho-denomde ouderdomvande

stormvloedafzettingen

te

be-palen.

Hiervoor komt de14C-methode_ende OSL-metho-de in

_{aanmerking (zie kader).}

Del4

_C-methode,

_toegepast

op de

schelp

van eenkokkel uit de

stormvloedafzettingen,

leverde

op datde

laag

tussen 1697en1805was

afgezet.

DeOSL-methode leverdeeen

afzeltingsmoment

omstreeks 1785 op. Van stormvloeden

zijn

ook historische

aanteke-ningen,

zodatmen voordeze

laag

denktaanstormvloeden van 1775 en/of 1776(vanHeterenetal.,

2008).

Ongetwij-feld zalernogeen meer

gedetailleerd verslag verschijnen

overdeze

waarnemingen.

Foto_{1: Duinafslag bij}strandpaal48-500 op het strand vanHeemskerk. Hetgatongeveerin het midden vande foto is de_plaats waarhet monsteris genomen.

AFZETTINGEN WTKG 31 (4),2010 82

Mytilusedulisünné,1758 1fragment

Cerastoderma edule_{(Linné, 1758)} 29doubietten, enkele losse_kleppen

Mactra corallina (ünné, 1758) 10slotfragmenten

Spisulasubtruncata (Da Costa, 1778) 1doublet,zeerveel lossekleppen

Spisula elliptica (Brown,1827) 2kleppen

Spisulasolida (Linné,1758) 1klepjuv.(?)

Ensisarcuatus (Jeffreys, 1865) 1_slotfragment

Ensisensis ensis _(Linné, 1758) 1slotfragment

Tellina fabula Gmelin,1791 1klep,enkele slotfragmenten

Macoma balthica _{(Linné, 1758)} 1doublet,10 losse kleppen

Abra alba(Wood, 1892) 2_kleppen,enkele

slotfragmenten

Donax vittatus(DaCosta1778) 30 lossekleppen

Chamelea striatula (DaCosta, 1778) 1 losseklep

Barnea candida (Linné.1758) 2_{slotfragmenten}

Littorina littorea(Linné, 1758) 2ex.afgesleten

Euspira pulchella (Risso, 1836) 30exafgesleten Euspiracatena(Da Costa, 1778) 20_ex.

BuccinumundatumLinné,1758 1ex.def,

2 visresten (wervelenonbekend deel)

1_fragmentzeepok

zeerasp(opEuspira catena) 10_fragmentenslangster

2kiezelsteentjesen 1stukjesteenkool.

Bij strandpaal

48-500waren

duidelijk

de bedoelde

afzet-tingen

zichtbaar

_{(foto 2).}

De

_{stormvloedafzettingen}

_zijn

herkenbaaraande

aanwezige

meestal

_tweekleppige

schel-pen

(foto 3), duinafzettingen

bevatten

_nauwelijks

_grotere

schelpen,

die

_zijn

meestal nietzo

hoog opgewaaid. Op

een

plaats

waar een

laag

ontslotenwasmetveel

schelpmateri-aal werd

_voorzichtig

_{wat verder gegraven}om

verontreini-ging

met recentmateriaaltevoorkomen.

Bij

helzeven ter

plekke (van

eenstrand is het meestal

las-tig

omgrotezwaremonstersmeetenemen)bleek al dat in

dit materiaal

regelmatig

doublettenvande

kokkel.

Ceras-loderma

_edule,

voorkomen

_(foto

3).

Opmerkelijk

is dat de

doubletten niet

_{zijn opgevuld}

metsediment. Dit betekent

dus datdeze

_{onforluinlijke dieren,}

nate

zijn losgespoeld

uit dezeebodem,levend in het sediment terecht

zijn gekomen

endaarin(verboven de

_{zeespiegel) zijn overleden,}

waar-nade wekedelen

zijn

verdwenen. Om deze reden iserdus

ook een14

C-bepaling gedaan

aaneen

kokkel,

omdat het zeker is dat het dier kort nade stormvloed is

doodgegaan.

Dekokkels vertonen

vrijwel

allemaal één

duidelijke

jaar-ring, bij

eenenkel

_exemplaar

kaneentweede

_jaarring

wor-denwaargenomen.

De kokkels

zijn

dus ongeveer 2

jaar

oud. Het

_ligament

is

nog

aanwezig

enhoudt de

kleppen bij

el-kaar,maaris welwatminder sterk dan

_bij

verse

exemplaren.

Een

volledig

overzicht van de

_gevonden

soorten slaat in tabel 1.

De

algemeenste

soortis de

_{afgeknotte strandschelp.}

Spisu-lasuhtnmcata.Dezesoortis massaal

aanwezig

maarvri

j-wel alleen als losse

_klep.

Ruim 90%vanhet

schelpmateri-aal schat ik bestaat uit

_schelpen

vandeze soort. Slechts één

doubletvandezesoort _{werd waargenomen.}Ook van het

nonnetje.

Macoma

balthica,

werd één doublet

_gevonden.

Zoalstezien is in de tabel

_zijn

erslechts viersoorten slak-ken

_(Gastrpoda)

_waargenomen

_namelijk

dekleine

lepel-boren, Empira pulchella

ende _grote

_{tepelhoren, Euspira}

catena. Van beidesoorten een

twintigtal exemplaren

of meer.Slechtseenenkel

_exemplaar

van

Euspira pulchella

Foto2: Overzicht vandestormvloedafzettingenmetduidelijkde

plekwaarhet monster is genomen.

Spisula

subtruncata

Foto3: Detail vandestormvloedafzetlingmetzeerveel Het monster is

direct naast dit deel vande laaggenomen. en eenenkele Cerastoderma edule.

Tabel 1: Lijstvansoorten,aangetroffenineenmonstervan de stormvloed afzetting bijHeemskerk

Tabel 1: Lijstvansoorten,aangetroffenin_eenmonstervan de stormvloed afzetting bijHeemskerk

Mytilusedulis Linné, 1758 1fragment

Cerastoderma edule_{(Linné, 1758)} 29doubletten, enkele lossekleppen

Mactra corallina (Linné, 1758) 10slotfragmenten

Spisulasubtruncata (Da Costa, 1778) 1doublet,zeerveel lossekleppen

Spisula elliptica (Brown,1827) 2kleppen

Spisulasolida (Linné,1758) 1klepjuv.(?)

Ensisarcuatus (Jeffreys, 1865) 1_slotfragment

Ensisensis ensis(Linné, 1758) 1slotfragment

Tellina fabula Gmelin,1791 1klep,enkele slotfragmenten

Macoma balthica (Linné,1758) 1doublet,10 losse kleppen

Abra atba_(Wood, 1892) 2kleppen,enkele

slotfragmenten

Donax vittatus(DaCosta1778) 30 lossekleppen

Chamelea striatula (DaCosta, 1778) 1 losseklep

Barnea Candida _{(Linné, 1758)} 2_{slotfragmenten}

Littorina littorea(Linné, 1758) 2ex.afgesleten

Euspira pulchella (Risso, 1836) 30_exafgesleten

Euspiracatena(Da Costa, 1778) 20ex.

BuccinumundatumLinné,1758 1ex.def.

2 visresten (wervelenonbekend deel)

1fragmentzeepok

zeerasp(opEuspira catena) 10_fragmentenslangster

83 AFZETT1NGEN WTKG 31_(4),2010

waszwart

gekleurd (Op

het strand

_zijn

demeeste

exem-plaren zwart.)

Een defect

_exemplaar

vandewulk,Buccinum undatumen twee

afgesleten

gewone

alikruiken,

Littorina littorea

com-pleteren

de

_Gastropoda.

Verder werden in hetmonster tweevisresten

_gevonden,

een

wervelen eenonbekenddeel,bovendienwaser een

stuk-je zeepok aanwezig

enin de

fijne

fractie enkele

overblijf-selenvan een

slangster.

Eén

_exemplaar

van

Euspira

cate-na was

begroeid

met

Zeerasp,

envertoondeook een

dui-delijk slijtplek

op de

schelp,

veroorzaakt door het schuren

overde zeebodem door het bewonen vande

_schelp

door

eenheremietkreeft.

Verder werdentwee

_{kiezelsteentjes}

en een

stukje

steen-kool

_gevonden.

Ditlaatste is

opmerkelijk,

omdat dit

_wijst

op

menselijke

activiteit. Met de verondersteldeouderdom

vande

_{stormvloedafzetting}

kan dit nietvan een

stoomschip

afkomstig zijn,

maaris het

_{waarschijnlijk afkomstig}

vanhet stokenvan eenvuurbaak op het strand. Daarvoor werden toenalkolen

_{gebruikt (v.}

Heterenet

_{al., 2008).}

Opvallend

is de witte totlichtbruine kleurvan het

gruis-monster als

geheel,

dit wordt vooral veroorzaakt door de massaal

_{aanwezig Spisula}

subtrucata

_kleppen.

Hoewel het

_{natuurlijk gemakkelijk}

isomeenhele

verhan-deling

te

schrijven

overalleswat niet in hetmonster

aan-wezig

was,wil ikdat tochgraagvoorenkeleexoten doen.

Natuurlijk

ontbreekt de Amerikaanse

_{zwaardschede.}

En-sisamericanus, omdat deze pasna1983 op het

Noordzee-strand voorkomt

_{(Severijns, 2002).}

Ook deAmerikaanse boormossel,Petricola

_{pholadiformis}

werd niet

aangetrof-fen,

dezesoortisvoorhet eerst uit Nederland

gerapporteerd

in1906,te

_{Noordwijk. (v.}

Bentem

_{Jutting, 1943)}

Ook het

_{muiltje, Crepidula fornicata,}

ook al een

Ameri-kaanse

_immigrant,

wasniet

_aanwezig,

dezesoortisvoor

heteerst uit Nederland

gerapporteerd

in 1922te

_Bergen

(Oorthuys,

1923).

Dat desoortniet

_aangetroffen

is in het genomenmonster_zegtnietveel,wantineen

gruismonster

vanhetNoordzeestrandwordt

hij vrijwel

nooit

aangctrof-fen,

omdat dezesoortniet vlakvoorde kust leeft. Doordat ergeen exoten

zijn aangetroffen

levert dit geenextra in-formatieover de ouderdomvande

afzettingen

op,

behal-vedan dal dit niet

strijdig

ismeiouderdomvan voor1900.

Almetal was het toch een

bijzondere ervaring

om eens

tezien wat er200

jaar geleden aanspoelde,

ook al

geeft

diteen

fragmentarisch

beeld

_vergeleken

met eennormaal

strandbezoek.

Literatuur

Benthem

Jutting,

T.

_[W.S.S.]

_van, 1943. Fauna van Ne-derland XII Mollusca

_(I).

C. Lamellibranchiata.

Lei-den,p. 1 -477.

Heteren,

S.van, M.

Bakker,

A.

_Cunningham,

W.

_Wallenga,

A.vander

_Spek

& B.vander

_Valk,

2008.

Superstorm-vioedlagen

in de zeereep

bij

Heemskerk.- Grondboor

enHamer,vol 62,no3-4,p. 82-85.

(Ook

te_{vinden op Kennislink;}

_{http://www.kennislink.}

nl/publicaties/superstormvloedlagen-in-dc-zeereep-bij-heemskerk).

Oorthuys, C.B.,

1923.

Crepidula fornicata

in Nederland.

- De Levende Natuur vol. 28

(12)

p.383.

Severijns,

N.,2002.

_Verspreiding

van de Amerikaanse

Zwaardschede Ensis directus

_(Conrad,

₁₈₄₃₎

in

Europa

23

_jaar

nade introductie:

Opmerkelijke

opmarsvan een

immigrant.

-Gloria

Maris,

vol

40(4-5).

P. 61-111.

*Marlin C.

_Cadée,

Klimroos35, 231 7 GDLeiden,

iel. 071-522 0235, e-mail:

_{rnc.cadee@casema.nl}

Foto4; doubletten uitde

stormvloed-afzetting bijHeemskerk. Cerastoderma edule