De ontwikkeling van de portrettering van mannen,
vrouwen en seks in Harlequin Hollands Bouquetreeks
tussen 1975 en 2009
Jardeen Kingma (12287210)
Neerlandistiek: Redacteur/editor (MA)
Eerste lezer: mw. prof. dr. E.M.P. van Gemert
Tweede lezer: mw. drs. E.J. Rietstap
Inhoudsopgave
Inleiding ... 3
Onderzoekskader ... 5
Methode ... 9
Hoofdstuk 1: Eiland van beloften (1975) ... 12
1.1 Samenvatting ... 12
1.2 Analyse ... 13
1.3 Context ... 22
1.4 Conclusie ... 24
Hoofdstuk 2: Duizend kussen (1989) ... 25
2.1 Samenvatting ... 25
2.2 Analyse ... 26
2.3 Context ... 34
2.4 Conclusie ... 37
Hoofdstuk 3: Bruiloft van de eeuw (1999) ... 39
3.1 Samenvatting ... 39
3.2 Analyse ... 40
3.3 Context ... 47
3.4 Conclusie ... 49
Hoofdstuk 4: Eindeloos verliefd (2009) ... 51
4.1 Samenvatting ... 51 4.2 Analyse ... 52 4.3 Context ... 60 4.4 Conclusie ... 62 Conclusie ... 64 Bronnen ... 67
Inleiding
In het veld van cultural studies zijn er verschillende wetenschappers die de zogeheten highbrow en lowbrow literatuur onderzocht hebben. ‘Highbrow literatuur’ geldt als het type ‘echte’ literatuur, dat is geschreven door ‘serieuze’ auteurs. Hiertegenover staat de ‘lowbrow literatuur’, die mensen vaak lezen juist omdat highbrow literatuur zo serieus is. (Gans 75-81) Lowbrow literatuur is laagdrempeliger en toegankelijker dan highbrow, en is vaak meer bedoeld voor het grotere publiek. (Gans 89-93) Waar highbrow literatuur over het algemeen serieus wordt genomen, wordt er op lowbrow vaak neergekeken. Tussen highbrow en lowbrow in zit nog een ander type literatuur: middlebrow. Deze tussenvorm is een vermenging van elementen uit highbrow en lowbrow literatuur. Kortom, middlebrow literatuur bestaat uit boeken die niet ‘serieus’ genoeg zijn om als highbrow te worden beschouwd, maar die ook niet zo laagdrempelig zijn dat ze tot lowbrow gerekend kunnen worden. (Van Boven 287) Op deze manier is er een systeem ontstaan op basis waarvan literatuur wordt ingedeeld, en aan de hand waarvan mensen meteen een bepaald oordeel over een boek vellen.
Dit kwaliteitsoordeel over deze types literatuur hebben wetenschapers en critici ook. Waar highbrow literatuur, zoals de werken van Jane Austen en Gerard Reve, over het algemeen een goede reputatie heeft onder de wetenschappers, en deze literatuur daarom waardig genoeg wordt gevonden om te onderzoeken, en ook middlebrow literatuur nog weleens onder de loep wordt gelegd, geldt het tegenovergestelde voor lowbrow literatuur. Door de negatieve mening die veel wetenschappers hebben ten opzichte van lowbrow, duurde het lang voordat men onderzoek begon te doen naar dit type literatuur. De afgelopen decennia is er echter een inhaalslag gemaakt op dit gebied, in gang gezet door cultural studies. Dit heeft ertoe geleid dat ook lowbrow literatuur steeds serieuzer wordt genomen en wordt gebruikt als onderzoeksobject.
Massaliteratuur is een vorm van lowbrow literatuur. Een van de bekendste vormen in Nederland is de Bouquetreeks van Harlequin Holland. Deze illustreert meteen een eigenschap van massaliteratuur: het wordt vaak in series of reeksen geproduceerd. Elk boek uit zo’n serie of reeks is gebaseerd op een vaste formule die door verschillende schrijvers kan worden ingevuld. Hierdoor hoeft niet elk boek door dezelfde persoon te worden geschreven, en is een hoge omloopsnelheid mogelijk. De vaste formules die centraal staan in dit type reeksen creëren clichés en zorgen ervoor dat de boeken voorspelbaar zijn. Dit is dan ook de reden dat massaliteratuur zo’n negatieve reputatie heeft: waar het bij highbrow literatuur voornamelijk draait om originaliteit, ligt bij massaliteratuur de nadruk op uniformiteit. Deze uniformiteit is echter nodig, aangezien het voornaamste doel van massaliteratuur is om aan de verwachtingen
van het grotere, niet intellectueel geïnteresseerde publiek te voldoen. (Temirbolat et al. 2) Omdat de literatuur wordt afgestemd op die verwachtingen kan, bijvoorbeeld, een boek uit een detectivereeks niet eindigen zonder dat de dader wordt gepakt; een ander einde zou niet voldoen aan de formule en daarmee ook niet aan de verwachtingen van het publiek, waarmee het uiteindelijke doel van het boek niet wordt bereikt. Doordat ook massaliteratuur rekening houdt met haar lezers, weet deze literatuur een breed publiek te bereiken, vaak uit verschillende lagen van de bevolking.
De Bouquetreeks is oorspronkelijk afkomstig uit Canada, waar hij door het van oorsprong Canadese Harlequin Enterprises Ltd. werd uitgegeven. In 1958 publiceerde deze uitgeverij haar eerste Harlequin Romance. (Modleski 35) In 1975 zette Harlequin Enterprises Ltd. een kantoor op in Nederland: Harlequin Holland, dat datzelfde jaar is begonnen met het publiceren van de Bouquetreeks, de Nederlandse versie van de Harlequin Romances. Het is een van de 15 verschillende reeksen die Harlequin Holland uitgeeft, anderen zijn bijvoorbeeld de Intiemreeks, de Doktersromanreeks en de Black Rose-reeks. Al deze series vallen binnen het zogeheten romance novel genre. (“Over ons”) De Bouquetreeks springt echter boven alle andere uit. In deze oudste serie van Harlequin Holland zijn inmiddels (2019) al meer dan 4000 boeken uitgebracht. De serie is al van begin af aan razend populair en per titel worden er volgens de uitgever duizenden exemplaren verkocht. (“Verslaafd aan liefdesverhalen”)
De algemene formule van de verhalen van de Bouquetreeks is door de jaren heen grotendeels hetzelfde gebleven, en is vergelijkbaar met de formule voor een doorsnee romance novel. Romantiek en de liefdesperikelen tussen een man en een vrouw staan altijd centraal. Het verhaal wordt grotendeels verteld vanuit het perspectief van de vrouwelijke hoofdpersoon, die op een bepaalde manier een man ontmoet. De twee krijgen uiteindelijk gevoelens voor elkaar, maar er is altijd nog een iets wat een muur tussen hen vormt, bijvoorbeeld hun eigen trots of een oude vlam. Dit houdt de twee uit elkaar, en leidt uiteindelijk ook tot, wat Pamela Regis ‘the point of ritual death’ noemt: het punt waarop het lijkt alsof de twee nooit meer bij elkaar zullen komen. Hierop volgt een bepaalde realisatie die de muur tussen de twee naar beneden haalt, en alle misverstanden en problemen uit de weg ruimt. Het stel komt zo uiteindelijk bij elkaar in een verloving of als getrouwd stel. Een boek uit de Bouquetreeks eindigt vrijwel altijd met een huwelijk, of met de intentie om te trouwen. De verhalen spelen zich af in een contemporaine setting, die overal ter wereld kan zijn zolang deze maar authentiek is. (Regis 14, Modleski 35-6) Verder is het ook gebruikelijk de setting zo levendig mogelijk te maken door veel dingen zo uitgebreid mogelijk te beschrijven: de omgeving, interieur van een huis, kleding, et cetera. (Snitow 144)
Aangezien de Bouquetreeks al sinds 1975 bestaat, en er sinds die tijd veel is veranderd in de maatschappij, lijkt het onmogelijk dat bepaalde aspecten van de serie hetzelfde zijn gebleven. Massaliteratuur past zich immers aan haar publiek aan. Waar de vrouwelijke personages in de vroegere delen van de Bouquetreeks passief en naïef waren, geen ambities hadden en nauwelijks weerstand boden aan hun mannelijke tegenpartij, zijn de Bouquetvrouwen anno 2019 zelfstandiger, financieel onafhankelijk, ambitieus, en komen ze voor zichzelf op. (Den Bekker) Deze nieuwe vrouwelijke hoofdpersonages kunnen in verband worden gebracht met het feit dat de, voornamelijk vrouwelijke, lezers van de reeks ook veranderen; aangezien hun normen en waarden veranderden konden die van de personages in de boeken niet achterblijven. (Arvanitaki 18-23) De vrouwen in de verhalen moeten dus anders worden geschreven, maar de mannen ook. Onderzoek naar gender heeft immers uitgewezen dat de rollen die mannen en vrouwen vervullen met elkaar samenhangen. (Nye 16) De mannelijke personages kunnen met alle ontwikkelingen door de jaren heen dus niet onveranderd zijn gebleven.
Dit is eveneens het geval voor de uitbeelding van seks in de verhalen. Datgene wat nu een van de bekendste onderdelen van de Bouquetreeks is, werd in de eerste delen alleen maar gesuggereerd. Sinds 1975 zijn mensen echter een stuk openhartiger geworden over seks, wat ervoor heeft gezorgd dat ook de seksscènes in de boeken explicieter zijn geworden. Zoals Hans Jansen, de hoofdredacteur van de Bouquetreeks, zegt: ‘Vroeger stond de slaapkamerdeur op een kiertje, nu gaat-ie wagenwijd open.’ (Heisen)
Kortom, hoe mannen, vrouwen en seks in de 21ste eeuw worden geportretteerd in de Bouquetreeks is niet meer hetzelfde als in 1975. In hoeverre deze aspecten precies veranderd zijn wil ik in deze scriptie onderzoeken. Ik zal proberen een antwoord te geven op de volgende vraag: in welke opzichten is sinds 1975 de portrettering van mannen, vrouwen en seks in de Bouquetreeks veranderd?
Onderzoekskader
Met name door de invloed van cultural studies zijn veelgelezen genres als de romance novel een belangrijker onderzoeksthema geworden. Tania Modleski, een van de eerste onderzoeksters van de romance novel, verwoordt de weerstand die daarvoor overwonnen moest worden als volgt: ‘Although Harlequin Romances [and] Gothic novels (…) provide mass(ive) entertainment for countless numbers of women of varying ages, classes, and even educational backgrounds, very few critics have taken them seriously enough to study them in any detail.”
(Modleski 11) Met onderzoekers zoals Modleski begon rond de jaren 80 het gebied van de romance novel op te komen. Sinds die tijd is er in het buitenland, voornamelijk Amerika, steeds meer onderzoek gedaan naar niet alleen de romance novel, maar ook naar de Canadese voorvader van de Bouquetreeks: de Harlequinreeks. Naar de Bouquetreeks zelf is in Nederland nog geen onderzoek gedaan.
Voor Modleski haar bevindingen publiceerde, werd er wel al onderzoek gedaan naar de portrettering van vrouwen in fictie, zoals Kathryn Weibel in Mirror Mirror: Images of Women Reflected in Popular Culture (1977). Zij analyseert de portrettering van de vrouw in de media, en bekijkt in hoeverre deze de stereotypische ideeën naleven die er in de jaren 70 waren over vrouwen als passieve huisvrouwen die enkel gaven, maar niks ontvingen. Hierin neemt ze ook de verandering in normen en waarden die toentertijd plaatsvonden mee. Weibel bestudeert vrouwen in onder andere televisie, tijdschriften, en boeken. In tegenstelling tot mijn onderzoek worden mannen en seks in Weibels werk buiten beschouwing gelaten. Qua boeken onderzoekt Weibel genres zoals adventure, murder mystery en Gothic suspense, maar de romance novel komt nauwelijks aan bod. Weibel concludeert dat, ondanks de veranderende normen en waarden, de stereotype vrouwen nog steeds worden geïncorporeerd in de media. Het enige medium dat wel progressiever naar boven komt in de portrettering van vrouwen, blijkt het tijdschrift te zijn. Hoewel Weibels onderzoek niet per se meer van toepassing is op het heden, moedigde het me aan om dieper te kijken naar de portrettering van vrouwen in media, met name in fictie.
Vanaf de jaren 80 werden er onderzoeken over de romance novel gepubliceerd, zoals Modleski’s Loving with a Vengeance: Mass-Produced Fantasies for Women (1982). Modleksi onderzoekt waarom vrouwen romance novels lezen door drie vormen van populaire fictie voor vrouwen te analyseren: Harlequin romance novels, gothic novels, en soapseries. Uit haar boek blijkt dat vrouwen de verhalen lezen omdat ze hun eigen ervaringen in ze terugvinden, met name het conflict tussen wat de vrouw wil en hoe ze zich tegelijkertijd van de maatschappij moet gedragen. Een andere pionier was Janice A. Radway die in Reading the Romance: Women, Patriarchy and Popular Literature (1984) de lezers van het genre en hun motivatie om het te lezen onderzoekt. Zij hanteert een andere onderzoeksmethode dan Modleski. Radway legt de interviews die ze heeft afgenomen met de lezers naast de boeken, en zoekt zo naar mogelijke structuren die ervoor zouden kunnen zorgen dat mensen het genre lezen. Radway concludeert eveneens dat vrouwen deze serie lezen omdat ze hun eigen ervaringen reflecteren, maar er zijn ook andere redenen; zo lezen ze het genre simpelweg voor hun eigen plezier, om te leren van de situaties in de verhalen, of om te ontsnappen aan het dagelijks leven. Volgens Radway hangt
het leesgedrag van mensen samen met hun ervaringen uit het dagelijkse leven, en beïnvloeden de twee elkaar.
Een derde onderzoek dat erg van belang is geweest voor het beeld van de romance novel is Carol Thurstons The Romance Revolution: Erotic Novels for Women and the Quest for a New Sexual Identity (1987). Volgens Thurston zijn de veranderingen in het romance novel genre en de vordering van de strijd voor vrouwenrechten met elkaar verbonden. De ontwikkelingen in het romance genre reflecteren de vorderingen in deze strijd, en dragen tegelijkertijd ook bij aan deze strijd. Thurstons onderzoek legt de focus echter voor een groot deel op de erotic novel in plaats van de romance novel.
Deze drie onderzoeken hebben mij nieuwsgierig gemaakt naar het genre van de romance novel. Ze sloten ook aan bij mijn interesse om onderzoek te doen naar de portrettering van vrouwen in fictie; elk onderzoek laat zien dat vrouwen het genre voornamelijk lezen omdat ze hun eigen situatie herkennen in die van de vrouwelijke hoofdpersonen. Hierdoor raakte ik nog meer geïnteresseerd in onderzoek naar de portrettering van deze vrouwelijke hoofdpersonen in romance novels.
Mijn onderzoeksgebied werd nog specifieker naar aanleiding van Ann Barr Snitows Mass Market Romance: Pornography for Women is Different (1979). In dit artikel kijkt Snitow naar verschillende aspecten van de Harlequinreeks en probeert ze erachter te komen waarom zoveel vrouwen deze boeken lezen. Volgens Snitow heeft dit, vergelijkbaar met bovenstaande onderzoeken, grotendeels te maken met het feit dat de verhalen uit de reeks bepaalde aspecten van de maatschappij reflecteren waar vrouwelijke lezers in hun eigen leven ook mee te maken krijgen. Ze lezen de boeken dus omdat ze hun eigen situaties erin herkennen. Tegelijkertijd voldoen de verhalen ook aan bepaalde fantasieën van de vrouwen zodat ze, door ze te lezen, even aan hun realiteit kunnen ontsnappen. Een van de aspecten in de Harlequinreeks die Snitow analyseert is seks, wat ertoe leidde dat ik, naast vrouwen in fictie, ook dit onderwerp verder besloot te bestuderen. Daarnaast zorgde Snitows focus op de Harlequinreeks ervoor dat ik me meer begon te richten op specifiek deze uitgeverij. Ik wil echter mijn onderzoek beperken tot Nederland, waardoor ik me besloot te focussen op het Nederlandse kantoor van Harlequin: Harlequin Holland, vrijwel de enige uitgeverij in Nederland die succesvol romance novel-reeksen publiceert.
Via de genoemde studies kwam ik uiteindelijk op het besluit om verder onderzoek te doen naar vrouwen en seks in één van de reeksen van Harlequin Holland. Hier voegt zich nog een onderzoeksobject bij dat tot nu toe nauwelijks is bestudeerd: de man in de romance novel. Het meeste onderzoek naar de man in de romance novel heeft betrekking op het subgenre van
de gay romance novel, zoals het onderzoek van Marlon B. Ross: “What’s Love But a Second Hand Emotion?”: Man-on-Man Passion in the Contemporary Black Gay Romance Novel (2013). Helaas wordt dit genre niet uitgegeven door Harlequin Holland en zijn er verder geen onderzoeken die een goed beeld geven van de portrettering van mannen in de romance novel. Om meer licht te werpen op de Bouquetman besloot ik dit onderwerp op te nemen in mijn onderzoek.
De onderzoeken die ik hier beschreven heb, met uitzondering van dat van Ross, zijn echter niet meer recent. Ze richten zich allemaal op hun eigen tijd (de jaren 70 en 80), die in vele opzichten anders is dan de tijd waarin we nu leven. Dit is een probleem als men de romance novel bestudeert, een vorm van massaliteratuur. Massaliteratuur is immers afhankelijk van haar publiek en de verwachtingen van de lezers, die weer samenhangen met de realiteit waarin zij leven. Dit lieten Modleski, Radway en Thurston al zien: uit hun analyses werd duidelijk dat vrouwen voornamelijk romance novels lezen omdat ze hun eigen situatie erin terugzien. Hierom moeten romance novels dus hun eigen tijd reflecteren, wat zou betekenen dat de portrettering van mannen, vrouwen en seks nu anders is ten opzichte van vroeger. Dit laat Erini Arvanitaki ook zien in haar artikel Postmillenial Femininities in the Popular Romance Novel (2019), waarin ze bekijkt of en hoe in romance novels bepaalde feministische perspectieven wel of niet door middel van de vrouwelijke hoofdpersonages naar voren komen. In haar onderzoek toont ze aan dat de romance novel is meegegaan met de tijd: feministische ontwikkelingen hebben het genre beïnvloed. Vrouwen in de romance novel zijn veranderd, eveneens de portrettering van seks, zoals Jansen al eerder beaamde. Hieruit kan men veronderstellen dat de mannen in de romance novel ook de nodige ontwikkelingen hebben doorgemaakt.
Om in te zien wat er nou precies is veranderd in de manier waarop mannen en vrouwen worden neergezet in de Nederlandse romance novel, is het belangrijk dat de ontwikkeling van deze portretteringen in kaart wordt gebracht. Hierom heb ik uiteindelijk gekozen om mij bij dit onderzoek te richten op de Bouquetreeks. De serie bestaat al sinds 1975, en heeft dus ook mee moeten gaan met de tijd om haar publiek te behouden. De reeks zal dus goed kunnen helpen om deze ontwikkelingen in de portrettering van mannen, vrouwen en seks in de romance novel in kaart te brengen.
Hoewel ik voornamelijk oudere onderzoeken heb beschreven, zijn er wel een aantal recentere die focussen op bepaalde aspecten van mijn onderzoek. Het eerdergenoemde artikel van Arvanitaki is hier een voorbeeld van. Maar hoewel haar tekst deels een beeld geeft van het huidige vrouwelijke hoofdpersonage in de romance novel en het ook laat zien dat de boeken meegaan met de tijd, geeft het geen beeld van de ontwikkeling van de vrouwen in het genre.
Corina Koolen bestudeert de relatie tussen vrouwelijke schrijvers en literaire kwaliteit in Reading Beyond the Female: The Relationship Between Perception of Author Gender and Literary Quality (2018). Ze komt tot de conclusie dat er in principe geen relatie is tussen de twee; zowel mannen als vrouwen kunnen prima boeken van literaire kwaliteit schrijven. Het blijkt echter dat het publiek alsnog bepaalde vooroordelen heeft over de kwaliteit van een boek als ze de sekse van de schrijver weten, of als het verhaal of de schrijfstijl bepaalde ‘vrouwelijke’ eigenschappen vertoont. Dit onderzoek heeft ook betrekking op het mijne, aangezien boeken uit de Bouquetreeks voornamelijk worden geschreven door vrouwen. De reeks wordt door Koolen ook een aantal keer genoemd, maar haar onderzoek biedt verder geen toegevoegde waarde als het aankomt op het laten zien van de ontwikkeling van mijn drie eerder besproken onderzoeksvragen naar de ontwikkeling in de weergave van mannen, vrouwen en seks.
Verder publiceerde Debora Philips in 2006 Women’s Fiction 1945-2005: Writing Romance, waarin ze per 10 jaar bekijkt wat voor soort boeken populair waren onder vrouwen. Elke 10 jaar blijken namelijk verschillende verwachtingen, behoeftes, en ambities onder vrouwen te laten zien, waar weer verschillende soorten literatuur bij aansluiten die bij de vrouwen op dat moment in de smaak vallen. Bij dit onderzoek komt Philips tot de conclusie dat boeken de tijd reflecteren waarin ze worden gepubliceerd, en dat de vraagstukken die in die periode spelen in de boeken naar voren komen. Ook al komt in haar boek de romance novel wel naar voren, Philips bestudeert vooral het bredere onderwerp van ‘vrouwenliteratuur’, en niet alleen dit specifieke genre van de romance novel. Alhoewel ze op deze manier dus wel de ontwikkeling van vrouwen en vrouwenliteratuur laat zien en de manier waarop boeken afhankelijk zijn van de tijd waarin ze zijn gepubliceerd, biedt ook dit werk verder geen inzicht in de ontwikkeling van mannen, vrouwen en seks in de romance novel.
Methode
Voor mijn onderzoek zal ik uit de Bouquetreeks het allereerste deel lezen en verder elk duizendste deel dat tot en met 2009 is gepubliceerd, dus de nummers 1 (1975), 1000 (1989), 2000 (1999) en 3000 (2009). Elk boek is dus afkomstig uit een andere periode. Ze worden op chronologische volgorde gelezen, om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de ontwikkelingen in hoe mannen, vrouwen en seks in de reeks worden geportretteerd.
Alle gekozen delen zijn uit het Engels vertaald naar het Nederlands en bestaan uit een enkel verhaal, behalve nummer 3000, een omnibus met drie verhalen. Dit is echter geen
probleem, aangezien twee van de verhalen in de bundel deel 1000 en 2000 zijn, die dus al in mijn corpus zitten. Ik zal het enige nieuwe verhaal uit nummer 3000 analyseren.
Mijn corpus omvat de volgende titels:
Titel (Jaar) Oorspronkelijke titel (Jaar)
Auteur Vertaler
Eiland van Beloften (1975)
Frail Sanctuary (1973)
Margery Hilton Tom Stam
Duizend Kussen (1989)
Echo of Passion (1987)
Charlotte Lamb Irene Pluim
Bruiloft van de Eeuw (1999)
Bride 2000 (1999)
Trisha David Anke Wijbenga
Eindeloos verliefd (2009) Uit: En ze leefden nog lang en gelukkig
The Italian’s Love-Child (2003)
Sharon Kendrick Irene Pluim, Anke Wijbenga
Bij elk boek analyseer ik de portrettering van mannen, vrouwen en seks. Ik kijk naar de gebeurtenissen in het boek, de beschrijving van vrouwen, mannen en seks, de oordelen die uit het taalgebruik naar voren komen, de omgangsvormen tussen de personages en de normen en waarden die daaruit kunnen worden afgeleid. Wordt de seks bijvoorbeeld alleen geïmpliceerd, of wordt er expliciet over gepraat? En op welke wijze gebeurt dit? Hoe reageren mensen op het onderwerp? Op welke verschillende manieren komt seks naar voren?
Voor de mannen en vrouwen bestudeer ik de personages uit de verhalen zelf en hun karakters. Hierbij leg ik voornamelijk de focus op de twee hoofdpersonages, maar als er eventuele relevante bevindingen zijn met betrekking tot mannelijke of vrouwelijke bijpersonages worden deze ook vermeld. Behalve de aspecten in de vorige alinea, kijk ik specifiek op het gebied van mannen en vrouwen ook naar hun dialogen met elkaar, en op welke wijzen de personages in het boek worden beschreven en geportretteerd. Hoe steken hun persoonlijkheden in elkaar? Hoe kijken andere personages naar de man en de vrouw? Hoe gedragen de twee zich in bepaalde situaties? Welke ideeën hebben de personages over mannen en vrouwen in het algemeen, en in hoeverre wordt in deze ideeën meegegaan? Worden hun ‘rollen’ als man en vrouw benadrukt, en zo ja, hoe?
Elk verhaal krijgt een eigen hoofdstuk, dat begint met een korte samenvatting van de gebeurtenissen in het betreffende deel. Vervolgens analyseer ik het werk aan de hand van de bovengenoemde onderzoeksvragen om in kaart te brengen hoe mannen, vrouwen en seks
worden geportretteerd. Na de analyse kijk ik naar de mogelijke verklaringen achter deze portretteringen. Hierbij wordt ook gekeken naar in hoeverre deze portretteringen zijn te relateren aan de tijd waarin het boek werd gepubliceerd. Per hoofdstuk vat ik in de conclusie de belangrijkste en opvallendste uitkomsten zullen samen. Nadat alle vier de delen zijn behandeld worden in de conclusie de bevindingen uit elke analyse met elkaar vergeleken om, de vraag te beantwoorden: in hoeverre de sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen ten opzichte van mannen, vrouwen en seks vanaf 1975 tot 2009 aansluiten op de portrettering van deze drie aspecten in de Bouquetreeks.
In de keuze om meerdere boeken uit de reeks uit verschillende periodes te lezen volg ik de methode van Koolen, Arvanitaki en Snitow. Zij lezen verschillende boeken uit het genre dat ze onderzoeken: Koolen heeft diverse door vrouwen geschreven boeken geanalyseerd op tekstniveau, terwijl Arvanitaki heeft gekeken naar de loop van het verhaal en de acties van de personages in een aantal romance novels. Snitow selecteerde een aantal geselecteerde boeken uit het betreffende genre en analyseerde bepaalde hierboven besproken aspecten van deze boeken.
Zoals eerder besproken, zal ik de uitkomsten van de analyses koppelen aan de tijd waarin de boeken zijn uitgebracht. Hier heb ik de methode van Philips ook toegepast. Zij plaatst de onderzochte fictie in de context van de tijd waarin de boeken populair waren, en bestudeert de verhouding van deze twee aspecten tot elkaar.
Hoofdstuk 1
Eiland van beloften (1975)
11.1 Samenvatting
Na uit het jacht te zijn gesprongen om aan de avances van haar werkgever te ontkomen, spoelt Robina Wynne aan op het eiland Alzena. Ze wordt gevonden door Adam Grant, die op het eiland woont. Hij brengt haar naar zijn huis, waar hij voor haar zorgt. Buiten medeweten van Robina doet zij Adam denken aan zijn ex-verloofde, waardoor hij onaardig tegen haar doet. Hierdoor hebben de twee in het begin een niet al te beste relatie. Daarnaast is het ook duidelijk dat Adam iets verbergt: zijn verleden.
De eerstvolgende boot komt pas over 3 maanden, waardoor Robina voorlopig bij Adam zal moeten wonen. Ze legt zich hierbij neer en past zich aan haar nieuwe leven aan. Adam komt op het idee om te trouwen, ook al hebben ze nog geen
gevoelens voor elkaar. Ze wonen immers toch al samen, iemand moet voor haar zorgen, en zo kunnen eventuele roddels over hen op het eiland, dat ook wordt bewoond door andere mensen, worden tegengegaan. Robina krijgt tijd om over het aanzoek na te denken. In de korte periode na het aanzoek leren de twee elkaar beter kennen, al blijft Adams achtergrond voor Robina nog steeds geheim en blijft hij zich terughoudend gedragen, wat af en toe voor meningsverschillen zorgt. Over het algemeen zijn de twee echter minder vijandig naar elkaar. Vooral Robina’s negatieve gevoelens richting Adam verminderen; ze krijgt zelfs medelijden met hem omdat er duidelijk iets is uit zijn verleden dat hem kwelt. Uiteindelijk stemt Robina in met zijn aanzoek, en al snel trouwen ze, met alle andere eilandbewoners als publiek.
Kort hierna komt Robina achter Adams geheime verleden: hij is niet Adam Grant, maar Adam Vand, een bekende voormalige pianist die, na een auto-ongeluk waarbij hij zijn handen ernstig beschadigde, is gestopt met pianospelen en uit het zicht is verdwenen. Inmiddels zijn zijn handen weer beter, maar Adam durft geen piano meer te spelen en wil ook niet herinnerd worden aan zijn vroegere carrière. De twee krijgen ondertussen steeds meer gevoelens voor elkaar. Voor Robina staan haar gevoelens vast als ze erachter komt dat Adam verloofd was, door middel van een brief van de ex-verloofde zelf, Stella. Hierin verteld Stella dat ze het
uitmaakt omdat ze de schuld die ze voelt over het feit dat zij de auto bestuurde toen Adam zijn ongeluk kreeg, niet kan verdragen. Na het lezen van de brief wil Robina Adam alleen maar liefde geven en hem zijn pijnlijke verleden helpen vergeten, en is Robina vastberaden om Adam weer aan het pianospelen te krijgen zodat hij zijn pianocarrière kan voortzetten.
Robina en Adam zoenen uiteindelijk voor het eerst nadat hij haar per ongeluk slaat als hij zijn oude platen van haar probeert af te pakken. Hij omhelst haar spijtig, de twee zoenen, en belanden uiteindelijk samen in bed. Ze worden een stel. Op aandringen van Robina besluit Adam weer piano te gaan spelen, en na wekenlange oefening lijkt hij eindelijk klaar te zijn om zijn pianocarrière voort te zetten.
Robina en Adam vertrekken naar Engeland en gaan samenwonen. Al snel besteedt Adam al zijn aandacht aan oefenen voor zijn comebackconcert. Dit, naast het feit dat ze het niet goed kan vinden met Adams moeder en de onzekerheid die ze voelt over de rol die Stelle nog speelt in Adams leven, wordt Robina uiteindelijk te veel. Robina blijkt ook zwanger te zijn. Nadat ze Adam en Stella elkaar ziet omhelzen rent ze weg naar haar geërfde villa in Griekenland. Adam reist haar achterna, zegt eindelijk dat hij van haar houdt, en de twee maken het weer goed. Adam legt uit dat hij niks meer voor Stella voelt, die inmiddels zelf een nieuwe verloofde heeft, en geeft toe dat hij op het eiland zo verbitterd was over Stella’s brief dat hij zich afreageerde op Robina. Ze vergeeft hem, en Adam zegt dat ze net zo gelukkig zullen zijn als Stella en haar nieuwe verloofde.
1.2 Analyse
1.2.1 Mannen en vrouwen Focalisatie
Het verhaal wordt verteld door middel van een alwetende verteller, echter is deze verteller zelf geen aanwezig personage in Eiland van beloften. Hierom is het duidelijk dat de gevoelens en gedachten van de personages door wiens perspectief de verteller het verhaal verteld, ook echt van die persoon zijn. In Eiland van beloften wordt enkel het eerste hoofdstuk vanuit Adams perspectief verteld. Hierna schakelt het oogpunt van waaruit de lezer de rest van het verhaal leest naar Robina. Dit heeft onder andere gevolgen voor de portrettering van Robina en Adams karakters; hier zal later verder op worden ingegaan.
Beschrijving
Vrouwen in dit type boeken worden over het algemeen steeds op dezelfde manier beschreven: hun kledingstukken, haar, karakter en gelaatstrekken komen allemaal aan bod. Dit gebeurt
meestal wanneer het personage voor het eerst in het verhaal wordt geïntroduceerd. Mannen worden echter bij hun introductie op dezelfde manier beschreven, dus deze beschrijvingen lijken te horen bij een standaard formule voor het introduceren van personages. Daarnaast sluit dit aan op de eerder besproken formule van de Bouquetreeks waarbij de schrijver dingen zo uitgebreid mogelijk beschrijft. Een groot verschil tussen de beschrijving van mannen en vrouwen is echter wel het feit dat vrouwen ‘zachter’ worden omschreven, waardoor hun vrouwelijkheid wordt benadrukt, terwijl de mannen op een ‘ruigere’ manier worden beschreven, waarbij hun mannelijkheid wordt benadrukt. Zo heeft Robina ‘zijdezachte wimpers’ en ‘zacht, donzig en verward’ haar, en heeft Stella een ‘smal, ovaal gezicht’ (13), ‘mooie grote ogen’ en een ‘lieve mond’ (138). Adam daarentegen heeft een ‘mannelijke geur’, ‘sterke vingers’, is ‘fors gebouwd’ en zijn ogen boren ‘zich met puur mannelijk geweld’ in die van Robina. (25, 81, 15-6)
Ook de aandacht voor de kleding van mannen en vrouwen verschilt. Vaak wordt elke nieuwe vrouwelijk outfit in detail beschreven. (64) Zoals hier, wanneer ze van Adam een koffer met kleding van zijn moeder krijgt om te gebruiken, en zij zich hiermee aankleedt:
Toen verwisselde ze haar jurk voor een shirt van crèmekleurige zijde, dat tot halverwege haar dijen reikte. Ze rolde de mouwen op tot even boven de ellenbogen en liet de twee bovenste knoopjes los. Ze vond een donkerrode broek met een smalle riem, die ze bij wijze van ceintuur om haar middel gespte. (…) Ze rommelde verder in de koffer en vond een donkerrode zijden zakdoek, die ze om haar hals drapeerde, met de uiteinden ervan in de open hals. (64)
Deze uitgebreide beschrijvingen zijn, zoals eerder besproken, een algemeen kenmerk van de Bouquetroman. Mannelijke kledingstukken worden in het boek dus ook zo behandeld, al valt het wel op dat dit in mindere mate gebeurt. De kleding van de vrouwen wordt vaker, en ook uitvoeriger, beschreven dan die van de mannen. Waarschijnlijk is dit omdat de vrouwen zich wat uitbundiger kleden, terwijl de kleding van de mannen vaak niet speciaal genoeg is om een uitgebreide beschrijving te rechtvaardigen. Daarnaast kan dit ook het resultaat zijn van de reeks die bij vrouwen de nadruk probeert te leggen op hun uiterlijk, in plaats van hun innerlijk.
Rollen
Bij zowel Robina als Adam wordt in het boek hun gender en de stereotypische rollen die daarbij horen regelmatig benadrukt. Vooral bij Robina wordt haar ‘vrouw-zijn’ en de stereotypen die daarover bestonden regelmatig onderstreept; voornamelijk in relatie tot het eiland zelf. Zo zegt Adam: ‘Ik begrijp heel goed dat er op dit eiland weinig is dat een meisje kan interesseren’ (90)
en Tony Stephens, een vriend van Robina die gevoelens voor haar heeft, vertelt haar hoe moedig hij het van haar vindt dat ze naar het eiland is gekomen: ‘Geen winkels, geen kapsalons, of wat dan ook waar vrouwen behoefte aan hebben. Mannen missen dit soort dingen niet zo erg, maar vrouwen zijn op dat punt anders.’ (99) Robina gaat echter niet tegen deze stereotypische ideeën in, ze gaat er zelfs in mee. Adams gender wordt minder expliciet benadrukt dan die van Robina. Robina en Adams genders worden ook op een subtielere wijze duidelijk gemaakt; namelijk door de stereotypische rollen waar de twee in worden geplaatst. Zo neemt Robina, vrijwel meteen nadat ze bij Adam intrekt, de huishoudelijke rol op zich en ontpopt ze zich als een huisvrouw. (28, 30) Al helemaal nadat de twee getrouwd zijn worden alle huishoudelijke taken door Robina overgenomen. Ze ruimt het huis op, bereidt de lunch en het avondeten, et cetera. (58, 78, 94) Robina doet dit ongevraagd en lijkt deze nieuwe rol vrij snel te accepteren, maar van een paar kanten wordt ze ook enigszins deze rol ingeduwd. Zo vraagt Adam haar een paar dagen nadat ze is gestrand of zij iets voor de lunch wil maken, en wanneer ze antwoordt dat ze niet zo goed kan koken, zegt hij: ‘Dan wordt het tijd dat je [leert koken]’, waarop zij besluit aan zijn ‘bruuske bevel’ gehoor te geven. (44, 131)
Terwijl Robina’s rol als vrouw wordt benadrukt via haar rol als huisvrouw, wordt die van Adam als man duidelijk gemaakt door het feit dat hij alle technische, ‘mannelijke’, klusjes voor zich neemt, bijvoorbeeld wanneer er iets stuk is. Het blijkt echter wel dat Adam kan koken, wat in het verhaal als een vrouwentaak wordt gezien, maar dit kan voornamelijk worden toegewezen op het feit dat hij in zijn eentje woont op een eiland. Hierom heeft hij dus moeten leren koken om te overleven. Daarnaast wordt deze taak dus vrijwel meteen overgenomen door Robina zodra ze bij hem intrekt, wat ook wordt aangemoedigd door Adam. Verder wordt Adam ook geportretteerd als het typische prins op het witte paard die de vrouw redt. Robina droomt zelfs over hoe hij haar redt van haar baas. (25) Ook is Adam, terwijl Robina voor het huis zorgt, degene die werkt en voor de kost zorgt.
Robina’s vrouwenrol komt ook naar voren in haar ondergeschiktheid aan Adam. Het hele verhaal past zij zich aan hem en zijn carrière aan. Dit terwijl ze er weinig voor terugkrijgt; Adam gaat het hele boek zijn gang en houdt nauwelijks rekening met Robina. Terwijl ze hem al haar emotionele steun geeft wanneer hij worstelt met zijn verleden, is hij er over het algemeen niet voor haar als zij het moeilijk heeft. Zo voelt Robina zich het laatste gedeelte van het boek miserabel, maar dit valt Adam niet op. Robina zet haar leven aan de kant, en reist met hem mee naar Engeland zodat hij zijn carrière kan voortzetten; enige eigen ambities die ze zou kunnen hebben worden nooit besproken of aangekaart. Robina’s toewijding aan Adam versterkt zich wanneer ze verliefd op hem wordt. Ze wil zich alleen nog maar aan hem wijden: ‘Ze vergat
haar hele omgeving. Alles waaraan ze nog kon denken, was die heerlijke nieuwe gewaarwording. Wat er ook mocht gebeuren, ze wilde hem alleen nog maar liefde schenken en hem helpen vergeten.’ (80) Hierna begint te zich ook te wijden aan het heropstarten van zijn carrière: ‘Adam moest weer spelen,’ realiseert ze zich. (122)
Robina’s ondergeschiktheid aan Adam bereikt het toppunt wanneer Robina ruzie met Adam krijgt vlak voor zijn concert, grotendeels veroorzaakt door zijn zorgen om hem en zijn spanning over het concert. Na de ruzie wordt haar door een van zijn vrienden verteld dat ze nu eenmaal de vrouw van een perfectionistische artiest is, en dat ze zich daaraan dient aan te passen. ‘Ik weet zeker dat ik je niet hoef te vertellen dat je nu zelfs nog meer begrip voor hem moet tonen. Dat is iets wat de vrouwen van dergelijke mannen moeten leren aanvaarden. Geloof me, als je dat probeert, zal alles heus wel in orde komen,’ wordt er tegen haar gezegd. (143) Kortom, Robina zal zich nou eenmaal aan moeten passen aan Adam en zijn werk, dat wordt van haar verwacht.
Persoonlijkheden
Omdat het verhaal grotendeels vanuit Robina’s perspectief wordt verteld, met uitzondering van het eerste hoofdstuk, leren we veel over haar persoonlijkheid. Adam is, daarentegen, een mysterieuzer persoon omdat we maar voor één hoofdstuk in zijn hoofd zitten.
Over het algemeen is Robina passief en terughoudend. Als het aankomt op Adam is Robina erg onzeker, bijvoorbeeld wanneer zij en Adam terug naar Engeland gaan en Stella weer terugkomt in hun leven. Ze is onzeker over of er nog iets tussen de twee is en vraagt zich constant af of Adam wel van haar houdt. Omdat ze zo onzeker is ondermijnt ze zichzelf vaak, en haalt ze zichzelf constant naar beneden: ‘Hoe kon ze ook zo stom hebben gedaan? Ze moest volslagen gek zijn geweest!’ (24) Hierdoor geeft ze zichzelf vaak de schuld van dingen, ook al is dit niet het geval, en is ze vaak de eerste die haar excuses aanbiedt, ook als daar geen reden toe is. Zoals wanneer hij haar per ongeluk slaat: ‘Het – het was mijn eigen schuld ook.’ (117)
Zoals gezegd is Adam vrij mysterieus. Robina benadrukt regelmatig hoe weinig ze eigenlijk over hem weet en hoe moeilijk het is om hem te peilen. Ze denkt bijvoorbeeld: ‘Op de een of andere manier paste hij in geen enkel vakje,’ en realiseert zich ook ‘hoe bedroevend weinig ze eigenlijk wist van deze onbekende met wie ze was getrouwd.’ (45, 92) Dit mysterieuze aspect wordt ook veroorzaakt door het feit dat Adam alles voor haar verborgen probeert te houden en ook nauwelijks over zichzelf praat.
Robina is ook een zeer emotioneel persoon. Deze eigenschap van haar is een van de meest bekende stereotypische kenmerken van vrouwen. Ze laat zich voornamelijk leiden door
haar emoties, waardoor ze erg dramatisch kan zijn. Hierdoor maakt ze zich snel zorgen en heeft ze weinig nodig om in paniek te raken. Dit is weer op te merken wanneer de twee naar Engeland gaan, en ze zich druk maakt over de relatie tussen Adam en Stella, en of Adam nog van haar houdt. In haar hoofd bedenkt ze hierdoor allerlei dramatische scenario’s, tot alles culmineert in Robina die, onder andere vanwege deze redenen, wegvlucht naar haar Griekse villa.
Hiertegenover staat Adam, die liever niet over zijn emoties praat, laat staan dat hij ze laat zien. Adam laat zich dus niet leiden door zijn emoties, en laat zo ook een veel bekend stereotypisch kenmerk zien, maar dan van mannen: rationaliteit. Waar Robina zich laat leiden door haar emoties, stopt hij ze vooral weg. Na een ruzie zegt hij dat het ‘geen zin heeft om erop terug te komen’, waarop Robina zegt: ‘Je bedoelt dat we gewoon moeten doen alsof er helemaal niets is gebeurd?’ Adams antwoord: ‘Zo zou je het kunnen zeggen.’ (110) Enige problemen laat hij ook liever aan zich voorbijgaan in plaats van dat het wordt uitgepraat. Terwijl we Robina zowel vrolijk als boos en verdrietig zien, is Adam voornamelijk boos en kortaf. Robina is vaak het slachtoffer van deze emoties, en is hierdoor soms zelfs bang van hem. Bijvoorbeeld wanneer hij boos op haar wordt omdat ze zich zorgen maakt om het feit dat hij zoveel oefent voor zijn optreden: ‘“Ik verslijt zo gauw niet,” snauwde hij.’ (141) Een enkele keer horen we over hoe hij na het ongeluk in een ‘labiele toestand’ verkeerde, en dat Stella’s suggestie dat de twee even een pauze namen met hun relatie bezorgde hem ‘bijna een complete zenuwinstorting’. (127) We horen hier echter alleen maar over, we zien deze emoties nooit in het verhaal zelf. Een ‘zwakkere’ emotie zien we nooit bij Adam. Vooral heftigere, ‘mannelijke’ emoties zoals boosheid of irritatie. Dit merkt Adam zelf ook op, zo geeft hij aan het einde toe: ‘Ik liet me overweldigen door bitterheid. Daarom was ik op Alzena zo ongenietbaar.’ (156)
Eveneens in tegenstelling tot Robina, die, alhoewel ze terughoudend is in het specifiek uiten van bepaalde gevoelens naar Adam, ze over het algemeen wel uit, houdt Adam ze liever voor zichzelf. Zo maakt Robina zich het halve boek zorgen of Adam wel van haar houdt, omdat hij dit simpelweg niet of nauwelijks naar haar uit. Ook houdt hij weinig rekening met andermans gevoelens. Het valt hem bijvoorbeeld niet op dat ‘Robina’s smalle gezichtje met de dag bleker’ begint te worden vanwege haar zorgen om Adam en Stella, en hij lijkt ook niet te snappen dat het vinden van Stella’s oude regenjas in een kast haar verdrietig zou kunnen maken. (139)
Gedrag van mannen en vrouwen tegenover elkaar
Naast dit alles valt het ook op dat Robina constant met enigszins kleinerende termen door Adam wordt aangesproken: ‘dwaasje’, ‘arme schepseltje’, ‘kleine idioot’, ‘domme meid’. (34, 35, 96, 155). Dit gebeurt in zowel vijandige als vriendschappelijke settingen. Soms praat hij tegen haar
alsof ze een klein kind is. (22) Robina doet slechts een enkele keer iets soortgelijks wanneer ze hem plagend ‘idioot’ noemt. (119) Over het algemeen behandelt hij haar ook vrij neerbuigend, en bekritiseert hij haar rijkeluisleven. In tegenstelling tot Adam gaat Robina nooit neerbuigend met hem om. Hoe Adam Robina behandelt, benadrukt een ongelijke relatie tussen de twee. Verder gebeurt het regelmatig dat Robina terwijl ze iets zegt, wordt onderbroken, vaak door een man. Adam doet dit dan ook het meest. Alhoewel dit wederzijds ook wel een enkele keer gebeurt, worden vrouwen in het verhaal regelmatig afgekapt tijdens het praten.
Dit alles duidt op het feit dat Adam enigszins lijkt neer te kijken op Robina. Het onderschatten van vrouwen lijkt vrij normaal onder de mannen, aangezien de meeste mannelijke personages dit doen. Allemaal gaan ze ervan uit dat Robina het als vrouw erg moeilijk heeft op het eiland, terwijl ze zich makkelijk aanpast aan haar nieuwe situatie. Kortom, de lage dunk die men in het boek heeft van vrouwen lijkt universeel te zijn.
Mannen en vrouwen in het algemeen
Vrijwel alle vrouwen in het verhaal zijn getrouwd, of staan op het punt om te trouwen; in het verlengde daarvan zijn ze huisvrouwen. Het huwelijk lijkt voor hen een soort einddoel te zijn: Robina is getrouwd, haar zus Julie is getrouwd, Adams moeder is weduwe, en zelfs Stella, wier verloving met Adam aan het begin van het boek is verbroken, heeft aan het einde al een nieuwe verloofde klaarstaan. Robina en Julie zijn allebei huisvrouwen, alhoewel Adams moeder duidelijk rijk is, is het eveneens duidelijk dat ze niet werkt, en er kan vanuit worden gegaan dat ook Stella na haar huwelijk verantwoordelijk zal zijn voor het huishouden. Alhoewel er een enkele keer een ambitieuze vrouw wordt genoemd die verder streeft dan een huisvrouwrol, komen deze enkel langs als een gespreksonderwerp, en niet als echte personages in het verhaal. Niet trouwen wordt in 1975 niet gezien als iets positiefs, wat duidelijk wordt uit het feit dat Robina een grapje maakt over oude vrijsters: ongetrouwde oude vrouwen met wie men noodgedwongen zat opgescheept. Het is duidelijk dat Robina zelf nooit zo’n oude vrijster zou willen zijn. (84)
Het huwelijk lijkt voor mannen in 1975 een minder belangrijk doel te zijn dan voor vrouwen; de mannen in het boek zijn vaak single, rijk, hebben een baan en ambities. Dit in tegenstelling tot de vrouwen, die geen baan hebben, ambities tonen, allemaal getrouwd zijn, en afhankelijk zijn van een man.
Progressiviteit
Op bepaalde momenten kan Eiland van beloften enigszins progressief overkomen, bijvoorbeeld wanneer Robina George Sand aanprijst, een succesvolle schrijfster uit de 19de eeuw die mannenkleding droeg. ‘Er moet in die dagen heel wat moed voor nodig zijn geweest om op die manier van je vrouwelijke onafhankelijkheid te getuigen,’ zegt ze. Dit loopt echter op niets uit, en Robina gaat over op een ander onderwerp wanneer Adam George Sand bekritiseert omdat die een slechte invloed op Chopins carrière zou hebben gehad. (63) Hetzelfde geldt voor een later gesprek tussen Robina en een oudere vriend van haar op het eiland, wanneer Robina hem tegenspreekt op zijn neerbuigende uitspraken over vrouwen. (86) Alle enigszins progressief uitziende momenten eindigen met een anticlimax; Robina past zich uiteindelijk aan de man in kwestie aan. Dit is het duidelijkst aan het einde, wanneer Robina voor zichzelf kiest en wegvlucht naar Griekenland: ‘Ik loop hem echt niet achterna,’ zegt ze, klaar met het feit dat zij zich constant aan Adam moet aanpassen. (150) Maar aan het einde rent ze toch weer terug in Adams armen.
Kortom, hoewel het verhaal, en Robina ook, zich stilletjes probeert te verzetten tegen de algemeen geaccepteerde rol van de vrouw in 1975 als ondergeschikte, is deze rol uiteindelijk toch het winnende patroon. De conclusie lijkt hierdoor te zijn dat vrouwen deze rol maar moeten accepteren; dit is nou eenmaal hun leven.
1.2.2 Seks Beschrijving
Alhoewel seks niet uitgebreid wordt besproken in het boek door de personages, komt het wel voor. De daad zelf wordt niet expliciet beschreven, in plaats daarvan wordt het ingeleid met een impliciete verwijzing waaruit duidelijk wordt dat de twee seks gaan hebben, gevolgd door een witregel of het einde van het hoofdstuk. Dit gebeurt nadat Robina en Adam voor het eerst hebben gezoend: ‘Ze stak haar handen uit en trok zijn donkere hoofd naar zich toe, en woordeloos gaf ze zich over aan zijn wilde hartstocht…’ (118) Hierna volgt een witregel, waarna Robina wakker wordt op zijn borst. Aan het einde van dit hoofdstuk gebeurt iets soortgelijks: ‘Hij bewoog zich plotseling en trok haar met een wilde beweging terug in zijn armen en opnieuw gingen ze onder in een zee van geluk.’ (120) Dit vormt dan ook meteen het einde van het hoofdstuk, en de seks zelf wordt ook in het volgende hoofdstuk niet verder besproken. Ook opwinding wordt op een abstracte manier beschreven, zo heeft het boek het over Adams ‘oplaaiende hartstocht’ tijdens de scène waarin hij Robina aanrandt. (107) Er wordt slechts een enkele keer enigszins expliciet naar seks verwezen door Robina: ‘Toen Adam die
nacht voor het eerst met haar naar bed ging, had hij toen wel aan haar, Robina, gedacht?’ (138) Maar ook hierop wordt niet verder ingegaan. Kortom, vrijwel alles wat met seks te maken heeft wordt geïmpliceerd en als een fantasie beschreven.
Seksuele intimidatie
Het is verder interessant om op te merken dat, iedere keer wanneer Robina en Adam in het boek duidelijk seks hebben, dit met toestemming van beiden gebeurt. Geen van hen forceert de ander. Na hun zoen kijkt Adam Robina ‘met vragende ogen op haar neer’, waarna zij hem toestemming geeft door hem naar zich toe te trekken. (118)
Hier moet echter wel bij vermeld worden dat Adam niet altijd om Robina’s toestemming vraagt. Na een ruzie tussen de twee randt hij haar aan: ‘Ik ben geen kleine jongen die met een verwijtende blik kan worden afgewezen als hij een stap te ver gaat,’ zegt hij, waarna hij haar tegen zich aantrekt. Robina verzet zich tegen hem, maar hij zet door, waardoor zij het uiteindelijk opgeeft en zacht begint te huilen. Adam zegt nog tegen zichzelf dat hij haar ‘meteen in het begin al [had] moeten nemen’ in plaats van rekening met haar moeten houden. Uiteindelijk stopt hij nadat hij haar ziet huilen, en loopt boos weg. (106-7)
Over seksuele intimidatie, zoals in de besproken scène, wordt over het algemeen vrij makkelijk gedaan. Robina’s ervaringen met seksuele intimidatie worden meestal weggewuifd. Zo gelooft Adam haar eerst niet wanneer ze vertelt over hoe haar baas haar lastigviel en uiteindelijk probeerde haar te verkrachten, waarna ze wist te ontsnappen. (20) Enige sympathie toont hij ook niet voor wat ze heeft meegemaakt. Het heeft haar echter wel degelijk geraakt, aangezien ze later een nachtmerrie over haar baas heeft. (25) Vervolgens wordt ze aangerand door Adam, ook al weet hij al wat ze heeft doorstaan. Ook hier wuift hij deze traumatische ervaring weg: ‘Sta daar niet te janken! Het is het einde van de wereld niet,’ roept hij. (107) Ook wanneer Tony haar zoent, wordt dit weggezet als ‘iets wat nou eenmaal gebeurt’, en verder niet meer besproken. (102) Er wordt verder niet op ingegaan, of gekeken wat voor effect deze gebeurtenissen op haar hebben gehad.
Daarnaast wordt, bij elk van deze gebeurtenissen, Robina aangewezen als de schuldige. Na haar ruzie met Adam biedt zij haar excuses aan, Adam betwijfelt of ze de verkrachtingspoging van haar baas niet uitlokte, en nadat hij Tony haar heeft zien zoenen beschuldigt hij haar ervan dat zij Tony provoceerde ‘om [haar] ijdelheid te strelen’. (109, 35, 106) Dit is niet de enige keer dat Robina er door Adam van wordt beticht dat ze alles zelf uitlokt omdat ze aandacht van mannen wil: ‘Je zult je nu wel gevleid voelen omdat hij verliefd op je is,’ zegt hij tegen haar over Tony, en kort daarna: ‘Zoals alle vrouwen eist je ijdelheid alles.
Bewondering en een vertoon van liefde, of die echt was of niet. Jij moest met alle geweld de eer hebben om slaafse mannelijke begeerte te bevredigen.’ (105-6) Adam beschuldigt haar ervan dat alles wat mannen haar aandoen, ze zelf ook echt wil omdat ze hun aandacht prettig vindt. Ook al zijn de mannen degenen die het doen, zij worden snel vergeven en Robina wordt alsnog door het boek aangewezen als de schuldige, vanwege het effect dat zij onbewust heeft op mannen.
Seks in de maatschappij
Seks lijkt over het algemeen in 1975 niet geaccepteerd te worden als het buiten het huwelijk gebeurt. De grootste reden achter Adams aanzoek is immers het voorkomen dat de mensen over de twee gaan roddelen als ze ongehuwd samenwonen, oftewel, ongetrouwde seks hebben. De seks vindt uiteindelijk ook plaats binnen hun huwelijk. Kortom, in dit verhaal is seks nog niet iets wat op een vrije manier wordt gedaan, of in ieder geval waarvan het nog niet algemeen geaccepteerd is om buiten het huwelijk te doen.
Verder lijkt schaarse kleding in 1975 ook nog niet algemeen geaccepteerd te zijn. Dit is te merken aan hoe Robina reageert wanneer mannen haar zien in haar bikini. Bijvoorbeeld wanneer Adam haar ziet zonnen: ‘Toen werd ze zich bewust van haar schaarse kleding, en haastig begon ze haar jurk aan te trekken.’ (60) Robina lijkt dus te zijn aangeleerd dat het voor vrouwen niet gewenst is om halfnaakt rond te lopen.
Behoefte aan seks
Mannen hebben in dit boek overduidelijk behoefte aan seks; dit is duidelijk aan het feit dat Robina een paar keer wordt aangerand door mannen, en eveneens aan hoe mannen op Robina reageren. Zo wordt ze vrijwel meteen omsingeld door de mannen van luitenant Thornton wanneer ze hem voor het eerste ontmoet, waarvoor hij zijn excuses aanbiedt: ‘[ze hebben] in geen maanden een meisje (…) gezien’. (49-50) Of wanneer luitenant Thornton en Tony Robina zien zonnen, en ze ‘zich bewust was van de bewonderende blikken van de mannen, die waarderend naar haar gebruinde lichaam keken.’ (93)
Waar de behoefte aan seks bij mannen meer wordt geportretteerd als iets inherents, lijkt de behoefte aan seks bij vrouwen hand in hand te gaan met gevoelens en romantiek. Dit omdat het enige momenten waarop Robina enige seksuele behoefte toont de gevoelens die zij en Adam voor elkaar hebben lijken te worden bevestigd, of ze in ieder geval aantonen dat ze om elkaar geven. Dit, en het feit dat de seks wordt verteld vanuit Robina’s perspectief, verklaard waarschijnlijk ook waarom de seks op een dromerige manier beschreven wordt.
1.3 Context
1.3.1 Mannen en vrouwen
Een aantal van de verschijnselen in de portretteringen van mannen en vrouwen in Eiland van beloften kan worden verklaard door het ‘two-sex system’ dat in 1975 nog sterk gangbaar was. Dit idee hield in dat ‘mannen’ en ‘vrouwen’ tot twee compleet verschillende categorieën behoorden, met elk eigenschappen die daarbij pasten. Er werd dan ook verwacht dat mannen en vrouwen zich voldeden aan de eisen van deze categorieën. (Nye 16) Het zijn van een man of vrouw was een essentieel onderdeel van wie iemand was; hierom wordt er zoveel nadruk gelegd, voornamelijk in het geval van Robina, op iemands gender, onder andere door middel van de beschrijving van de personages. Het uiterlijk van de vrouwen wordt meer benadrukt omdat binnen het seksesysteem het uiterlijk van een vrouw erg belangrijk was. Deze gedachtegang heeft zijn sporen achtergelaten: vrouwen worden nog steeds harder beoordeeld op hun uiterlijk dan mannen. (Malinowska et al. 245-6)
Door dit seksesysteem werden mannen en vrouwen in bepaalde rollen geduwd die bij die categorieën hoorden. Hun mannelijkheid en vrouwelijkheid moest op bepaalde manieren worden geuit. Vrouwen moesten zich beperken tot de ‘inner sphere’, oftewel het huishouden en de familie, en mannen tot de ‘outer sphere’, oftewel alles wat zich buitenshuis afspeelde. (Frader 29, Kent 101-2) Dit verklaart het feit dat Robina vrijwel meteen een huishoudelijke rol aanneemt, en dat mensen dit ook aanmoedigen. Eveneens sluit dit aan op het feit dat de meeste vrouwen in het boek zijn getrouwd of huisvrouw zijn; dit werd immers van vrouwen verwacht. Vrouwen, familie en het huishouden waren in de ogen van velen onlosmakelijk met elkaar verbonden, waardoor veel vrouwen het als hun doel om te trouwen, een gezin te stichten en voor het huishouden te zorgen. (Wiesner-Hanks 52)
Bepaalde karaktereigenschappen horen ook bij elk van de categorieën binnen het seksesysteem. “Men possessed the capacity for reason, action, aggression, independence, and self-interest. Women inhabited (…) so-called inherent qualities of femininity: emotion, passivity, submission, dependence, and selflessness.” (Kent 101-2) Deze eigenschappen zijn ook terug te vinden in de persoonlijkheden van zowel Adam als Robina: het verklaart waarom Robina zich het hele boek aanpast aan Adam en het feit dat Robina barst van de emoties terwijl Adam ze nauwelijks liet zien. Robina’s ondergeschiktheid aan Adam en mannen in het algemeen was in 1975 een essentieel onderdeel van het vrouw-zijn. Hierom zien de mannen in het boek de vrouwen als minderwaardig, en worden ze kleinerend behandeld. Kortom, deze ideeën van toen verklaren ook de manier waarop Robina en Adam elkaar behandelen.
De progressiviteit die af en toe in het boek naar voren komt, komt waarschijnlijk voort uit het feit dat in de jaren 60-70 feministische bewegingen opkwamen die zich begonnen te verzetten tegen het eerder vermelde seksesysteem. (Thurston 16, Nye 22, Winslow 202) Deze bewegingen lijken zich in 1975 echter nog niet vast te hebben gegrepen in de Bouquetreeks, aangezien, zoals eerder gezegd, deze progressiviteit nooit echt op iets uitloopt. De beginselen zijn er wel, maar het boek is waarschijnlijk niet progressiever omdat het is geschreven in de vroege jaren van de opkomst van het feminisme. Hierom toont de rest van het boek weinig progressiviteit. Aan het einde is Robina ‘domesticated’ en laat ze alles vallen voor Adam. Dit einde wordt geportretteerd als allesbehalve tragisch, iets wat aansluit op de portrettering van vrouwen in boeken in 1975 en eveneens laat zien dat het feminisme, behalve een paar opmerkingen weinig invloed heeft gehad op dit boek. (Modleski 12)
1.3.2 Seks
Het feit dat seks in het boek voorkomt is niet vreemd; de seksuele revolutie was immers aan de gang, onder andere gestimuleerd door de introductie van de anticonceptiepil in de jaren 60-70. (Thurston 17) Deze revolutie blijkt in 1975 echter nog niet ver genoeg te zijn gevorderd om seks expliciet te laten voorkomen in Eiland van beloften, aangezien de daad zelf nooit uitgebreid wordt beschreven. Schaarse kleding is in het boek ook niet algemeen geaccepteerd. Daarnaast gebeurt de seks ook niet buiten het huwelijk, waarschijnlijk omdat in 1975 het lang bestaande idee nog heerste van seks als iets wat je voornamelijk had om kinderen te krijgen, wat je weer alleen behoorde te doen als je getrouwd was. (Nye 16) Blijkbaar was de seksuele revolutie ook nog niet ver genoeg gevorderd om deze taboes te doorbreken. Wellicht had Harlequin ook het idee dat het publiek van de reeks simpelweg nog niet klaar was om over expliciete seks in de boeken te lezen. De subtiele, dromerige beschrijvingen van de seks, in plaats van explicietere, laten ook zien dat Harlequin in 1975 een bepaalde fantasie wilden creëren voor haar lezers, aangezien veel de Bouquetreeks gebruikten als een ontsnapping van het dagelijkse leven. (Thurston 16) Het verschil tussen mannen en vrouwen in de behoefte aan seks in Eiland van beloften duidt ook aan dat ideeën afkomstig uit de seksuele revolutie nog niet zijn gevestigd, aangezien door de seksuele revolutie duidelijk werd dat vrouwen deze behoeftes hadden. (Thurston 17)
Het bagatelliseren van seksuele intimidatie in Eiland van beloften boek sluit aan bij het lang bestaande idee dat mannen niet verantwoordelijk zijn voor hun seksuele gevoelens en de daden die daaruit voortkomen, en dat vrouwen dus in dit geval hiervoor verantwoordelijk worden gehouden. (Dabhoiwala 148) In 1975 bestaat dit idee nog steeds, alhoewel in mindere
mate dan voorheen; verkrachting en seksuele intimidatie wordt door veel mensen, vooral door mannen, niet serieus genomen, en vrouwen worden de schuld gegeven van de acties van mannen. (Zillmann & Bryant 16-7) Voor dit gedrag bestaat tegenwoordig een term: ‘victim blaming’. (Harber, Podolski & Williams 603)
1.4 Conclusie
Het lijkt erop dat de portretteringen van mannen en vrouwen grotendeels aansluiten op de normen en waarden die in 1975 bestonden. Hoe Robina en Adam zich gedragen en de rollen waarin ze worden geplaatst passen bij het seksesysteem dat toen nog erg aanwezig was in de maatschappij. Alhoewel er wel vraagtekens begonnen te worden gezet bij dit systeem, waren deze nog niet groot genoeg om, behalve een paar opmerkingen, een verstrekkender impact te hebben op het boek zelf. Hetzelfde geldt voor de portrettering van seks; de beginselen van de seksuele revolutie zijn hierin ook te zien, maar deze revolutie heeft verder geen grote invloed gehad op het algehele boek. Verder sluit het bagatelliseren van seksuele intimidatie ook aan op hoe dit onderwerp in 1975 werd behandeld. De dromerige beschrijving van seks kan voornamelijk worden verklaard door het doel van het genre zelf: de lezers meenemen in een fantasie.
Kortom, de portretteringen van mannen, vrouwen en seks sluiten aan op de normen en waarden die bestonden toen Eiland van beloften in 1975 werd gepubliceerd. Lang bestaande ideeën die toen nog werden aanvaard komen in het verhaal naar voren, maar de beginselen van de vrouwenbewegingen en seksuele revolutie zijn, alhoewel ze weinig invloed hebben op het verhaal, eveneens op te merken in het eerste boek van de Bouquetreeks.
Hoofdstuk 2
Duizend kussen (1989)
22.1 Samenvatting
Zoë Stroud komt in een tentoonstelling in Londen een naaktschilderij van haarzelf tegen dat zeven jaar eerder is geschilderd, toen ze 17 was, door haar toenmalige geliefde en kunstenaar Rory Ormond, die haar plotseling na een passievolle relatie zonder iets te zeggen verliet. Dit heeft haar jarenlang verdriet bezorgd, maar ze is er uiteindelijk weer bovenop gekomen. Ze is woest dat Rory het schilderij zomaar openbaart aan het publiek, en ze stormt de tentoonstelling uit. Een man herkent haar van het schilderij en volgt haar naar haar appartement. De man heet Oliver, en vertelt dat zijn 18-jarige nichtje, Lindy, smoorverliefd is op Rory, die een stuk ouder is dan zij. Oliver hoopt dat Zoë hem zal helpen een relatie tussen de twee te vermijden. Zoë ziet zichzelf in
Lindy, en wil voorkomen dat nog een onervaren meisje het slachtoffer wordt van Rory’s verleidingspogingen. Oliver stelt voor dat Zoë mee gaat naar zijn woonplaats en zijn ouders, en dat ze zich voordoen als een verloofd stel. Eenmaal daar zal Zoë Lindy proberen te overtuigen dat Rory een slechte keuze voor haar is. Zoë stemt in met dit plan, en gaat met hem mee naar zijn woonplaats.
Eenmaal daar ontmoet Zoë Rory weer, en hoewel ze zich weer tot hem aangetrokken voelt, kan ze de pijn die hij haar heeft bezorgd niet vergeten. Ze is ook nog steeds woedend omdat hij het naaktschilderij zonder om haar toestemming te vragen heeft tentoongesteld. Dus behandelt ze hem vijandig. Rory is blij om haar te zien, maar haar gedrag tegen hem zorgt ervoor dat hij eveneens onaardig tegen haar doet, waardoor de twee veel ruzie hebben. Ook al zoenen de twee en hebben ze twee keer bijna seks, Zoë blijft terughoudend en wijst hem af.
Uiteindelijk blijkt dat er niks speelt tussen Lindy en Rory; Lindy heeft gevoelens voor hem, maar Rory niet voor haar. Rory vertelt Zoë dat hij haar al die jaren geleden zonder iets te zeggen heeft verlaten omdat hij erachter kwam dat ze pas 17 was, en hij geen misbruik wilde maken van haar naïviteit en jonge leeftijd. Zoë vergeeft hem echter nog steeds niet, en besluit
weer terug naar Londen te gaan, aangezien er niks tussen Lindy en Rory is. Rory gaat kort hierna ook naar Londen, maar Zoë wijst Rory nog steeds af. Aan het einde van het boek neemt hij haar mee naar een hotelkamer, waar het naaktschilderij staat dat hij van haar heeft gemaakt; hij heeft het weggehaald uit de tentoonstelling. Ook geeft hij toe dat hij het had opgehangen in de hoop haar weer te vinden. Hij verklaart haar nog een keer uitgebreid de liefde, Zoë realiseert dat zij ook al die tijd van hem heeft gehouden, een geeft dit aan hem toe. De twee zoenen en omhelzen, en zijn eindelijk samen.
2.2 Analyse
2.2.1 Mannen en vrouwen Focalisatie
Ook in Duizend kussen wordt het verhaal verteld door middel van een alwetende verteller, maar is het duidelijk dat de gevoelens en gedachten behoren tot degene vanuit wiens perspectief het verhaal wordt verteld. Anders dan in Eiland van beloften, waar de lezer voor één hoofdstuk de wereld vanuit Adams oogpunt zag, wordt in Duizend kussen het hele verhaal verteld vanuit het perspectief van Zoë. Het weinige inzicht dat we hadden gekregen in het hoofd van de Bouquetman is nu compleet verdwenen, en alle meningen, normen en waarden worden aan de lezer overgebracht via Zoë’s perspectief.
Beschrijving
Net zoals in Eiland van beloften worden de outfits en het uiterlijk van mannen en vrouwen in Duizend kussen, vooral bij de introductie van personages, uitgebreid beschreven. Nog steeds wordt er meer aandacht besteed aan de vrouwelijke outfits dan aan de mannelijke. Over het algemeen is er nog steeds een verschil te vinden tussen de beschrijving van het uiterlijk van mannen en vrouwen, al is de mate waarop mannen en vrouwen respectievelijk ruiger en zachter beschreven worden wel verminderd. Dit is voornamelijk het geval bij vrouwen. Beschrijvingen als ‘vriendelijk gezicht’ en ‘lieve ogen’ komen voor, maar vrouwen worden ook op een meer neutrale manier beschreven: ‘Haar ogen leken donker, maar toen Zoë haar aankeek, zag ze dat ze in werkelijkheid lichtbruin waren.’ (44, 30) Vrouwelijkheid in de beschrijvingen van het uiterlijk wordt dus minder benadrukt dan in het vorige boek. In de beschrijvingen van de mannen probeert de schrijver echter wel vooral hun mannelijkheid naar voren te laten komen: ‘vastberaden kaak’, ‘harde gelaatstrekken’ en ‘wilskrachtige mond’. (8, 22) De beschrijvingen van de vrouwen zijn minder nadrukkelijk vrouwelijk, maar bij de mannen daarentegen wordt mannelijkheid nog steeds vrij veel benadrukt.
Rollen
De stereotypische rollen die in Eiland van beloften regelmatig werden benadrukt, zijn in mindere mate terug te vinden in Duizend kussen. Deze rollen zijn in het boek minder vanzelfsprekend, en niet iedereen past in de ouderwetse stereotypische rollen die in het vorige boek te vinden waren. Het feit dat niet iedereen aan deze rollen voldoet, wordt ook niet als iets negatiefs geportretteerd. Ook wordt het ‘vrouw-zijn’ van Zoë niet constant benadrukt zoals in Eiland van beloften, wat waarschijnlijk ook wijst op het feit dat de ouderwetse grenzen waarbinnen vrouwen moesten blijven, een stuk flexibeler is geworden.
De stereotypische huisvrouwrol die in 1975 erg aanwezig was komt ook in 1989, alhoewel gematigd, naar voren. Het grootste voorbeeld hiervan is het feit dat Olivers moeder zelf een huisvrouw is, en dat zij ook altijd degene is in het huis die bijvoorbeeld thee en ontbijt maakt, en over het algemeen voor de gasten zorgt. (20, 64) Zoë is ook vaak degene die de moeder regelmatig helpt met huishoudelijke klusjes. (32, 39) De vader van Oliver daarentegen doet weinig in het huishouden, en, vergelijkbaar met Adam, repareert dingen die kapot zijn.
Hier valt echter wel tegen in te brengen dat niet alle mannen in het boek niks uitvoeren in het huishouden. Zo dekt een van de vrienden van Zoë de tafel naar aanleiding van een verzoek van haar, en zegt Rory tegen Zoë: ‘je hebt geen idee hoe huishoudelijk ik ben’ nadat hij voor haar kookt, en geeft hij aan dat ‘de beroemdste koks altijd mannen’ zijn. (111, 88-9) Kortom, deze huishoudelijke taken lijken niet exclusief meer voor vrouwen te zijn. Hiernaast wordt er ook een man beschreven als ‘te nadrukkelijk mannelijk’, wat aantoont dat de stereotypische mannelijke rol die voorheen bestond niet meer als iets aantrekkelijks en positiefs wordt gezien. (11) Het boek laat ook zien dat er verschillende vormen getrouwde vrouwen zijn; Olivers moeder is een ouderwetse huisvrouw, maar Fiona, de huisgenoot en een vriendin van Zoë, die het duidelijk maakt dat ze graag en snel wil trouwen, is een succesvolle carrièrevrouw die haar carrière na haar huwelijk niet zal opgeven. (9, 11, 117) De rol voor vrouwen die in het vorige boek is toegepast, is dus uitgebreid, en er is niet maar één manier meer om een vrouw te zijn. Ook de mannenrol is niet meer hetzelfde als in Eiland van beloften.
Ook de ondergeschiktheid van de vrouwen aan de mannen is in Eiland van beloften minder aanwezig dan in het vorige boek. Alhoewel er bij Rory wel een behoefte aan ondergeschiktheid van Zoë naar voren lijkt te komen, verzet Zoë zich hiertegen. Rory vertelt Zoë regelmatig gebiedend wat ze moet doen, en forceert haar hardhandig om bepaalde dingen te doen. Ook verwacht hij dat Zoë zich aan hem aanpast, wat te merken is aan het feit dat hij het naaktschilderij van Zoë tentoonstelt zonder haar toestemming. Wanneer zij hem
confronteert hiermee vindt hij dat ze zich aanstelt: ‘Ik kon ze niet weglaten. Ze behoren tot de beste stukken die ik ooit heb geschilderd.’ (26) Het verschil met Eiland van beloften is echter dat Zoë zich niet zo laat behandelen door Rory, waardoor er tussen de twee, hoewel nog steeds vijandig, een gelijkere relatie ontstaat dan die van Adam en Robina was. Zoë komt op voor zichzelf wanneer ze het er niet mee eens is dat Rory haar naakte lichaam voor iedereen tentoonstelt en vergeeft hem niet meteen nadat hij uitlegt waarom hij haar had verlaten vanwege de pijn die hij daarmee heeft bezorgd. (25-6, 94) In plaats van dat hij macht over haar heeft, wat ze verafschuwt, probeert ze juist het machtsspel tussen hun tweeën te winnen: ‘Ze zou hem tonen dat hij zijn macht over haar definitief had verloren’, en voelt zich voldaan wanneer dit het geval blijkt: ‘Nu ondervond hij zelf eens wat het was om te worden afgewezen, dacht ze met enige voldoening.’ (42) Dit gedrag wordt ook niet neergezet als iets negatiefs. In tegenstelling tot Robina heeft Zoë ook ambities die niet aan de kant worden geschoven voor die van Rory. Kortom, hoewel Rory wel ondergeschiktheid probeert af te dwingen bij Zoë, verzet zij zich hiertegen. Hoewel ze aan het einde van het boek wel toegeeft aan zijn liefde, is Zoë nog steeds niet Rory’s ondergeschikte; in plaats daarvan is ze meer zijn gelijke.
Persoonlijkheden
Zoë is vrijwel het tegenovergestelde van Robina. Waar Robina passief, afhankelijk, onzeker en terughoudend is, is Zoë zelfstandig, ondernemend, zelfverzekerd en komt ze voor zichzelf op. Ze heeft haar eigen carrière opgebouwd, werkt hard, vindt plezier in haar werk, en is ook goed in haar werk, wat kan worden afgeleid van het feit dat haar baas een ‘uiterst lucratieve opdracht’ aan haar overlaat, en dat hij haar werk ‘veelbelovend’ noemt. (101, 117) Vanwege haar werk is ze van niemand afhankelijk, maar haar zelfstandigheid komt ook naar voren wanneer ze vertelt dat ze alle pijn na haar relatie met Rory in haar eentje heeft verwerkt, omdat ze het haar ouders niet kon vertellen. (28) Haar zelfstandigheid en verstandigheid wordt ook regelmatig benadrukt in het verhaal, vaak door hoe ze in het heden wordt gecontrasteerd met hoe naïef en hulpeloos ze vroeger was: ‘Ze was niet meer het verlegen, naïeve meisje dat Rory had geschilderd.’ (7)
Door haar zelfstandigheid verzet Zoë zich, zoals eerder vermeld, tegen de macht die Rory voor haar gevoel nog over haar heeft, en probeert ze dit machtsspel tussen hun tweeën te winnen. Verder, waar Robina erg passief was, is Zoë juist actief en ondernemend. Bijvoorbeeld wanneer ze besluit dat het genoeg is geweest en terug wil naar Londen, ook omdat ze het niet meer aankan om in de buurt van Rory te zijn. (95)
Net als Robina laat Zoë veel emoties zien, maar in tegenstelling tot haar laat Zoë ook veel woede en agressie zien, iets wat Robina, de weinige keren dat ze echt boos was, vrijwel
