Onderzoek en onderzoeksvoorstel MBO/V
Citation for published version (APA):Verweij, J. A. (1976). Onderzoek en onderzoeksvoorstel MBO/V. (Ziekenhuis research project. Rapport; Vol. 20), (Project Opleiding en werksituatie verplegenden). Technische Hogeschool Eindhoven.
Document status and date: Gepubliceerd: 01/01/1976
Document Version:
Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record
Please check the document version of this publication:
• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.
• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.
• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.
Link to publication
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.
If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement:
www.tue.nl/taverne Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us at: openaccess@tue.nl
providing details and we will investigate your claim.
7609~6_~~~
-, IJ E I I',: f1 '-' " J' • 1. •. '~~.~ _ _ PROJECT "OPLEIDING EN WERKSITUATIE VERPLEGENDEN" Onderzoek en Onderzoeksvoorstel M.B.O.-V. drs. J.A. Verwey Z.R.P. rapport no. 20 maart 1976- I
-INHOUD pag.
Inleiding
Doelstellingen voor de Middelbare Beroepsopleiding 5 voor Verplegenden, de M.B.O.-V.
Invalshoek bij het onderzoek aan de M.B.O.-V. 's 6
Het onderzoek aan de M.B.O.-V. te Eindhoven 7
- Vraagstellingen 7
- Organisatie van het onderwijs 7
- Het onderzoek van Lips 7
- Het onderzoek van Kuepers I 4
Onderzoeksvoorstel 20
- Vraagstukken 20
- ~logelijke functie van het onderzoek te Eindhoven 21 voor aIle M.B.O.-V. 's
- Verwachte resultaten 21
Literatuur onderzoek M. Lips 22
Literatuur onderzoek P. Kuepers 25
,de M.B.O.-V te Eindhoven, is uitgevoerd in het kader van het project 'Opleiding en werksituatie verplegenden' .
De aanpak van het onderzoek kan worden omschreven als het via een aantal deelonderzoeken proberen inzicht te verkrijgen in een complex probleemgebied.
Alhoewel deze deelonderzoeken qua probleemstelling (zie bijlage) een duidelijke samenhang vertonen, zijn er toch twee hoofdrichtingen te onderscheiden (zie schema bijlage).
I Het vraagstuk van het hoge verloop onder inservice-leerlingen
en gediplomeerd verplegenden in de algemene ziekenhuizen.
II Het vraagstuk van de inpassing van de M.B.O.-Vlers in de praktijk van de gezondheidszorg en het succes van de M.B.O.-V·in'het licht van de doelstellingen van deze opleidingten het hoge verloop onder het verplegend personeel.
ad.I. De primaire doelstelling van het ziekenhuis is een adequate behandeling, verpleging en verzorging van de patient. Heeft het ziekenhuis een eigen inservice-opleiding voor verplegenden, dan moet het opleiden van goede beroepskrachten eveneens een doelstelling worden genoemd.
Door ontwikkelingen in de technologie en specialisering in diverse richtingen, is de ziekenhuisorganisatie zeer complex geworden. Daar-door bestaat het gevaar dat doelstellingen gaan interfereren, en dat
deze n~et of met extra kosten zijn te verwezenlijken. In ieder
geval mogen we zeggen dat de opleidingsdoelstelling, gezien de onvrede en het hoge verloop onder inservice-Ieerlingen, niet wordt gehaald. De kosten die dit zowel voor de leerling als voor de orga-nisatie met zich meebrengt laten zich raden.
Tijdens de opleiding rouleren de leerlingen over de diverse afdelingen en wordt het werk onderbroken door lesweken. Het hoge verloop, het rouleren en de onderbreking door leswekeTh, en het eveneens hoge ver-loop onder gediplomeerd verplegenden leiden tot vergroting van de instabiliteit op de verpleegafdeling. Dit zowel vanuit organisatorisch oogpunt als vanuit het sociaal functioneren van de verpl,senden be-zien.
2
-aantal instabiliteiten: een vorm van ploegendienst en het reeds genoemde rouleren en onderbreking doorlesweken van de leerlingen, en een snel wisselend patientenbestand. Dit laatstgenoemde betekent voor de verplegende, dat vanuit de werksituatie steeds nieuwe
relaties aangegaan moeten worden. Gepropageerd wordt dat de relatie
verplegende - verpleegde van therapeutische aard 1S, hetgeen
inhoudt dat de verplegende begrip heeft en toont voor de problematiek
van het ziek~zijn en de problemen van de patient kan opvangen. Om
dit te kunnen verwezenlijken, zal de verplegende een emotionele ondersteuning in de directe werksituatie moeteri vinden. Dit nu ver-onderstelt een zekere mate van stabiliteit of duurzaamheid in de directe werkrelaties. Een zekere mate van stabiliteit, zoals een vaste kern in de personeelsbezetting op een verpleegafdeling, is een organisatorische voorwaarde om tot een dergelijke ondersteunende werksituatie te komen.
Samenvattend stellen we, dat een zekere mate van stabiliteit, een organisatorische voorwaarde is voor:
een goed sociaal functioneren van de verplegenden. Een snel wis-selend patientenbestand betekent nl. dat vanuit de werksituatie steeds nieuwe relaties aangegaan moeten worden. Verondersteld wordt dat deze relaties van therapeutische aard zijn. nit stelt eisen aan de verplegende en veronderstelt een emotionele ondersteuning in de directe werksituatie. Een zekere mate van duurzaamheid in
"'" ...
de directe werkrelaties is een eerste voorwaarde om tot een dergelijk werkklimaat te komen, en daarmee tevens voorwaarde voor:
- een goede verpleging.
Een goede opleiding stelt een aantal voorwaarden. We willen hier slechts constateren dat deze op de verpleegafdeling voor de inservice-leerling niet bepaald optimaal kunnen worden genoemd. In wezen zijn dit dezelfde voorwaarden die voar een goed sociaal functioneren en een adequate verpleging nodig zijn.
Hiermede is in het kort aangegeven dat een baag verloop een aantal negatieve gevolgen heeft. Waarbij het gevolg - vergroting van de instabiliteit - tevens oorzaak kan zijn van het verloop.
Een vraag is nu, of bet oprichten van dagopleidingen voor verple-genden een oplossing zal bieden voor de 'bier in diverse ricbtingen gesignaleerde problemen en gevolgen?
Het zou onverstandig zijn deze vraag zonder meer met ja te beant-woorden.
moet ook het verloop onder de huidige gediplomeerden vrij hoog worden genoemd.
Uit ons onderzoek aan t~ee inservice-opleidingen blijkt dat een
percentage van 28 en zelf 58 van de leerlingen de opleiding niet af-maakt. Een vooronderzoek naar het verloop onder gediplomeerden,
uitgevoerd in zes ziekenhuizen, Iaat een verlooppercentage van 20 - 40 per jaar zien. Er zijn aanwijzingen, dat meer dat 30% van het verloop onder de laatstgenoemde categorie tot het zgn. ver-mijdbare verloop moet worden gerekend.
Een hoog verloop onder het personeel wordt 1n het algemeen beschouwd als een duidelijke aanwijzing voor problemen die in de organisatie gelegen zijn. Dit dient door nader onderzoek te worden ondersteund.
Ret onderzoek naar de opleiding en werksituatie van inservice-leerlingen is als eerste gestart. Dit onderzoek zal ondermeer in-zicht moeten geven in de factoren die tot het hoge verloop onder deze categorie leerlingen leiden.
Vervolgens is de experimentele middelbare dagopleiding, de M.B.O.-V, in het onderzoek betrokken.
Een veronderstelling was dat, 1n vergelijking met de inservice-leer-lingen, het verloop onder deze leerlingen tijdens de opleiding ge-ringer zou zijn.Het is echter niet ondenkbaar dat nB. diplomering bepaalde oorzaken die tot ontevredenheid en verloop leiden en voor-zover deze in de werksituatie liggen voor deze gediplomeerden
"nieuwe stijl" in versterkte mate lullen gaan werken. Deze veronder-stelling was aanleiding om ook, aansluitend op het onderzoek naar het verloop onder inservice-leerlingen, een onderzoek te do en naar de oorzaken die tot het verloop onder de huidige gediplomeerd
ver-plegenden leiden. Om op basis van de resultaten aan te kunnen geven
welke aspecten in de werksituatie verbeterd moeten worden.
ad. II. Wie zullen in het nu volgende ingaan op het onderzoek aan de M.B.O.-V. Allereerst zullen we een overzicht van de voornaamste doelstellingen geven. Vervolgens zal aangegeven worden welke invals-hoek bij het onderzoek aan de M.B.O.-V te Eindhoven is gekozen, en welke factoren daarbij in beschouwing zijn genomen. Een en ander zal geillustreerd worden aan de hand van twee onderzoeken, die door
studenten in de bedrijfskunde, in het kader van hun afstudeerproject,
om 4 om
-schrijving van deze onderscheiden hoofdrichting in het onderzoek •.
·Tenslotte zal een onderzoeksvoorstel betreffende de continuering van het onderzoek aan de M.B.O.-V worden gegeyen.
Doelstellingen van de Middelbare Beroepsopleiding voor Verplegenden, de M.B.O.-V.
'De doelstellingen zijn zowel van interne als van ext erne aard. Interne aard betekent, dat op basis van een leerplan. en door een bepaalde organisatievorm van het onderwijs, bepaaide onderwijsdoelen of leereffecten moeten worden gerealiseerd. Externe aard of gericht-heid houdt de verwachting in dat het oprichten van nieuwe opleidingen op wat langere termijn bepaaide effecten zal hebben voor de gezond-heidszorg.
Hieronder volgen de voornaamste doelstellingen.
1. De primaire doelstelling is verplegenden opleiden die na diplomering
-direct en blijvend inzetbaar zijn in aIle velden van de gezondheids-zorg. Deze velden zijn: algemene ziekenhuizen, psychiatrische ins tel-lingen, instellingen voor zwakzinnigenzorg, verpleeghuizen en de extra murale gezondheidszorg (E.M.G.Z.). De eerst genoemde drie hebben momenteel nog een eigen inservice-opleiding.
De opleiding bedoelt hiermede een gelntegreerde basisopleiding voor aIle veiden te zijn, op basis waarvan en waarna nag een functiege-richte opleiding - specialisering - in een bepaald veld kan plaats-vinden. In intentie betekent dit de vervanging van de huidige drie vormen van inservice-opleidingen.
Deze doelstelling betekent ook dat de leerling tijdens de opleiding een juiste beroepshouding verwerft en zich een aantal
basisvaar-digheden e~gen maakt. Dit nu veronderstelt een leerplan betreffende
de inhoudelijke aspecten van het onderwijs en de keuze van een be-paalde organisatievorm.
2. Een doeistelling van meer externe aard is, dat de M.B.O.-V direct
zal moeten aansluiten op het algemeen voortgezet- en het lager
beroeps-onderwijs. De huidige inservice-opleiding met een minimum aanvangsleeftijd van 17 jaar en 7 maanden passen niet, aithans steeds minder, in het huidige onderwijsbestel.
In het kader van de ma~oetwet (verlenging leerplicht, doorstroming
in het onderwijs) zijn er plannen voor de constructie van onderwijs-pakketten ten behoeve van de gezondheidszorg. Goed opgeleide
beroepskrachten die in aIle veiden van de gezondheidszorg inzetbaar zijn, wordt weI als een van de voorwaarden gezien voor een adequate herstructurering, echelonnering en regionalisering, van de
gezond-heidszorg (structuurnota '74).
6
-van de continuiteit qua kwaliteit (niveau) en kwantiteit -van de personeelsvoorziening in de gezondheidszorg. Deze ligt in het ver-lengde van de primaire doelstelling, en slaat op de blijvende inzet-baarheid van de gediplomeerden 'nieuwe stijll In aIle velden van de gezondheidszorg.
We hebben weliswaar een onderscheid gemaakt naar interne en meer externe gerichtheid van de doelstellingen. Ze liggen echter of in elkaars verlengde of beide intenties zijn in dezelfde doelstelling besioten.
In de inleiding is reeds opgemerkt dat er niet van mag worden uit-gegaan, dat het oprichten van dagopleidingen de oplossing zal zijn voor het hoge verloop onder het verplegend personeel in een spe-cifiek veld.
Invalshoek bij het onderzoek aan de M.B.O,-V.
Bij het onderzoek aan de M.B.O.-V te Eindhoven lS als invalshoek
gekozen, de organisatie van het onderwijs. Dit betekent dat we ons niet bezighouden met de inhoudelijke aspecten van het onderwijs, maar meer met de voorwaarden waaronder men bepaalde onderwijsdoelen
en-op wat langere termijn, externe doelstellingen wil bereiken.
Leerplanontwikkeling, onderzoek betreffende de inhoudelijke aspecten van het onderwijs is natuurlijk ook nodig. Onderzoek vanuit de in-valshoek 'organisatie van het onderwijs', zoals die in Eindhoven
is gekozen, is zeker niet minder noodzakelijk.
In het licht van de doelstellingen, met name de primaire doelstel-ling, zijn er raakvlakken tussen beide benaderingen en zijnze complementair.
Het onderzoek aan de M.B.O.-V te Eindhoven.
Vraagstellingen.
Bij het onderzoek aan de M.B.O.-V z1Jn de volgende vraagstellingen geformuleerd:
a. tijdens of na welke studiefase/praktijkleerperiode en in welk veld of specifieke instelling van gezondheidszorg treedt verioop op uit de opleiding?
b. zullen zich problemen voordoen en van welke aard zijn deze bij het
(zich) inpassen van de leerlingen - in een verder, stadium van de gediplomeerden - in de diverse velden van de gezondheidszorg?
Organisatie van het onderwijs.
De opleiding bestaat uit drie leerperioden, die bij de aanvang van het onderzoek als voIgt waren ingedeeld:
- eerst een jaar waarin vnI. basisvakken worden gegeven.
Deze Ieerperiode bedoeit .tevens een algemene orientatie op het beroep te geven.
- vervolgens een leerperiode van anderhalf jaar, de zgn. observatie-periode. waarin de leerling achtereenvolgens in de verschillende velden gaat observeren. Met het doel, inzicht te verkrijgen in de diverse velden en om aan het eind van deze periode te kunnen zeggen in welk veld hij de participatieperiode wil doorbrengen.
- tensiotte een leerperiode van een half jaar, de zgn. participatie-periode. Voor de Ieerling betekent de keuze van het veld waar hij de particiaptieperiode wil doorbrengen, een voorlopige veIdkeuze. Tijdens of na deze periode zal hij een definitieve veldkeuze moeten kunnen maken.
Afgeleide onderwijsdoelen, die men met deze opzet van het onderwijs wil bereiken, zijn de volgende, nl. dat,
de Ieeriing in een vr1J vroeg stadium van de opleiding een defini-tieve beroepskeuze zal kunnen maken. De vraag zal kunnen beantwoor-den, is dit beroep eigenlijk weI geschikt voor mij? Zo neen, dan
de opleiding zal verIate~en
indien de Ieerling zijn beroepskeuze tijdens de opleiding niet her-ziet, hij vervolgens mede op grond van zijn ervaringen, opgedaan tijdens de praktijkleerperioden, een bewuste en gemotiv3erde veldkeuze zal kunnen maken.
8
-Bet onderzoek aan de M.B.O.-V is 1n november 1972 gestart. De
onder-zoekspopulatie bestaat uit de leerlingen die in september 1972 als
eersten met deze opleiding zijn begonnen+
Bet onderzoek van Lips.
Lips, een student in de bedrijfskunde, heeft in het kader van een afstudeerproject het onderzoek gericht op de organisatie en evaluatie van de eerste stages tijdens de tweede leerperiode van de betreffende
leerlingen (sept. '73 - jan. '74). Naast de leerlingen zijn ook praktijkbegeleiders en hoofden van verpleegafdelingen in het onder-zoek betrokken. Lips heeft een eerste aanzet gegeven tot de beant-woording van de vraag welke factoren van invloed zouden kunnen zijn op het verloop uit de opleiding en/of mogelijk later uit de organi-satie en/of uit het beroep. Speciaal is hierbij gekeken naar factoren die tijdens de opleiding van invloed zouden kunnen zijn op een
evenuele herziening van de beroepskeuze.
Factoren.
Bij het onderzoek zijn de volgende factoren onderscheiden:
- beroepsbeeld: het geheel van opvattingen en verwachtingen dat de leer ling van het beroep en de beroepsuitoefening in de (toekomstige) werksituatie heeft. In relatie hiermede de:
. beroepskeuze; de leerling heeft in principe door het kiezen van de opleiding een beroepskeuze gedaan. Een vraag is wijzigt hij zijn keuze of, met andere woorden treedt er verloop op uit de opleiding (eventueel verloop na diplomering), en om welke redenen? en de
veldkeuze: vragen hierbij zijn, naar welk(e) veld(en) gaat in eerste instantie de voorkeur van de leerling uit, en speelt mogelijk bij de waardering de volgorde van de praktijkleer-periode of stages een rol?(Praktijkpraktijkleer-perioden en stages betekenen hetzelfde.Beide aanduidingen worden in deze tekst gebruikt). - integratie tussen theorie en praktijk: voorbereiding stage-vorm
(verhouding les- praktijkdagen) vormen van begeleiding
- praktijkbegeleiding: positie, functie en taken van de praktijk-begeleiders.
Beroepsbeeld en beroepskeuze.
Het beeld dat de leerling van het beroep heeft, moet met betrekking tot de. beroepskeuze (of een herziening ervan) belangrijk worden genoemd.
Waarbij beroepskeuze als een proces wordt gezien waarin de keuze van de opleiding tot verplegende slechts een beslissingsmoment is. Uit de resultaten van de allereerste vragenlijst (nov. '72) bleek. dat de leerlingen op basis van idealistische motieven de opleiding kiezen. Hetzelfde kan gezegd worden van de bij het onderzoek betrokken
inservice-leerlingen. Uit een vergelijking van beide,categorieen leerlingen blijkt overigens, dat ze een aantal kenmerken gemeen heb-ben. Gesteld mag echter worden dat het grote verloop onder inservice-leerlingen o.a. te wijten is aan het gevoelde verschil tussen de eigen ideaalopvattingen over het beroep en de werkelijkheid. In de tweede leerperiode (de eerste twee praktijkleerperioden) stond voor de leerlingen de patient en de relatie met de patient bij hun opvattingen over de verpleging centraal. Zij waren tevreden over de verpleging, de relaties met de patient en en het werk in de instellingen. WeI hadden ze het gevoel dat het verplegend personeel van hen 'iets anders verwachtte' dan van de inservice-leerlingen.
Veldkeuze.
De stager tijdens de tweede en derde leerperiode betekenen voor de leer-ling een nadere kennismaking met de velden van de gezondheidszorg, waar-uit hij later een toekomstig werkterrein zal l'loeten kiezen.
De stages hebben in de allereerste plaats een duidelijke leerfunctie. De leer! ing moet met een toeneMende graad van moeilijkheid hepaalde op-drachten uitvoeren.
Ze stellen de leerling ook 1n staat
ne
eigen opvattingen en verwachtin~ent.a.v. het verpleegkundige beroep aan de werkelijkheid te toetsen. "rat de voorkeur van de leerlingen voor een bepaa'ld veld betreft kon in deze fase van het onderzoek het vo 'cgende worrlen gezegd. "'Ia de eerste twee stageperioden is de waardering voor rle velden waar deze perioden zijn doorgebracht beduidend hoger, dan voor de andere dric onderschei-den velonderschei-den. Mede bepalend voor deze gunstige waardering was ongetwij-feld de algemene tevredenheid en zeer waarschijnlijk de aard van de
velden, met name de aard van de verpleging; ldnderverple~ing en
wijk-verpleging.
XPra~tijkleerperioden
en stages betekenen hetzelfde. Beide benamingen worden in deze tekst gebruikt..10
-Integratie tussen theorie en praktijk.
De integratie tussen theorie en praktijk is in beperkte zin, het op elkaar afsternmen van lesstof en oefenstof. Van belang hierbij zijn, de voorbe-reiding van de leerling op de stageperiod.e, de stage-vonn en de praktijk-begeleiding.
Integreren in meer brede hetekenis houdt het volgence in: het naar elkaar toebrengen van de opvattingen en verwachtingen van de Ieeriing enerzijds
en de realiteit anderzijds. De realiteit, dat zijn de opvatting
7
n die inhet veld m.b.t. het beroep en de verpleging overheersend zijn. nit betreft duidelijk de normatieve component en van het 'wat en hoe' van de verpleging. Tevens houdt dit in dat de leerling tijdens de praktijkleerperiode liefst een zo reeel mogelijke indruk van het werk van de verpleegkundigen kri ;gt. Een ander in de betekenis dat beeld en werkeIijkheid niet te ver uiteert mop,en gaan lopen. Dit is nodig om te grote' teleurstell ingen in de toekomst 7.oveel mogelijk te veerkomen. lnde inleiding hebben
we gezien dat het uitvoerend proces van de verpleging gekenmerkt wordt door een aantal instabiele kenmerken. Dit betekent dat er Maar een zeer kleine vaste kern in de personeeishezetting op een verpleegafdeling is.
"
Het plaatsen van stagiaires kan problemen geven en storend werken in de organisatie van de verpleegafdeling,
Dat bijv. de stagevonn en de voorbereiding van de Ieerlingen op de
stages van invloed kan zijn op aller tevredenheid hleek uit het volgende: De leerlingen waren, in vergelijking met andere aspecten, weinig tevreden met de stagevonn: twee lesdagen en drie praktijkdagen. Van de begeleiders en hoofden was de meerderheid hierover ontevreden. Bij mondelingenavraag werd onder andere ais antwoord gegeven dat men deze1fde leerlingen liever in een aaneengesloten periode in de instelling heeft.
De resultaten van het onderzoek hebben er toe bijgedragen dat er bij
aanvang van het studiejaar sept. '74 inderdaad aaneengesIot~n les- en
praktijkperioden zijn gekomen: respectievelijk perioden van een en vier weken elk. Ook de mening van begeleiders en hoofden dat er veer de aan-vang van de stage meer veldtheorie gegeven moet zijn. heeft hierbij een rol gespeeid.
Ook de leerlingen bleken op dit punt steeds minder tevreden te worden (vergelijking tweede en derde meting).
De voorbereiding kon ,vorden verbeterd door elke periode te laten beginnen met een of meer lesweken. De vorm van de praktijkleerperiode van twee les-dagen en drie praktijkles-dagen leidde er n1. ook toe dat de ene leeroefenperiode in de volgende overliep.
Door de stagevorm te veranderen werd het volgende bereikt:
- de continuiteit in 'lessen en oefenen' werd verbeterd, hetgeen
minder storend was voor de organisatie van de verpleegafdeling en
de begeleiding verge~akkelijkte.
- er kwam rui~te vrij om de leerlingen beter op de stages voor te
be-reid en.
Uit de resultaten valt af te leiden dat de leerlingen met een bege-leider die tevens een verpleegkundige taak had, wat meer zijn betrok-ken bij het werk op de verpleegafdeling. Voor het krijgen van een meer
reeel inzicht in het werk van deverpleegkundige ~oet dit gunstig
worden genoemd. In hoeverre dit problenen opleverde bij het uitvoeren van de opdrachten van de school werd niet duidelijk.
Ret aantal leerlingen dat de begeleider onder zijn hoede heeft en de omvang van andere taken van de begeleider zal daar op van invloed zijn.
Praktijkbegeleiding.
Onder 'integratie tussen theorie en praktijk' is opgemerkt dat bij het afstemmen van lesstof en oefenstof de praktijkbegeleiding een belangrijke functie vervult. Duidelijk zal zijn dat de praktijk-begeleiding bij de integratie in meer brede betekenis, als het na.ar elkaar toebrengen van wederzijdse opvattingen en verwachtingen en het verkrijgen van een reeel inzicht in het werk van de verplegende, een brugfunctie vervult. Van belang bij de praktijkbegeleiding bleken
te zijn: x de positie van de praktijkbegeleider, vanuit welke
instelling (school of instelling van gezondheidszorg) opereert deze, de taken en verantwoordelijkheden van de begeleider. Bij de praktijk-begeleiding konden een aantal hoofdvormen worden onderscheiden.
Een fulltime begeleider vanuit de instelling die vrijgesteld is van andere (verpleegkundige) taken: intensieve begeleiding.
Een werknemer - begeleider die daarnaast een verpleegkundige taak op een van de afdelingen heeft: partiele begeleiding.
De begeleider heeft een verpleegkundige taak en hegeleidt ook de in-service-leerlingen van de instellingen zeIf: simultane begeleiding.
x
Momenteel wordt er aan de M.B.O.-V een onderscheid gemaakt naar praktijkleiding (vanuit de school) en werkleiding (vanuit de 1n-stellingen).
- 12 -De leerlingen war€n tevreden over de praktijkbegeleiding en hun relatie met de begeleiders.
Minder enthousiast waren de begeleiders en vooral een aantal hoofden van verpleegafdelingen over de relatie met de onderwijscoordinator. Dat
is een functionaris van· de instelling die debegeleiders en het afdelings-personeel moet voorbereiden op de praktijkleerperiode. Dit duidde ener-zijds op interne communicatieproblemen en mogelijk ook op een onduide-lijkheid in taken en verantwoordelijkheden. Voorts bleken de afdelings-hoofden ook ontevreden te zijn over de relatie met de praktijk coordina-tot van de school. Dit duidde op een externe communicatie stoornis. Op-gemerkt moet hierbij
worden dat pas in een vrij laat stadiuM, kort voor de stageperioden, deze functionaris kon worden aangetrokken. nit gegeven moet dus meer
begrepen worden in termen van een gebrekkige cOl!JlTlunicatie uitwisselin~
tussen school en instelling. De ontevredenheid op dit punt duidt op het belang van een goede informatie uitwisseling tussen heiden. Aan de opleiding probeert men zoveel mogelijk problemen te voorkomen of tijdig te signaleren door regelmatige contacten en overleg door de praktijkcoordinator van de school met de betrokken personen binnen
de instellingen: onderwijscoordinator, praktijkhe~eleiders en hoofden
van verpleegafdelingen.
Een goede verstandhouding en overleg tussen school en instellingcn kOMt ongetwijfeld de interne conmunicatie hinnen de laatsten ten goede en hevordert de duidelijkheid omtrent taken en verantwoordelijkheden.
Dit is noodzakelijk OM ook op wat langere termijn geen problemen te krijgen bij het kunnen plaatsen van stagiaires.
Een voorwaarde voor een goed functioneren van de stagiaires op de ver-pleegafdeling is,dat de praktijkbegeleiding c.q.-hegeleider geen 'sto-rend' element in de toch al kwetsbare organisatie van de verpleegafde-ling is. De praktijkbegeleider zal goed op de hoogte moeten zijn met
de Mensen (patienten en verplegend personeel~ de werkmethoden, kortom
de algehele gang van zaken op de verpleegafdeling. Vit organisatorisch oogpunt bezien betekent dit, dat de praktijkbegeleider vanuit de
in-stelling opereert.
Vanuit deze positie is het verstandig de praktijkhegeleiders zoveel mogelijk en op een juiste wijze te betrekken bij de voorbereiding van de leerlingen op de stages.
Eerder is gesproken over de brugfunctie van de praktijkbegeleiding c.q. -begeleider. Een dergelijke organisatievorm en aanpak kan i)etekenen
dat het 'praktijkveld' via d~ begeleider kennis neemt van de
De slotconclusie die aan het eind van deze orienterende studie kan worden getrokken was de volgende.
Dat het, gezien de algehele tevredenheid, niet viel te verwachten dat de leerlingen om redenen van teleurstellingen in het beeld dat zij van het beroep hebben, de opleiding zouden afbreken. Zo er aan het eind van de studie tach nog enig onbehagen mocht ontstaan, de leerlingen dan toch eerst de opleiding zouden afmaken. Hetgeen zou betekenen dat het verloop, uit de organisatie en/of het beroep
- 14
-\
Het onderzoek van Kuepers.
Kuepers, student Bedrijfskunde, heeft eveneens in het kader van een . afstudeerproject het onderzoek aan de M.B.O.-V voortgezet. Deze heeft
de laatste studiefase (medio januari 1975 - medio jun 1975) van de
betreffende leerlingen geevalueerd. Dit is de zgn. participatie-periode waarin de Ieerling in een door hem zelf gekozen veld stage loopt. Voor de leerling betekent dit een voorlopige veIdkeuze. Tijdens deze periode of er na moet hij een definitieve veldkeuze maken.
Een opdracht voor het onderzoek was, het begrip beroepsbeeld een meer concrete inhoud te geven.
Een onderwijsdoel is, dat indien de leerling in een vroeg stadium
~ande opleiding zijn beroepskeuze niet herziet, hij vervolgens een gemotiveerde en bewuste veldkeuze zal kunnen maken. Verondersteld wordt dat hij dit doet op basis van het beeld dat hij op een bepaald moment van het beroep en de beroepsuitoefening heeft gekregen. Dit betekent dat verwacht wordt dat de leerling tijdens de opleiding een steeds meer gedifferentieerd beeldvan het beroep krijgt en dat hij mede op basis van de praktijkleerperioden de voor hem relevante verschillen tussen de velden onderkent.
In navolging van de Centrale Raad voor de Volksgezondheid (C.R.V.) wordt aan de M.B.O.-V te Eindhoven een indeling van de velden naar een verpleegtechnische richting en een meer relatione Ie richting gemaakt. De verschillen worden in belangrijke mate bepaald door de omstandigheden (taken en werkwijze) waaronder de verpIeegkundige hulp wordt verleend. Door bovengenoemde raad worden drie velden on-derscheiden.
A. het algemene ziekenhuis.
B. de geestelijke volksgezondheidszorg.
C. de extra-murale gezondheidszorg (E.M.G.Z.).
Onder (B) vallen dan de psychiat~ische centra maar ook de instellingen
van zwakzinnigenzorg en verpleeghuizen. Binnen de E.M.G.Z. komen beide onderscheiden richtingen naar voren. Kenmerkend voor dit veld is de zelfstandigheid waaronder de huip wordt geboden.
Vraagste llingen.
V~~r de evaluatie van de laatste studiefase van de leerlingen Z1Jn de volgende vraagstellingen geformuleerd:
a. welke factoren spelen een rol bij de voorlopige veIdkeuze van de Ieerling, en
b. spelen dezelfde factor en (en/of andere) een rol bij de definitieve veldkeuze?
c. welke voorspellingen kunnen op basis van de resultaten van het onderzoek met betrekking tot het toekomstig funetioneren van de M.B.O.-Vlers in de gezondheidszorg worden gedaan?
Het beroepsbeeld.
Binnen het begrip beroepsbeeld, dat eerder globaal in termen van opvattingen en verwachtingen werd omschreven, konden een aantal aspecten worden onderscheiden.
Taakinhoudelijke aspecten: hieronder vallen taken en daarvoor be-nodigde eigenschappen. De taken kunnen globaal ingedeeld worden in verpleegtechnische, sociaal begeleidende, verzorgende en huishoude-lijke taken.
Instrumentele aspecten: hieronder vallen arbeidsvoorwaarden, aanzien van het beroep, aanstellingsmogelijkheden, maar ookcarrieremogelijk-heden, zoals doorstudeer- of speeialisatiemogelijkookcarrieremogelijk-heden, en het
carriere kunnen maken in de organisatie.
Organisatieaspecten: hieronder vallen onderlinge relaties en commu-nicatie, sfeer, en organisatiekundige aspecten zoals afstemming en planning van het werk.
Eerder is gememoreerd dat de leerlingen or basis van idealistische motieven de opleiding kiezen en dat ze een vrij idealistisch beeld van het beroep hebben. Dat jonge mensen vnl. op basis van
idealis-tische overwegingen een beroep kiezen is bekend. Met name geldt dit voor de beroepen die in de dienstverlenende sector liggen.
Bekend is eehter ook, dat naarmate de adolescent ouder wordt ook meer instrumentele aspeeten bij de keuze van een beroep en een
toekomstig werkterrein een rol gaan spelen.
Op grond hiervan werd verondersteld dat bij de voorlopige veldkeuze en de definitieve veldkeuze ook instrumentele aspecten betreffende het beroep in overweging zullen worden genomen.
Zo werd ook verondersteld dat naarmate het eind van de studie in zieht komt het beroep steeds meer in de organisatorisehe context zal worden geplaatst. Dat wil zeggen dat bij de waardering van het participatieveld en de keuze van het definitieve werkterrein in toe-nemende mate oak organisatieaspecten in besehouwing zullen worden genomen.
\
Beroepsbeeld en veldkeuze.
- 16
-Uit het onderzoek blijkt dat de leerlingen aan het einde van hun .studie nog vrij idealistische opvattingen over het verpleegkundige
beroep hebben. Zij staan met name positie,f tegenover taakinhoude-lijke en organisatie aspecten, die echter in diverse onderzoeken, als negatief worden afgeschilderd.
De leerlingen willen na diplomering verder studeren of zich in een bepaalde richting specialiseren. Dit is een aanwijzing dat ook de leerlingen de M.B.O.-V duidelijk als een basisopleiding zien.
Ze hebben in eerste instantie geen ambities voor hogere (hierarchische) functies. De voorlopige veldkeuze (keuze participatieveld) en de
.definitieve veldkeuze is voor de meeste leerlingen hetzelfde. Waar-schijnlijk hebben ze de participatieperiode meer als inwerkperiode gez~en. Zo heeft meer dat 60% van de leerlingen in de instellingen waar ze geparticipeerd hebben ook gesolliciteerd. Hetgeen overigens
ook duidt op een grote tevredenheid met de instel1ing~
Gezien de verschillen die er tussen de velden zijn, en het gevaar dat de participatie periode te veel als inwerkperiode gaat functio-neren, heeft de staf doen besluiten niet een maar twee participatie-perioden in te stell en. Dit betekent de keuze van een veld met een meer verpleegtechnische richting (A+C) en dan de keuze van een veld met een meer relationele richting (B) of omgekeerd (zie boven). De motivaties om een bepaald veld te kiezen zijn voor de diverse velden verschillend. Zo 'varden voor de keuze van het a1gemene zieken-huis naast aspecten van taakinhoudelijke aard genoemd, zoals 'doorstu-deermogelijkheden' en 'ervaringen opdoen'.
Bij de keuze voor de geestelijke volksgezondheidszorg en de verpleeg-huizen, wordt veelal als motief opgegeven 'het begeleiden van patien-ten'. Ten aanzien van de E,M.v.Z, tenslQtte worden naast motieyen yan taakinhoudelijke aard ook enkele VCin llleer organisatorische aard g(::lloemd. Hieruit blijkt dat naast idealistische motieven, (patient gericht, oak
ten aanzien van de taakinhoudelijke aspecten) weI degelijk instrumen-tele aspecten bij de keuze van (preferentie voor) en waardering van een werkterrein een rol spelen. Nu is dit weI begrijpelijk vanuit de oplei-dingssitllatie van deze Ieerlingen. Indien·er motieven en argumenten van instrumentele aard worden genoemd, dan liggen deze toch op, wat we
zouden kunnen noemen, het verkrijgen van een grotere 'vakdeskundigheidt•
De organisatorische context speeIt, zowel in negatieve als positieve zin, nauwelijk een rol bij de waardering en keuze voor een bepaald veld.
\ Praktijkbegeleiding.
Wat betreft de integratie tussen theorie en praktijk en de praktijk-begeleiding zijn in deze fase van het onderzoek alleen een aantal vragen aan de leerlingen voorgelegd. Daarnaast heeft Kuepers door gesprekken met de staf van de opleiding meer zicht op deze factoren gekregen en heeft hij in de Landelijke Praktijk Coordinatie Commissie
(L.P.C.C.) gefunctioneerd.
De leerlingen zijn over het algemeen erg tevreden over de praktijk-begeleiding vanuit de instel1ingen en de integratiemogelijkheden tussen theorie en praktijk tijdens de participatieperiode.
De be1angrijkste aspect en van de participatieperiode zijn vo1gens de leerlingen 'kennis in prakijk brengen' en 'leren wat van een
verpleegkundige wordt verwacht'. Een 'goede indruk van de organisatie krijgen' wordt het minst of nauwe1ijks belangrijk gevonden. De
meesten·hebben naar hun mening dat werk kunnen doen wat ze ook graag willen doen, nl. het begeleiden van patienten. Verder blijkt ook dat ze graag het werk van de verp1eegkundige, zoals ze dit tijdens de participatieperiode hebben waargenomen, willen doen. Al met a1
staan ze erg positief tegenover het beroep en de mogelijkheden ervan. Dat ze het werk hebben kunnen doen wat ze ook graag willen doen, komt onder andere doordat ze als boventallig niet als werkkracht -aan de afdeling zijn toegevoegd. Een voorwaarde dat ze goede con-' tacten en relaties met patient en konden hebben was daarmee ook aanwezig.
Dat ze zo'n onduidelijk beeld van het beroep en de beroepsuitoefening
hebben, met name ten aanzien van taakinhoudelijke en organ~satie- .
aspecten, is verklaarbaar doordat ook de laatste stage onder
bijzon-dere condities wordt gelopen: bijv. g~€n arbeidscontract, zes-urige
werkdag, naast de onderbreking door lesweken altijd ~en dag per week
op school e.d .. Ook de laatste leerperiode wordt daardoor geken-merkt door een grote vrijblijvendheid, en het voornaamste identifi-catiegebied blijft mede daardoor tot en met het einde van de studie, de opleiding. Het zijn duidelijk leerlingen gebleven,
Samenvattend kan worden gezegd, dat het algemene ziekenhuis bij de leerlingen de grootste belangstelling geniet.
Bij deze keuze en waardering spelen instrumentele aspecten zoals door-studeermogelijkheden en ervaring opdoen een duidelijke rol. Dit
- 18
-organisatie aspecten (met name onderlinge relaties en sfeer) in de algemene ziekenhuizen toch als wat minder gunstig worden beoordeeld. Niet onmogelijk is dat ze het algemene ziekenhuis toch duidelijk als een eerste werkterrein zien.
Doel van de opleiding is, dat de leering tijdens de opleiding
onder andere door de stage ervaringen, een meer gedifferentieerd ~~eld
van het beroep krijgt. nit wil zeggen dat hij in toenemende mat~
ver-schillende aspecten in het beroep en beroepsuitoefening gaat onderschei-den en waarderen. Een en ander wil oak zeggen dat voor heM in toenemende mate verschillende en andere aspecten belangrijk zullen worden.
Zo was verondersteId, dat naast instruMentele aspecten bij de waardering en keuze van een werkterrein ook organisatorische aspecten in toenemende mate een rol gaan speIen, doordat met name tijdens de participatie periode
het beroep steeds meer ~n de organisatorische context geplaatst zal worden.
Instrumentele aspecten bleken inderdaad een rol te spelen bij de veIdkeuze.-Organisatorische aspecten speeiden niet of nauweIijks een rol hij de waar-dering van het participatieveid en de keuze van een definitief werkterrein. Ze zijn tevreden over zaken betreffende taakinhoudelijke en organisatie aspecten, waar uit onderzoek onder verplegend personeel blijkt, dat daar een zekere onvrede over bestaat. Hieruit hlijkt dat ze aan het einde van de opleiding een onduidelijk beeld van het beroep hebhen en weinig zicht op organisatieaspecten rond het beroep hebben.
Ais verklaring is hiervoor gegeven dat ook de Iaatste stage door de condities waaronder deze wordt gelopen, gekenmerkt wordt door een
~rote yrijblijvendheid. Waard90r de opleiding tot aan.het einde van
de studie voor de leerling het voornaamste identif~catiegebied blijft.
Blijft mede in het licht van deze resultaten de vraag open, hoe zal het eerste gediplomeerden 'nieuwe stijl' in de praktijk van de ge-zondheidszorg gaan? Hoe zullen hun ervaringen als werknemer zijn? Enige teleurstellingen mogen we wel verwachten, met name ten aanzien van aspecten die in onderzoeken als redenen van ontevredenheid met de werksituatie worden aangemerkt. Dat zijn dan juistdie aspeeten waar ze, zo blijkt uit het onderzoek, nog zo weinig zieht op hebben gekregen. Veel zal overigens afhangen van hoe ze tegemoet zullen worden getreden. Een inwerkperiode en een juiste begeleiding zullen
voor een goede inpassing in de organisatie nodig z~Jn.
definitieve veldkeuze als beslissingspunten bij de beroepskeuze gezien. De conclusie op basis van de studie van Lips was, dat het ·gezien de algehele tevredenheid niet vie I te verwachten dat de
leerlingen wegens teleurstellingen de opl~iding zouden staken.
Na september 1974 is er slechts een leerling wegens verhuizing met de opleiding opgehouden. Van enig onbehagen met het gekozen beroep is aan het einde van de studie niets te bespeuren,
integen-deel zelfs. De vraag blijft of deze categorie verplegenden dezelfde of andere verlooppatronen zal laten zien alg het huidige verplegend personeel. Dit nu veronderstelt een onderzoek naar het functioneren van de M.B.O.-V'ers in de praktijk van de gezondheidszorg.
20
-Onderzoeksvoorstel
Reeds is aangegeven om welke vraagstellingen het bij het onderzoek aan de M.B.O.-V. gaat, welke invalshoek daarbij is gekozen en welke facto-ren in beschouwing zijn genomen.
Een en ander hebben we ge1llustreerd aan de hand van een samenvatting van het tot nu toe verrichte onderzoek.
Ret onderzoek is in nauwe samenwerking met de staf van de M.B.O.-V. te Eindhoven uitgevoerd. Dit had de volgende voordelen:
- dat het aan de doelstellingen van toegepast onderzoek bleef beant-woorden. Dit hieid in dat in aIle opzichten de voorwaarden aanwezig waren dat het onderzoek bruikbaar was en ook werd gebruikt.
- sneHe terugkoppeling van gegevens. Dit betekende dat mede 01' basis
van het onderzoek verbeteringen betreffende de organisatie van het onderwijs konden worden aangebracht. Zo is bijv. de opzet van de participatieperiode veranderd. Is er niet een maar zijn er twee par-ticipatieperioden ingevoerd. De resultaten hielden de bevestiging van een hypothese van de staf in, dat door de verschillen tussen de velden, de leerlingen op basis van een participatieperiode geen voor aIle partijen (leerlingen en velden) verantwoorde keuze zouden kunnen maken.
v.raagstukken die in het kader van het onderzoek aan de M.B.O.-V. nog bekeken zouden moe ten worden.
I. Follo\v-up study betreffende het functioneren van de 11.B.O • .,..V. 'ers
in de praktijk van de gezondheidszorg.
II. Organisatie en evaluatie van de praktijkbegeleiding.
ad I. Dit betreft de vraag 'hoe zullen de ervaringen van de eerste ge-diplomeerden 'nieuwe stijl' in de praktijk,;an de gezondheidszorg zijn? Niet ondenkbaar is, dat er een aantal problemen worden gesignaleerd, die per veld of specifieke ins tell ins;; .,e.rschille.nd zullen zijn.
Infor-matie daarover stelt de staf in staa~ in het vervolg op deze problemen
te anticiperen en zo mogelijk, in overleg met de instellingen, een aan-tal zaken bij te sturen. Dit betreft de continuering van het onderzoek van Kuepers. Ret zal duidelijkin het verlengde van dit onderzoek liggen.
ad II. Dit betreft een onderzoek naar de positie, functie, taken en verantwoordelijkheden van de praktijkbegeleiding c.q.
praktijkbege-leiders. Dit in relatie ~t (en afweging van) de specifieke
verant-woordelijkheden van de school enerzijds, en de instellingen/afdelingen anderzijds.
Met andere woorden, hoe zou op basis van evaluatie en met behulp van een aantal te formuleren criteria, gelet op de praktische haalbaarheid, de praktijkbegeleiding het best georganiseerd kunnen worden. Lips heeft in zijn orienterende studie aangegeven welke factoren en variabelen bij deze evaluatie van belang kunnen zijn.
Mogelijke functie van het onderzoek te Eindhoven voor alle M.B.a.-V's. Alhoewel het experiment Eindhoven op een aantal punten specifiek is, mag het onderzoek volgens ons informatief worden genoemd voor aIle M.B.a.-V's.
Het kan tot een pilot-study worden ontwikkeld dat, daar Eindhoven koploper is, bruikbaar is voor de andere experimenten.
Indien we echter het onderzoek wat duidelijker de functie van pilot-study willen geven, betekent dit in deze fase van het onderzoek te Eindhoven, dat de voortzetting gericht moet zijn op een bredere toepasbaarheid. Dit impliceert ten eerste een verdieping en nog een verdere uitwerking op een aantal punten van het onderzoek te Eindhoven. Ten tweede dat aan het onderzoek een tweede funetie gegeven moet worden. Deze zal moeten zijn het ontwikkelen van een 'beleidsinstrumentarium' ook ten
behoeve van de andere M.B.a.-V's. Dit houdt in, het aangeven op welke punten geevalueerd moet worden en welke vragen daarbij van belang zijn. Met als doel de evaluatie zoveel mogelijk bij de M.B.a.-V's te leggen.
Verwachte resultaten:
I. het verkrijgen van een totaalbeeld van het functioneren van de
M.B.a.-V's.
2. snelle evaluatie door de M.B.a.-V's waardoor bijsturing mogelijk wordt.
3. antwoord op de vraag of bet verantwoord is over te gaan tot de afbouw van de inservice-opleidingen en bet opzetten van nieuwe M.B.O.-V's.
22
-Literatuur: Onderzoek M. Lips.
De organisatie van het onderwijs en het verloop van leerling-verplegenden.
Binnenkade, C. Honderd jaar opleiden tot Verpleegkundige in
Nederland, 1872-1972.
Bor, ~.
Cassee, E.
Cassee, E.
Corwin, R.
Stafleu (SWO) , Leiden, 1973.
Agogische momenten in de verpleging. Tijdschrift voor Ziekenverpleging, 1972,
blz. 454 e.v.
Enkele sociologische aspecten van opleiden in ziekenhuizen, in universitair leergang 'Zieken-huisorganisatie'.
Verslagen der Symposia, 1968, Groningen, 1969.
Communicatie en therapeutisch gedrag. TVZ, 1972.
The professional employee: A study of conflict in nursing roles.
American Journal of Sociology, 1965, 604 e.v.
en Handbook of ~edical Sociology, New Yersey
U.S.A .. 1972.
Eerste rapport van de Begeleidingscommissie Experimenten op het gebied van opleidingen in de verpleging en verzorging.
Hopman, W.M.
Het Ziekenhuis, 1971, nr. 9.
Opleidingen in de verpleging. Lochem, ) 970.
Interimnota 'Praktijkbegeleiding in de inservice-training' van de
vaste commissie verpleging van de Centrale Raad voor de Volksgezondheid. Rijswijk, 1973.
Kolenburg, K.
Kubber, A. de
Laan, L. v.d.
Lammers. C. en Casse, E.
Welke wijzingen moeten aan het huidige stage systeem aangebracht worden.
Acta Hospitalia, 1973, nr. 4.
Begeleiding van leerling-verpleegkundig in relatie met de patient.
Acta Hospitalia, 1974, nr. 4.
Scholen voor verpleegkundigen:motivatie bevorderend.
TVZ, 1972, pag. 499 e.v.
~ensen in het ziekenhuis. Groningen, 1971.
Leerplan opleiding tot verplegende/verzorgende.
~.B.O.V., Eindhoven, februari 1972.
Leerplan van de ~.B.O.V. te Eindhoven.
Lips, ~.
Lips, Tvf.
~eer, T. v.d.
tAok, A.
Eindhoven, 1974.
De opleiding tot verpleegkundige-A in het Diaconessenhuis te Eindhoven.
Stage rapport Technische Hogeschool Eindhoven, 1973.
Dagopleiding voor verpleegkundigen te Eindhoven. Stage rapport Technische Hogeschool Eindhoven,
1974.
: Opgeleid worden, werken en mens worden. TVZ, 1972, pag. 555 e.v.
Verpleegkunde als professie. TVZ, 1968, pag. 772, e.v.
}foor, R, de en Stouthard, P.
Nordheim, J. von en
Schreurs, H.
Verpleegsters over haar beroep. Instituut voor Arbeidsvraagstukken, Tilburg, 1959.
- 24
-Anders opleiden en verplegen ••••• niet of weI? Tijdstroom, Lochem, 1972.
Nota uitgebracht door de commissie Von Nordheim. April 1970.
Nota beroepenperiode binnen de rvr. B.O. V.
Oberman, M.
Post, C., de Haan, }f. C. en Smal, C.
Schrueren, J. v.d.
M.B.O.V. te Eindhoven, 1972.
De attitudeverandering van de leerling-verpleeg-kundige.
Het Ziekenhuis, 1972, nr. 9.
Opleidingsvernieuwing.
Het Ziekenhuis, 1971, nr. 3.
Ervaringen in verband met de huidige praktijk opleiding.
Acta Hospitalia, 1973, nr. 4.
Tweede rapport Begeleidingscommissie Experimenten op het gebied van de opleiding in de verpleging en de verzorging.
Wiegersma, S. Psychologie van de beroepskeuze.
Literatuur: Onderzoek P. Kuepers.
Onderzoek ~iddelbare Beroepsopleiding Verplegende en
Verzorgende Beroepen (M.B.O.V.). - Evaluatie Participatie periode - Relatie Beroepsbeeld - Veldkeuze.
Binnenkade, C. Honderd jaar opleiden tot Verpleegkundige in
Nederland, 1872 tot 1972.
Boon van Ostade, A.H.
Bor, }'t.
Stafleu (SWO), Leiden, 1973.
De iteratieve clusteranalyse.
Academisch Proefschrift, Nijmegen, 1969.
Agogische momenten in de verpleging.
Tijdschrift voor Ziekenverple~ing (TVZ),
1972, pag. 454 e.v.
Cassee, E., Lammers, C: ~ensen in het ziekenhuis.
Cassee, E.
Corwin, R.
C.R.V.
Dijkstra, L.
Groningen, 1971.
Kommunicatie en therapeutisch gedrag in TVZ 1970, nr. 10, 11, 12.
The professional Employee: A study of conflict
in nursing roles.
In Handbook of medical sociology, New Yersey,
U,S.A., 1972.
De taak van de verpleegkundige.
Rij swijk, 1974.
}'tethoden en technieken in de sociale weten-schappen.
Dictaat nr. 1147. Technische Hogeschool Eindhoven.
Eerste Interim verslag van de Begeleidingscommissie Experimenten. Utrecht, 1974.
26
-Eerste rapport van de begeleidingscommissie Experimenten op het
gebied van opleidingen en de verpleging en de verzorging, april 1971.
Eindrapport van de Structuurcommissie ~No/pSPo.
Ende, v.d.
Greenwood, E.
Den Haag, september 1974.
Beschrijvende statistiek.
Agon Elsevier, Amsterdam, 197],
Attributes of professions. In Vollmer, H. en Pills.
Interim rapport Projectgroep Verpleegopleidingen.
Heeswijk, van A.
Hopman, W.P.
Kuepers, P.
Instituut voor Ziekenhuiswetenschappen, Utrecht, 1975.
Ontwikkelingsonvrijheid bij leerling-verpleeg-kundigen.
De Tijdstroom, Lochem, 1974.
Opleidingen in de Verpleging. Lochem, 1970.
Onderzoek naar oorzaken van verloop bij leerling-verplegenden.
Technische Bogeschool Eindhoven, 1975.
Leerplan van de Y.B.O.V., Eindhoven, juni 1975.
Lion, B.L., en Ivanchevich, J.~.
Yarch e.n Simon
An exploratory investigation of Organisational: Climate and Job Satisfaction in a Hospital.
In Academy Yanagement Journal 17, 1974 (4).
Organisaties.
tAok, A.
tAoor, R,
Stouthard, P.
Verpleegkunde als professie.
In Tijdschrift voor Ziekenverpleging (TVZ) 1968, pag. 771 e.v.
Verpleegst~rs over haar beroep.
Tilburg, ] 959.
Nota uitgebracht door de Commissie Von Nordheim, april 1970.
Nota Praktijkleerperioden binnen de M.B.O.V.
Nuyens, Y.
Olsen en Davis
Pavalko, F.1'f.
Eindhoven, juni 1974.
Sociologie en Gezondheidszorg
Nederlandse Boekhandel, Antwerpen, 1969.
Baccalaureate students images of nursing. Spring 1966, vol. 15, nr. 2.
Sociology of occupation and professions.
Pevock Illinois, U.S.A., 1971.
Praktijkleerperioden binnen de tA.B.O.V. (een bijlage)
Eindhoven, juni 1974.
Simpson, I.H.
Stolte, J.
Thiadens, A.J.H. en
Smulders-Agi1ina, 'tA.J.
Pattrens of socialisation into professions: The case of student nurses.
In Handbook of medical sociology, New Yersey,
U.S.A., 1972.
Enkele gedachten over het professionele karakter van het verpleegkundig beroep.
In TVZ 1971, bIz. ]099, e.v.
De verpleegkundige die ons toekomt. Van Lochem Slaterus, Deventer, 1971.
- 28
-Tweede rapport van de Begeleidingscommissie Experimenten op het gebied van de opleidingen in de verpleging en in de verzorging.
Verwey, J.A.
Wiegersma, S.
Onderzoek opleiding en leersituaties leerling-verplegenden.
Technische Hogeschool Eindhoven, 1974. (discussiestuk). Niet gepubliceerd.
Psychologie van de beroepskeuze. Aula nr. 58, Spectrum, Utrecht, 1961.
- 1
-Sinds een aantal jaren is ondergetekende bezig met een onderzoek naar de opleiding en werksituatie van leerling-verplegenden en de werksituatie van gediplomeerd verplegenden.
De probleemstelling van het onderzoek luidt alsvolgt:
a. zijn er factoren (sociologische d.w.z. achtergronds- en
per-soonsgebonden en/of organisatorische) aan te wijzen, die het verloop onder inservice-Ieerlingen beinvloeden, en
b. zullen deze factoren (en/of andere) misschien ook van invloed zijn als leerlingen en in de toekomst gediplomeerden "nieuwe stijl" (dagopleidingen) hun intrede in de ziekenhuisorganisatie doen?
c. welke factoren (sociologische en/of organisatorische) zijn van invloed op het verloop onder de huidig gediplomeerd verplegende?
Wilden we op het onder punt ~ gestelde een antwoord kunnen geven,
dan vereiste dit mede een onderzoek naar de factoren die tot het verloop onder de huidige gediplomeerden leiden.
De onderverdeling van de probleemstelling in drie globale vraagstel-lingen correspondeert met drie onderstaande door de aard van de pro-bleemstelling nauw met elkaar samenhangende deelonderzoeken.
I Onderzoek betreffende de inservice-opleiding en werksituatie van
leerling-verplegenden. Dit onderzoek is in november 1971 gestart in twee ziekenhuizen te Eindhoven. De onderzoekspopulatie bestaat uit 87 leerlingen (resp. 47 en 40) die in sept. 1971 met de oplei-ding in de desbetreffende ziekenhuizen zijn begonnen.
Een analyse van secundaire gegevens over vijf jaar (1967-1973) m.b.t. achtergronds- en persoonsgegevens van de leerlingen resp. oud-Ieer-lingen van de twee opleidingen maakt een onderdeel van het onderzoek uit"
Doelstellingen am deze analyse uit te voeren waren de volgende: . het beter kunnen beantwoorden van de vraag, of achtergronds- of
persoonsgebonden variabelen een rnogelijke verklaring geven voor het hoge verloop onder deze categorie leerlingen,
• de ondervraagde groepen inservice-Ieerlingen in een wat breder kader te kunnen plaatsen. nit betekent het nagaan of de'·e groepen
2
-de groepen die op een an-der tijdstip met -de opleiding zijn be-gonnen: bijv. wat betreft vooropleiding, verloop-percentage e.d. Indien deze groepen representatief zijn, dan wordt vervolgens van de assumptie uitgegaan, dat de leerlingen vanuit hun positie als leerling een vrij betrouwbaar beeld zullen geven van de opleiding en werksituatie (organisatiefactoren).
II Onderzoek betreffende de experimentele dagopleiding voor verplegen-den en verzorgenverplegen-den, de M.B.O.V., eveneens te Eindhoven. De middel-bare dagopleiding is als eerste in den lande in september 1972
ge-start. Deze opleiding is in november 1972 bij het onrlerzoek betrok-ken. De onderzoekspopulatie bestaat uit 95 leerlingen die in sep-tember 1972 met de opleiding begonnen zijn.
III Onderzoek m.b.t. het verloop onder gediplomeerd verplegenden. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in de regio Eindhoven waar zes zieken-huizen in een bepaald verband samenwerken. Deze samenwerking heeft mede geresulteerd in de oprichting van bovenvermelde dagopleiding. Dit onderzoek bestaat uit twee fasen. Ten eerste de verzameling en analyse van secundaire gegevens over een aantal jaren m.b.t. achter-gronds- of persoons(gebonden) gegevens.
Dit onderzoek wordt uitgevoerd in zes ziekenhuizen en is in april 1974 gestart.
Doeistellingen om allereerst een analyse van secundaire gegevens met betrekking tot het verloop onder gediplomeerd verplegenden uit te voeren, zijn de volgende:
• allereerst nagaan of achtergronds- of persoonsgebonden kenmerken een mogelijke verklaring geven voor het verloop of er mee samen-hangen,
· enig inzicht verkrijgen in: mobiliteitspatronerr, structurele fac-toren (situatie arbeidsmarkt) en trends verioop en verzuim. Dit om de ziekenhuizen onderling en de gediplomeerden met andere vergeIijkbare beroepscategorieen te kunnen vergeIijken. In het algemeen worden verioop en verzuim beide als indicator voor orga-nisatieproblemen gezien. Om deze reden is in deze analyse ook het aspect verzuim betrokken.
· het vinden van twee ziekenhuizen die maximaal verschillen wat be-treft vedoop en verzuim en weI zodanig dat deze verschillen niet verklaard worden door achtergronds- of persoonsgehonden kenmerken.
De bedoeling is om vervolgens in rlie twee organisaties een meer gericht onderzoek te kunnen doen naar aspecten hetreffende de werksituatie. Dit betekent meer zicht trachten te krijgen op or-ganisatie factoren die met de ontevredenheid over het heroep en beroepsuitoefening samenhangen, en dientengevolge met het verloop uit de organisatie. In deze fase, tevens afrondingsfase van het totale onderzoek, zullen naast de gediplomeerden ook de leerlingen
(dat is ~ 60% van het verplegend personeel) en hoofden van verpleeg-afdelingen naar hun meningen omtrent een aantal aspecten worden ge-vraagd.
Uitgangspunten
Bij het onderzoek is, in het leader van de vraagstellingen en op basis van het gekozen theoretische kader, van een aantal uitgangs-punten uitgegaan.
Zo is bij iedere vraagstelling, corresponderend met een in somm~ge
aspecten specifiek deelonderzoek, van de veronderstelling uitge-gaan, dat de factoren die tot het verloop onder een betreffende categorie respondenten leiden, zijn te onderscheiden naar: a. factoren gelegen bij de betreffende categorie responnenten,
achtergronds- of persoonsgebonden factoren en psychologische factoren,
b. factoren gelegen bij de organisatie Copleiding en/of werksitu-atie) en de wijze waarop de in het onderzoek betrokkenen deze percipieren. Dit laatste is tevens weer afhankelijk van het onder a. gestelde.
c. omgevingsfactoren, zoals situatie op de arbeidsmarkt.
De wijze waarop de in het onderzoek betrokkenen de organisatie per-cipieren komt tot uiting in hun begroepsbeeld. Dit kan omschreven worden als het geheel van opvattingen en verwachtingen dat iemand (of een categorie respondenten) van een beroep en de uitaefening van dat beroep in een reele (toekomstige) werksituatie heeft. In de loop van het onderzoek is getracht een meer concrete inhoud aan het beroepsbeeld te geven.
Ret uitgangspunt daarbij is, dat de v~s~e die de respondenten ten aanzien van een aantal aspect en betreffende het verpleegkundige beroep en de bel.t'oepsuitoefening met inbe~rip van organi~~J.tie
he 4 he
-paalde sociale structuur wordt ingenomen.
Zo zal bijv. bij een vergelijking van de inservice-opleidingen en de dagopleiding(en) niet aIleen een verschil in verlooppercentage laten zien, maar zullen de beide categorieen leerlingen ook ver-schillen qua visie op het verpleegkundig beroep en de beroepsuit-oefening.
Opleidingsvraagstukken kunnen bekeken worden vanuit het perspec-tief socialisering.
Socialisering als leerproces wordt gekenmerkt door twee aspecten: - cultuuroverdracht: het overbrengen van waarden, normen en
opvat-tingen en dientengevolge verwachopvat-tingen, en
- de context waarbinnen deze cultuuroverdracht/socialisering nlaats-vindt. Dit zijn de interactiecondities.
Een vluchtige evaluatie laat zien dat ten eerste de cultuuroverdracht voor beide categorieen verschillend is. Te denken valt hier aan het aspect van professionalisering van het verpleegkundig beroep door de institutionalisering van het onderwijs (dagopleiding) dat is de loskoppeling van het leerling en tevens werkkracht zijn.
Ten tweede, dat de context waarbinnen de socialisering plaatsvindt voor beide categorieen leerlingen geheel verschillend is. Ueze met name voor de inservice-leerlingen, in het licht van een passende
social isering, zondertneer problematisch mag worden genoemd.
Ret gekozen theoretische kader geeft mede een interpretatie/ver-klaring van het verschil in verloop tijdens de opleiding en het verschil in beroepsbeeld tussen beide categorieen leerlingen. Interessante vraag in het kader van het onderzoek is, hoe gezien
de specifieke kenmerken van de instellingen van gezondheidszorg, het inpassingsproces van de gediplomeerden'hieuwe stijl" zal ver-lopeno
Samenvattend gaat het bij het onderzoek naar het verloop primair om het achterhalen van factoren die in de werksituatie gelegen zijn.
Op het niveau van de organisatie, een onderzoek naar die kenmerken die van invloed zijn op socialisering, inpassing in het
Aanpak van het onderzoek.
Deze kan in het kort als voigt omschreven worden.
Het via een aantal uitgangspunten, deelonderzoeken en fasering (via reduktie) komen tot de oplossing van de probleemstelling. Met het doel inzicht te verkrijgen in een bepaald probleemgebied.
Het onderzoek wordt uitgevoerd in het kader van het Ziekenhuis Research Project van de Afdeling der Bedrijfskunde, Technische Hogeschool Eindhoven.
Verantwoordelijke hoogleraar voor de Vakgroep Organisatiekunde, prof. dr. H. Feitsma.
JV/MvL
14-01-76
6
-Fasering van het onderzoek met inbegrip van de periode waarover de data zijn verzameld
DERZOEK derzoek I service"opl. / -FASERING analyse van sec. gegevens ;t.;~}t-H+-t4_.-:1:...:::9..:...71-1 975
AARD VAN DE RESULTATEN VOORTGANG EN
RAPPORTERING conclusies
veronderstellingen rapport april
I
----*
t 76 idem I I (Kuepers) ----.rapport april/ mei '76 (Verhagen) --- 1972-1975 derzoek II .6.opleiding \ \ \ \ \ \ \ derzoek III diplomeerdenl
'---'"
1971-1973 beperkte follow-up study 1975-1976~
~ analyse van ~ sec. gegevens;0/~
"-tweede fase " I conclusies---+
veronperstellingen rapport jan.
I I '76 I , I I (evaluatie laatste studie fase) (Kuepers)
...
Xx 11 • ~conc USles (afronding)----t
rapport dec. '76 (evaluatie functioneren gediplomeerden 'nieuwe stijl')..
- I --"
I conclJsies veronderstellingen--trapport+
'76 (Floor) I L. f afrondlngs ase jt6etsing) maartin twee ziekl nhuizen - -... uitvoering
(gediplomeerden, '76/'77
leerlingen en hoofden)
xx Afhankelijk van de voortgang van het onderzoek en beschikbare middelen. analyse data
