Braille_Nederlands_VMBO-GLTL_2012_deel 2 van 2

Bijlage VMBO-GL en TL 2012

Nederlands CSE GL en TL

deel 2 van 2

Tekstboekje tijdvak 1

Symbolenlijst

Inhoud

bladzijde 2

Tekst 1

Naar een artikel van Kees Versluis, Intermediair, 19 november 2009 Fouten maken, toegeven of niet?

alinea 1

1. In de wachtkamer van Het Oog-2. ziekenhuis Rotterdam staan twee 3. beeldschermen. Op beide is een oog 4. te zien. De wachtenden in de wacht-5. kamer kijken aandachtig toe: in de 6. operatiekamer worden de ogen van 7. hun familieleden geopereerd. Met 8. deze live-operaties probeert Het

9. Oogziekenhuis in Rotterdam het aantal 10. medische missers terug te dringen. 11. Niet door streng op te treden tegen 12. artsen die fouten maken, maar juist 13. door over fouten niet langer geheim-14. zinnig te doen. "We stimuleren dat 15. artsen en verpleegkundigen al hun 16. fouten en foutjes melden", vertelt 17. directeur Frans Hiddema. "Sinds we 18. dat doen is het aantal foutenmeldingen 19. enorm gestegen. Wekelijks zitten 20. artsen en verpleegkundigen om de 21. tafel om alle fouten door te nemen en 22. ervan te leren. Dat is een ware

23. cultuuromslag."

alinea 2

24. Zolang je erover praat en er met 25. zijn allen van leert, mag je in het

26. Rotterdamse ziekenhuis fouten maken. 27. Het lijkt te werken. Begin jaren

28. negentig, toen Hiddema en zijn com-29. pagnon Kees Sol directeur werden, 30. stond Het Oogziekenhuis Rotterdam 31. matig aangeschreven. Nu prijkt het

32. bovenaan in landelijke

patiënt-33. tevredenheidslijstjes. Hiddema: "En het 34. aantal links-rechtsverwisselingen bij 35. oogoperaties is van vijf, zes per jaar 36. gedaald tot nul of één, overigens 37. steeds zonder fatale gevolgen."

alinea 3

38. "Fouten maken op de werkvloer is 39. bij de meeste organisaties helaas nog 40. altijd taboe", zegt psychologe Cathy 41. van Dyck, docente aan de Vrije Uni-42. versiteit Amsterdam. "Het principe van 43. zulke bedrijven is, dat fouten moeten 44. worden voorkomen. Maar daardoor 45. wordt er hooguit geleerd van fouten 46. met ernstige gevolgen. Jammer, want 47. vergelijkbare fouten zijn vaak al eerder 48. opgetreden, maar dan zonder grote 49. effecten. En zonder dat ervan geleerd 50. is."

alinea 4

51. "Niets werkt zo nadelig als een 52. foutenmijdende cultuur, een cultuur 53. waarin men fouten hard bestraft", weet 54. Van Dyck, die al zo'n vijftien jaar 55. onderzoek doet naar hoe bedrijven en 56. organisaties met fouten omgaan. 57. "Vlieg je niet de laan uit bij een fout, 58. dan belandt er wel een

waar-59. schuwingsbrief op de mat of krijg je 60. een woedende baas over je heen. Het 61. gevolg: mensen melden hun fouten 62. niet en er wordt dus niets van geleerd. 63. Juist in zulke organisaties gaat het 64. vaak uiteindelijk een keer goed mis." 65. Volgens Van Dyck moet je mensen die 66. hun fouten melden juist belonen in 67. plaats van straffen. Dat zo'n open 68. foutencultuur beter werkt, blijkt volgens 69. haar uit veel onderzoeken.

alinea 5

70. Computerdeskundige Michiel 71. Vrasdonk (32) is iemand die bij een 72. organisatie werkt die tegenwoordig 73. zo'n open foutencultuur heeft. "Een 74. aantal jaren geleden is de cultuur bij 75. ons duidelijk veranderd toen we een 76. nieuwe directeur kregen", zegt hij. 77. "Voor die tijd was het belangrijkste dat 78. medewerkers hun afspraken

79. nakwamen", vertelt Vrasdonk. "Had je 80. een bepaald karwei niet op tijd af, dan 81. was de baas boos. Maar het gevolg 82. was dat medewerkers klussen niet 83. durfden op te pakken, als ze niet zeker 84. wisten dat ze het werk op tijd en

85. zonder problemen konden afronden. 86. Ook aan ingewikkelde opdrachten met

bladzijde 3

87. een groot gevaar op fouten, wilde nie-88. mand meer zijn vingers branden."

alinea 6

89. Vrasdonks nieuwe manager

90. veranderde deze werkwijze: voor hem 91. zijn afspraken richtlijnen. "Mede-92. werkers moeten samen de instelling 93. hebben om een afgesproken karwei op 94. tijd af te hebben, maar als het toch niet 95. gehaald wordt of er gaat iets fout, 96. hoeft dat niet meteen erg te zijn." Ook 97. bij andere organisaties zag Vrasdonk 98. dat het hele team daar gezamenlijk 99. verantwoordelijk was en samen de 100. gevolgen van een gemaakte fout ging 101. rechtzetten. "Dat werkte zo goed!"

alinea 7

102. Met fouten kunnen omgaan en op 103. zo'n manier leren hoe je echte 104. ongelukken kunt voorkomen is één 105. ding. Maar het nut van fouten maken 106. gaat volgens psychologen veel verder. 107. Organisaties zouden (ook in ongevaar-108. lijke situaties) hun medewerkers zelfs 109. moeten stimuleren om gewoon dingen 110. te proberen, met het risico van moge-111. lijke fouten. "Daardoor passen

112. organisaties zich beter aan aan 113. veranderende omstandigheden", zegt 114. hoogleraar Michael Frese, werkzaam 115. in Singapore. "Om die reden zou het 116. onderwijs in de westerse wereld flink 117. moeten veranderen. In plaats van 118. leren hoe iets moet, zouden scholieren 119. en studenten veel meer moeten leren 120. door domme fouten te maken en te 121. ervaren waarom iets wel of niet werkt", 122. vindt hij.

alinea 8

123. De Nederlandse psycholoog Arjan 124. van Dam is het volledig met Frese 125. eens. In zijn pas verschenen boek De 126. kunst van het falen haalt hij veel meer 127. onderzoeken aan die hetzelfde lijken te 128. bewijzen. Daar ligt volgens Van Dam 129. de belangrijkste verklaring waarom 130. veel mensen zo bang zijn om fouten te 131. maken: ze willen prestaties verrichten. 132. "Ze willen anderen laten zien wat ze in 133. hun mars hebben. Fouten maken is 134. daarbij verkeerd. Veel tijd nodig 135. hebben omdat je dingen uitprobeert 136. eveneens: voor de buitenwereld lijkt 137. het dan of je minder slim bent, anders 138. had je niet zoveel tijd nodig. De angst 139. om fouten te maken staat uiteindelijk 140. succes in de weg", concludeert hij in 141. zijn boek. "Als het mensen erom gaat 142. te laten zien wat ze kunnen, zoeken ze 143. in het algemeen geen uitdagingen 144. maar veiligheid. En het belangrijkste: 145. ze willen complimenten scoren, geen 146. kritiek krijgen."

alinea 9

147. Overigens werkt een prestatie-148. gerichte, foutenmijdende houding in 149. sommige gevallen wél, geven de 150. psychologen Van Dam en Van Dyck 151. toe. Bij scholieren en studenten die 152. tentamens moeten halen bijvoorbeeld. 153. Vlak voor en tijdens een tentamen 154. heeft een onderzoekende leerhouding 155. geen voordeel en kun je het best puur 156. op de prestatie gericht zijn. Het zou 157. een verklaring kunnen zijn waarom de 158. slimste jongetjes van de klas, na hun 159. opleiding lang niet altijd de meest 160. succesvolle carrières hebben. Hun 161. aanpak werkte wel op school, maar 162. niet in het dagelijkse werkleven.

bladzijde 4

Tekst 2

Naar een artikel van Marloes Zevenhuizen, Psychologie, februari 2010 De kunst van het opgeven

alinea 1

1. Opgeven, ergens mee stoppen, 2. heeft een slechte naam. Onze doelen 3. bepalen tenslotte wie we zijn en waar 4. we heen gaan, vinden de meeste 5. mensen. Maar de moed hebben om 6. doelen op te geven die buiten je bereik 7. liggen, is net zo belangrijk als het 8. nastreven van de dingen die je graag 9. wilt bereiken, zo zeggen steeds meer 10. wetenschappers.

alinea 2

11. "Mensen die doorgaan, doorzetters, 12. zijn in onze maatschappij de helden", 13. zegt psycholoog Sander Koole, onder-14. zoeker aan de Vrije Universiteit

15. Amsterdam. "Maar net zo belangrijk -16. zo niet belangrijker - is het om toe te 17. geven dat iets niet voor jou is weg-18. gelegd. Daardoor voorkom je dat je 19. energie verspilt aan onmogelijke 20. projecten."

alinea 3

21. Psycholoog Carsten Wrosch stelt 22. zelfs dat koppigheid slecht kan zijn 23. voor je gezondheid. Zo ontdekte hij dat 24. mensen die het lastig vinden om een 25. moeilijk bereikbaar doel op te geven, 26. een hoger niveau van een bepaald 27. eiwit in hun bloed hadden. Een ver-28. hoogde aanwezigheid van dat type 29. eiwit kan wijzen op diabetes, hart-30. kwalen en vroegtijdige ouderdom. Ook

31. ander onderzoek laat zien dat mensen 32. er wel bij varen als ze hun doelen 33. kunnen loslaten.

alinea 4

34. Het slechte nieuws is echter: los-35. laten is ontzettend lastig. "Een doel 36. opgeven dat belangrijk voor je is, 37. betekent een belangrijk deel van jezelf 38. opgeven. Dat doe je niet zomaar", 39. schrijft onderzoeker Charles Carver in 40. een van zijn publicaties. En ook Koole 41. weet uit eigen ervaring dat loslaten 42. 'niet niks' is: "Ik merkte het zelf toen ik 43. vader werd. Ik moest mijn ambities wat 44. betreft mijn carrière bijstellen. Ik dacht: 45. dat kan ik wel, ik neem met minder 46. genoegen, maar het bleek toch een 47. stuk lastiger dan ik vooraf dacht."

alinea 5

48. Volgens Koole kom je in een

49. bepaalde stemming als je je op een 50. doel richt. "Je wordt optimistisch en 51. daardoor een beetje onrealistisch over 52. de kans dat je je doel gaat behalen." 53. Er is nog iets wat opgeven lastig 54. maakt. Hoe meer je in een bepaald 55. doel hebt geïnvesteerd, hoe meer je 56. het gevoel hebt dat je ermee moet 57. doorgaan, ook al zie je het allang niet 58. meer zitten. En ook het feit dat we de 59. neiging hebben om taken die we niet 60. afmaken beter te onthouden dan 61. dingen die we wel voltooien, maakt het 62. stoppen moeilijk.

alinea 6

63. Maar hoe weet je of het tijd is om 64. het bijltje erbij neer te gooien? Te 65. vroeg opgeven is ook niet slim, want 66. dan bereik je niets. Het gaat natuurlijk 67. om de twijfelgevallen. Een vraag die je

68. jezelf volgens Koole in de eerste 69. plaats moet stellen, is of de droom die 70. je najaagt wel bij je past. "Een doel 71. moet niet alleen realistisch zijn, het 72. moet ook iets zijn wat je écht zelf wilt 73. en niet iets wat van buiten is opgelegd. 74. Een voorbeeld is dat van iemand die 75. zijn vervolgstudie vooral laat afhangen 76. van wat zijn ouders willen. Uiteindelijk 77. zal hij er ongelukkig en gestrest van 78. worden en kan hij er beter mee 79. stoppen."

alinea 7

80. Je moet er verder ook moeite voor 81. doen om te accepteren dat je de 82. energie die je al in een bepaald doel 83. gestopt hebt, nooit meer terugkrijgt. 84. Dat is lastig, maar in sommige 85. gevallen echt nodig. Je kunt alleen 86. voorkomen dat er nog meer vergeefse

bladzijde 5

87. energie in het project verdwijnt. Denk 88. niet terug aan eerdere investeringen 89. en maak opnieuw de keuze. Belangrijk 90. is volgens Koole tenslotte dat je een 91. bepaalde rust hebt op het moment dat 92. je beslist of je doorgaat of afhaakt. "Bij 93. mensen die langdurig gestrest zijn, 94. werkt de intuïtie minder goed. Laat je 95. niet meeslepen door het moment, 96. beslis niet als er net iets naars is 97. gebeurd of als het juist heel goed 98. gaat."

alinea 8

99. Volgens Carver kun je op twee

100. manieren te werk gaan om een nieuw 101. doel te vinden. De eerste is om een 102. minder ambitieus doel te kiezen, door 103. dus als het ware een stapje terug te 104. doen. Het voordeel hiervan is, dat je 105. wel bezig blijft met het domein dat 106. belangrijk voor je is, zeggen de 107. onderzoekers. Als je bijvoorbeeld 108. beseft dat je niet de beste atleet van 109. de wereld zult worden, kun je

110. ambiëren om de beste van Nederland 111. te worden.

alinea 9

112. Maar soms is ook dat niet haalbaar 113. en ben je genoodzaakt je droom

114. helemaal te vergeten. Belangrijk is dan 115. volgens hem dat je je ervan bewust 116. wordt wat je eigenlijk wilt. De volgende 117. stap kan zijn: bedenken hoe je die 118. behoefte op een andere concrete 119. manier kunt vervullen. Iemand die 120. beseft dat er meerdere paden bestaan 121. om zijn eindbestemming te bereiken, 122. zal beter voorbereid zijn om op een 123. ander pad over te stappen als dat 124. nodig is.

bladzijde 6

Tekst 3

Naar een advertentie in Trouw, 2 april 2010 U leest nu de krant.

Mensen met Alzheimer vergeten de normaalste dingen.

1 op 5 mensen krijgt het. Dan vergeet u bijvoorbeeld dat u een krant aan het lezen

bent. Maar het wordt nog vervelender als u de weg kwijtraakt. Helemaal

verschrikkelijk is het als u uw eigen kinderen niet meer herkent. Uiteindelijk vergeet u het meest essentiële wat er is. U vergeet te eten en te drinken. Ondanks dat we u heel goed kunnen vertellen wat er gaat gebeuren, hebben we nog steeds geen oplossing. Steun ons in de strijd tegen Alzheimer. Kijk voor meer informatie op alzheimer-nederland.nl

Alzheimer Nederland Giro 2502

bladzijde 7

Tekst 4

Naar een artikel van Freek Schavensanden, NRCNext, 30 oktober 2009 Speurhond gezocht

alinea 1

1. De explosievenhond die snuffelt

2. aan de auto van Obama, de drugshond 3. die op de grens van Mexico 500 kilo 4. drugs onderschept, de camerahond die 5. in Israël via zijn oortje krijgt

toe-6. gefluisterd waar de verdachte zich 7. bevindt. Of het nu gaat om het vinden 8. van geld, wapens, explosieven of 9. drugs, de kans is groot dat een 10. (goede) speurhond, waar ook ter 11. wereld actief, uit Nederland komt.

alinea 2

12. Nederland is de grootste leveran-13. cier van speurhonden ter wereld: 14. politiekorpsen, legers en douane in de 15. hele wereld kopen in ons land hun 16. honden in. Hier worden ze gefokt, 17. opgevoed en maandelijks met tien-18. tallen tegelijk aan het buitenland 19. verkocht, soms voor 6.000 euro per 20. dier. Waarom zijn juist deze honden uit 21. Nederland zo in trek?

alinea 3

22. Piet van den Broek (54), heeft een 23. eigen bedrijf, K9 Dogcenter. Van den 24. Broek is hondentrainer. Hij begint pas 25. met het trainen van een hond, nadat 26. die alle medische onderzoeken bij de 27. dierenarts heeft doorstaan. Hij laat 28. tijdens een training de hond ruiken aan 29. de geur van hasj, buskruit of explo-30. sieven. Die geur stopt hij in een

tennis-31. bal die hij verstopt, waarna hij de hond 32. laat zoeken. "De hond zoekt het bal-33. letje, niet de drugs. Zodra hij het 34. balletje gevonden heeft, gaat hij zitten. 35. Een leergierige drugshond kost mij vier 36. maanden trainen. Het trainen van 37. explosievenhonden duurt langer. Die 38. moeten voorzichtiger zijn. Explosieven-39. honden worden getraind om geen 40. objecten en voorwerpen aan te raken 41. tijdens hun zoekwerk in verband met 42. het gevaar hiervan," aldus Van den 43. Broek.

alinea 4

44. Na de val van de Berlijnse muur in 45. 1989 verminderden geleidelijk aan de 46. tegenstellingen tussen Oost- en West-47. Europa. Door deze politieke verande-48. ringen werd Van den Broeks baan als 49. hoofd van de afdeling speurhonden bij 50. de NAVO steeds minder belangrijk. Hij 51. besloot begin jaren negentig particulier 52. hondentrainer te worden. Al snel kwam 53. de export van zijn bedrijf naar Grieken-54. land, Mexico, Egypte en Amerika op 55. gang. Hij zegt daarover: "Ze wisten in 56. die landen niets van honden en koch-57. ten bij Nederlandse handelaren alle 58. rotzooi op. Als er maar een kop en een 59. staart aan zat, dachten ze. Die naïviteit 60. bij buitenlanders is inmiddels ver-61. dwenen, maar de vraag naar Neder-62. landse honden lijkt juist toegenomen."

alinea 5

63. Hondenhandelaar Gerald Dashorst 64. is directeur van K9 Midden-Nederland. 65. Hij zegt: "Wij hebben wachtlijsten. Veel 66. honden gaan naar het Amerikaanse 67. leger, maar we leveren ook aan Frank-68. rijk, China, Duitsland, Dubai, Egypte 69. en Colombia. Er vertrekken hier zo'n 70. 400 honden per jaar, naar 33 verschil-71. lende landen." Dashorsts bedrijf is één 72. van de vier grote exporteurs in

Neder-73. land. Om aan de vraag te kunnen vol-74. doen, kopen deze ook puppies in bij 75. tussenhandelaren, die ze op hun beurt 76. weer halen uit Oost-Europa. In Neder-77. land zijn voor zijn doel te weinig pup-78. pies verkrijgbaar. Heeft Dashorst zijn 79. honden in enkele weken tijd leren 80. omgaan met hun omgeving, dan gaan 81. ze met dertig tegelijk terug naar het 82. buitenland. Daar krijgen ze dan een 83. volwaardige training tot drugshond.

alinea 6

84. Sinds enkele jaren hebben 85. exporteurs als Van den Broek en 86. Dashorst concurrentie gekregen van

bladzijde 8

87. kleine Nederlandse kennels. Deze 88. hobbyisten weten steeds beter het 89. internet te vinden om zo hun zelf-90. gefokte honden aan de buitenlandse 91. kopers te slijten. Een kwalijke ont-92. wikkeling, die verkoop door hobby-93. isten, vindt Sandra Blonk van S&R 94. Policedogs, een hondentrainer die 95. gespecialiseerd is in het trainen van 96. politiehonden. "Je kunt bij de kwaliteit 97. van deze honden die naar het buiten-98. land gaan, grote vraagtekens zetten."

alinea 7

99. Vanwaar toch al die buitenlandse 100. interesse in Nederlandse honden? Van 101. den Broek: "Nederland kent de hond al 102. eeuwen als huisdier. We zijn honden-103. liefhebbers, in tegenstelling tot

104. inwoners van veel andere landen, waar 105. honden altijd werden weggestopt." Hij 106. vermoedt dat Nederlanders daardoor 107. een beter gevoel voor honden hebben 108. ontwikkeld. "Het zit hem in de toon, 109. denk ik. In de VS hoor ik politie-110. agenten heel droog "good boy" tegen 111. hun hond zeggen. Wij leggen in onze 112. omgang met honden meer emotie in 113. onze stem."

alinea 8

114. Volgens Blonk zijn ook de fok-115. schema's - welke hond kruis je met 116. welke hond - in Nederland beter ont-117. wikkeld. Omdat honden hier al heel 118. vroeg gebruikt werden voor het

119. bewaken van het vee, zijn we volgens 120. haar ook eerder dan in andere landen 121. met honden fokken begonnen. Net 122. zoals Nederland ook met paarden en 123. vleeskoeien eerder ging fokken.

alinea 9

124. Bovendien leveren fokkerijen in het 125. buitenland niet altijd de beste honden. 126. Van den Broek: "China heeft sinds kort 127. eigen, grootschalige fokstations. De 128. honden krijgen door die grootschalig-129. heid te weinig aandacht. Speurhonden 130. moeten hun werk kunnen doen op 131. plaatsen met veel mensen, zoals op 132. een vol terras of in een druk winkel-133. centrum. Daarvoor is een langdurige 134. training nodig. De beste speurhonden 135. komen van hondentrainers die wel 136. moeite en tijd in hun opvoeding 137. hebben gestoken."

alinea 10

138. "Ook in ons eigen land wint de

139. speurhond aan populariteit," zegt Van 140. den Broek, die zijn drugs- en

141. explosievenhonden inzet voor ver-142. schillende binnenlandse klussen. "Het 143. aantal aanvragen van bedrijven neemt 144. nog steeds toe. Zo moeten we tegen-145. woordig de speurhonden ook kluisjes 146. van uitzendwerkers of complete 147. cruiseschepen laten afzoeken op 148. softdrugs."