e
~E
T HEM A
IMF:
wolf
in
schaapskleren?
Er
is
iets opvaUends met de naam
'IMF'.
Vrijwel iedereen kent de afkorting voo
Internationaal Monetair Fonds.
Maar weinig mensen wetenfeitelijk wat de organisat·
doet en nastreeft.
In de media, en dus in de publieke opinie, staat het IMF als zeer i
vloedrijk bekend. Volgens de vocaal sterkste
ant~globalistenis het nog erger: het IMR
is
een
wolf in schaapskleren, een vehikel waarmee rijke landen hun economische age
da aan arme landen opleggen en mondiale financiële belangen veiligsteUen. Het 'IMF
maakt dus
zelden warme
gevoelens los. Dat hoeft ook niet, vindt IMF-econoom Ud
Kock, maar we moeten wel zin en onzin scheiden.
H
et IMF is in 1946 opgericht alsVN-onder-deel. Directe aanleiding waren de econo-mische crises van de jaren dertig en het
door Udo Koek Voor deze geld van overheden en centrale 'concessionele' leningen leent het I banken van ander
lidstaten, giften van lidstaten en dekken de
gesub-desastreuze wisselkoersenbeleid. Geconfronteerd met de malaise en massawerkloosheid devalueerden landen hun munt om export-producten goedkoper te maken. De economische crises vererger-den alleen maar. Het IMF moest toezien op het (wisselkoers-)be-leid om herhalingen van de Grote Crisis te voorkomen.
De wereld is sindsdien fundamenteel veranderd. In 1973 viel het
systeem van vaste wisselkoersen, dat na de oorlog was geïntrodu-ceerd, uit elkaar. De prijs van de meeste valuta wordt nu bepaald op de geld- en kapitaalmarkten. Ook de ineenstorting van het communisme heeft grote invloed gehad. Daarvan ging een grote impuls uit aan mondiale economische integratie. Kapitaalstromen zoals internationale kredieten, aandelentransacties en directe
bui-tenlandse investeringen stegen ongekend, en bleken soms aan grote schommelingen onderhevig. Dit leidde in de jaren negentig tot financiële crises in Mexico, Azië en Rusland. Als reactie
beslo-ten sommige landen opnieuw een vaste wisselkoers te introduce-ren, zodat er een scala kwam aan wisselkoerssystemen.
Ondanks alles bleef de doelstelling van het IMF steeds kortweg het bevorderen van internationale monetaire samenwerking en
stabiliteit om zo economische groei en internationale handel te be-vorderen. De taken zijn complexer, de doelstelling is onverminderd actueel.
IMF als gelll.schieter
Wellicht het grootste misverstand is dat het IMF een soort bank is die geld leent aan Derdewereldlanden en transitie- (Rusland) en opkomende economieën (Azië, Latijns Amerika). Het IMF heeft bij negentig landen leningen uitstaan, maar is allesbehalve een bank. Er zijn diverse redenen om van het IMF te lenen. Een ontwikke-lingsland dat zijn economie wil hervormen om groei te bevorderen kan er terecht voor een gesubsidieerde, langlopende lening in het kader van zogenaamde Poverty Reduction and Growth Facility.
Vdo Koek is EconOllli I bij hetlll1F, afdeling lIlidden-Oosten, in lVa.,hington, O.C. Voor D66 was hij lid van de vaste Commissie Economische Zaken rn Werkgelegenheid van de Amsterdamse gemeenteraad en maakte hij deel ui.t
van de SIVIJ-IVerkgroep Economie. Dit artih·e/ is op persoonlijke titel geschr e-ven ell geeji dlls niet noodzakelijkerwijs standpllllt,en weer vun het [MP.
17
sidieerde rente.
De meeste aandacht gaat echter uit naar 'reguliere' IMF -leningen. Deze kortetermijnkredieten zijn bedoeld voor landen die niet mee
aan hun financiële verplichtingen kunnen voldoen, ofwel lande
met een betalingsbalansprobleem. De betalingsbalans is een sa-menvatting van alle financiële transacties met het buitenland
Een land dat meer betaalt aan het buitenland dan ontvangt hee
een tekOlt op de betalingsbalans. Als het tekort groter wordt kan
een land meer lenen of het kan interen op de voorraad
buiten-landse valuta die de centrale bank heeft.1
Aan beide mogelijkheden komt echter vroeg of laat een eind: he
buitenland wil niet meer lenen omdat het land al grote schulden heeft, of de voorraad buitenlandse valuta raakt op. Zo'n land k dan geld lenen van het IMF om te voorkomen dat het zijn impor ten niet meer kan betalen, de aflossing van zijn schulden moe stoppen of besluit tot schadelijke devaluaties zoals in de jaren
der-tig. Hoewel het IMF momenteel vooral betalingsbalanssteun gee aan ontwikkelingslanden en transitie-economieën, kan iedere lid
staat er terecht voor financiële steun.
Negatieve spiraal
Veel van de kritiek op het IMF komt voort uit de kredietvoorwaar-den, die samenhangen met de oorzaken van de betalingsbalans problemen.
Neem een land met grote begrotingstekorten en schulden,
waar-door de rente omhoogschiet, de waarde van de munt instort en het
land zijn importen niet meer kan betalen. Ondertussen zakt d
economie in elkaar, buitenlandse investeerders lopen weg,
bedrij-ven kunnen geen krediet meer krijgen of hun schulden niet meer betalen en gaan failliet. Door dat alles komt de overheidsbegrotin nog verder in de min. Zo'n land kan het IMF financiële bijstan
vragen.
Om de negatieve spiraal te doorbreken stelt de staf van het
in overleg met functionarissen van het betreffende land een eco nomisch aanpassingsprogramma op. In het voorbeeld voor over heidsbezuinigingen, omdat het begrotingstekort de belangrijks
oorzaak van de problemen lijkt te zijn. In werkelijkheid zijn
I
THEMA
zaken en oplossingen natuurlijk veel ingewikkelder en verstrek-kender.
De kredietvoorwaarden zijn primair gericht op het wegnemen van oorzaken. Bovendien kan het IMF niet onbeperkt geld uitlenen. De middelen voor betalingsbalanssteun zijn afkomstig uit een quotum dat elke lidstaat aan het IMF ter
be-schikking stelt als het lid wordt. De omvang
hebben belang bij meer internationale handel en economisch mondialisering, niet minder.
Het is ook een empirisch feit dat landen die meedoen aan globali
sering succesvoller zijn. Zowel arm als rijk profiteert hiervan. Ui
onderzoek blijkt dat in arme landen de inkomens van de anns 20% gelijke tred houden met de stijging van het inkomen pe
hoofd van de bevolking. Kortom: economi
van de economie bepaalt de hoogte van het quotum, dat wordt betaald in eigen valuta en in sterke valuta (dollar, yen, euro of pond). De voorraad valuta waaruit het IMF kan putten is goeddeels beperkt door de tota-le omvang van de quota. Bovendien mag de steun aan het ene land niet ten koste gaan van steun die een ander land wellicht nodig heeft. Daarom stel het IMF voorwaarden aan zijn leningen en ziet het streng toe op tijdige terugbetaling.
Struisvogelliouding
in debat
globalisering is
oorzaak van
afnemende invloed
politici
sche groei is goed voor de armen. En er zij sterke aanwijzingen dat de mate waari landen zich openstellen voor de rest van d mondiale economie een doorslaggevend succesfactor is2.
De meeste westerse politici, in Nederlan en daarbuiten, weten dat 'globalisering' nie te stoppen is en dat het voor arme lande meer voor- dan nadelen heeft. Toch neme velen een afwachtende en bangige houdin aan in het debat, dat ze liever overlaten het
IMF,
de Wereldbank en international Wie van het IMF leent, leent dus in feite van andere lidstaten.Daarom worden dergelijke beslissingen goedgekeurd door verte-genwoordigers van die lidstaten, de Executive Directors ('bewind-voerders'). De voorwaarden worden dus opgelegd door de geld-schieters. De bovengemiddelde invloed van rijke landen komt hieruit voort: zij zijn de grootste financiers en wie betaalt, bepaalt.
Globalisering
Het IMF speelt dus een cruciale rol in een wereld waarin landen economisch steeds meer verweven zijn, de rol van internationale kapitaalmarkten groter wordt en steeds meer landen meedoen aan een internationale economie. Monetaire en economische sa-menwerking en coördinatie zijn dan essentieel en als het IMF niet zou bestaan, zou het alleen al daarom moeten worden opgericht.
Het IMF gaat bij het beleid dat het voert uit van de bestaande mondiale economische orde. Veel (luidruchtige) critici van het IMF richten zich in mijn ogen niet op dat beleid maar op de bestaande economische orde en het proces van globalisering. Het
IMF
heeft daar, als internationale instelling, geen directe invloed op. Glo-balisering is een autonoom proces en het IMF heeft als taak de monetaire en macro-economische aspecten daarvan zo probleem-loos mogelijk te laten verlopen.Dat neemt niet weg dat 'het bevorderen van economische groei en internationale handel' een van de doelstellingen is. Impliciet zit daarachter de premisse dat internationale handel bijdraagt aan economische groei. Anti-globalisten bestrijden dat en stellen voor om globalisering 'te vervangen' door regionaal georiënteerde eco-nomische ontwikkeling, met buitenlandse handel in regionale handelsblokken.
Zulke voorstellen hebben volgens mij een hoog tekentafelgehalte, en het communistische experiment heeft laten zien wat er gebeurt met economieën die in een studeerkamer ontworpen zijn. Boven-dien is het een nogal 'westers' idee, dat weinig steun vindt in ont-wikkelingslanden en in opkomende economieën. De meeste rege-ringsleiders in die landen realiseren zich dat Westerse investerin-gen in de vorm van geld en ideeën essentieel zijn voor hun econo-mische ontwikkeling. Hetzelfde geldt voor een betere toegang voor hun exportproducten tot westerse markten. Ontwikkelingslanden
18
denktanks. Ik denk dat deze struisvogel houding in het globaliseringsdebat één van de oorzaken is van d afnemende invloed van politici, veel meer dan dat globalisering de handelingsruimte van nationale overheden en politici zou be perken.
Slot
Zoals elke organisatie, heeft ook het IMF behoefte aan kritisch volgers. Door de kritiek van de afgelopen jaren is het
IMF
opene geworden. Het richt zich steeds meer op ngo's en andere maat-schappelijke organisaties. HetIMF
is ook tot de conclusie geko men dat de eisen aan landen die geld lenen moeten veranderen Niet soepeler, wel minder gedetailleerd en met meer eigen verant woordelijkheid. Bovendien is er mede als gevolg van discussie meer aandacht voor de institutionele randvoorwaarden voor aan passingsprogramma's.Het IMF voorstellen als 'wolf in schaapskleren' is een ongeloof waardige karikatuur, die bovendien veronderstelt dat ontwikke lingslanden met open ogen in de IMF-val lopen. Het is ook gee 'ridder op het witte paard', want dat gaat voorbij aan het feit da het IMF een internationale organisatie is waar elk van de 183 lid staten, arm of rijk, een belang bij heeft. Het IMF is een coöperatie ve vereniging ter bevordering van monetaire en macro-economi sche stabiliteit. De ingewikkelde, abstracte en grensoverschrij dende aard van het werk kan tot misverstanden of onjuiste denk beelden leiden. De rol van het
IMF
is echter essentieel, en daaro is een debat met duidelijke stellingnames over globalisering e juiste feiten daarover onmisbaar .•Noten
1. De betalingsbalans omvat onder andere importen en exporte van goederen en diensten, buitenlandse investeringen en daarui ontvangen winst, geleend en uitgeleend kapitaal, en giften aan an dere landen.
2. Paul Masson, 2001, 'Globalization: facts and figures', Policy Discussion Paper. Baanbrekend onderzoek is gedaan doo Wereldbank-economen David Dollar en de Nederlander Aa Kraay: 'Growth is good for the poor', World Bank Policy Researc Paper, no. 2587,2001. IDEE -DECEMBER 2001 - - -
