Taalwerk in Hollands en Afrikaans A op die Transvaalse middelbare skool van 1900 tot 1960

1900 TOT 1960

deur

PIETER GERT WESSEL VENTER, B.A., M. Ed.,

Proefskrif voorgele ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die graad

DOCTOR EDUCATIONS

in die

Fakulteit van Opvoedkunde aan die

POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR C.H.O.

Promotor: Prof. B. C. Schutte.

Hu I ppromotor: Prof. J. Chr. Coetzee.

my In behoerte

ek geniet he-t .om diewerk te

en waard.eringc-t.eenoor aL ersone en iri-s~tansie·svarr wie

a:b.pJ;1r vorm: ont-vanghet

r'

eenc.---of

die be sond(3r rig In-waard. van. d.ank aan' my voormalige promotor,

lei:d.ing wat ek

vand.ie--rekto rsKaIJ _

Weens· sy aanvaard.ing die PotOhefstroomse Universitei t

C~K.O • hy my endiritbystaan nie . Prof . dr. ;. d.r.

A. J. J. Ohr. Ooetzee het verd.er·--leid.ing.

J3~q ~_ Schutte het Teenoor hulle

ekintdge

behulp saam was,_ is: Milr.

- .

sy hoed.anigheid. as Ad.ju:rlli-J)irekteur vanOncler-_

-,·J;Jroff. T.H. Ie Roux~en-S ..P.E. Bcfgho-f'fJ .

P. W.. s.:~:cf3phumar.iD.J O. S:L~: Schu;iJte en D • .I.Malan. die o.qp_Eiatsug-bigewyse--waa:.roJ) ~hu1J"e':_Uit' hulls --epvarlllg

my meeged.eeJ:~het J waardevo . inf'ormasie vE3rs.trek het en

.. -~--- .

weio6rwQ~ JlleningBgelughet, "tuig ek hiermee

ElY

innige

~ -,"

d.w...k •

. E k r r a ' l a a t · am my C18lLk ui"tte s:pTeek···

..

-- --. ---­

.t"eenoordie- Tnallsvaalse OrLa:etw~7sQepartement~ vir'

,die Onderwysburo en verskeie skole) laer sowel as hoer, aan,IDY verleen is.

Aan my eggenote dink ek met ::pietei-b. Haar i.nnige begeer"be om te wee"b da-t die werk afgerond is, was die stukrag ~atd.ie onderneming in sy verloo::p gedra he"b. Vir haar en my twee seuns, Pieter en Nico, was o::poff'erings nooi -b te groot me.

Dat hierdie s-tudie sal bydra tot die bevordering van die onderrig van Afrikaans, is die hartewens van die skrywer.

• • • • • • • • • • • • INHOUD HoofstukI INLBlli)ING B1; 1. DOEL EN PROBLEIEMSTEIJ,TNG: . 1 a.- Doel. . . . . 1 --.~-b. 'J?robleems·telling. :.... "·9 ',,~- . . '

2. MOTIVERING VA..Wi DIE ONDERWW.-iliP ~ '3

a. Bestaande beskou:Lngsoor. die onderwer.:p •. _,' , i) J?rof. F.J. Labusohagne: nGrammatika,

Taalwe:tenskap' en Taalonderwys If. 4

ii) Dr

.a.J.

Labusoagne: nGrammatika­

onderwys en Qrammatika en Onderwys It , 6 ­

iii) J?rof.

:?lr.

S.P.E. Boshoff:: ltMoeder­

taalonderwys II • • 9 ­

iV) Prof. dr. H.Venter: uFunksionele Taalonderrig11 ••

Samevat·ting.. .• ..

b. Wat in die IJrak-tyk gebeur. .

i6

o. Die pral{tiese noodsaaklikheid van hierdie

ondersoek .. . . . , . . . , .. ", 19~

3. DIE METODE VAN ONDERSOEK EN SKEMA VAN DIE WERK:~22

a. Metode:

i) Die leergange. -22~

ii) Die taalboeke

iii) Die eksamenvraestelle

b. Skema

..

".,... .... .. -""

...

. ..

'

23

23

DIE TAALSTRYD EN DIE OPKOMS VAN ~FRIKAANS71900-1920. 26

INMIDmG ».. •• ...- •• ... •• •• •• • 1J • • • • 9. .... ... .26

1. DIE VOEBTAALBEPJ.UJNGS EN DIE mvOERING VAN

AFRIKA..ANS IN DIE TRA..1\fSVl\....ALSE SKOLE •. .. .. 27 a. Die VoertaalbeJ?alings:

i) Die Milnerwet (1903) :.

.

ii) Die Smutswet (1907)

) Die Suid-Af'rikawet (1909) 28

iv) Taalordonnansie Nr. 5 (Bissikordonnan­ sie) (1911) .. .. .. . . . . .. •• .

b. Die invoering van Afrikaans oJ? skool 29

2. WAT 1N VERBAND MET ROLLANJ)S BESTODEER IS ₃₃

a. Die leergang .. ₃₃

b. Die -taalboeke ".

35

i) nHollandsche Spraakkunst voor Zuid­ AfrikaIT (Vyf'de druk I 1884) deur

M. J. Stucki .. .. .. .. .. •. .. .• 37 ii) r~raktiese Hollandse Spraakkunst voor

Zuid-Afrikaanse ScholenlT _{(s.j.) deur}

a •

J. van Bijn .• .. .. .. .• .. .. .. 38 iii) IIHollandse S:praakkunst voor

ZuiCi-Mrikaanse Scholenll _{(DerCie druk, 1917)}

deur O. van Oostrum. .. .. .. .. 39 i v) nNederlandse f3:praakkunst 11 deur

R.K. Kuipers (1887). .. •. •. •. 40

v)

I1Voortgezet Taalonderwijsn (1907)

deur" O.R . den Hertog .. .. .. .. .. 42 vi) 9Korte Nederlandsche 8praakklinst"

vii) nDe Oe:fenk1asse', ·Verzame1ing van S"bij1- en Taa1oJlgavenl1 ₍₁₉₀₆₎

deur I. van Ge1deren .. .. .. .. 44 Viii) trOns Taa10nderwij s, Leercursus voor

Scho1en'1net ui"tgebreid 1eeTIl1anl1

(1914) dew.. M • Hoogeveen .. .. ..

'45

ix) nE1ementary Dlrbch Grammarlt _(1906)'

deur Hubertus E11:fers.. .. .. • • . . 47

x) l1A::f:r'i.kaanse Taa1boekll (1917) deur

D.F. Malherbe.. .. . .. .. . . . ~ .. . 48

xit

ttAfrikaanse Taaloe:feninge 11 _(1920)'

. deur P. I. Hoogenhouten. J •.J . A•.

Schoeman.. .. .. . ~ .. .. .. .. . .

50

. J. 8AMEVATTJ1itG VAN BEVnwINGS EN KRITIESE GEVOLG­

. TBE:KKI:N"GS •• •• •• •. .• .• •. 51

a. .8ameva"bting van bevindings 51

Hoofstuk ••.. III .. .. .. ·.60 .

·l.QBMELE GRAMMATIKA, H1921-19J7· . .. .. ..

60

INLEllJING

...

..

..

...

...,. 60

1. DIE LEERGANGE

.

.

.

..

.

~. .62

a. Die Trap I-leergang ··62 .

b. Die Trap II":'leergang

..

~~ ,.

65

. c. Die Standerd 7-leergang

68

do Die Standerd 8-1eergang

.

2 ~. .

DIBrT.AALBOEKE

₇₄

a. ;Fraktiese Graminatika, Stylkursus en Klan..'l{­ leer van die Mrikaanse TaalIt ·{Vyfde .druk,

·~1926) deur O.M. Booysel1 en M. 'Jansen:: ... .

₇₅

b. nAf'rikaanse Grammatika" (1924) deur ]It.G· Batha'~en .I.F. Burger . .• .. .:. ...! ' ....

c. ttAfrikaanse Spraakkuns·tt _{(1923) deur}

d.

_van

Oostrum en M.S.B. Kritzinger " ..••.." •. i o . 81 uAf'rikaanse Stylleer met Oe:reninge II· (s. j.

t .•..

deur

M.a.

Batha en .I.F. Burger. . . 84 e. ttAf'rikaanse Spraakkuns II (1924) deu!' A. O •.

. BO\1illan en E~O.Pienaar .. .. .. .. ~. 86 .

IlVrae en'Oefeninge by die Af'rikaanse Spraakkuns n (1924) deur A.C. Bouman en

E -. C.. Pienaa.I" .... .... .... . . . • .:.89

en VIIIIl

(1925) deur P.1. Hoogenhout g. it Taal. en Styl Btanderds

19>. • Botha•. 91

h. uNuwe Afrikaanse Grammat,ikatt _{(1931) deur}

,D .. .I. Potgieter . . . . .-' . . . . • . . . ; . . . .· 9 3 i. nPraktiese Afrikaanse Grammatikatl

(1934).=

98

3.

DIE VRAESTELLE :. =.. • tI . . . . _ . . . . . . . . . . . . . . ..::.._~ _ ~ • ~ . . - . - ..

a. 1921 en 22- Eksaminatore N .M.Hoogeb.h9u-o . en T.H;le Roux . ~ . . . ' 0 • • • • • • ' 100

b. 1923 - Eksaminator S.P ~E. 'Boshoff ~ ... 101 ',~.

o. 1924 en 1925 ''::'EICSamJhator J.J. leRoux . 103 '~d,,1926, 1927 en~19~8 - Eksamina-oor M.S.H~

Kritzinger .. . : : . . .. .. ;..." ,.;.~,.' .. 104C - ,.

e:1929 en 1930 -C.EksarniJ:1ator J.J;,H~ 8dhoemari' 106

r.

1931 - Ek:s.aminator J.8. Malherbe en eksami­ na-orise .L. Andrew, en

1932 en 19J3,... Eksaminator J; S.MalheJ'be

1934 - Eksa.m.irlat6r .G. Gilliland.~ ." " 0 ' I l l '

,h. C193 5en 1936, -Eksaminator T .E" Sohlebusoh -' 112

i'" . 1937-Eksamiriator J • .A. lleijl 0 ' 0 . 113

SAMEVA'ITING VAN BErJ.NDINGS EN KRITIESE

GEVOIGTBEKKINGS-..

0·.. . •.. ,

., ~ -, l14· a', 'Samevatting yap. bevindings .. , _l14

i) Die leergange _•

.

.

.

₁₁₄ . ,

... .:0 • •

) Die -oaalboeke

'.

, .,

,.

• . 116

-iii) D;te- yraes-tel1e .. - +- • • .

.

119

Hoofstuk IV _126':, .

VEBBlJIMINGC-VAr~:(DIE TA ATJJilER.

i.E;

GEVOW

YKN NUWERE

. TABLINSIGTE J 1938-1944 .. ,. .. . ; .. 12b . . . 126' --. " ·1. - DIEUERGANGE

... ...

..

.

..

_.-,­ " ' -- .

a. .Di·e - leergang die 8eniorseriITikaat. 126 b. Die leergang vir die Juniorsextifikaat 130

DIE '. T.A:ALBOEKE .

j n HandJ..eidingvir-: 8ekond-ere .Af'rikaans~

.Leer,linge-ft·' 1940 )deUT O.Ii -. v. d. ··MeTwe o. ₁₃₂

b. nOef'eninge en Taalwerk by Nuwe Prak­ tiese - Grammatika, stylk:ursus. Bn Klankleer1_{! '.}

(1942) deur

a.M.

Boo:y-sen en-J:.:o Marais' ... _. c.rtJunior TaaT­ steloE"ZIeningB II .

-(1942) <leur e-z ~

en

p;, J •. Oickers ­ d. ·nNuweTaalboe-k 'vir Stgnd,erds VII

l38 ..

deUT F.V. Lateganen-M~d +~Bdtha .

flDie NuWe Taal- en stylgids vir die Eoer"': skoal (1943) .deur J.J .. Ie Roux en J?'... O.... · .

Schoone es . .... .. .. " .. . .... . .;....co-' 139

.-" -- - ~ , - ­

3.' DiE

vR.A:E8TELLID

EN .

DIE RAEPOP:rE -OaR DIE

.i\~WO_ORIIffi .• •• ~.-. to.. .... • ,,- ... ~. ¥.. ... -•., _{14.J __ _}

-. a-. 1938 en 1939 -.___ Eksarninator J .A. Heijl ₁₄₃ i) Die irlhoud van die vraestelle .:--~ . 143

- . - - - ,

ii) Die rapporte oor die antwoorde.. --.-

c. .

144

b. 1940 en 1941 - EksamlhatorJ .R.:~Malan. 146 i) Die iohoud van die vraestelle. 146 ii) Die-- .rapporte obr -die antwoqrde .. 147

c. 1943 en 1944 - Eksaminator J . Rade~

• •

m.eyer •. .. ." . .. .. .. .. .. i 148

-,_ i) Die inhoudvan die vraeste11e . ,

.-

148 ii) Die rapporte oor die an'~woorde 150

4. SAMEVATTING VAN BEVINDJNGS EN KRIT1ESE

GEVOLGTBEKKINGS . . • ;: -::...~ 4 •

. .

.

.

..

.

.

. .

" .; -

.

151

a. Sam.eva·~ting van bevindings 151

i) Die 1eergange

.. .

.

.

151

ii) Die taa1boeke

.

.

.

.

.,

.

₁₅₂

iii) Die vraeste11e en die rappor"te oor die

an"lJwoorde

.

.

. . .

.

. .

154

Hoofstuk V • • It It . . . It It ... It It It

160

ONTWIKKEIJNG V.AN DIE TAALBEGBIP I

1945-1959 .. ..

160

INLEIDING It.. -. ~ ..

160

It It .

L DIE LEERG.ANGE

.

.

.. ... ,

..

161

a~ Die leergange vir die Eindsertifikaat

.

i6i

b. ]Jie leergang vir Standerd

6

,

.

...

166

c. Die l.eergang vir Standerd

7

167

d. Die leergang vir Standerd

8

.

.

~

168

2. DIE TAALBOE.KE

₁₇₁

a. nKen en Kan" deur .A. S·teyn e.a.

172

b. I,Afrikaanse SJ:)raakkims It deUr

A.a. Bouman en

E.O.

Pienaar .~ ..•...

175

c. IIAfrikaanse Grarnmatika en Taalkunde vir· AfrikaanssJ:)rekende leerlinge, Standerds

VI - XI! deurA.S.V. Barnes • . . . . • .

₁₇₇

d, nBegriJ:)stoetse, Opstelle en BrIewe"

deur J.J? Bingle .. .. ..~. .. .. ..

179

TtBegriJ:)stoetseen Stelwerk in Afrikaans"

deur ArP, Grove en a

.i.M.

Nienaber . .. ..

₁₈₀

f. "Afrikaans as Eerste Taal" deur O.P •

. . --v . d. Merwe e. a. : , . . . • 4' . . .

181

g. nAfronding, TaaJoefeninge vir die finale skooljaar, Afrikaans as EersteTaal"

deur J aco v. d . Mervile . .. .... .. .. .. ...

185

h.· nDie Lewende Taaln deur J? ,.J;, Bossouw

e .. ~~. It It It It _. ' - . ­ .. It.. • It .. .,. It It • • .~." It • ' . . . .

186

. i .. -:,)Ioderne .A..:t:.rikaanse Taalstudie II deu:r

Anna M. Uys en Meyer de Villiers

190

j. nOns Moedertaall1 deur

a.p.

v.d.. Merwe

• • • • • • • • •

3. TIIE VRAESTELLffi EN DIE RAPPORTE OOR DIE

...AN"TWOO:RDE .. :~ 7 . • ' , . • • • • • • • • • • • 0 ' • • 194-:

a. 1945, 1946, 1947 en 1948 Eksaminator

J.P. Bingle" ' ' ' 0 • ' 0 ; ; . c 194

i) Die inhoud van die vraestelle 194 ) Die' rapporte. oor die antwoor.de ". ₁₉₇ b. 1949, 1950 en 1951 -JAksamina'tor J .A. Heijl 200

i) ',Die inhoudvari die vraestelle. '

..

200

ii) rapporte ,oor, ,die antwoorde .. 202

c. 195~ 1953 en 1954 Eksaminator P.R. Laq.gen­

hoven 0 0 • • • • 204

i ) Die inhoud'van die vraestelle. 204 , ii') Die rapporteoordie antwoorde

..

-

...

206 d. 1955,1956, 1957, 1958 en 1959 - Eksamina-tor

G.N.Olaassen ... ' 0 0 • 0 • 0 • • • • • • : . • . 2 0 2 "

i) Die inhoud van die vraes·tielle 207

Ii) Die rapporte oor die antwoorde -:0 • • 209

4. SAMEVATTING VAN BEi.TIN.0JNGS EN KRITIESE

GEVOLGTEEKKINGS . 0

.

:. 215

a . .-, Samevatting van bevindings ..

.

.

₂₁₅

i) Die leergange 215

.

ii) Die taaiboeke

..

.

. ;- o • 217

-iii) Die vraestelle en die :ra]porte oor

die antwoorde

..

• i

.

.

-: 219

Hoofstuk VI 228

TAALWEBKONDERWYS VOLGENS DIE GEDlFEElBENSlEERDE

LEERGANGE, 1960 .. .. .. • . . . . • . • . • • • 228

INLEIDING '.' . « . • • . . . • .. 228

, . ..

232

a. Dieleergangvir Afrikaans, Moedertaall

Standerds VI- en VIII • '.. .. .. .. .. ..

_.-

.

.

232

b. Die leergang \Tir Afrikaans rMoederbaal,

Standerds IX en X: . ." 243 243 iiJ . , begrij)stoets

.

.

.0 .:,.' .. -* .245 '/iaals tudieprogram. ...

..

.

.

24t­ b. . . . J I . • • • •. 2. DIE TAALBOEKE

.

.

a. nons Eie Taal" deu.r H.- v.d. Merwe

Scholtz e. a .... '.. ,' , . . ,. ". .. ,. .•.... .. ~.

LeerII, deur S.P .. E", Boshof'r

..

---". "'"

...

.. .. 258

nBegripstoetsevir Standercrs

9

deur'

]'.0 .F. van Aswegen e_. El...

. .

-.

...

....

.. .. 268

3.

SAM:BrVATTING VAN BEVINDINGS EN KRITIESE

GEVOLGTRliI~GS • . . i • •-.-• •• -. • • '" ..": "'. 270·

a.' Samevattin;g van bevindings. 270

i) Die leerga.n.g'e 270

ii) .Die :taalboeke 27

b. Kritiese gevolgtrekkings 274:

i) .• Die Ie ergange . 274:

Hoof's"buk VII 278

.S.AMElVATrING VAN BEVINDINGS 1 KRITIESE Q]JVOLG:­

TREKKINGS EN AANBEVELINGS. .. .• •.... .. •. ₂₇₈

1. SAMEWATrING V.AN BEVINDINGS 278

a.

A1geme-en.. .. .. .. .. 278

b. Die 1eergange (1920-1960) ₂₇₉

. -_.

c. Die taa1boeke (1920-1960) 284

d. Die vraeste11e en die rapporte oor die .

antwoorde : . • . . . . . . .. .. ₂₉₄ i) Die vraeste11e (1921-1959) . 294: ii) Die rapporte (19 38~1959 ) 301

. KRITIESE GEVOLGTREKKINGS .. .• .• •• •• .. •• 303

·311 . 3 • AANJ3EVELINGS

a. Die 1eergang . 311

b. Probleme vir vemere onCiersoek

.

" 324

1 ~ - P..OEL E1\J PROBLEEMSTELLING

a. DoE31

met hierdieondersoek·is: \ ... •. ···'~l) .

i). om vas te. sbe:J- wat tltaalw~rk Hollands en A-rrikaa:p:slt in die Transvaalsemiddelbare skool'behels het ·:encm,watter wyse die,taalwerk benader is, met ander woorde

die doel, die inhoud en di§ benaderingswyse van die taal­ werk;

11) om vas te ster watter as::pek( te) die probleme in verband meti die taalwerk in die Transvaalse ELD.deksame.u -teu grondslag

ie

,en

ii1) am die bevindings aan die lig· .tebring .en na aanleiding daarvan wenke. in yerbaIld die onderrigvan Afrikaans aan di.e. hand,:: ..tedQe.n.

'b. Probleemstellmg-·

Die- o::teitdat besonder veel in· verhand:- met . .

1)

'~., Sedert die instelling van die Transvaa1se Emaser-tif'i­ kaat in 1920he-bMe:'::fniddelbare-~skool_naas Il·tiaalwerktl

terme gebruik wat

min

of' meeT sinbniem-e betekeniS 'daarmee he"ti, o. a. grammatika, gramma"tiikaonderwys,

taalwerkonderwys; 'baaT en taalstudie. Die. Onderwys­ dep arteme!lt het o:p versk:illemie tye'in die, leergange

eh

eksamenv:r;ae~tte.lle· dr:i.e terme gebruik: . taalwerk, taal. en taalstuaxe. Taalwerk he"b :i.h194.7 be:paalde werk

in die st. "5~leerga:rrg:aangedui;·. taal word nog.-as· "bitel

vII' ~n be:paalde:vraestelvan die'Eindeksamen gebruik, . ... en taal·s·budiewor.d in die GBdif'f'erensieerde Leergang-~·

gebruik.. Van. die· drie was dieeersgenoemd8 die " J!o:pulers·b~· o:p skoo·l--

en

waarskynlik ·ook In skoQ.lske:p:ping ~

_:)n:pf'obJ..e'el1l .. Die'leergangdui weI die inhoud en rigting aan, maar daar is soveel oorvleueling van die taal­

_ai:lJ!e'k~eCl:at .die onderwyser twy:fel -001' hoe hy "be· :werk

moet gaan.· liy is onsekeroor wat alles gedoenmoet_ word en hoe di t- m6et::geskied~ . Daaris t?oeke wat as handleidings gebruik kanword _t maar die probleemwat met hulle· ondervind woro,is dat hulleih hulle vertoli> king van die leergang dikwels~_so .wyd van-mekaar verskil

_.

dat die onderwyser twy:felwa"tter -een korrek is. In sy . rondtasIDing na :wend hy homdikwels tot In be­

. ­

paalde boek, wat hy dan op die voet volg_* OJ) -die wyse word uitvoering aan die bepalinge van die leergang ge­ gee. Die gevolg is dat die onderwyser niesel:fdeUT­ dring tot die stre1L1dngvan, die leergang nie en in die· onderrig raak hytf?ksgebonde: die boek wordna die inhoud en metode gevolg; woor die baek ophou, hou die .. 'conderrig· deurdie onderwyser ookop - hy voel daarmee

tevrede.

Toe NederlanQs-as v~en as medium deur

ltfrikaans vervang is1 ..A:frikaans op diesel:fde wyse as

Nederlands onderrig. AIgaande het egter verandering gekom: die vakinhoud· is uitgebrei en die me"bode van onderrig gewysig'lIC~~;i1t~ wa-~ aanvankliKas (lie··: langrikste_by die taalonderwys beskouis, entrouens

. .

as uitgangspunt by die onderrig van die taal gedien het, is later uit In ander hoek benader; - di t isla-tel' hie as die essensiele beskou nie, en derhalwe nie as

dieuitgangspunt gebruik nie. werklikheidhet ~

ommeswaai in. die -taalonderwys plaas gevind : wat die uitgangspunt was, het die resultaat geword.

In die geskiedenis van ons taalonderwys l~

twee beskouiUgs opgesluit: 1n oue en Tn nuwe.

Volgens die Que is op kennis van die bou vancdie.taal toegespits en volgens die nuwe op beheersing van die taal, mondeling sowel as .skrif"belik. Kennis van die bou v-an die taal word vandag nog as noodsaaklik beskou, maar dit word nie -so s"terkbenadruk as vroeer nie.

Tussen die twee beskouingsj die oue en die Iiuwe, Ie In tydperk van oo.rgang van die een op die ander. Omdat

- . .

die oorgang geleidelik geskied het) kan die veranderings , slegs op grond van vergelyking aangedui

,

-word. Vir die taalonderwyser is kennis van die veranderings noodsaak­ lik:.'~ di t stel hom in staat om die ontwikkeling wat verder in die "taalonderwys mag plaasvind) beter te volg omdat hy die geskiedenis daarvan ken.

2. MOTlVERING VAN DIE ONDERWEIRP

a. Bes'taanq..!? beskouings oor die onderwerp

. Onder die werke wat vir die doel van hierdie studie nagegaan is, is veral tydskrifartikels wat van betekenis is. Dit artikels deur ou"toritei te op die gebied v~n die Taalkunde, naamlik prof. F.J. Labuschagne j

dr. G.J. Labuscagne, prof. dr. S.P.E. Boshoff

en

prof .

. H. Venter. Die bydraes van die taal~diges skakel

so aaneenda·t~dietaalonderwys van 1920 tot 1959 daar­ ·deur uit verskeie hoeke-belig en fundarUentele tekort--<

kominge'daarin blootgele word. Daarom is dit nodig om hier

in

samevat'Gingc.;vandie beskollilngste gee j eers van

elke artikel afsonderlik en dan yah die'vier saam.

dew S.P.E • Bo.:Shoff en IIFLmksionele Taalonderrig II

"deu~'Rertzd~¥~h

'ber.

il"G-1:'ammatika, Taalwetenskagen TaaloJ?-derwys

;;~).

--OQrhierdie -onderwer.p het professor Labuschagrie sy

re

de· gevo er· met die. aanvaarding v@ die p'rbfeqf~9.raat::--_:c

-Thelie NederlaridS-AfrikaaQ§l8 Taalkun.de.· aan die P.U.K. vir Q.R: 0,,,

.

in 1938, -.

Ry, het"d~e oorsprong en geskiede~~L;van

c1ie~gramtnati:ka .~Bn die~Gnderwys daarvan-op· ons nttddelbare:

-skole nagegaan. Sybevlliding was dat die s1coolgrammatlkai boe¥e' illt 'n-VJ'.3,rkee:rde: BieDing van die ta81 spruit) en oIl

m€:lr£iie -

is die grammatikawat aangebied word,

gebflseer.

- " ' "

Volgens LaQuschagne is die verkeerde sielling van die -paal llistories terug te voer tot Griekel.and,

..

' . /' /' . ~ :..--;­

-sewe-ses eeue voor CbrlStuS. . ' - . Die Griekesebelangstel­

. ­

deur taa:l1NetE:~EkaIlli.keOQrWeginge nie· maar w;"s d.ie+-:.::uitvloei'sel vanprBkt:Les-oIl'Vnedlrundige, fI1.o­

logi'~B-es-tetiefJe en filo-so-fidse beweegredes~ Hi'erdie

belangs"tellirJ.g:·was ~ . ~ ."::' -:~- --noQ.:i.g ~ " . ' . .-.- . vir die studieen monde-linge. ~ ~

. . . . ._-­

dit -trereis' het. ])i8 taaistua.:i.e he~ o:p.di.ecbeginsel~.

-- ._- "

van flank6ntwi}{ICel~g ensem:asiolo~ie. b~.TIts nlemaar

hetU±tgega:an van die: le-ttertekens of simbole'waarui-b­ ln woor..!1-bef:3iJ§.B!l.1 en liieroor is .dan.geTllosofeer.

nunt:

. £'.. : '

hoeveeih~icl:',- ctig·verhoucling]

die wanneeT,·

is grondleer van elle

he.of'

logi13s-kategoTlBse, s-bansie,

taalbe­

~ .,'::::>.::-"-:::.--=. . -­

.vQ:rm-o:p~:Latyn ~"_ .~~ • _ • • ·oorgedia. • w Gri,eks bestudeer.

. ,".---;,."

Die' lQgies-¥ateg.oriese taalanalise diEr -struldp.ur -.

·envormrykdom vEirlgeskrewe Grieks , was ..

onder~ahd:erEr-vplkome beliggaam - die Griekse

grarnma-Thrax. -~Hierdie:werk :het gedien as mode"i }TaD. "t,allose gramma:bikas wat daarna,

ui-bbreid:ing--van die Romeinse Ryk

. .

GBdurende die Middele'eue he-t daar nie veran­

-".:..".

dering in die Grieks-Romein~.@_gramma-tika gekomnie. IILatyn waS kerk-baal, . die in-bemasionals verkeers­

..- -­ : '--~ ..

-taal van . ontwikkelde klasse, die medium van .kuns, _.

-~:fr;-..: . - -.."

-OJ.J.,;;L.CblJ :en kultuur, van onderwYi3 in skool, Kloo

Uillve;si

tei:b!I~) ~:

GBduretlde Renaissan:ce het die volkstaal

geleidelik Voorr8JJ:g lYe-gin , maar Latyll... se houvas was>=,.··

Junie 1938, 48.

. Met

diEFTogies-kateggriese grEill:trnatika onder die . vatLLa-b:yn verder versprel.

--- vQ:tgwas dErt die gramma'tikaonderwysc---gro'tendeels 'n doel op sigseIt' gebly het.

Teen die Binde~an die Middeleeue en geduren~e

. . -- , ' .

d1.e-RenaissanoH i s die Griek-s-Bomeinse ka-tegorieestelsel

---. grainm-a'tikao:pdi~ Gr1ek-s-Latynse model gebaseer is.

van

-Nederland _ai'hetdie verspreiding naSuid- Afrika toe plaasge-iind, en bien.is dit -OIL Afrikaans toegepas.

Die betek8lP:svan bierdie artikel ~le vir-die doel.

. . ­

vanons studie daarin· da:t die-oors:prong -

vall

di-etaalwerk wat tot 1937 as ui-tgangs];mnt-by ons ons 'baalonderwys ge­ dien he-b 1 blootgele is en dat aange-~oon is dat--die taal­

werk ui t 'n verkeerde siening van die taal spruit. ) uGrammatikaonderwys - en Gramma·tika en

Ollderwysn l )- .­

In In ar-tikel oor hierdie onderwe:r:p toon Labus­ .cagne aan da:b'llgrammatikaonderwys"ui t twee dele besOtaan; ui-bugrammatikall _{en j~~nderwysll.Kragtens t:radisie hoor:t}

die tweedele to'b twee .;terreine; -die gramma:tika tot die die onCl~rwys tQt,odie O:pvoedktmdige. Ge:£croll aan.die tradisie vandie-iieg~nti;8ride-.eeuse histories verge­

-lYlc§~de Taalkunde I is opiJniversi tei-t. die g@skiedenis v:an ­

die onderwys, en getrou a?ll die-tradisie van 2,000 jaar is op skool die lewende -taal' onderwys.

In die uiiIvoering van sy taak· was die skool1 -ten

. :QJ?~igte van~die , slegs llesorg 001' wat hy o:pvoed­ doen; ~-daarom is

.

,

1) Ve-rgelyk! Tydskrif' vir Voikskunde~ en Volkstaal, Jaargang":CVII, 1 Januarie 1961.

van die lewende -liaal slegs beskryf wa-li vir opvoed­ kundige doeleindes nodig was. Di t is deur die skool~

grammatikaboek.~gedoen. Histories gesien. het ons in

verband met d~..e bestu(lering van taal 'skeiding tussen die skool en uni-.rersi tsi·t aan die een kant en 'tussen die Opvoedkunde en Taalwetenskap aan die ander kant. Uit die skeiding volg dat die skool hom beweeg 1:tet op die terrein van ~ie lewende taal~ "bewees

net ..

Die opvoedkundige doelstellmgs in verband met die lewende taal val ook in twee groepe

u.t

teen:. die een groephEfli oelang by die kind in die klaskarner 1 en

hier vind~ die leiNende j;aal sy weg na. die kind deur die skoolgramma·liikaboek. Die ander groep wil aan. die taal voorskryf hoe dit moetwees·om korrek te wees. Vandie -liwee groepe is die eersgenoemde opvoedkundig korrek en die 1aasgeiloemde 'liaalwetenskaplik verkeerd, maar d:it was omtrent die enigst.e belangstelling wat die taa·l­ . kundige in die lewende taal gehad het. Vir die doel

van onderrig is die Opvoedkunde vir sy vakinhoud van ander 3'e-lienskappe afhanklikl en dit is juis waarin die :TaalwetenskaIJ 'be korrt ·.ski-et. Die gevolg hiervcan is dat .­

die Opvoedkunde self die leerstof'versamel1 daarom

beva"li die .skoolgramma·liikaboek slegs die aspekte wat vir onderrig van die '[jaal noodsaaklik is.

Die moderne Taalwetenskap verenig:81 hom eg'[jerriie met die besko1.liiig om aan die taal voor tee skryf hoe dit moat wees om korrek te wees nie. Omdat

.

die -metodes .wa'liuit die skoolgrarnma'liikaboekaf'gelel .

~kon:' word, ide bevredig het nie) moes nuwes gevind word.

induktiewe metode as onder~eel+ Van die induktiewe metode maak die O:pvbedkUnde ook

-as In vormvan metodi.ek

g~

brtJikl) .

Die induldiewe me:tode Em die aanwending van samehangende tekste by die taalonderrig word in-die skoolleergange -te ver gedryf. Dit- geskied moontlik in .die poging om "te voldoen aan die induktiewe en s"truktu­

rele metodes van taalondersoekby die'moderne Taal­

~wetenskap. Dit geld veral die leergang van die Trans- .

·vaal) waarin opvded.k:tLl1.dig-induktief niks vaIl-die feite van die "Taalwetenskap onderrigwOrd .. nie. Die me"todiek word daarin so sterk beklemtoon dat die -taalfei"teas ccgevolg daarvan begrawe 1NOrd2) .

In 'n opstel oor: . "Waarheen ons Taalkunde?,,3) toon Labuscagnl3 verder aan da-t die probleem van ons moedertaalonderwys primer van taalwetenskaplike aard en sekonder van opvoedkundige aard is. Wa"t gebeur, is da"t die onderwyser dieleergang met behulp van die. skoolgrammatikaboek behandel. Dieboek word weer by

die opstel van die leergang gebruik, omdat dit die wyse

aan­

cl-Lll

",waarvolgens 'n lewende taal bestudeer rnoe"t word_i aandui. .- ploo"t

Die boek Ie egter nie alles)\wat aan die lewende -taal eie is l3±eet ille, me"t die gevolg dat die leergang die taal slegs gecleeltelik bestudeer4 ) . Maar dan vervolg hy in In, latere opstel oor dieselfde onderweI1l dat ons

1) Vergelyk: ..Tydskrif vir Vo:)..kslrunde en Volkstaal, Jg. xviij

19611 6.

2) ttKLass:i..ssism8, O:pvoedkunde en Taalwe-tenskap". : .

In: . Tydskrif vir Let-terkunde j September

1956.

3)

Vergelyk: Helikon, Jg. 4, Nr. 17, 8ep-tember

1954,

81.

"Moeder-Gaa1dnderwys" oorhier<iie~l1~erwe:t:P geskryf'.c c. I. ' - ' ·--'-'''''If'werksaamherd varidie . "-­ . ~ " ­ • -.~ ¥ Lab~~G agne~~~1Com:tot - -"---­ -tikaraamweJ?k >:heri'ormuleer mo

slo"bsom Qat ·nons gramma­ -word" omQat-<iit

sonder 'By gramniatika

tans

hom.i - I I<iie 1ewende sonder~,enige .grond

onder.

ons~vo-ete n3}~.,

. 6riderwYSb1ad4 ) In elke 11ings--wat hy _aan • cRy f'ormuieer o~aerwyser is In word in ve£Eft.aan .

en

vaar<iig .genie'b inindexaandag as v_an.sogeDtaamde ~_aa1ree1s; en die - - - -.~:. ­

-yah induktieWt?_ metodesdaarby -kom reg nie It.

·---,,::~~~Yv~rge1yk: vir Letterkunde,

-:-~ 2 )'."-Verge.1yk!

N.r.

17 1 Se:ptember

-~~l~~t~-ijk!· Ohde~ysbThad,

JuITLe , Julie) en

-Die eerste stelling ga~ uit van die feit;:dat dia_moedertaal In tweeledig(3 funksie het: In funksie ITa die inhoud en In "f\lnksie na.die varm. Bydie

onderrig van die yak moet die taalonderwyser toesien da"t al twee die funksies 'tot hulle reg

..- kom. Maar moedertaalonderrig is nie sl:egs 'bot d:L"e -baalonder­ wyser be];)erk nie: di -b ra"ak die ander onderwysers in

soverrE;) hulle di t as medium by die ·onder.rig vanhullE;)cc

:c: :~:cQJLd~rskeievakke·gebruik. Die k~:mnrS=wa:~ .daar'byge­

bring word, villd die weg deur die woord. Hy 88;" "Wiehom 0];) die onyer.vreembare regte van

. moedertaalonderwys as -yak eri aSfvoBrtaal, wil berGe~) moet die volle 'baal"- en o:pvoed..kuP:d4ge~:konse:t{wensies van

sy eise aanvaar en een van die belangrikst& eise daarvan is datelke onderwYSer(es) tn -baalonderwyser(esy isIll) ..

Verder voer hy aan dat In onderwyserJ watter yak hy ookal

onderrig, wat redeneer dat dit nievir hom nodig is om sy . moedertaal te bestudeer nie omdat hy moedertaal nie

doseer nie, . daardeur In onjuiste siening van die taal o:penbaar. Die 'baalonderwyser) daarenteen, moet hom~

vertroudmaak met die yaktaal van die ander vakke, sodat hy diE?:onderwysers wat~daarbybetrokke lS,

behul];)saam-kan wees.

In sy beredenering- van die "bwee~de stelling,­ naamlik. dat die s,:preektaal-in vergelyking me'b die

s1;:ryftaal afgeskee:p word, wys Bosho:ff oJ) die oorbe::.­ . klemtoning van die'sekondere vorm vap.dietaal tc€?n

kas'be van die :prllaerevOrmdaarvan. J)l-b is vir hom

be teken·dat:.:' 1eefling nie genoegsaam···be doen kry . . -met':qie1ewende werk1i:k;heid van die tq,al-nie. Di t

. -­

.kbrn daaro:p.ne-eTc dathy in sy taalaktiwi.;bei'beb.6bf'­ saaklik -be cl.Qen,krymetdie gesigsbeelcL.::yan die.. taal,_ _ • _ ~~ _ M , _ - . - . - " _

-. _.

en dl'h -demlycSy~d.r8n:g~~.olIl . s:pontane,yrae en.g~s:prek:':::

.

Hiervo 1gen_s iB

-'~ - --.--.-.--: -­

natuurlike, -gesproke woord ke

sy<weetgierigheidt~:-hevredig

2):..

·:be.J.)18i

t

endat di

tY:LI'..,110mhOof'S~gk

is dat . die leer­ ling.taa1aktie:fen .taalbeWus gerriaak moe-b word.

Died.exde .s-t;e1ling~ naaml=!,.k dat:.. die reg .v§r~­

_~. l2taan-.en.vCi<?Xdighanteer van die -inoedertaal rni.rider .. aandag geniet as

die

-Ihemor.iseer:;:van sogenaamde taar­

.'.. ree1s,k01n neer-o:p'_~l :pleidooi vir toes:pi tsingo:p

hbegri:p

"t-ari

alles 'wat in verb and me'b di:e -Baal aan die ::: leerl:Lngegeleer 'word.. Dfe algemene neiging is~b.lIl diec

die spelreels, die .. bete~f:3nis~an idi.o:rner reekse sinonieme en an'~o..nienie, .

• • < - _ .

en die-'-iNoordsoor-be~_waaraan,'volgefl8 hom; .vandag nie

mee~geglO

word

nie

3) .

Hy wys ?-aaro:p(lat met "die

woordsoorte

. :;. _-_::::.-.;c-;:-__ =__:~_ :Yer1;eerdismeJtefisY'~htt:."1le aSblo'be formulas

bU:L~e geJ::eerword. --~Hulle moet aangewend word as hui:prniddels om die. taalverskynseis te verduidelik.

skifoJ:gFammatlkas was ·.·-·._h6o:f~sko:b~tei; ::-maar

IIIn die" dutydse

taal:frikkade:L--; die vanda~ mo·der!:h.. eri . I:':>-'-,-'-.j...'"'

.···.1) Vergelyk:_ OndQ;rwysblad~ Julie:-:-=1959 1 113.:

2} lbld. _

meer aan die ouderwe"tse] .formele grammatika nie ,dog . Elie "tradisie is so s"berk dat dit ons verplig om hier­

die gereg op "te warm en in In ander vorm op te dis, want anders kan daar volgens baie taalillees"ters mos

. 1)

geen "taalonderwys meer wees nie t t .

Vir Boshoff is "taalin El:3:e eers"be instansie kommurlikasiemiddel; daarom moe"b die leerling begryp wat hy hoor en lees. Dit is dus 1n vraag of ~ns

moedertaalonderwys nie op verkeerde fondament of sonder fondament gebouis"nie.

Die vierde artikel behandel die selfwerksaam­ heid van die leerling en die "boepassing vandia' induk­ tiewe metode. Dietwee hou met mekaar verband. Die O:pvoedkunde leer d.a;t die selfwerksaaillheid van die leerling deeglik ingespan moe"b word. In die "taal­ onderwys komdit daarop neer da"t die leerlinge gelei moe"t word om self (tie -baalreels te on"tdek en -be formu­

leer. Di·t is 1n geval van leiding in 111aas van voor­

skrif, en by die taalwerk dit miskien nog nodiger as by die ander skoolvakke. Hy kom -tot die slotsom dat die onbevredigende taalkennis en -beheersing van

.

~ns j onger geslag deels -toe "be skryf aan die fei'b da-t die selfwerksaamheid en die induktiewe me"tode nie -to'b hulle reg kom nie.

iV) u:B\mksionele Taalonderrig"

In In artikelreeks in die OnderWYSb1ad2 ) het

1) Vergelyk: Onderwysblad, Augustus 1959, 147.

2) Vergelyk: Onderwysblad, Desember 1962, Januarie -Augus'bus 1963.

--- - -

----

---

-

--cleur

di8~:p.U:We _Tiansva~l;e·

leBTgang vir :Afrikaans - onder

. - - - ~-.:-=- - - - . ---~~--=-=---- - - ' -­

diB_:SOekil;==:i~$_]·~ai3.s· .ehin_.die~ so~~erdie

de-eJ -

~Ik~:~t.

_~--.---_"":... ---:::.."":"-~--;~

-

bistoIries~fi~~}cicli-sioneeT

:as

,gralmnattk8::':=i}ek~n_cl~

.. - staari

1t

tJ:-

D:tt

-_ .

I~:~d±~ ~deel varrdie-:{~e~iang

wat ·de}frL­

diesk801: oolf lI-baalwerk ,t-genoemls.-Dienuw8_-1eer­ - -~ _. --- -

-~--:::--gahg~-cn@etn

d.ieclee

l~-o~:taais:bUdi:Jt

:=':C:_;

yefi:be_r _yeraliJ:£ael.ik

.~---=~~-- .- - --- - - ' - - : ­

-~at-~-b,~~-onde~ ~di~

••

tei1TI=-;z~rstaan-eil>ste-l Itta~!l~·e=rit.-

in

---..::-..:: - - --- .~.---- - --'--'::::---".-=.:-- -:

~~<iiE? :p1e)(:u.a~rY~ap:<:~ ':V~~~ho~-i s;~:t~;sRk1l1~ke

s

tudi~..::

. -

----~ - - ­

--- --.­

_

:_:~vart:-- cII.8.. deel-

variCfle::

leergang noo~f,ciflik, want): s~

.::_:C:_ -_ :~liYJ .,~o.]~:-p.i-e--verw§.a:rlo singa.aarvgn~-~S'Grand

d.i.:oe -hele· .

­

.

:~<

-'

taal~~~i~ig"i)~.SQ~~~~j;tiilis AB-,lI1Q~i·lJD()f~a!lb

..

--:::.-~-- -.- -­

:~~~-::,::-;-=~ik gerig oJ) di~~cmk.w_~~1t:van taalY0a:r:d.igheid.c~~~Ei@i~m.,'~~o~

...

c:tis····Cfi~.~W408f;· dO~~~t~it~gS·,lJ,mili~·i~~~7~1S·jI"1R~~:~tH;·o

...

--o~-k nie~-~bukri-t:Lek~_,;~;:we-?hi~.

...-c

~~~~~;-=-:;_-=-._~

__

.:~

__

. ­

_ - - --Die·

yernaamf3t~:jiek~~;tkom:i,~gVan_-clie~~~:~.:r:gan.e;~;F-::LJ=t'~-~ -_

,i~··di~~~fSebr2&~ aari~J-rr"6o-gme?Orr(~~'benska:pl~1F--~~-ta-3:1:~-

­

--- - - -_. . :... --~

..

-j~._. c:=:_:~~:~:~:~~~;_die'le~~~~~;-;.~y·te~_br~

,-

te-rJly~·-:"n--be son~ere

...•

C~~-~~{~=-~~~a~~l£~fraI'V~ ~~~:~Pc~r~_._·E.~

___

k l l · . . •_-kee:.:.-.ID___ •__

.-_-_:.-o~.t_:

.•

n:~_~d~_

..

-·-e·-r::-d-~eve·laJlh-deltf·s-_~~gy:~e

..be ··I U l•

·K~~.:-~c;

.. ~~-::~_::~_~=:-(j;~~e~~c.vElll~:ie_taal_.ls

___...

__

_

l e

­

. .

_. - --_. -- -

-~--~weten.;$~aJJJike inh0:UQj~.doel en~Cm&~Qde-,-en om tQ~tsy-reg

... :.:£:§.

Rom

moet elke "o~de:r-dee-~~;oncIerrig ·wGrd .. c;~ Wat d~§l, leergang nuut _,,§2br1ng-·he-S, -ci:s~:aie _():pmerking~.~datd.ie

t~alstudij~::dd.e lee·rling-in _.a.-ap.raking moe-t~ring met

.die gee s.~-,-V8ri die mens~)c~~)l~ w~-s·.. dieleE;}'l~g:-rnoe-t leer ---- - ._--- - .--;.---;~ -~" -­

dat--taa.i-~l:freas-le;ts lOs van die-mensC:b~es·tudeer kan

, ­ - -

--~~';~";~~~2f~t~emanler$ebrUik, .

is·

hy

:di_e~~=rtud::~e van. die~f:

l J -Vergelyk:=~ DnderwYsblSJi,:: De sember 1962, -:286. 2) Ibia.:, 287, . ~J'

...

... . .

.___

taalleer van belang) omda-b di t funksionele waarde hetl) ;

Wat die begrip ufunksioneelt! betref, verskil venter van die siening in die leergang. D i t v i r hom duidelik dat die aanwysfug dat die onderrig funk­

sioneel moet wees, o:p die gebruik13as:pek van die taal dui. In die plek daarvan stel hy In taalleer Mwat) ui tgaaif6van die fLlllksie en funksionering va..n die taal, die wese van d.ie taal en die middele wat deur die taalillaker en die -taalgemeenskap gebruik word, ter wille van wetenska:p+ike insig daarin en kel1..nis daar­

van

moet ondersoek. Vir hierdie funksionele sie~~g

van die taal is die fu!1Jrsie nie die einddoel nie maar die uitgangs:punt II. 2) Hierdie soort taalleer gaan uit

van die woora as die taaleenheid, terwyl die leergang -die sin as uitgangs:punt neerl~.

Samevatting

Behalwe professor Labusohagne is die skrywers di-t eens dat die taalkennis en -beheersing van die

jonger geslag onbevredigend is en dat die oorsaak daarvoor. by die taalonderwys gesoek moe-t word. Fun­

damentele leemtes daarin word ook aa..ngetoon;

Volgens·professor Labusohagne bet ons taal­ o:p.derwys tot, 1937 berus o:p In verkeerde siening van wa-b taa1 is) en o:p daardie siening het, die boeke hulle grammatika gebaseer.

Volgens doktor Labusoagne is die :probleem

1) Verge1yk: Onc1_erwysblad)Pe.bnLa:Eie~;!

1.963,

375. 2) Ibid.) April 1963 I 27.

--

--

-het

skikbaar ges-tel

niB,

-die lndukbieweme-b6de'Van

ond~;rig

gedryf' da-b

--''''7~;~:-d:aar'-taal-wetenslca:plik -onCl_er q.n.dere f'eitem

Transvaalse leergang meer omte onClerrig~e. prQf'essor-Boshof'f' is taalCtle

--kOllilllunikasiemiddel ;- dq,gI'om.. moe tCO:'die

_gespr()lfewo6rd'-peklemjip~6nword:", al

_.

- SlUIt

- -­

'teendiememoriseer van _f'ormules.~

moetbegrip gestel worCi~~ D:Le

-

-- --term1noJ,.ogi8.0 -claar::van 'bot

.van

induk;tIeWEf metrcl?d,9~"';lerClien

7 -::: --:;".:;':'

-­

-meer aanClag; _=-_word

i.n_

vergelyking met cLi_eskryf'taal ­ a:fgeskee:g. mC?-:o~dertaa1:(Jnderrig

- -- vera..u.twoordelikheid van moeClertaalondeiJiYSer Die;

as meClium by· V~~"""y',;"c,""",.,....o van hulle vaJcke gebru.ik:­

-

-Volgensprof'e$sOr Ven-ber bes'taanClaarbe_§3Qrg<1~~

:. .. --~ .--::" .

~~~~~~~~~--- .

..."-v ... u- -oor die verNa_arlosing van die: --taal-s'Gudie\ Hy

:pleit -dat~ meer aandag-aaif- -taal sy

. -." -.

-as wetenskaplike obj.ek -bes'bee worden-=-stelln -ander

l:iEi.J:iC:1~~!ing

van

I!funksioneletaalonderrigJ!~as

:-wa:bvdie fFansvaalse leergang daaronder verstaan. die gang word die taalgebrui~ heeltemal oorbeklemtgon.

van die nuwe leergang word.

gevolg-trekking waartoe <Labuscagne l Bosl1.off

en Venter komi naamlik dat ons grammatika l1.erskrywe moet; word, is eg-ter nie op die tekortkominge van slegs die nuwe Transvaalse van t;oepassing nie.

Bosl1.off he-t in 1959 al tot gevolgtrekking gekom.

~oe het hy kritiek gegrond op die leergang wa-t sedert 194:> gebruik was. leemtes in daardie leergang die 1958-leergang groo-tliks aangevul: En tog is -teen llierdie wat Labuscagne en Ven-ter beswaar maak. Di-t is duidelik dat die

klag-te ~teen -ans moedertaalonderwys I in soverre di-tdie

leergang be ,nie teen die 1958-leergang gerig kahword.nie. Diebeswaar van Boshoff bewys en selfs die bevindingvan Labuschagne dat ons grammatikaonderwys -tot 1937 het ui t In ver­

keerde sielling van wat taal is 1 voer die probleem -terug.

Wa-t gebeur het 1 dat die een ui-t die

ontwikkel het, en met die oog dit noodsaak­ om almal van vooraf na te

b. Wat in die praktyk gebeur

My as -taalonderwyser het geleer da-t taalonderw;TE,lers by ~toetrede toot die onderwysbe­

in mLndere meerdere mate die.selfdE3­ van taalonderrig het as waarmee l1.ulle self

verlaat he-t. geld. veral -taalwerkonder­ wys. Die werkwaarop elke indiwlduele ond.erwyser

ties self ervaar verandsring 'sionele .J...U.·..!...l.J5 n.vJ.JJ..1.J...Cl . aanvaar en soos ·tyd wat C=~--~!~~-Sx_~_t(ie-~rede'bO"t onderWyserdaardie

onderwyspraktyk volg die Dat hy

opleiding behoue bly.­ jong so optre,e 1 is be-"­

gryplik) warrb spits hom veraltoe op

:praktyk gekom, word E!:aa. b_o­ -~'-'.L terug:::-gegryp na--:wa'b prak­

moontlike-vernuwing,of ten opsigte vah dieleergang

of is We±,gedurende dieprofes­

" - , -:;:- -'~---,

.HleB gemaak, maar di t is as

gelaat. 9~-- d.iq~_ wyselle'b die' syouer !tolleoga, d±~-c:Cm'b­ wikke

van:

pr8.ktyk ervaar, daaraan gearbei of J3y hom is di·t hoof'saak:lik In geval skool, terug na d:ie skoal,

van~ie"taalboek 0]) die'"leergang!

d.i,e opst-el van die-J..eergang gebrtdk, "en ward. op /3Y b"eurt we-er deur

In sirkelgang. Hiercli@' p er­ ook onde"rskryf deur. taalond:erwyseTs wie

c

gekonfeTeer is_~~

J3y die s:j.rkelgang

op

beskikkingvan die tel

word dOSeeT, clie groot

die taalonderwys vi toefen:

wat onder:Sig= moat ,word) en die:.: .~,~_","",,_,~ waarmee rekening gehon moet_:word',

Et,ndsBrtifikaat in 1920 die leergang

vir:

Afrikaans dikwels -gewysig, en -wysiginghe'b gepaard gegaan" . me·f sowel ui tbreiding van voorgeskrewe inhoud as veranderihg van me't,ode van aanbieding.

wat' aan die onderwyser toegestaan is. omui'bvoering aan die, bepalingete' gee 1 het egter onverandera. >gebly en

~-­

in

-somn:i1ge gevalle is

di~b selfsingek-ort~):

Gepaardmet die beperlde tyd het .I'n toename in die leerlingta:l plaasgev:L.1J.d. Ruim twin"big j aar gelede was die middelbareskool hoofsaaklik In voor­ bereidende skool "bot universiteit en opvoe&.

dingsprogram" was toe hoofsaaklik" op universitei 'bs'boe­ lating gerig. skqolbevolking was betreklik homogeen.

Vandag~)

het die middelbare skool'n

be~

treklik heterogene bevolking.Die program hou reke~_-' Ding met die opvoedkundige eise van hierdie leerlinge,

en om 1iit'Tber~

mJg-e,?

word hulle in ~ekwa_amheidS­ groepe inged'eel') elke groep met sy eie leergang. Dit beteken dat die 'l:iaalonderwyser vir elke standerd, van

6 tot 8) met leergange te doen , en elk van die -. s"Ganderds 9 en 10 twee. Voor die toe-passing van die GBdifferensieerde Leergang is elke

standerd- eenleergang georuik, waaI'aan die onderwyser sy volle'aandag kon

Jr::t::.:hierdie faktore: die gevestigde b van taalonderrig}lit die skooljare van diejong

1) Met dieinstelling van Boekopvoedi.Ug gedurende die vyf"l:iigerjare moes een periode per week vir §tanderd

6

daarvoor gevind word. Dit is van die periodes vir Afrikaans geneem.

-£,-~taalon~~~WYSqr1

die ui-bbreiding

va:Q.:tlie~;T§ergang

me::t

~ ~

-kom i-s:dit vir hom

" -

~-hom verder-l1o}itg_om

leerg~ange::w.a.§lJ:Ui

t 9-1e-'

G€di:tt~t~n$.ieerde r.eei:garrg--0nt~ ~

~ le_erling. ~

,­

_yarfiJehQJ3ftes~~:yerJ11()en~~) rypheid:lbel~st_elling en ­

-die -verskille-'

-~

sY~€l:pvoedkundige _waarde -fsft"'niEieffeftaal _.,:-: in~~d:le_=-.

~- _ . . .

vaniiie leer.P1an ,_ fE-~:;;BiBute~vak.

__ '--"

'-~---~.:~~.~5"~~_----die:-1;ef~aaf'de- Tande­ as ,sentrale Vak9j)SkoOl- be WOr'd"j' QTIldat reedEf-e,rken is _., da'b:_~wJLre oJ?_voedlng by­

.-~- - -~ , - . -."~ - , . __ c_yak

~ begin~J

. .-1\00 die

~ ~

EWrake -deur

Begi:tiS.81s~ehMetodes van die

B6];}a;CLsclele opvoeding;

oos

01.1torite:L:G~eo:p onderwysgebied het hy aangetoon hoe noc:idsaaklik onderrig van die moedertaal is.

By wat Bingle aange~toon he'G, voegonsCtie be­ vindingvan ervare o:pvoed.kundiges en taalkundiges

)

volgens. In Eflgelse de:partemetJ:Gele komi'Gee in 19 Wat hulle in hulle verslag van Engels vir Engels­ s:prekendes se, kan ne'G sowelvanAfrikaans vir Afrikaanss:prekendes gese word.. Volgens hulle is

deeglike 'Gaalonderrig In saak van die uiters'Ge belang vir 8,1 die Engelse. Dit is so belangrik dat di'G

voorkeur behoor'G te genie't in die· o:pvoedingsprogram. Die beheer oor die moedertaal isdle voorwaarde vir

di'b is die vereiste vir nqu­

". '.--:::--' ~ .~--. - .

!n

diegeval vanca.gterstancl Reke.nkunCle, ·'Geskiedenis. en AatdrykskundB­ . -- - - .

! n lesrling, di t inhaal~ maar nie in die geyal van d.ie-~ .

Bie taal belemmer die. vermoe omvr9'e.i1.k'gedagteste wissel; die ge­

--::,­

dag'Ge'gang word as gevolg daarvan ges'trem. jTerderwys da.aro:p da'G as In leerling nie goeie .Engels leer

~e~hy swa.1{ Engels'leer~ en di't kan lei 'tot die

• • - '. --c-~ ­

v6rming van'verkeerde dinkgewoontes. Verkeerde dink­ gewoon'Ges benadeel die :psigiese ontv;ildceling.

Ui'G wa'Gc.hier-.·genoem I is di'G du.j;delik dat

-die moeder-baal akadE)miese en vormende .¥l.aarde he't, en ­ da't by die onderrig in die moedertaal met : die waardes

- - - -::--- -"-' -:::-::-.;:

deeglik rekeIting gehou moet. word. Die O:pvoe'dkunde

1) The teaching English iii England.. Report of'the De:partmental Oommi tteeaJIPoin:bed by 'llie Preslden'b at'

the Board of Educa'Gibrtto inquire into- tlls· 'position of English in the Educational system of England) 10"

leer dat di t vir die. vorming van die leerlil1g die beste ashy self alc-~ief aan sy '~aalvorming dee neem" Me'b die oog hieropword In leersi-tuasie vir hom geskep. Deur middettan prikkelende probleme word sy belangstelling in die leers'bof gewek) en hy word gelei tot ~ohtde.kk1ng van die antwoorde op die probleme. Diev.itgangsPllllti sy eie ervaring, naamlik die lewende~ taal, waarin en waardeur hy van die bekende na die onbekende beweeg. O:p die wyse word hy gelei to'bbelangstelling en verdie:ping in sy_, taal, !. e:Di,'". in die psigiese werksaamheid van sy gees.

Daarom is dit noodsaaklik dat die leerling In betrou­ bare beeld van die 'baal kry wanneer dit aan hom

onderrig word:. ,

Vir onCLerr1gc1oeleindes word die taal gewoon­ lik in s'belwerk, tterkilllde, taalwerk enmonCielinge W~r}{; ingedeel. Ui'~ <lie ge$kiedenis van ons taalonder-. wys blykdit . dat ommeswaai in ons taalbenadering

plaasgevind he'b: aspekbe wat aanvanklik as die be~ langrikste bY:;die 'taalonderrigbeskou is ,en selfs as uitgangSPllllt by die leers'bof gebruik is, is later uit

In teenoorgestelde hQ'ek beskou en aangebied.

. .

Eers is dieE;Lem op-die taalwerk gele

,5m

wel in so 'n ma:te CLatdi'~ as d:te·'1rernaamste aspek van die

--'~aal . beskou en~'ond:er:tig is. Vandag (1962) word die taal­

bes1::cl1,i­

werk as die resultaat waartoe die 'baals'tudie behoort

A

telei~ beskon.

En die leergang wat vir hierdie beskouing

ons '~aa;londerwys veran'bwoord~lik is, het, wa't die

-

-Die eers'be jaar na die 'tioepassing van die leergang)

d.w.s. 1962, is die eers'be sker:Qkri'tiiek 'tieen die

'\

swak "baalkennis van eexs-teJaarstudente oak gelewer.

J

TIie odrsaak vir~die swak kennis .is.aan tekortkominge

-- - " . . . - - ".

die':"taalwerkdeel· van dieleergang"C'gewyt, Ui.t die aard van die kritiek blyk eli t dact die--'tekortkominge van die leerganggroter is ElS die wa't· uit enige -van

die yroeerB~:Le~erg;-ang.e~::gesprUitj·~he.t. Om die' kritiek

...

_._

.

~dl:Ji?ite;& is dit derhalwe JJ.odig.dlm die inhoud en te.

strekk:LYlg van aldieleergangewat die -taalwerk.:­

-~.onderwys seder-t 1920 gereelhet·) na;te gaan. Di t

word in hierdie ondersoek gedoen.

3. WERT(

a.·'MErtOde ­

_.

Weens die_ . .fl.ard van

. tories.:..kri tiese mErtocle aangewend. Vier bronne 'is in die ond5lrsoek betrek, naamlik dieleergange~j -taalboeke, eksamenvraestelleen rap:poJ;'ye oor die.eksamen­

. - antwoorde.

'i) Die leergange

-.AI die leergange wa'(} die taalonderwys opdie - .A:erikaanse micldelbare skola Transvaal ger8el he'ti J

met inslui"ting vandie-wat,.. "Go·t 1920 vir Nederlands gebruik is~ en ook deur die Afrikaanssprekende leer­_, linge gevolg moss -'word is ondersoek . .-By die: onder­ soek is-tioegespit~· op veral die deel v@Xldie leer-­ gang wat in die skool algeme§n as· utaalwerktl bekend staan. ··Ten opsigtevan 4ie deelis op die (loelstiel­ ling, inhouden benadering daarvarl ingegaan.

ii) Die taalboeke

Die, -taalboeke is nagegaan -ben oIlsig-be v8.9-, diec doelstelling(s) '1lI'atdie skrywer(s) daarvan nagestreef' het l die inhoud wat hulle aangebied het en die wyse

waaroIl hulle die leergang verbolk en die stot' aange­ bied het .

. iii) :'DiEt·eksamenvraestelle

Die .eKsamenvrae is nagegaan ten oIlsigte van hulle inhoud en strekking. Die inhoud -boon aan wa-bter­

aSIlekbe deurdie ~ksamiJla:bgre as die belangriks-te be­ skou is1). 'Om di t a a n d u i : word fn 0Ilsomming van die inhoud van elkErvraestel gegee. Die:·me·tode waarvolg;enEt die vrae gestel is 1 werp lig op hoe die

eksaminatore die stof' benader het.

QIl d ..1e vraestellevolg die

eksamenraIlIlorte~).

Hi=8rm . is _ nagegaan oor watter aSIlekte die onbevre­

.

" digendste 8lYGwo()rde gegee iSi Deur die' oIlmerk1nge van die eks8.rriinat6re oor bepaalde ·tye na te gaa:.nkon vas­ gestel word· watter as];)ekte die mees'be Ilrobleme by die onderrig· .VaE.. die -taal opgelewer he-b. Die oorsaak van die 8Wak antwo6rds· kanweesof' dat die s·tof' vir die

l~erlinge te.·.Jn6eilik~ was' of' dat die skool af'geskeeIl het.

b. Skema

Hoof'stukI is i.nJ.eiding.

. 1) Die leergang skry:f meer stof' voor as waar60r gewoon­

lik vrae gestelkan word, as gevolg van tydbestek. 2}RaIlIlorte van die Eindserbif'ikaat (Taal) van die

~

-aan. Gedurende diejare het Afrikaans In worstelstryd

011 skool.deurgemaakf ee:rs 0mdie erkenning daarvan en later om die vervanging van Nederlalfds daardeur. Tot 1920 hErb Nederlands in baie laerskole en in al die middelbare skole as die moeder-baal van Afrikaans..,; .

sJ?rekende leerling gedien. In driellaragrawe word onderskeidelikdie volgende gegee:

a. Die voertaalbe})al:IDge 'bot 1920 en diemetode waarvolgens Afrikaans oJ? skool ingevoer is;

b. wat die AfrikaanssJ;lrekende leerling in verbanO. me-b Nederlands 011 die middelbare skool geleer het, en c. fn samevatting van die bevindingsren kritiese ge­ volg'brekkings.

Hoofs'buk III) 1921-1937, -toon aan dat die . -taalwerkonderwys

v:an

hi·erdie'tydJ?erk hoofsaaklik for­

me1e gramma-fj.ika was. Die·hoofstllk het drie J?aragrawe 1

onderskeidelik oor! die"leergange I 'taalboeke en

ceks amenvraestelle ..

..

~=:.:~Hoofst1J.k IV;1938~1944) tobli:a8I.l:dat .daar:.ge':::

- - - .

durende .

cUe

sewe· j am?

~errui~ing

ill

die

~taa11eer

. . 111aasgevind heten

d~idi-bgebeur hetc~a,s'gEl~olg

van

'.nuwere taalinsigt.e. Die hoofsitl11che-~ vier :paragrawe.!

-- . - :'- -: - '­

,

e~Js-t;edrie·llaragraWe iain cforeep.s't_ennn:i.ng.ID§t die

. . . . .

·wat in hOD:fstuk III genoeID: is, IDaarvari~b:pvOlgende . te-rwyl die vierde OJ? die elcsamen:r:a:pj;Jorte

grawe 1 onderskeidelik o:p die reedsgenoemde or-onne

gebas'eer, maar onder later datum.

~ Hoof'stuk VI, 1958,. behandel die '!:,a,alwerk­ onderwys volgens die Gedifferensieerde Leergange

(Nuwe Leergange). Inhierdia hoof'stuk is slegs die. leergange en taalboeke ter sakel) . -Hulle word in

'twee a:parte :paragrawe oehandei. Ilie nommering en inlioud van hierdie J!a~1:,igr~}'Ve korreleer nie 1lie't die van hoof'stukke III -tot V nie.

Hoof'stuk VII die samevatting van die be­ vindings, kri-biese gevolg'brekkings e#:prob1eme vir verdere onder~~ek.

1) Die vraestelle en ra];)];)orte wat 0];) hierdie leer­ gange be-trekking het, . vaLbui'be die -byd];)erk van die :proef'skrif'.

Hoof'stuk II

DIE TAALSTRYD EN DIE OPKOMS VAN AFRIKAANS; 1900-1920

INIJj]IDING

Tot 1907 is'~a.ie Af':i-ikaailssprekende leerling nie in of' deur sy moedertaal onderrig

fis-.

Na1907 kon In maksimum van vyf' uur per week maD. onderrig in of' deur Hollands bes"bee word. Di"b was bedoel vir die Mrikaanssprekende leerlinge wat Hollands as hulle moeder-baal moes neem. In 1909 is die -bwee lands "bale 1

,

as

.

Engels en Hollands, gelykwaardig bepaal. Die bepa­

. . 1.\.

ling het moedertaalonderwys Vir die ~Jrikaanssprekende

lesrling in diev90rui"bsig ges"bel, in soverre hy Hollands -as sy moedertaal beskou . .Afrikaans 'is OIl daardie s"badium nog nie erken me) en "ber wille van die erkenning daarvan is gedurende die volgende "bien

j-aar tn worstels-tryd gevoer. Self's tot 1920 het. die .Afrikaanssprekende leerlinge van baie laerskole en

van

aldie hoerskQle:.nog Hollands geleer. of'hulle onderrrgdaardeur ontvang.

In dae s"brydom erketming en invoering van Af'rikaCUls. op skool, moes in die eerste plek volgens die taalbepalinge, soos neergele deur die We"b en die Ordonnansie, opgetree word. In die tweede plek moes die skoolhoof'de wa!b .Afrikaans nie goedgesind was nie J

gedwing word om van hulle sienswyse at' "be sien. Di-b moes, gedoen word deur hulle -be verplig om Afrikaans in die plek-Vah Hollands "be gee • TIie voerbaalbepa­ lings en die prosedure waarvolgens Mrikaans ingeyoer

I

is was soos volg :

1. DIE VOERT.AALBEPALINGS EN DIE INVOERING VAN

AFRIKA.ANS IN DIE TRA.NSVAALSE .SKOLE

a. DieVoertiaalbepalings

Die voertaalbepalings was beliggaam in; die Milnerwe,t (1903), die 8mutswe"ti (:1.907) I die Suid­

.Afrikawet (1909) en Taalordonnansie Nr.

5

(1911); ook bekend as die Bissikordonnansie.

i) .Die Milnertwet (1903): Die we"ti het die moedertaal in die Kolonie gereel. Aan Eoll~ds as

yak kon drie uur pBr week bestee word) met Bybelge"':' skiedenis wa"b ook~d.§ur_~me.dium van Hollands gegee

kOt ­

ward,. ruits nie meer as vyf uur per week vir die twee saam &ebruik word nie. Hollands is nie as moeder"baal erken nie.

) Die Smutswet(1907)~ Die Smutswet vQJg

op die Jlilnerwe"t. Volgens die wet word moederbaal­ onderwys gedeel"belik ap skoal ingevoer~ Die wet be­ paall ) onder andere dat die medium van anderrig in die

laer klasse die-moedertaal salwees, maarna ~tanderd

lIt

Engels.r dat Engels·

~

die" eers"tie drie stande:S:s gelei­

delik ingevoer wDrd;g.at vordering in Engels -:Ln ver­ eiste vir oorplasing sal wees; da'b anderrig in of deur Hollands In keuse i$ wa"t by die oller berus; en

1) Departement van 'Onderwijs Transvaal; Onderwijswe"b,.. ten van 1907) 1908 en 1909, Art. 30-32.

da-b in gevalle waar ouers di-tYerkies i Hollands na

:~anderd III as m~dium gebruik kan word, maar hoog­ stens in.twee VakkH.

DieSillutswet was daarop gemik om die toekoms van Jilnge1s, maar nie die van Hollands nie, te ver­ seker. Elke leerling moes Engels ne~m, maar 'n leerling kon Hollands neemas·sy ouer dit verkies. Blegs die· Afrikaanssprekende ouer mOErs vir sy kind­

. .

kiBS, en na die s-tanderd. III- Jaar isdteC. keuse hom ook ontneem. ])ie. b(:l~ip.selvan moedertaalonderwys .. deur die bepaling~Y§h":k -terpligte :&"lgels na f:ftanderd vernie-big,c:en daarmee ook die ouerkeuse van die

Af'rikaanssprekende leerling. ])ie wet he-t tn vreemde

.:c~taal op die Afrikaans sprekende le~rling ai'gedwing.

(iii) Die SUid-Afrikawet (1909); ktikel137 van die we·t bepaa1 die gelykwaardigheid van die twee

-. 1)

lands tale , Engels en Hollands • As logiese gevo1g van die gelykwaardigheid van die::,bwee tale. was ver­

andering in die 8mutswet noodsaaklik. Dit is teweeg­ gebring deur die Provinsiale Raad van Transvaal onder leiding van Administrateur J. Rissik.

(iv) Taalordonnansie Nr.

5

van 1911 (])ie

• I i

RiSSikordonnansie(1911)2)

])ie (jrdonnansie hetop 1 J.anuarie 1912 in

1) Hersiene Wette van die TInie van SUid-Afri.1.ca, ])eel I, 1910-1912, 'besame me-t TIe Zuid-Af'rika Wet, 1909, .Art.

137, 51.

2) Handboek van de Onderwijswetten van 1907, 1908 en 1909EN])E ORDONNANTIES van 1911, 1914, 1915 en 1916 met de Herziene Regulaties, Bepalingen en Voorschriften, 1917, 43.

werking getree en·die 'baalbeJ)alings van die Sml.its­ we"lJ soos volg vervang:

Die hmLstaal sou die ver:plig'be medium van aanvarigsonderwys oJ) skool wees,; die 'bweede.taal, E.ngels of' Hollands ,. kon as voer-baal ingevoer word as

die ouers di'b verlang, en die vroeere verpligting omtren'bEngels as -voer-baal· sou verval; vat!. 8tahderd

V at' kon d-ie ·tweede voertaa.:I ingevoer word; onderrig in die huistaal sou verpligtend wees

tweede taal sou onderrig word aanal die kinders wa'b nie devr die ouers van sodanige onderwys weggeneem word nie; na l:Jtand~rdV kon die 6uers die voertaal kies, en ingeval Engels en Hollands altwee as voer-tale gekies word, Sou die skoolrade beJ)aal in wa'bter vakke .. Engels en in wat'ber Hollands gebruik word.

As gevolg van die ordonnansie het :n:gr:90t_' deel van die skoolbevolkingc. taalreg"lJe verkrywat hU.lle .voorheen nie gehad.hs:;t nie. Na die standerd IV-jaar

kon die Af'rikaanssJ)rekende leerlingvoortaan in Hol­ lands onderrig word, ewat ook gedoen is .So·-Jfinnig is van die bepaliP...gcgebruik gemaak da't die Direkteur van

I,

Onderwys drie jaar na die to-8J)assing daarvan· oJ)gemerk he·t da'bdie helf'te van die leerlinge van die· Trans­ vaalse skole hulleonderrig deur Engels ontvapgen die helfte deur Hollands l ).

b. Die invoering van Afrikaans op skoorr-4:-·

Die.i.nvoerjJj~r~van Afrikaans oJ) skoolcwas- I

. doelstellmg van die Af'rikaanssprekendes om hul 'Gaal 'Got sy reg 'Ge laat kom. Nienaber sel) dat die taal'::'" stryd van die Afrikaanssprekendes na 1902 drie fases deurloop het. Die eerste was om Afrikaans sy reg­ matige :plek as medium in die o:penbare samelewing te besor:g ; die. twe~de om die enkelinge in organisasies te verenigf terwillevan doelmatiger o:p'Grede in die

belan:g van Afrikaans; en~e'derQe om die. "Gaal toe­ ._.

gang tot die prOvlnsiale-raad, die vglksraad, die

-,' - -.:.-=- - .

skool, die kerk, dieuniversitei'Gj die :pel's en die

hU1.sgesin 'be laat verkry.

Hlerdie taalak'Giwitei te was In stryd 'Geendie

gev~ar van ver(3ngelsing. Nederlancls het op die :pla"b­

teland :prpkties In- vreemde 'baal geword. '- Baie Mrikaans­ sprekendes konhulle nie met vaardigheid en verGroue\ti.n Nederlands oed-ien nie, me"b die gevolg dat hulle hulle

tot Engels gewend:het. .Teen 1914 het baie Af'rikaans­

. ,

s];)rekendes kfrikaans as hulle taa1 aanvaar, hoewel dit nog nie o:p skool onderrig is nie. In die toes'band heti

as gevolg' van die Langerulovenmosie geleidelik ver­ andering gekoill. Eel'S is aan die skole van Kaa:pland} waar Hollands die voertaal was,· Afrikaans

. IV toege~taan.. Da:arnahe'G die skole van

gevolg en 'Goe weer die van Transvaal.

As gevolg van die probleme d.a"t daar nog nie eenvorm.ige s:pel1ing vir Afrikaa.ns-, was nie, en d.at die skole nieoor die nodige Mrikaanse 1eel'boeke beskik

be:pa1ing van die Bissikord.onnansie

Nienaber, G.B. ~ Die Taalstryd na 1902. In: IIDie ­ Wonder van AfrikaansII, 50.

---geldend gebly 'bo'bdat ill die behoef-bes voorsien is. Dit het1917 gebeur. Toe is besluit om Afrikaans

as .leervak in te stel en om Hollands daardeur tecver­

..

yang. In Sirkulere Nr. 2 van 1917 is Afrikaans

as

die plaasvervanger van Hollands gestel en dieselfde jaar het Afrikaans-op die roosters van sommige laer­

--::;;..;:;",.:.­

skole verskyn. Voortaan soudie.Afrikaanssprekende leerling in sy eie taal onderrig kon word. ... Tot op daardie -tydsCbip was die voer-baal van d.ie Afrikaans­ sprekende leerling of EngE?ls of Hollands, Wq;~ -eIke geval vir hom t n vreemde -baal· was.

Die wyse waarvolgens Afrikaans :Lngevoer sou word) is deur die Direkteur van Onderwys bepaall ); Daar sou in ;Sbanderd I me'b Afrikaans begih word., en

jaarliks .sou een hoer s'banderd bygevoeg word. O:p die

-wyse sou in 1922 by-Vorm I uitgekom word.

die praktyk he'b sake anders verloop as ·wat die Direkteur verwag het. Weens die groeps'tels~l::Wq.t deur die plaasskole gevolg is, is die invoer1pg van Afrikaans so verhaas dat ~tanderd IV binne drie jaar

-bereik is, en in bepaalde gevalle nog gouer. Toe die leerlinge van hierdie sko1e die hoerskole bereik, het·

In aanta1 van die hoerskole besluit om Hollands in die standerds deur Afrikaans 'be vervang. In enkele hoerskole is ui'bsondering met -'Vbrms IV en V gemaak.

Nog 'n faktor wat die voorgenomevan die Direkteur in verband met die invoe:riil&= van Mri~

kaans belnv1o.ed he't, was dat sOmmige hoofdeAfrikaans·