Zeegerst (Hordeum marinum Huds.) op Noord-Nederlandse vastelandskwelders

Zeegerst (Hordeum

marinum

Huds.)

op

Noord-Nederlandse

vastelandskwelders

Henk+J.

_Jager

•*_& 1

Eddy+J.

Weeda** * _It

Fryske

Gea,Van

_Harinxmaweg

17,9246 ZN

_Olterterp

**

Alterra, Postbus47,6700 AA

_Wageningen,

e-mail: EJWeeda@hotmail.com

Hordeum marinum Huds.in mainland salt-marshes in the northof the Netherlands

In the Netherlands Hordeum marinum approaches the northwestern fringeofits area.It has stronglydeclined and isnowconsidered anendangered species.Sofar itsecology and sociology hadonlybeeninvestigated inthe SW of thecountry. There itmainlyoccursonsaltysites inside thedikes and is oftenaccompaniedbyParapholis strigosaandPuccinelliadistanssubsp.distans. Inthe N of Friesland and the NW ofGroningen along the Wadden Sea the authors recorded Hordeum marinumina_range of localities insalt-marshes in the Puccinelliamaritima belt in lower parts of the _grassymarsh and in somewhat largernumbers inthe Festuca rubra belt _higheron. However,its main occurrenceisonthesummerembankments which areonlyreached bythe flood

at stormsurges. Halophytes play a minor part in this belt; lower on, Agrostis stoloniferais prominent, higheronLoliumperenne.LocallyHordeum marinum itself may dominateover oneor moresquaremeters. Generally its habitatcanbe characterized asashortturf,mostly grazed by sheep(whichavoid Hordeum because of itsbristles),on aflatorsomewhatsloping,evensurface,

with dicotsusually keepinginthebackground.Outside the_grazedareaitmay appear in disturbed sites. In its_patternofoccurrenceHordeum marinumdoes notshowaclear correlation withother annuals,thoughit is_fairly often_accompaniedby Polygonumaviculare and_Spergulariasalina.

Inleiding

Zeegerst

(Hordeum marinum)is een

eenjarige,

laag blijvende,

zeegroene, in

pol-letjes groeiende

grassoort.Desoortis

_gebonden

aanbrakke totzilte

_gebieden,

enis

in Nederland sterk

_{achteruitgegaan.}

De

_verzoeting

van

standplaatsen

door

afslui-ting

van zeearmen waseen van de oorzaken van deze

achteruitgang.

Eerder is in Gorteria aleens eenartikeloverde

ecologie

vandezesoort

verschenen.'

De

bevin-dingen

in dat artikelwaren uitsluitend

gebaseerd

op

waarnemingen

in

Zuidwest-Nederland, waar

zij

in hoofdzaak

binnendijks

voorkomt. Over de leefwereldvan

Zeegerst

in het noorden des lands_wastot dusverre

nauwelijks geschreven.

In sep-temberenoktober 1999 troffen

wij

verscheidene

groeiplaatsen

aanop de kwelders

vanhet Noord-Friese vasteland. In_augustus2000zette deeerste auteur de speur-tochten voort,

waarbij

desoort_{ook op de kwelder}van

Noordwest-Groningen

werd

aangetroffen.

2

Verspreiding

van

Zeegerst

Het areaal van

Zeegerst

omvathet

_{Middellandse-Zeegebied,}

de kusten van

West-Europa

ende binnenlandse_zoutsteppenvanZuidwest-Azië.

Op

de Britse eilanden bereikt deze soort haar

noordgrens

in Noordoost-En

_geland

3

_,

_{maar aan} de

noord-238 Gorteria26 (2000) Huds.(Zeegerst). Tekening:J.vanOs.

Hordeum marinum Fig. 1.

oostwaartsdan Nederlandvoor. Zowel in Noordwest-Duitsland als in Denemarken

geldt zij

als

_{(vermoedelijk)}

verdwenen.45

Ook in Nederland is

_{Zeegerst achteruitgegaan.}

Omstreeks 1950was het Neder-landse deelvan haar areaal al

aanzienlijk

gekrompen.

In het

kustgebied

van de in

1932

_afgesloten

Zuiderzeeen

langs

de Noordzeekust van het Hollandse vasteland

waszetoen al

vrijwel

verdwenen. Deze

_{achteruitgang}

zette zich in de tweede helft

vande 20eeeuwonverminderdvoort.Zo is desoortin de

afgelopen

25

jaar

nietmeer

gezien

in deLauwerszee,die in 1969

_afgesloten

werd,noch op de Friese Waddenei-landen. Buiten Friesland is

_zij

in Nederlandnu

vrijwel beperkt

tothet

_Deltagebied

en

Texel.6In de Nederlandse Rode

Lijst

staat

_zij

in de

_{categorie 'bedreigd'.}

7

Huidige vindplaatsen

in Frieslanden

Groningen

In de

_afgelopen

25

_jaar

is

_Zeegerst

_{in Friesland alleen nog op de} vastelands-kwelders in het noordenvande

_{provincie gevonden.}

VanafZwarte Haantot

voorbij

de

_pier

vanHolwerd strekt zich het ongeveer 4000 hagrote

kweldergebied

'Noord-Friesland

_Buitendijks'

voorde

_zeedijk

uit. Ten ONOvandit

gebied liggen

nog drie kleinere kwelders: de

_{Schoorsterpollen}

bij

Ternaard, de door

_{afslag bedreigde}

Kromme Horne

bij

Wierum en de Peazemerlannen

bij

Peasens-Moddergat.

Tot

voorkortwas desoortaande Noord-Friese kust echter alleen bekendvan

Noord-Friesland

_{Buitendijks. Tijdens}

_een

_{inventarisatiekamp}

van FLORON in 1997 werd

zij

hier in verscheidene km-hokken waargenomen.

In denazomerenvroege herfst van 1999 bezochten

wij

de vier Friese vaste-landskweldersom

vegetatieopnamen

van allerlei

kwelderbegroeiingen

te maken

voor de Atlas van

Plantengemeenschappen

in Nederland.8 Voorzover wekonden

nagaan, waren in dit deel van het land tot dusver geen opnamenmet

Zeegerst

gemaakt.

Vanaf Nieuwe

_Bildtzijl

tot

voorbij

Peasens bleek

_zij

_{op tal} van

plaatsen

voor tekomen, ook in de drie kleine kwelderterreinen.

_Op

enkele locaties vormde

zij omvangrijke populaties,

zoals ineenongeveer 850 meter

lange

strook

onder-langs

de

_zeedijk

beoosten de

_{pier bij}

Holwerd, enin een circa 1 ha groot stuk

kwelderweide_aande oostkantvande

Schoorsterpollen.

Half_augustus2000 werden Noord-Friesland

_Buitendijks

_en de Peazemerlannen

opnieuw

bekeken; in beide terreinen stondmeer

Zeegerst

dan in 1999. Al metal is de

plant

in dezetwee

jaar

gesignaleerd

in niet minder dan 29 Noord-Friesekilometerhokken, die in 7 uur-hokken vallen

_(Fig.

2). In het

_{Lauwersmeergebied}

_washet zoeken

_tevergeefs,

maar

verderoostwaarts bleek

_Zeegerst

te

_groeien

_op het

_Groningerwad

_bij

Klooster-buren. Wiezetonze

nasporingen

voortin

_{oostelijke richting?}

Nog

een

opmerking

overde

_bloeitijd:

onze

waarnemingen

komen nietovereen

met_{de opgaven in Nederlandse}Flora's, die de maanden

_mei-juli

_opgeven9 10dan wel de

_plant

als voorzomerbloeieraanduiden.11In 1999namen

wij

bloeiende

plan-tenwaarin

_september

enoktober;in hoeverre

_zij

eerder in dat

_jaar

had

gebloeid,

is

onsniet bekend. In 2000 werd

nauwelijks Zeegerst

waargenomenin devoorzomer,

maarin_augustus stond

_{zij volop}

_{in bloei. De tientallen opnamen}met

_Zeegerst

uit Zuidwest-Nederland_vanWim Beeftink

_{zijn gemaakt}

_vanhalf

_juni

tot half

septem-ber;in

_zijn

_{opnamen uit}

_september

is de

_plant

bedekkend

_aanwezig,

dus

vermoede-lijk

was

zij

nog vitaal. Al metal duurt de

_bloeitijd

zekertot in vroege herfst.

240 Gorteria 26(2000)

Standplaats

van

Zeegerst

op de Friese vastelandskwelders

De Friese vastelandskwelders hebben een

(meestal zware)

kleibodem. Vanaf de

zeedijk gezien

bestaan deze

buitendijkse gebieden achtereenvolgens

uit

zomerpol-ders, de

eigenlijke

kwelders _ende slikveldenmet de

_{landaanwinningswerken.}

De

oudere, aande

zeedijk grenzende

delen van deze kwelders

zijn ingepolderd

door

het

_aanleggen

vanzomerkaden. Gemiddeld ongeveer eenmaal per

jaar

worden deze kaden

_tijdens

stormvloed overstroomd. In een

globale

beschrijving

van de vaste-landskwelders uit de

_jaren

'70 wordt het

_optreden

van

Zeegerst

in de

_zomerpolders

vermeld.12

_Wij

hebben desoorthier alleen openvlak

langs

de zomerkaden

_gezien,

maarvonden desoortvanaf de zomerkadenzeewaarts totop de

'middenlage'

kwel-der. De soort staathier dus

_verspreid

over eengrootstuk vande

zonering,

vanaf het slechts iets brakketotin hetzoutebereik.

_{Daarbij groeit}

zedan wel steeds in vlak of

zwakhellend,

egaal

terrein; op

welvingen

of in

_putjes

is zeniet

gezien. Nog

een

overeenkomst tussen het merendeelvan de

groeiplaatsen

is de (vaak intensieve)

beweiding

door

_{schapen. Blijkbaar}

wordt

_Zeegerst

hierdoorbevoordeeld, aange-zien deze dieren de

_{plant mijden}

omhaar

wijd

uitstaande kafnaalden. De _grasmat rondom de

_polletjes

is dan ook vaak

_opvallend

korter

_{afgevreten. Opmerkelijk}

is dat desoort niet werd waargenomen ineengroot

terreingedeelte

datmet

paarden

wordt beweid.

Een enkele maal

_{verschijnen polletjes Zeegerst}

_{op verstoorde}

_plaatsen

in onbe-weid terrein. Zo troffen Douwevan der

Ploeg

en de tweedeauteur in 1996

_enige

polletjes

Zeegerst

aan in een touwmat die de flank van een

oprijdam

naar een

weiland bekleedde. Ook werden

_wij

door Van der

_Ploeg

attent

gemaakt

op een

groeiplaats

op de

pier bij

Holwerd, waar de

plant voorspoedig

gedijde

op

nogal

verstoorde

_grond

(een

mengsel

vanklei, zand,

schelpen

enkiezels in de

berm).

In Huds.)in Noord-Friesland en Noordwest-Groningen.

beweide

_omgeving

kan

_Zeegerst

eveneens van

storingen

profiteren;

zo zagen we

weelderig groeiende exemplaren

opeen

plek

op de zomerkadewaarallerlei rommel was gestort, ondermeerhoutresten.

Steedsstaat

Zeegerst

op de Friese vastelandskwelders in

mosvrije, laag

blijven-de, door grassen overheerste

begroeiingen,

gewoonlijk

zonder datze hierin zelf

domineert. De meest zoute

omstandigheden

waaronder desoort nog

gedijt, zijn

aanwezig

op de

middenlage

kwelder. Dit deelvanhet terrein wordt

tijdens springtij

bij

westenwind

nog

vrij regelmatig

door het zeewater

overspoeld.

De

polletjes

Zeegerst

staan hier,vaakvervan elkaar

_verwijderd,

aan de

_{hoge zijde}

in dezone van Gewoon

kweldergras

(Puccinellia_maritima), waartussen ook verscheidene andere

_{zoutplanten groeien. Op}

de

_middenhoge

kwelder is

_Zeegerst

soms al

_talrijk

aanwezig.

Deze zone

ligt

boven de

_{gemiddelde hoogwaterlijn}

_{bij springtij,}

maar

wordt _{toch nog 40}tot _{70 maal per}

_{jaar overspoeld.}

13 Hier overheerst een sterk zouttolerante vorm vanRood

_zwenkgras

(Festuca rubra).

Op

de

_{Schoorsterpollen}

ende Kromme Horne wordt

_Zeegerst

in dezezone ook door

_Engels

_gras

₍

Armeria

maritima)

vergezeld.

In destormvloedzone,vanaf de

_hoogste

kweldertot overde

zomerkaden,zagenwedemeeste

_{Zeegerst. Vanwege}

de zeldzameren

onregelmati-ger

optredende overstromingen

heerst hiereen

onvoorspelbaar

milieu, waarin

vocht-en

zoutgehalte

sterk kunnen fluctueren. De

_vegetatie

in dezezone verschilt vande

eigenlijke kweldergemeenschappen

dooreen

betrekkelijk gering

aandeelvan

zout-planten

en een

hoog

aandeel van

slemp-

en

tredplanten,

zoals

Fioringras

(

Agrostis

stolonifera)

aan de

_{lage zijde, Engels raaigras}

(Lolium

_perenne)

aande

_{hoge zijde,}

enverder Gewoon

varkensgras (Polygonum

aviculare),

Witte klaver₍

_Trifolium

re-pens)

enZilverschoon(Potentilla_anserina).

In 2000 werd

Zeegerst

op verscheidene

plekken

als hoofdbestanddeelvan de

vegetatie

waargenomen, zowel in Noord-Friesland

Buitendijks

alsten westenvan

de Peazemerlannen. Meestal

_ging

hetom eenof enkele vierkante meters,maar in

eenenkel

geval besloeg

de

_{Zeegerst-vegetatie}

wel 20 vierkantemeter.

Dergelijke

groeiplaatsen lagen voornamelijk

op en

langs

kaden,verder opeenintensief door

schapen

beweide

_{schelpenbank.}

In Tabel 1 worden onze

vegetatieopnamen

van de Friese vastelandskwelders

gepresenteerd.

Deze tabel is

_ingedeeld

naarde dominantegrassoort, vanaf de

mid-denlage

kweldertot opde

dijk achtereenvolgens

Puccinellia maritima

(opnamen

1-7),

Festuca rubra

_{(8-13), Agrostis stolonifera (18-26)}

_{enLolium perenne}

(27-32).

De vier opnamen waarin Hordeum marinum zelf domineert

(14-17), zijn

in het midden

_geplaatst;

ook wat de combinatievan 'zout' _en 'zoete'

_begeleiders

betreft, nemenze een

middenpositie

in.

_{Tweezaadlobbigen}

_zijn

in demeeste

opna-men slechts met

_geringe

_bedekkingen

_aanwezig.

De voornaamste

_uitzondering

vormtPotentilla anserina, die in sommige opnamen vanminder zilteplaatsen

co-dominant is met

_{Agrostis stolonifera}

_{of Lolium perenne.}

_{Zeegerst blijkt}

te ontbre-ken in

_{kweldergemeenschappen}

die door

_{rechtopstaande tweezaadlobbigen}

worden

gedomineerd,

zoals het Halimionetum

_{portulacoides}

en het Artemisietum

mariti-mae.Voorts

_blijkt

Hordeum marinum in

_{zijn optreden}

niet sterk

_gecorreleerd

met dat_vanandere

_{eenjarige planten;}

het vaakst

nog wordt het

vergezeld

door

242 Gorteria26₍₂₀₀₀₎ Nummer_opname 1111 1111 112222222 222333 1234567 890123 4567 890123456 789012 Terrein NNNPPSP HNSSNN PNPN KNHNK PSNG NSPSPG Hordeum marinum Halofyten Suaeda maritima Salicornia_europaeas.1. Plantago maritima Puccinellia maritima Seriphidium maritimum Spergularia media subsp.angustata Elytrigiaatherica Glaux maritima Astertripolium Spergularia marina Festucarubra Armeria maritima Atriplex portulacoides Puccinellia distans subsp.distans Juncusgerardi Triglochin maritima 1312221 522623 9988 564334362 623535 432.... 3 321.... 4 .1 3 96 99 99 8 652 5. ...3. .2 2 1 .2. .6 2 2 3.3.123 23. .33 3 .3 2 225. .2. .2. ..3 1 . .7 ... 2 2. ..25 ...3 .. 1 .... 3 3. ...111. 7 . . 1 . . 1... 1.2. .2... .1.... 66 222133 3.23 1 32 12.... 6 78 9 8 8 7 2.3. 6532. 2. .3 ..5242 3 1 2 1 2.3. ..2 32.... 4 2 Niet-halofytische grasland- entredplanten Plantago coronopus Elytrigia repens Agrostisstolonifera Polygonum aviculare Loliumperenne Taraxacum_spec. Potentilla anserina Plantago majors.1. Trifoliumrepens Poaannua Rumex acetosella Cerastiumfontanum subsp. vulgare Leontodon autumnalis Poa trivialis Trifolium fragiferum Cirsiumarvense Rumexcrispus Bellisperennis Ranunculus_repens Overigesoorten (eenjarige pioniers) Atriplexprostrata Tripleurospermum maritimum Sonchus_asper Stellaria media Juncusbufonius Bromus hordeaceus ... 1 2 2 . 12.212. ..36.7 .... 6.2.2632. 3. .25. ..5. .55 37.573 25.5 689968887 62 25 32 .3 21 ..55 12.22.1.3 .322.. ...22.1 ...2.3 2253 53.526755 77 88 88 1 2 1 2.3.2. 2. .5 .... 5 ... 7 . 2 2 2 2.2578 2 .... 2 12 1 32. ..5.2. 1. ..42 .1 5 ..2232 2 1 2 . 1.3.1. 7 2 . . . 2 . . . 2.1 2 . 1 .2 2. ..21 1.52 2 1 2 1 2 1 2 2 .... 1 . 3 . vande Waddenkust

vanNoord-Frieslanden

Noordwest-Groningen.

Schaal: ordinaal

_{(Braun-Blanquet}

_{getransformeerd:}

9=5, 8=4,7=3,6=2b,5 =

2a, 4=2m,3 =1,2 =+, 1 =r).

Dominantievan

bepaalde

grassen is door

onderstreping

aangegeven.

Terreinen: G=

Groningerwad bij

Kloosterburen; H=

pier

en

zeedijk bij

Holwerd;

K=Kromme Horne

bij

Wierum;P=Peazemerlannen

_{bij Peasens-Moddergat;}

S=

Schoorsterpollen

bij

Ternaard;N =Noord-Friesland

_Buitendijks.

Hordeummarinum)

Tabel

_{1. Vegetatieopnamen}

met

Zeegerst

(

Nummer_opname 1111 1 1 1 112 22 22 22 2 22 33 3 12 3 4 56 7 8 90 12 3 4 5 67 8901 23456 7 8 9 01 2 Terrein NNN P P SP H N S SNN PN PN KNHNKPSNG N S P SPG Hordeum marinum 13 12 2 21 5 22 62 3 9 9 88 564334362 6 2 3 53 5 Halofyten 4 32.. 3 Salicornia_europaeas.l. Plantago mariüma Puccinellia mariüma 3 21.. 4 . 1 . . . . 3 . . . . 96 99 99 8 6 5 2. . . 5 .... 3 .. 2 Seriphidium maritimum 2 . . . . 1 . 2 . . 6 . .2 2 3.3.1■> 3 2 3 . . 3 3 3 subsp.angustata Elytrigia atherica . 3 . . . 2 2 2 5. . 2 . .2 . . . 3 . . 1 Glaux murilima . . 7 . . . 2 2 ... 2 5 ... 3 . . 1 . . . . 3 . .3 . Astertripolium ... 1 1 1 . 7 . . 1 . . 1 . . . 1 .2 . . 2 . . . 1 Spergulariamarina 66... 2 2 2 13 3 3.23 1 32 1 2 . Festuca rubra 6 7 8 9 88 7 2.3. 6 53 2 .2 . .3 . 5 2 42 Armeria mariüma ..31 . . Atriplex portulacoides 2 . 1 . 2.3. . .2 32 . subsp.distans Juncusgerardi Triglochinmariüma Niet-halofytische 4 . 2 . grasland-entredplanten Plantago comnopus . . . 1 . . . . 2 . . . 2 . Elytrigia repens 12.21 2 . . .36 .7 6.2.2632. 3 2 5 . Agrostissloloniiera . . 5 . .5 5 37 .573 2 5.5 6 8 99 6 88 8 7 6 : 25 32 Polygonumaviculare 3 . . . .... 2 1 . .55 12.22.1 .3 3 :2 . . Loliltmpercntw ..22 1 1 ...2.3 2 2 2 5 3 5 3 5 2 6 7 5 5 1

i

7 88 88 Taraxacum_spec. : . 2 . Potentilla anserina . . 2 . .5 5 . .7 .222 2 . 25 78 Plantagomajors.l. 2 2 . ...12. Trifoliumrepens . . . 1 . . ...32. . 5 . 2 . Poaannua .... 1 . ..42 . I 5 . 12 32 Rumex acetosella . .2 . Cerastiumfontanum . . 1 . subsp. vulgare Leontodon autumnalis .... 2 . 1 . 3 . 1 . Poa trivialis 7 Trifolium fragiferurn . 2 Cirsiumarvense . 2 Rumexcrispus 2 . 1 Bellisperennis . 2 . Ranunculus_repens . . 1 Overigesoorten (eenjarige pioniers) Atriplexprostrata .2 . . . 2 . ..21 1.52 2 Tripleurospermum maritimum 1 . 2 . . 1 Sonchus_asper . 2 . . .... 1 . . Juncusbufonius 2 2 . 1 . Bromushordeaceus 3 .

Discussieenconclusies

Begroeiingen

meteenaspectvan

Zeegerst

worden

_gerekend

totde

Zeegerst-associ-atie

_(Parapholido

_{strigosae-Hordeetum}

maritimae). Deze wordt

_{ondergebracht}

in het Verbond van

Stomp kweldergras

(Puccinellio-Spergularion

salinae), dat

be-groeiingen

vanzilte

tredplaatsen

enzilte

verslempte gronden

omvat.13

Vrijwel

alle

vegetatieopnamen

waarop de

beschrijving

van de

genoemde

associatie is

geba-seerd,

zijn afkomstig

uit Zuidwest-Nederland.

_{Zeegerst groeit}

hier

_{hoofdzakelijk}

in

binnendijks

terrein, vaak op minderzware

gronden

zoals lichteklei, zavel of slib-houdend zand.1 Tot de veel voorkomende

_begeleiders

behoren Zilte

_{schijn-spurrie}

(Spergularia

marina), Stomp kweldergras

(Puccinellia distans

_{subsp. distans)}

en

Dunstaart(

Parapholis strigosa). Op

de Friese vastelandskwelders is

_Zeegerst

niet

waargenomenin

begroeiingen

die

ondubbelzinnig

tothet Verbondvan

Stomp

kwel-dergras zijn

terekenen. Weliswaar komt Zilte

schijnspurrie herhaaldelijk

en

Stomp

kweldergras

afentoe samen met

_Zeegerst

voor, maar dezetwee soorten vormen

slechtseen

ondergeschikt

bestanddeel_van de

_vegetatie

ter

_plaatse,

_{waarin grassen} uit andere

_{vegetatietypen}

het overwicht hebben. Anders dan

op Zeeuwse

groei-plaatsen

wordt

_Zeegerst

in het noorden niet

_vergezeld

door Dunstaart. We conclu-deren dan ook dat de

_begroeiingen

vande

_{Zeegerst-associatie,}

zoals beschreven uit

Frankrijk

14 en het

_Deltagebied,

_{niet op de Friese vastelandskwelders}

_aanwezig

zijn.

Zeegerst groeit

aan de Friese noordkust steeds in

_{gemeenschappen}

die door

overblijvende

grassen worden beheerst enwaarin maar

weinig

andere

_eenjarigen

voorkomen. Wellicht

_speelt

de intensieve

_beweiding

door

_{schapen hierbij}

eenrol. De

_{weinige eenjarigen}

die bestand

_zijn

_tegenhun

_'graasdruk',

hebben ofwel

bij-zonder taaie

_stengels

₍

_Polygonum

_aviculare)

of _ze

_zijn

tegen het weidende vee

gewapend

door

_lange,

_wijd

uitstaande kafnaalden₍Hordeum _marinum). In haar tolerantievoor

beweiding

door

schapen

komt

_Zeegerst

overeenmethaar

_algemene

verwant

Kruipertje (

Hordeum

_murinum),

die uitstekend

_gedijt

op door

schapen

begraasde

zeedijken.

Dat

_Zeegerst

aan de noordrandvan haar areaal een bolwerk heeft wetende behouden op de Noord-Friese vastelandskwelders,is wel medete dankenaanhet

feit dat hierovereengrote

oppervlakte

een

zoet-zout-gradiënt

voorkomt

waarbin-nende

plant speelruimte

heeft.

Eenjarigen plegen

sterk tereageren op devan

jaar

tot

jaar

wisselende

_{weersomstandigheden,}

en

lijken

daarom

_{gebaat bij}

terreinen waarin_{ze zo}

_nodig

kunnen

_uitwijken

naarde boven- of onderrandvanhun

traject.

In het

_geval

van

Zeegerst

zal dit

_vermoedelijk

inhouden dat

zij

nu eens meer te vinden is aandenattereenzoutere, danweer aan de

drogere

enzoetere kantvande

zonering.'

Om deze

_{veronderstelling}

voorde Noord-Nederlandse

_{groeiplaatsen}

te

bevestigen

zijn

echter

_waarnemingen

over eenreeks van

jaren nodig.

1. W.G. Beeftink & W. de Munck, 1985.Verspreidingen_oecologie vanHordeum marinum Hudsonin Zuidwest-Nederland.Gorteria 12: 164-174.

2. H.J.Jager& E.J.Weeda,2000. _Zeegerst, Hordeummarinum Hudson,opde Friese

vaste-landskwelders.Twirre 11: 8-13.

3. C.J. _Humphries, 1980. HordeumL. In: T.G. Tutine.a.,Flora Europaea5: 204-205. Cam-bridge.

Gorteria 26(2000) 244

4. B.L0jtnant, 1980. Statusoverden danske flora. In: H.S. M0ller& C.H. Ovesen,Statusover

den danskeplante-ogdyreverden:327-340. Miljqministeriet. Kopenhagen.

5. D. Korneck, M.Schnittler & I.Vollmer, 1996. Rote Liste der Farn- und _{Blütenpflanzen} (Pteridophytaund Spermatophyta)Deutschlands. Schriftenreihe für_{Vegetationskunde}28: 21-187.

6. P.Heukels,1985.Hordeummarinum Hudson. In:J. Mennema, A.J.Quené-Boterenbrood& C.L. Plate(red.),Atlasvande NederlandseFlora2: 175. Utrecht.

Voormeerrecentegegevens werd FLORBASEgeraadpleegd.

7. R. vander Meijden,B. Odé, C.L.G. Groen,J.P.M. Witte & D. Bal,2000. _Bedreigdeen

kwetsbare vaatplanteninNederland. _Basisrapportmet voorstel voorde RodeLijst.Gorteria 26: 85-208.

8. E.J. Weeda,J.H.I. Schaminée & L.vanDuuren,in voorber. Atlasvan Plantengemeenschap-pen in Nederland 3. Kust enbinnenlandse pioniermilieus.

9. P.Jansen, 1951.Gramineae. Flora Neerlandica1(2).Amsterdam.

10. R.vanderMeijden, 1996. Heukels' FloravanNederland,ed. 22.Groningen. 11. E.J. Weeda,1994. Nederlandse _OecologischeFlora5: 138. Amsterdam.

12. A. Timmerman,1972. De FrieseWaddenkust. _{Enige voorjaarsgegevens}overde Flora en

Fauna. Vanellus 25: 233-237.

13. V. Westhoff, J.H.J. Schaminée & K.S. _Dijkema, 1998. Asteretea _tripolii. In: J.H.J. Scha-minée,E.J. Weeda & V.Westhoff,De_vegetatievanNederland4: 89-130. Leiden.

14. J.M. Géhu & B.deFoucault, 1978. Une association nouvelle des_Sagineteamaritimae,le Parapholiso strigosae-Hordeetummarini._{Colloques Phytosociologiques}6: 251-254.