DOCUMENTATIECENTRUM NEDERLANDSE POLITIEKE

J ¹

/ C V

DOCUMENTATIECENTRUM NEDERLANDSE POLITIEKE

PARTIJEN ^

% ° / >

W ^ %

% *

Colofon

R e d a c t i e - a d r e s

W i l h e l m i n a p a r k 5 3 3 5 8 1 N M U t r e c h t T e l e f o o n ( 0 3 0 ) 5 1 7 5 3 7

A b o n n e m e n t e n - a d r e s

N i e u w e z i j d s V o o r b u r g w a l 2 8 8 1 0 1 2 R T A m s t e r d a m

T e l e f o o n ( 0 2 0 ) 2 4 2 0 0 0

R e d a c t i e t e a m

A d a d e n O t t e l a n d e r W i l h e l m i n a p a r k 5 3 3 5 8 1 N M U t r e c h t

J u l i u s R e m a r q u e

H a n s V e l t k a m p

L a y - o u t

O m s l a g : T a n j a v a n R e e s

B i n n e n w e r k : A d a d e n O t t e l a n d e r

K w a r t a a l b l a d

D e r d e j a a r g a n g N u m m e r 9

A p r i l 1 9 8 5

L E F

" L i b e r t e , E g a l i t e e t F r a t e r n i t e "

i s e e n u i t g a v e v a n d e J 0 V D ( J o n g e r e n O r g a n i s a t i e V r i j h e i d e n D e m o c r a t i e ) t e A m s t e r d a m . N i e t s u i t d e z e u i t g a v e m a g o p w e l k e w i j z e d a n o o k w o r d e n o v e r g e n o m e n z o n d e r v o o r a f g a a n d e t o e s t e m m i n g v a n d e a u t e u r s - r e c h t h e b b e n d e n .

D e a b o n n e m e n t s p r i j s b e d r a a g t ƒ 1 5 , - p e r j a a r .

Intro

M e v r o u w W e s s e l - T u i n s t r a z e t u i t ­ e e n w a a r o m e u t h a n a s i e e e n p o l i ­ t i e k p r o b l e e m i s . V i a e n i g e p a r ­ l e m e n t a i r e g e s c h i e d e n i s e n o n t ­ w i k k e l i n g e n b i n n e n D ' 6 6 k o m t z i j t o e a a n d e u i t g a n g s p u n t e n v a n h a a r w e t s o n t w e r p , w a a r b i j z i j h e t o o g g e r i c h t h o u d t o p m a a t s c h a p p e ­ l i j k e o n t w i k k e l i n g e n . D e h e e r H o u b e n p l a a t s t k r i t i s c h e k a n t ­ t e k e n i n g e n b i j d e m e d i s c h e o n t ­ w i k k e l i n g e n d i e h e t z e l f b e s c h i k ­ k i n g s r e c h t v a n m e n s e n h e b b e n a a n ­ g e t a s t . M e n s e n h e b b e n r e c h t o p v o l d o e n d e e n e e r l i j k e i n f o r m a t i e o v e r h u n s i t u a t i e z o d a t z e z e l f o n d e r a n d e r e k u n n e n k i e z e n v o o r e u t h a n a s i e o f n i e t . O m t o t j u r i ­ d i s c h e a a n v a a r d i n g t e k o m e n v e r ­ d i e n t v o o r h e m o n t w i k k e l i n g v a n d e j u r i s p r u d e n t i e d e v o o r k e u r b o v e n w e t s w i j z i g i n g . R o e l v a n G o u d o e v e r g e e f t a a n d e h a n d v a n e e n a a n t a l v o o r b e e l d e n a a n i n w e l k e s i t u a t i e s e u t h a n a s i e e n h u l p b i j z e l f d o d i n g v o l g e n s h e m s t r a f f e l o o s t o e g e s t a a n k u n n e n w o r d e n . D e h e e r B l a a u w g e e f t e e n s c h e t s v a n A m e r i k a a l s " T h e c i t y o n t h e h i l l " . E e n h i e r u i t g r o e i ­ e n d e p o l i t i e k v a n o n g e b o n d e n h e i d w e r d d o o r E e r s t e e n T w e e d e W e ­ r e l d o o r l o g d r a s t i s c h v e r a n d e r d i n a c t i e v e d e e l n a m e a a n d e w e r e l d p o ­ l i t i e k . D e r o l v a n E u r o p a i n h e t A t l a n t i s c h B o n d g e n o o t s c h a p n e e m t h i j k r i t i s c h o n d e r d e l o e p . V o o r h e t r e a l i s e r e n v a n m e e r s a m e n w e r ­ k i n g i n E u r o p a z i e t h i j d e W E U a l s e e n g o e d i n s t r u m e n t . W i l f r i e d D e r k s e n g a a t n a d e r i n o p d e d i s ­ c u s s i e o v e r d e v e r z o r g i n g s s t a a t . H i j p l e i t v o o r e e n a c t i e v e d e e l ­ n a m e v a n l i b e r a l e n a a n h e t a a n ­ p a s s e n v a n d e v e r z o r g i n g s s t a a t . H i e r b i j m a a k t h i j g e b r u i k v a n p o l i t i e k e f i l o s o f e n a l s N o z i c k , R a w l s e n A c k e r m a n n e n l a s t b u t n o g l e a s t d e d u i t s e j o u r n a l i s t - p o l i t i c u s F l a c h .

Inhoud

5

I n i t i a t i e f w e t s o n t w e r p E u t h a n a s i e n a d e r t o e g e l i c h t

d o o r M r . E . K . W e s s e l - T u i n s t r a

10

H e t v o o r d e e l v a n j u r i s p r u d e n t i e

d o o r D r . G . M . M . H o u b e n

16

H e t r e c h t o m z e l f t e b e s l i s s e n o v e r l e v e n e n d o o d

d o o r R . v a n G o u d o e v e r

20

D e W e s t - W e s t r e l a t i e

d o o r J . D . B l a a u w

25

L i b e r a l e n k o m e n o p v o o r d e v e r z o r g i n g s s t a a t

d o o r W . P . C . G . D e r l c s e n

30

D e r o l v a n d e s t a a t

d o o r M . P . S w a r t

J

Personalia

M r . E . K . W e s s e l - T u i n s t r a

i s l i d v a n d e T w e e d e K a m e r v o o r D ' 6 6 . V e r d e r i s z i j l i d v a n d e r a a d O v e r h e i d e n S a m e n l e v i n g v a n d e s y n o d e d e r N e d e r l a n d s H e r v o r m ­ d e K e r k .

D r . G . M . M . H o u b e n

i s b e s t u u r s l i d v a n d e N e d e r l a n d s e V e r e n i g i n g v o o r V r i j w i l l i g e E u ­ t h a n a s i e . H e t a r t i k e l d a t h i j g e s c h r e v e n h e e f t b e v a t z i j n p e r ­ s o o n l i j k e m e n i n g .

R. v a n G o u d o e v e r

i s s e c r e t a r i s W e l z i j n i n h e t h o o f d b e s t u u r v a n d e J O V D . H i j s t u d e e r t a a n d e H E A O .

J . D . B l a a u w

i s l i d v a n d e T w e e d e K a m e r v o o r d e V V D . H i j i s v e r d e r v i c e - p r e s i ­ d e n t v a n d e A s s e m b l e e W e s t - E u r o - p e s e U n i e e n v o o r z i t t e r v a n d e l i b e r a l e f r a c t i e d a a r i n .

W . P . C . G . D e r k s e n

i s h o o f d r e d a c t e u r v a n h e t J O V D - b l a d D r i e m a s t e r e n s t u d e e r t r e c h ­ t e n t e N i j m e g e n .

M . P . S w a r t

i s v o o r d e V V D l i d v a n d e g e m e e n ­ t e r a a d i n E n s c h e d e . D a a r v o o r i s h i j v i c e - v o o r z i t t e r p o l i t i e k i n h e t h o o f d b e s t u u r v a n d e J O V D g e w e e s t . S i n d s 1 9 8 4 i s h i j l a n d e ­ l i j k l i d v a n v e r d i e n s t e .

M r . E . K . W e s s e l — T u i n s t r a

Initiatiefwetsontwerp

W a a r o m e e n p o l i t i e k p r o b l e e m .

D e v r a a g w o r d t w e l g e s t e l d w a a r o m p o l i t i c i z i c h m e t e u t h a n a s i e b e ­ z i g h o u d e n . B e t r e f t h e t z o e k e n n a a r e e n m i l d e d o o d n i e t e e n h o o g s t p e r s o o n l i j k e a a n g e l e g e n ­ h e i d w a a r b i j t e n h o o g s t e d e b e ­ h a n d e l e n d a r t s e n d e n a a s t e f a m i ­ l i e t e p a s k o m t ? W a t h e b b e n p o l i ­ t i c i d a a r m e e t e m a k e n ? D e v r a a g i s l e g i t i e m e n v r a a g t o m h e l d e r e b e a n t w o o r d i n g .

I n d e e e r s t e p l a a t s i s o o k h e t p e r s o o n l i j k e p o l i t i e k , w i j z i j n n i e t a l l e e n o p d e w e r e l d e n i e d e r b e s l u i t d a t w i j n e m e n h e e f t c o n ­ s e q u e n t i e s v o o r a n d e r e n . D a a r b i j k o m t d a t d e m i l d e d o o d n i e t v a n ­ z e l f k o m t , d a t i s j u i s t h e t p r o ­ b l e e m . D o o r g a a n s m o e t e n w i j a n d e ­ r e n t e h u l p r o e p e n : d e d o k t e r , d e a p o t h e k e r , d e v e r p l e e g k u n d i g e e n z . e n d a t b r e n g t o n s o p h e t t w e e d e p u n t .

I n o n z e s a m e n l e v i n g b e s t a a t e e n s t e l s e l v a n n o r m e n e n w a a r d e n d o o r g a a n s n e e r g e l e g d i n w e t g e ­ v i n g . I n N e d e r l a n d v e r b i e d t d e z e w e t g e v i n g o m i e m a n d t e d o d e n d i e d a a r n a d r u k k e l i j k o m v r a a g t . D e p a r t i c u l i e r e v r a a g o m h u l p i n d e p r i v e s f e e r r a a k t d u s d i r e c t h e t p u b l i e k e r e c h t .

I n d e d e r d e p l a a t s b l i j k t d a t v e r b o d n i e t l a n g e r t e w e r k e n . U i t o n d e r z o e k b l i j k t d a t e r d u i z e n d e n g e v a l l e n p e r j a a r z i j n w a a r i n h e t s t e r v e n d o e l b e w u s t w o r d t b e k o r t . D e w e t w e r k t d u s n i e t m e e r , w a t e e n b e l a n g r i j k p o l i t i e k p r o b l e e m i s . U i t g a n g s p u n t i n e e n d e m o c r a ­ t i e d i e n t i m m e r s t e z i j n d a t w e t t e n w o r d e n n a g e l e e f d . A l l e e n d a n k u n n e n w e z i n d e l i j k m e t e l ­ k a a r o m g a a n : n i e t h e t r e c h t v a n d e s t e r k s t e h e e r s t , m a a r h e t r e c h t d a t z w a k k e n b e s c h e r m d e n s t e r k e n e n z w a k k e n r u i m t e b i e d t

v o o r i n d i v i d u e l e o n t p l o o i i n g e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r e l k a a r . H e t i s d u s e e n o n g e w e n s t e s i t u a ­ t i e w a n n e e r m a a t s c h a p p e l i j k e p r a c t i j k e n w e t g e v i n g u i t e l k a a r z i j n g e g r o e i d .

T e n s l o t t e r a a k t h e t p r o b l e e m v a n d e v r a a g o m e e n m i l d e d o o d d e p o l i t i e k i n h e t h a r t , o m d a t t o c h e e n v a n d e d o e l s t e l l i n g e n v a n d e p o l i t i e k h u m a n i s e r i n g v a n d e s a ­ m e n l e v i n g i s . O n z e w e s t e r s e s a ­ m e n l e v i n g h e e f t i m m e r s e e n o n p e r ­ s o o n l i j k t e c h n o l o g i s c h k a r a k t e r g e k r e g e n . D e m e n s w o r d t v e r m a l e n t u s s e n d e i n s t i t u t i e s . E e n v a n d i e t e r r e i n e n w a a r d e i n d i v i d u a ­ l i s e r i n g v a n d e m e n s b e k n e l d r a a k t e i s d e g e z o n d h e i d s z o r g . D e s t e r k e g e r i c h t h e i d o p z i e k t e n i n p l a a t s v a n o p z i e k e m e n s e n , d e v o o r t s c h r i j d e n d e t e c h n o l o g i e , d i e v e l e n v a n d e d o o d h e e f t g e r e d d o c h o o k d e d o o d h e e f t t e g e n g e ­ h o u d e n b i j h e n d i e n a l a n g l i j d e n i n t e n s n a a r d e d o o d v e r l a n g e n . H u m a n i s e r i n g v a n d e s a m e n l e v i n g a l s p o l i t i e k e d o e l s t e l l i n g o m v a t o o k h u m a n i s e r i n g i n h e t s t e r v e n . O m a l d e z e r e d e n e n i s e u t h a n a s i e e e n p o l i t i e k p r o b l e e m .

P a r l e m e n t .

G e e n w o n d e r d a n o o k d a t e u t h a n a ­ s i e h e r h a a l d e l i j k i n h e t p a r l e ­ m e n t t e r s p r a k e k w a m . T o e n i n

1 9 7 3 b i j d e r e c h t b a n k L e e u w a r d e n e e n g e v a n g e n i s s t r a f v a n e e n w e e k v o o r w a a r d e l i j k w e r d o p g e l e g d a a n d e a r t s P o s t m a , d i e o p h a a r z w a a r l i j d e n d e m o e d e r e u t h a n a s i e p l e e g ­ d e , r a a k t e d e d i s c u s s i e i n e e n s t r o o m v e r s n e l l i n g . G e e n p o l i t i e k e p a r t i j k o n h e t z i c h m e e r p e r m i t ­ t e r e n g e e n s t a n d p u n t b e p a l i n g , h o e v o o r z i c h t i g o o k , i n h a a r p r o g r a m ­ m a t e h e b b e n o p g e n o m e n .

I n 1 9 7 8 w e r d i n d e T w e e d e K a m e r

d e m o t i e D e e s ( V V D ) a a n g e n o m e n , m e d e o n d e r t e k e n d d o o r l e d e n v a n h e t C D A , P v d A , D ' 6 6 e n P P R , w a a r ­ i n o m e e n S t a a t s c o m m i s s i e e u t h a ­ n a s i e w e r d g e v r a a g d . H e t e n t h o u ­ s i a s m e o m d e z e K a m e r u i t s p r a a k u i t t e v o e r e n w a s k l e i n .

D e m i n i s t e r s D e R u i t e r e n G a r d e - n i e r s - B e r e n d s e n w a r e n r e e d s d e ­ m i s s i o n a i r t o e n z i j v i e r j a a r n a h e t a a n n e m e n v a n d e g e n o e m d e m o t i e i n 1 9 8 2 d e S t a a t s c o m m i s s i e i n s t a l l e e r d e n . Z i j d i e n d e o p b a ­ s i s v a n r e e d s a a n w e z i g e s t u d i e s m e t v o o r s t e l l e n t e k o m e n d i e u i t z i c h t b o d e n v o o r d e e u t h a n a ­ s i e p r o b l e m a t i e k . H e l a a s w e r d g e e n t e r m i j n g e n o e m d e n n o g e r g e r w a s d a t d e s a m e n s t e l l i n g t e r s t o n d t o t e r n s t i g e k r i t i e k a a n l e i d i n g g a f . M e t e e n e n k e l e g o e d e u i t z o n d e r i n g w e r d e n d e l e d e n v a n d e c o m m i s s i e n i e t g e h i n d e r d d o o r e n i g e k e n n i s v a n h e t e u t h a n a s i e v r a a g s t u k . N o c h i n w o o r d n o c h i n g e s c h r i f t h a d d e n z i j b l i j k g e g e v e n v a n i n t e r e s s e o f a f f i n i t e i t m e t d i t v r a a g s t u k .

D e N e d e r l a n d s e V e r e n i g i n g v o o r V r i j w i l l i g e E u t h a n a s i e w e r d t o ­ t a a l g e n e g e e r d , w a a r d o o r o o k a l l e k n o w - h o w v a n d i e V e r e n i g i n g v o o r d e c o m m i s s i e v e r l o r e n g i n g . V a n ­ u i t d e E e r s t e K a m e r f r a c t i e v a n D ' 6 6 w e r d e n t e v e r g e e f s v r a g e n o v e r d e e e n z i j d i g e ( C D A ) s a m e n ­ s t e l l i n g v a n d e c o m m i s s i e g e ­ s t e l d .

D e g e v o l g e n z i j n n i e t u i t g e b l e ­ v e n . D e d a t u m v a n h e t r a p p o r t w e r d v e r s c h o v e n e n v e r s c h o v e n . M o m e n t e e l z i e t h e t e r n a a r u i t d a t z e l f s d e z o m e r v a n 1 9 8 5 n i e t g e h a a l d w o r d t . D a t b e t e k e n t , d e m i n i s t e r v a n J u s t i t i e h e e f t d i t r e e d s i n d e T w e e d e K a m e r m e e g e ­ d e e l d , d a t d e z e k a b i n e t s p e r i o d e n i e t s m e e r o p d i t g e b i e d v a n w e t g e v i n g g e s c h i e d t . E n d a t t e r ­ w i j l b i j k a n s i e d e r e w e e k p r o ­ b l e e m g e v a l l e n o p h é t g e b i e d v a n e u t h a n a s i e o p d e v o o r p a g i n a ' s v a n d e k r a n t e n s t a a n .

P u b l i e k e o p i n i e .

I n d e p u b l i e k e o p i n i e k a n d e l a a t s t e j a r e n l a n g z a m e r h a n d v a n e e n s o c i a l e a a n v a a r d i n g g e s p r o k e n w o r d e n v a n v r i j w i l l i g e e u t h a n a ­ s i e . A c h t t e i n 1 9 7 6 3 2 % v a n d e b e v o l k i n g k r a c h t e n s e e n N I P O - e n q u e t e e u t h a n a s i e v o o r z i c h z e l f e e n r e e l e k e u z e , i n 1 9 8 0 w a s d i t r e e d s 5 6 % v o l g e n s e e n o n d e r z o e k v a n b u r e a u - L a g e n d i j k . D a a r b i j b l e e k d a t d e o v e r g r o t e m e e r d e r ­ h e i d v a n d e b e v o l k i n g - n a m e l i j k 8 7 % - t o l e r a n t s t a a t t e n a a n z i e n v a n e u t h a n a s i e .

D e n k e n b i n n e n D ' 6 6 .

D ' 6 6 i s a l t i j d b i j u i t s t e k d e p a r t i j g e w e e s t b i j w i e d e m o n d i g ­ h e i d v a n d e b u r g e r c e n t r a a l s t o n d . D e d e m o c r a t i s e r i n g s g e d a c h ­ t e n v a n d e z e s t i g e r j a r e n v e r ­ t a a l d e n z i c h i n d e g e z o n d h e i d s ­ z o r g d o o r d e n a d r u k o p p a t i ë n t e n ­ r e c h t e n , o p d e e i g e n b e s l i s s i n g s ­ b e v o e g d h e i d v a n d e p a t i ë n t , o p d e c o n t r o l e e r b a a r h e i d e n k w a l i t e i t s ­ b e w a k i n g v a n h e t m e d i s c h h a n d e ­ l e n .

A l s e e r s t e v a n d e p o l i t i e k e p a r ­ t i j e n n a m z i j i n h a a r p a r t i j p r o ­ g r a m m a o p d a t z i j e u t h a n a s i e n i e t s t r a f b a a r a c h t t e m i t s d e z e o p n a d r u k k e l i j k v e r z o e k v a n d e p a ­ t i ë n t p l a a t s v o n d , d i e z i c h i n d e s t e r v e n s f a s e b e v o n d e n m i t s d e u i t v o e r i n g d o o r e e n a r t s p l a a t s v o n d .

B i n n e n d e D ' 6 6 w e r k g r o e p ' G e l o o f e n P o l i t i e k H a n d e l e n ' v o r m d e z i c h e e n s t u d i e g r o e p d i e e e n r a p p o r t o v e r e u t h a n a s i e u i t b r a c h t e n d a t a a n d e A d v i e s r a a d v a n D ' 6 6 a a n ­ b o o d . D e d i s c u s s i e o p d e z e A d ­ v i e s r a a d r e s u l t e e r d e i n h e t v e r ­ z o e k a a n d e T w e e d e K a m e r f r a c t i e o m e e n i n i t i a t i e f w e t s o n t w e r p o v e r e u t h a n a s i e u i t t e b r e n g e n . D e T w e e d e K a m e r f r a c t i e e n s p e c i a a l o n d e r g e t e k e n d e h a d z i c h b i j d e b e g r o t i n g s b e h a n d e l i n g e n J u s t i t i e e n V o l k s g e z o n d h e i d m e e r m a l e n v o o r e e n r e g e l i n g t e r z a k e u i t g e s p r o k e n

e n s t o n d d u s p o s i t i e f t e n o p z i c h ­

t e v a n d e o p d r a c h t .

O p 1 2 a p r i l 1 9 8 4 w e r d h e t w e t s ­ o n t w e r p o p e e n p e r s c o n f e r e n t i e g e p r e s e n t e e r d e n a a n d e K a m e r ­ v o o r z i t t e r a a n g e b o d e n . D e z e s n e l ­ h e i d v a n h a n d e l e n w e r d b e r e i k t d o o r d a t d e i n i t i a t i e f n e e m s t e r i n h a a r w e r k d o o r e n k e l e d e s k u n d i g e n o p h e t t e r r e i n v a n d e e u t h a n a s i e w e r d b i j g e s t a a n , n a m e l i j k e e n a r t s , e e n o f f i c i e r v a n J u s t i t i e e n e e n e t h i c u s .

U i t g a n g s p u n t e n .

H e t v o o r s t e l i s g e b a s e e r d o p v i j f u i t g a n g s p u n t e n :

1. D e b e s c h e r m w a a r d i g h e i d v a n h e t l e v e n .

D i t i n o n z e c u l t u u r a l g e m e e n a a n v a a r d d e b e g i n s e l b r e n g t m e t z i c h m e e d a t a a n s l a g e n o p d a t l e v e n s t r a f b a a r z i j n . I n h e t v o o r s t e l b l i j f t h e t d o d e n v a n i e m a n d o p z i j n u i t d r u k k e l i j k e n e r n s t i g v e r l a n g e n e v e n a l s h e t i e m a n d b e h u l p z a a m z i j n b i j z e l f ­ d o d i n g s t r a f b a a r i n d e a r t i k e l e n 2 9 3 e n 2 9 4 W e t b o e k v a n S t r a f ­ r e c h t . O n d e r o m s t a n d i g h e d e n k a n d i t e c h t e r t o c h t o e l a a t b a a r z i j n , v a n d a a r d a t e e n r e c h t v a a r d i g i n g s ­ g r o n d i s v o o r g e s t e l d .

2. H u m a n i s e r i n g v a n h e t s t e r v e n i s h e t t w e e d e u i t g a n g s p u n t .

D e z e h u m a n i s e r i n g i s n o o d z a k e l i j k g e w o r d e n n u d o o r h e t v o o r t s c h r i j ­ d e n v a n d e m e d i s c h e w e t e n s c h a p h e t m e e r d a n v o o r h e e n m o g e l i j k i s d a t h e t l e v e n s e i n d e , z o n d e r h o o p o p b e t e r s c h a p , z e e r l a n g d u r i g w o r d t u i t g e s t e l d e n h e t l i j d e n v e r l e n g t . H u l p v e r l e n i n g o m d i t l i j d e n t e b e k o r t e n d r a a g t b i j t o t m e n s w a a r d i g s t e r v e n . H u l p w e i g e ­ r e n k a n i n h u m a a n z i j n . D a a r o m d i e n t d e v e r a n t w o o r d e h u l p v e r l e ­ n e r n i e t t e w o r d e n g e s t r a f t . 3. H e t z e l f b e s c h i k k i n g s r e c h t . H e t r e c h t v a n d e m e n s o p e r k e n ­ n i n g e n e e r b i e d i g i n g v a n e i g e n l i c h a m e l i j k e e n g e e s t e l i j k e i n t e ­ g r i t e i t , i s e e n d e r d e u i t g a n g s ­ p u n t . V a n d a a r d e g r o t e n a d r u k i n

h e t v o o r s t e l

h e t

v e r z o e k

e n d e e i g e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n b e t r o k k e n e n . D i t z e l f b e s c h i k ­ k i n g s r e c h t i s i n h e t v o o r s t e l n i e t o n b e p e r k t . W a n n e e r m e n d e h u l p v a n d e r d e n n o d i g h e e f t o m z i j n l e v e n t e b e ë i n d i g e n m a g d e z e d e r d e a l l e e n o p h e t v e r z o e k v a n b e t r o k k e n e i n g a a n w a n n e e r d e z e i n d e s t e r v e n s f a s e v e r k e e r t o f o n ­ d r a a g l i j k l i j d t ( a r t i k e l 2 9 3 l i d

2 ^{) .}

4. Z o r g v u l d i g e * h u l p v e r l e n i n g . D i t u i t g a n g s p u n t g e e f t h e t k a d e r v a n d e r e c h t v a a r d i g i n g s g r o n d a a n . D e h u l p v e r l e n e r i s n i e t s t r a f b a a r a l s h i j h a n d e l t i n h e t k a d e r v a n z o r g v u l d i g e h u l p v e r l e n i n g . A a n d e z e z o r g v u l d i g e h u l p v e r l e n i n g ( e e n b e g r i p r e e d s b e k e n d i n h e t s t r a f r e c h t b i j w e g g e l o p e n m i n d e r ­ j a r i g e n , 2 8 0 W e t b o e k v a n S t r a f ­ r e c h t ) w o r d e n e e n a a n t a l e i s e n g e s t e l d d i e n a d r u k k e l i j k i n d e w e t z i j n o p g e n o m e n ( e u t h a n a s i e t e v e r r i c h t e n d o o r a r t s , v e r p l i c h t e c o n s u l t a t i e v a n e e n d e s k u n d i g e , h e t b i j h o u d e n v a n e e n j o u r n a a l ) . D e w e t t e l i j k e r e g e l i n g b e v o r d e r t h i e r m e e t e v e n s d e k w a l i t e i t v a n d e h u l p v e r l e n i n g . O v e r i g e n s i s n i e m a n d v e r p l i c h t t e g e n z i j n g e ­ w e t e n a a n e u t h a n a s i e m e e t e w e r ­ k e n .

5. C o n t r o l e e r b a a r h e i d v a n h e t l e v e n s b e ë i n d i g e n d h a n d e l e n .

J u i s t v a n w e g e d e b e s c h e r m w a a r d i g ­ h e i d d i e n t h e t l e v e n s b e ë i n d i g e n d h a n d e l e n c o n t r o l e e r b a a r t e z i j n . V a n d a a r d e e i s v a n h e t n a a r w a a r ­ h e i d i n v u l l e n v a n d e v e r k l a r i n g v a n o v e r l i j d e n e n h e t t e r i n z a g e m o e t e n g e v e n v a n h e t b i j t e h o u ­ d e n j o u r n a a l a a n h e t O p e n b a a r M i n i s t e r i e .

D o e l e n r e i k w i j d t e v a n h e t w e t s ­ o n t w e r p .

H e t w e t s o n t w e r p b e o o g t i n e e n s i t u a t i e v a n g r o t e r e c h t s o n z e k e r ­ h e i d w a a r b o r g e n t e s c h e p p e n v o o r e e n v e r a n t w o o r d e h u l p v e r l e n i n g a a n h e n d i e o m e u t h a n a s i e v e r z o e ­ k e n . O n d e r e u t h a n a s i e w o r d t i n

h e t w e t s o n t w e r p v e r s t a a n h e t v e r ­

r i c h t e n v a n h a n d e l i n g e n w e l k e e r t o e l e i d e n d a t i e m a n d s l e v e n w o r d t b e k o r t o p u i t d r u k k e l i j k v e r z o e k v a n d e b e t r o k k e n e .

U i t d e z e d e f i n i t i e b l i j k t d a t h e t w e t s o n t w e r p e e n b e p e r k t e r e i k ­ w i j d t e h e e f t . H e t o m v a t n i e t h e t g e h e l e t e r r e i n v a n d e e u t h a n a s i e m a a r b e p e r k t z i c h t o t d i e c a t e g o ­ r i e h u l p v r a g e r s d i e h u n w i l k e n ­ b a a r k u n n e n m a k e n . D e z e b e p e r k i n g l i g t v o o r d e h a n d : o v e r d e e u t h a ­ n a s i e o p v e r z o e k b e s t a a t i m m e r s v r i j w e l c o m m u n i s o p i n i o , t e r w i j l o v e r h e t l e v e n s b e k o r t e n d h a n d e l e n b i j a n d e r e g r o e p e r i n g e n d e m e ­ n i n g s v o r m i n g n o g v o l o p i n o n t w i k ­ k e l i n g i s . T e d e n k e n v a l t a a n p a t i ë n t e n d i e l a n g d u r i g i n c o m a v e r k e r e n , z w a a r d e f e c t p a s g e b o r e ­ n e n , p s y c h i a t r i s c h e p a t i ë n t e n m e t z i c h h e r h a l e n d e s u i c i d a l e n e i ­ g i n g e n . O m v o o r d e z e c a t e g o r i e ë n e e n r e g e l i n g o p t e s t e l l e n i s z e e r m o e i l i j k e n g e c o m p l i c e e r d e n l e e n t z i c h z e k e r n i e t v o o r e e n i n i t i a t i e f w e t s o n t w e r p .

O v e r i g e n s o v e r t r e f f e n z i j d i e h u n w i l w e l k e n b a a r k u n n e n m a k e n g e t a l s m a t i g v e r r e a l l e a n d e r e g r o e p e r i n g e n . O p d e z e w i j z e z a l d e v o o r g e s t e l d e r e g e l i n g t o c h v o o r v e l e n u i t k o m s t k u n n e n b r e n g ­ e n . D e z e u i t k o m s t b e t r e f t n i e t a l l e e n h u l p v r a g e n d e n , m a a r o o k h u l p v e r l e n e r s a l s a r t s e n e n v e r ­ p l e e g k u n d i g e n , w e l k e t h a n s i m m e r s s t r a f b a a r z i j n w a n n e e r z i j o p d r i n g e n d e v e r z o e k e n o m h u l p i n ­ g a a n . D a a r n a a s t v o e l e n O p e n b a a r M i n i s t e r i e e n r e c h t e r s z i c h m o ­ m e n t e e l o p g e z a d e l d m e t v e r a n t ­ w o o r d e l i j k h e d e n d i e b i j d e w e t g e ­ v e r t h u i s h o r e n .

H e t s y s t e e m v a n h e t w e t s o n t w e r p .

I n h e t w e t s o n t w e r p i s h e t s y s t e e m g e h a n t e e r d v a n d e r e c h t v a a r d i ­ g i n g s g r o n d . D a t w i l z e g g e n d a t d o d e n o p v e r z o e k s t r a f b a a r b l i j f t , t e n z i j d i t g e s c h i e d t i n

h e t k a d e r v a n z o r g v u l d i g e h u l p ­

v e r l e n i n g a a n i e m a n d d i e z i c h i n d e s t e r v e n s f a s e b e v i n d t o f w e l o n d r a a g l i j k l i c h a m e l i j k o f g e e s ­ t e l i j k l i j d t . A a n d e a r t i k e l e n 2 9 3 e n 2 9 4 z i j n h i e r t o e e n k e l e l e d e n t o e g e v o e g d , w a a r i n g e n o e m d e r e c h t v a a r d i g i n g s g r o n d n a d e r i s o m s c h r e v e n . Z o w o r d t o o k h e t b e g r i p z o r g v u l d i g e h u l p v e r l e n i n g n a d e r i n g e v u l d , b i j v o o r b e e l d d o o r t e e i s e n d a t d e z e h u l p v e r l e n i n g g e s c h i e d t d o o r e e n a r t s n a r a a d ­ p l e g i n g v a n e e n v a n h e m o n a f h a n ­ k e l i j k e d e s k u n d i g e .

T e v e n s w o r d t v a n d e a r t s v e r w a c h t d a t h i j e e n z o g e n a a m d j o u r n a a l b i j h o u d t , w a a r i n h i j d e o m s t a n ­ d i g h e d e n n a d e r o m s c h r i j f t . D e o f f i c i e r v a n J u s t i t i e m a g d i t j o u r n a a l d e s g e w e n s t i n z i e n . D i t a l l e s o m d e c o n t r o l e e r b a a r h e i d v a n d e t o e p a s s i n g v a n e u t h a n a s i e t e v e r b e t e r e n .

N i e t v e r g e t e n m a g i m m e r s w o r d e n d a t g r o t e r e r e c h t s z e k e r h e i d o p d i t t e r r e i n o o k b e s c h e r m i n g b i e d t a a n h e n d i e p e r s e e g e e n e u t h a n a ­ s i e w e n s e n . I n d e h u i d i g e s c h e ­ m e r t o e s t a n d t u s s e n w e t e n w e r k e ­ l i j k h e i d k r i j g e n g o e d - o f k w a a d - w i l l e n d e n n i e t - d e s k u n d i g e n t e v e e l g e l e g e n h e i d t o t i n g r e p e n w a a r v a n n i e t z e k e r i s o f d e z e m e t i n s t e m m i n g v a n b e t r o k k e n e p l a a t s ­ v i n d e n . D e v e r p l i c h t i n g t o t h e t b i j h o u d e n v a n e e n j o u r n a a l e v e n ­ a l s d e e i s d a t d e h u l p v e r l e n e r a r t s i s e n d e v e r p l i c h t e c o n s u l ­ t a t i e w e r k e n p r e v e n t i e f t e n a a n ­ z i e n v a n d e r g e l i j k e p r a c t i j k e n . O v e r i g e n s i s n i e m a n d v e r p l i c h t t e g e n z i j n o v e r t u i g i n g a a n . e u t h a ­ n a s i e m e e t e w e r k e n .

E u t h a n a s i e e n h u l p b i j z e l f d o d i n g

D e N e d e r l a n d s e s t r a f w e t g e v e r h e e f t v a n o u d s h e r b e l a n g r i j k o n ­ d e r s c h e i d g e m a a k t t u s s e n d o d e n o p v e r z o e k e n h u l p b i j z e l f d o d i n g , z o a l s t o t u i t i n g k w a m i n d e s t r a f m a a t v a n t w a a l f j a a r g e v a n g ­ e n i s s t r a f v o o r h e t e e r s t e e n d r i e j a a r v o o r h e t l a a t s t e . T h a n s a c h t

m e n d i t o n d e r s c h e i d e c h t e r a c h ­

t e r h a a l d . D e g e z o n d h e i d s r a a d h e e f t h i e r o v e r i n h a a r r a p p o r t E u t h a n a s i e v a n 1 9 8 2 e e n h e l d e r e u i t e e n z e t t i n g g e g e v e n .

I n h e t w e t s o n t w e r p z i j n d o d e n o p v e r z o e k e n h u l p b i j z e l f d o d i n g o n d e r h e t z e l f d e s t r a f r e c h t e r l i j k e r e g i e m g e b r a c h t m e t e e n m a x i m u m v a n v i e r j a a r .

M a a t s c h a p p e l i j k e o n t w i k k e l i n g .

S i n d s h e t i n d i e n e n v a n h e t w e t s ­ o n t w e r p i s d e o n t w i k k e l i n g i n h e t d e n k e n v o o r e u t h a n a s i e v o o r t g e ­ s c h r e d e n . Z o p u b l i c e e r d e d e K o ­ n i n k l i j k e N e d e r l a n d s e M a a t s c h a p ­ p i j v o o r G e n e e s k u n s t h a a r n i e u w e s t a n d p u n t t e r z a k e d a t i n g r o t e l i j n e n m e t h e t w e t s o n t w e r p o v e r ­ e e n k o m t . O o k z i j a d v i s e e r t e e r s t m e t r e g e l g e v i n g t e k o m e n v o o r h e t g o e d a f t e b a k e n e n t e r r e i n v a n d e e u t h a n a s i e o p v e r z o e k v a n d e b e t r o k k e n e z e l f .

T e v e n s w a s b a a n b r e k e n d h e t a r r e s t v a n d e H o g e R a a d v a n 2 7 n o v e m b e r 1 9 8 4 w a a r i n h e t b e g r i p n o o d t o e ­ s t a n d w e r d g e ï n t r o d u c e e r d : e e n t o e s t a n d w a a r i n e e n h u l p v e r l e n e n ­ d e a r t s k a n k o m e n t e v e r k e r e n a l s d e b e t r o k k e n p a t i ë n t l i j d t o n d e r e e n s t e e d s v e r d e r g a a n d e o n t l u i s ­ t e r i n g v a n d e p e r s o o n w a a r b i j v a l t t e v o o r z i e n d a t d e z e ' w e l d r a n i e t m e e r i n s t a a t z o u z i j n o p e e n w a a r d i g e w i j z e t e s t e r v e n ' . T e n s l o t t e i s v e r m e l d e n s w a a r d d a t d e S y n o d e d e r g e r e f o r m e e r d e k e r k i n n o v e m b e r 1 9 8 4 e e n r a p p o r t a a n n a m , w a a r i n w o r d t g e z e g d d a t v a n u i t h e t s t a n p u n t v a n h e t c h r i s t e l i j k g e l o o f e e n b e s l i s s i n g o m h e t e i g e n l e v e n t e ( l a t e n ) b e ë i n d i g e n v e r a n t w o o r d k a n z i j n .

P o l i t i e k e r e a c t i e s .

I n f e b r u a r i 1 9 8 5 h e b b e n d e d i v e r ­ s e f r a c t i e s i n d e T w e e d e K a m e r h u n v o o r l o p i g v e r s l a g i n g e d i e n d o p h e t w e t s o n t w e r p . K l e i n l i n k s w a s z e e r p o s i t i e f e n k l e i n r e c h t s

z e e r n e g a t i e f .

V a n d e g r o t e p a r t i j e n w a s d e r e a c t i e v a n d e P v d A q u a t o o n z e t ­ t i n g e n i g s z i n s o n d e r k o e l d , h e t ­ g e e n v e r b a z i n g w e k k e n d i s g e z i e n h e t f e i t d a t n o g m a a r e n k e l e j a r e n g e l e d e n e e n P v d A - c o m m i s s i e , w a a r i n h e t h u i d i g e T w e e d e K a m e r ­ l i d D a v i d v a n O o y e n , z i c h z e e r p o s i t i e f o p s t e l d e t e n a a n z i e n v a n e e n w e t t e l i j k e r e g e l i n g . H e t v a l t t e v e r w a c h t e n d a t d e P v d A , d i e o v e r i g e n s m e t ‘ d e h o o f d l i j n e n v a n h e t w e t s o n t w e r p i n s t e m d e , h a a r k o e l e h o u d i n g z a l l a t e n v a r e n a l s z i j h e t g e d e g e n e n z e k e r n i e t n e g a t i e v e v o o r l o p i g e v e r s l a g v a n d e V V D l e e s t .

D e z e p a r t i j , d i e e e r d e r d e u i t ­ s t e k e n d e b r o c h u r e ' E u t h a n a s i e ' h e t l i c h t d e e d z i e n , s t e l t d a t e e n e v e n t u e l e w e t t e l i j k e r e g e l i n g v a n h e t e u t h a n a s i e v r a a g s t u k a l ­ l e r e e r s t d i e n t u i t t e g a a n v a n h e t z e l f b e s c h i k k i n g s r e c h t v a n h e t i n d i v i d u . O o k o n d e r s c h r e v e n z i j d a t e u t h a n a s i e e n h u l p b i j z e l f ­ d o d i n g s l e c h t s t o e l a a t b a a r k u n n e n z i j n i n h e t k a d e r v a n z o r g v u l d i g e h u l p v e r l e n i n g . B o v e n d i e n b e t r e u r ­ d e n z i j h e t - m e t d e i n d i e n s t e r - d a t d e S t a a t s c o m m i s s i e z o l a n g o p z i c h l a a t w a c h t e n .

G e l u k k i g n a m d e V V D - f r a c t i e n i e t h e t s t a n d p u n t v a n d e C D A - f r a c t i e o v e r d i e h e t w e t s o n t w e r p n i e t v e r d e r w i l b e h a n d e l e n a l v o r e n s d e S t a a t s c o m m i s s i e a d v i e s h e e f t u i t ­ g e b r a c h t . D e z e h o u d i n g k a n a l s a n t i - p a r l e m e n t a i r w o r d e n b e t i ­ t e l d . I n h a a r v o o r l o p i g v e r s l a g i s e e n p r i n c i p i e e l b e t o o g o v e r e u t h a n a s i e n e e r g e l e g d , d o c h w o r d t o p d e j u r i d i s c h e m e r i t e s v a n h e t o n t w e r p n i e t i n g e g a a n .

U i t r e a c t i e s i s a l m e t a l d u i d e ­ l i j k d a t e e n e v e n t u e l e p a r l e m e n ­ t a i r e m e e r d e r h e i d e r z e k e r i n z i t . E n t e r e c h t . D e p o l i t i e k m o e t h a a r d o e l s t e l l i n g v a n h u m a n i s e r i n g v a n d e s a m e n l e v i n g w a a r m a k e n . M e t r e s p e c t v o o r i e d e r s e i g e n l e v e n s ­ o v e r t u i g i n g d i e n t z i j r u i m t e t e b i e d e n v o o r m e n s w a a r d i g s t e r v e n v o o r a l l e n d i e d a a r o p g e r e c h t ­ v a a r d i g e g r o n d e n n a a r v e r l a n g e n .

Voordeel van jurisprudentie

M e d i s c h e m a c h t .

D e m e d i s c h e w e t e n s c h a p h e e f t z i c h t o t t a a k g e s t e l d o m z i e k t e n e n d e d o o d t e b e s t r i j d e n e n o m p i j n e n t e v e r l i c h t e n . D o o r e e n g r o t e t o e w i j d i n g e n d a n k z i j v e l e r m e d e ­ w e r k i n g i s m e n e r i n g e s l a a g d o m d e m e e s t e v r o e g e r d o d e l i j k e z i e k ­ t e n e n i n f e c t i e s t e g e n e z e n o f z e l f s t e v o o r k o m e n . O o k d e p i j n ­ b e s t r i j d i n g i s v e e l d o e l m a t i g e r g e w o r d e n . D e ' g r o t e a n g s t ' i s v e r d w e n e n e n h e t w e l z i j n v a n d e m e n s i s e r b e p a a l d s t e r k d o o r t o e g e n o m e n .

I n d e l a a t s t e h o n d e r d j a a r i s d e g e m i d d e l d e l e e f t i j d v a n z o w a t v i j f e n d e r t i g j a a r m e e r d a n v e r ­ d u b b e l d . H e t b l i j k t e c h t e r m o g e ­ l i j k o m d e d o o d n o g i n t e n s i e v e r e n e f f e c t i e v e r t e b e s t r i j d e n . O f h e t n u a f t a k e l e n d e o u d e n v a n d a g e n , c o m a p a t i ë n t e n , z w a a r d e ­ f e c t p a s g e b o r e n e n o f o n g e n e e s l i j k z i e k e n b e t r e f t , h u n l e v e n k a n s t e e d s m e e r w o r d e n g e r e k t d o o r d e i n z e t v a n e e n g r o o t a r s e n a a l a a n m e d i s c h e t e c h n i e k e n . H e t t i j d s t i p v a n s t e r v e n k a n d a a r d o o r a l s m a a r v e r d e r w o r d e n v e r s c h o v e n .

D e d o o d l i j k t e e n a a r t s v i j a n d , d i e t o t h e t u i t e r s t e m o e t w o r d e n b e s t r e d e n . G r e n z e n e n c r i t e r i a h e e f t m e n z i c h d a a r b i j n o g n a u w e ­ l i j k s g e s t e l d . D e t o e p a s s i n g v a n d e m e d i s c h e w e t e n s c h a p p e n m a a k t h e t o n s s t e e d s m o e i l i j k e r o m t e s t e r v e n .

D e e n o r m e v o o r u i t g a n g v a n m e d i ­ s c h e t e c h n i e k e n e n d e h o o g g e k w a ­ l i f i c e e r d e s p e c i a l i s a t i e s h e b b e n e e n a u t o r i t a i r e , a l l e s b e t e r w e ­ t e n d e , p a t e r n a l i s t i s c h e h o u d i n g i n d e h a n d g e w e r k t , w a a r i n e l k e l e e k e e n o n b e g r e n s d v e r t r o u w e n d i e n t t e s t e l l e n . D e s p e c i a l i s t l e e r t

D r . G . M . M . H o u b e n

t i j d e n s z i j n o p l e i d i n g t e w e i n i g h o e b e l a n g r i j k v o o r z i j n p a t i ë n t d e k w a l i t e i t v a n d i e n s l e v e n i s , n o c h h o e h i j e e n s o c i a a l c o n t a c t m o e t o p b o u w e n ( 1 ) .

H e t u n i e k e v a n d e m e n s i s , d a t h i j b e s t a a t u i t l i c h a a m e n g e e s t . D e z i n v a n h e t l e v e n w o r d t d o o r d e i n d i v i d u e l e g e e s t b e p a a l d . D e m e d i s c h e o p l e i d i n g h e e f t h a a r a a n d a c h t t e e e n z i j d i g - s o m s b i j n a v e t e r i n a i r - g e r i c h t o p l i c h a m e ­ l i j k e g e b r e k e n , d i e g e n e z e n m o e ­ t e n w o r d e n . M a a r d a t i s v e e l t e b e p e r k t v o o r o n s w e l z i j n .

H e t a u t o m a t i s m e e n d e m a s s a l i t e i t v a n d e g e l d v e r s l i n d e n d e z i e k e n ­ h u i s i n d u s t r i e h e e f t d e s i t u a t i e v o o r d e p a t i ë n t e r n i e t b e t e r o p g e m a a k t , i n t e g e n d e e l . M e n i g p a ­ t i ë n t m o e t z i c h n u g a a n v e r d e d i ­ g e n t e g e n e e n g e z o n d h e i d s z o r g , d i e j u i s t i n z i j n b e l a n g e n o p z i j n k o s t e n w e r d o p g e b o u w d . H e t z i j n v e e l a l t e g e n s t a n d e r s v a n e u t h a n a s i e , d i e m e t e e n z o g e n a a m ­ d e ' e e d v a n H i p p o c r a t e s ' k o m e n a a n d r a g e n . D e z e z o u e e n a r t s v e r b i e d e n o m z i j n m e d e w e r k i n g t e v e r l e n e n a a n e u t h a n a s i e . I n d e r ­ d a a d w o r d t d i t b i j h e t o n t v a n g e n v a n h u n b u l a a n v e l e j o n g e a r t s e n v e r k e e r d g e s u g g e r e e r d ( 2 ) , w a n t z i j l e g g e n e e n ' a r t s e n e e d ' a f , d i e h e e l a n d e r s l u i d t . H e t v a a k g e h o o r d e b e r o e p o p g e w e t e n s n o o d i s d a n o o k e e n d r o g r e d e .

H e t z e l f b e s c h i k k i n g s r e c h t .

M e t d e t o e n a m e v a n h e t l e v e n s p e i l e n d e v e r b e t e r i n g v a n h e t o n t w i k ­ k e l i n g s n i v e a u v a n d e m e n s z i j n o o k z i j n z e l f b e w u s t z i j n e n m o n ­ d i g h e i d t o e g e n o m e n . D e v r i j e w i l i s e e n v a n d e g r o n d s l a g e n w a a r o p d e m e n s e n r e c h t e n b e r u s t e n . H e t

z e l f b e s c h i k k i n g s r e c h t g a a t u i t v a n d e a u t o n o m e p e r s o o n l i j k h e i d e n d e e i g e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n e l k e m e n s . H e t o m v a t n i e t a l l e e n h e t r e c h t o m - b i n n e n d e d o o r d e w e t g e s t e l d e g r e n z e n - z i j n l e v e n i n t e r i c h t e n z o a l s h i j d a t w i l , m a a r o o k h e t s t e r v e n m a g o n d e r b e p a a l d e v o o r w a a r d e n i n z i j n w i l s b e s l u i t b e t r o k k e n w o r ­ d e n . D e k w a l i t e i t v a n h e t l e v e n b l i j k t d a a r b i j e e n f a c t o r v a n t o e n e m e n d e b e t e k e n i s t e z i j n .

D e d o o d b e h o o r t b i j h e t l e v e n o p d e z e a a r d e . W a a r o m z o u i e m a n d d i e e r a a n t o e i s, n i e t d o o d m o g e n g a a n ? H e t s f e e r v o l l e s t e r v e n i n f a m i l i e k r i n g i s b i j n a u i t o n s c u l t u u r p a t r o o n v e r d w e n e n . H e t k i l l e z a k e l i j k e z i e k e n h u i s h e e f t d e d o o d i n e e n t a b o e s f e e r g e ­ b r a c h t . I n e e n z i e k e n h u i s i s d e d o o d d e e r f v i j a n d , d i e z o i n t e n ­ s i e f m o g e l i j k b e s t r e d e n m o e t w o r ­ d e n . D e m e n i n g v a n d e p a t i ë n t i s d a a r b i j n a u w e l i j k s v a n b e l a n g . D a a r d o o r b e t e k e n t d e d o o d t e v a a k h e t e i n d e n a t e v e e l e n z i n l o o s l i j d e n e n n a e e n t e l a n g g e r e k t s t e r v e n . D a a r o m v o e l e n v o o r a l o u d e r e n z i c h a n g s t i g , o n z e k e r e n o n g e r u s t , w a n n e e r z i j d e n k e n a a n h u n l a a t s t e l e v e n s f a s e .

V o o r v e l e n d i e o n g e n e e s l i j k z i e k z i j n o f e r n s t i g l i c h a m e l i j k e n / o f g e e s t e l i j k b e g i n n e n a f t e t a k e ­ l e n , i s e e n s n e l l e z a c h t e d o o d e c h t e r g e e n v i j a n d , m a a r e e n w e l k o m e b a r m h a r t i g e v r i e n d .

D e m e n s h e e f t e t h i s c h h e t r e c h t o m d e w a a r d e e n d e z i n v a n z i j n v e r d e r l e v e n a f t e w e g e n t e g e n d e n a d e l e n v a n z i e k t e , p i j n , e e n ­ z a a m h e i d e n a n d e r e e l l e n d e . T o c h z i j n e r s t e e d s s p e c i a l i s t e n , d i e e e n w e i g e r i n g o m v e r d e r m e d i s c h b e h a n d e l d t e w o r d e n , o f e e n v e r ­ z o e k o m e e n s p o e d i g e z a c h t e d o o d , a l s o n z i n n i g t e r z i j d e l e g g e n , o f ' i n t u ï t i e f ' w e t e n d a t d e p a t i ë n t i e t s a n d e r s b e d o e l t , o f s t e l l e n d a t h i j t e v e e l l a s t h e e f t v a n e e n d e p r e s s i e . Z i j z i j n h e t d i e o n s l e v e n k u n s t m a t i g w i l l e n v e r ­

l e n g e n , d i e t e w e i n i g b e g r i p

h e b b e n v a n w a t m e d i s c h e e t h i e k w e r k e l i j k i s e n d i e o n s v a a k t e n o n r e c h t e v e r h i n d e r e n o m t e s t e r ­ v e n .

W i e b e p a a l t w a n n e e r i k d o o d g a ?

W i j h e b b e n r e e d s b e t o o g d , d a t e e n p a t i ë n t o n d e r b e p a a l d e v o o r w a a r ­ d e n r e c h t h e e f t o m t e b e s l i s s e n w a n n e e r h i j n i e t m e e r v e r d e r w i l l e v e n e n n i e t d e d o k t e r . V a n z e l f ­ s p r e k e n d d i e n e n d e r d e n , o m w e l k e r e d e n d a n o o k , h i e r g e e n z e g g e n ­ s c h a p t e k r i j g e n .

O o k d e e t h i e k , d i e o n d e r m e e r n o r m e n e n w a a r d e n m e t e l k a a r v e r g e l i j k t e n m o t i e v e n , s t r e k k i n g e n g e v o l g e n v a n h a n d e l i n g e n a n a ­ l y s e e r t , m a a k t d u i d e l i j k d a t h e t z e l f b e s c h i k k i n g s r e c h t m o e t p r e v a ­ l e r e n b o v e n d e w e n s e n v a n d e r d e n e n d e v i s i e v a n e e n d o k t e r .

E r z i j n m e n s e n d i e b e w e r e n d a t h e t l e v e n e e n g e s c h e n k i s v a n G o d . M a a r t e n e e r s t e k a n m e n e e n g e s c h e n k w e i g e r e n ; d a t i s h e t d u s z e k e r n i e t . T e n t w e e d e z i j n e r n o g a l w a t m e n s e n d i e n i e t i n e e n G o d g e l o v e n o f e r e e n a n d e r e i n t e r p r e t a t i e a a n g e v e n d a n v r o e ­ g e r g e b r u i k e l i j k . O o k z i j n e r p r i n c i p i ë l e t e g e n s t a n d e r s v a n v r i j w i l l i g e e u t h a n a s i e , d i e b e w e ­ r e n d a t h e t l e v e n d i r e c t i n d e h a n d v a n G o d i s . D e z i n v a n h e t l e v e n z o u d a n h e t f e i t z i j n d a t h e t l e v e n b e s t a a t , a l l e e n k a n b e s t a a n d o o r d e w i l v a n G o d . N a t u u r l i j k z a l a l l e s w a t e e n a l m a c h t i g e G o d z o u w i l l e n i n e l k g e v a l g e b e u r e n ; d a t i s l o g i c a . M a a r w i e w e e t e r z o g o e d w a t G o d m e t m i j v o o r h e e f t ? H e b i k n i e t e e n e i g e n v r i j e w i l e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d ? W i e w i l m i j v e r b i e d e n t e m o g e n k i e z e n t u s s e n t w e e v o o r m i j k w a d e z a k e n : e l l e n ­ d i g v e r d e r t e m o e t e n ' l e v e n ' o f e e n s p o e d i g e d o o d , d i e t o c h o n ­ h e r r o e p e l i j k g a a t k o m e n ?

D e g e r e f o r m e e r d e h o o g l e r a a r K u i - t e r t h e e f t d e z e p r o b l e m a t i e k

voortreffelijk beschreven (3).

Het is niet God die bepaalt wan­

neer het onze tijd is, maar de dokter die een mens vaak verhin­

dert om te sterven wanneer hij er aan toe is.

Wat zijn de rechten van een pa­

tiënt?

Van bijzonder belang is het recht op voldoende en duidelijke infor­

matie. Dit moet betrekking hebben op de aard en de ernst van zijn ziekte, maar ook op het doel, de aard, de duur en de kosten van een behandeling, met negatieve zowel als positieve gevolgen, mogelijke neveneffecten en risi­

co's en eventuele alternatieve mogelijkheden. Van de medicus mag in principe verwacht worden dat hij de waarheid spreekt en zijn patiënt duidelijk maakt hoe diens toestand is. De leugentjes om bestwil zijn een overblijfsel van een ouderwets paternalisme.

Ook heeft de patiënt het recht op een redelijke medische behande­

ling, verzorging en begeleiding.

De patiënt zoekt uiteraard con­

tact met een dokter om van zijn ziekte of pijn genezen te wor­

den. Wanneer de voorgestelde be­

handeling, de. risico's, en derge- lijke de patiënt niet aanstaan, dan heeft hij ook het recht om te weigeren en de overeenkomst met zijn dokter desnoods te beëindi­

gen. Een weigering is ook rechts­

geldig wanneer de dood het direc­

te en spoedige gevolg daarvan zou zijn. De arts is juridisch ver­

plicht om er mee op te houden (A). De verpleging en verzorging dienen uiteraard normaal voort­

gang te vinden, al is er dan een gerede kans dat een ziekenhuisbed op korte termijn zal moeten wor­

den vrijgemaakt. Geweigerd mogen bijvoorbeeld worden: voedsel en drank, kunstmatige voeding, elke medische behandeling zoals een operatie, bloedtransfusie, in­

fuus, bestraling, beademing, the­

rapeutische medicijnen en derge­

lijke, evenals een verder medisch onderzoek.

Een recht op euthanasie of op hulp bij zelfdoding bestaat nog niet. Wel mag men zijn behande­

lende arts om hulp verzoeken. De medicus die de deskundige hulp in de toekomst gaat geven, zal ver­

moedelijk niet meer strafbaar zijn, indien aan voorwaarden van zorgvuldigheid -welke thans voor­

zichtig in de jurisprudentie ge­

formuleerd worden- voldaan wordt.

Wat is euthanasie?'

Vele zaken worden ten onrechte met de benaming euthanasie aange­

duid :

- wanneer een neveneffect van een noodzakelijk geachte medische behandeling is dat de patiënt aan de indirecte gevolgen daarvan overlijdt, dan wordt dat wel als indirecte euthanasie aangeduid, maar in feite is het normaal medisch handelen,

- wanneer een medische behande­

ling niet langer medisch zinvol geacht wordt, zal ze door de behandelende arts beëindigd wor­

den: tenminste dat mag men hopen.

Wanneer de patiënt dientengevolge sterft, wordt dat wel als passie­

ve euthanasie aangeduid, maar in feite behoort dit ook tot normaal medisch handelen,

- wanneer een patiënt een verdere medische behandeling weigert en dientengevolge spoedig sterft, is dat evenmin euthanasie.

Het woord euthanasie is afgeleid van twee Griekse woorden die letterlijk 'een goede dood' bete­

kenen, maar dat wij meestal om­

schrijven als een 'snelle zachte dood' of als een 'milde dood'.

Juridisch geformuleerd is eutha­

nasie 'het opzettelijk levensver- kortend handelen door een ander dan de betrokkene, op diens ver­

zoek' (5).

Wanneer men zelf de handeling uitvoert, heet het suicide, zelf­

doding of zelfmoord. Wanneer het levensverkortend handelen niet op het verzoek van de betrokkene gebeurt, dan zou er sprake kunnen zijn van moord. Berucht is de moord op vele zwakzinnigen, op Hitler's bevel, die zeer ten onrechte eufemistisch als eutha­

nasie werd aangeduid. Het verzoek van de patiënt of tenminste diens duidelijke intentie, is de be­

langrijkste vereiste die noodza­

kelijk is om een dergelijk mon­

strum te voorkomen. Maar eigen­

lijk zou de toevoeging 'vrijwil­

lig' of 'gevraagd' weggelaten kunnen worden, omdat anders over moord of doodslag gesproken kan worden. Een verzoek van familie­

leden is onaanvaardbaar, omdat zij mogelijk een persoonlijk be­

lang kunnen hebben bij het spoe­

dige overlijden van de betrokke­

ne.

Juridische aanvaarding.

Artikel 293 van het Wetboek van Strafrecht verbiedt het doden van een ander op diens verzoek en artikel 294 verbiedt het geven van hulp bij zelfdoding. Beide wetten zijn bijna honderd jaar oud. Men heeft vroeger niet alle aspecten die hieronder gerang­

schikt kunnen worden voorzien.

Dientengevolge is er nu een pijn­

lijke onzekerheid, niet alleen bij ernstig zieken en ouden van dagen, die zich een spoedige zachte dood wensen, maar ook in de medische wereld en bij de rechterlijke macht. Er zijn vele gevallen van euthanasie en hulp bij zelfdoding bekend -soms af­

schuwwekkende- waarbij uitslui­

tend barmhartige, onbaatzuchtige humane stervenshulp werd verleend aan iemand die er wanhopig om smeekte (6). Daarom dient er nu iets te gebeuren. Twee mogelijk­

heden lijken hiervoor aanwezig:

wetswijziging en jurisprudentie.

W e t s w i j z i g i n g h e e f t e n k e l e n a d e ­ len. De wet is thans duidelijk, zodat elk misbruik kan worden tegengegaan; daarom is het beter er niet aan te gaan wijzigen. Ook zal een wetswijziging in ons huidige parlementaire stelsel de speelbal worden van een politiek touwtrekken, dat wel oneerbiedig als koehandel wordt aangeduid.

Verder kost het vele jaren aan tijd.

Het voordeel van jurisprudentie is, dat een duidelijke wet niet veranderd hoeft te worden, maar dat uitzonderingssituaties en/of voorwaarden daarvoor kunnen wor­

den omschreven; dat de problema­

tiek nu vooral door ter zake deskundigen kan worden bestudeerd zonder politiek gedoe en dat afwijkende standpunten daarbij in een rustige overlegsfeer bespro­

ken kunnen worden; dat men zich niet ineens aan een definitieve en volledige formulering behoeft vast te leggen en dat het bedui­

dend sneller tot resultaat leidt.

Typerend is bijvoorbeeld de situ­

atie met betrekking tot artikel 300 Wetboek van Strafrecht dat toebrengen van lichamelijk letsel strafbaar stelt. Maar toch mag een medicus iemand opereren of amputeren, zelfs zonder schrifte­

lijke opdracht of melding aan Justitie. Voor dit 'zorgvuldig medisch handelen' is vastgesteld dat het niet onder de strafwet valt.

Wanneer de rechterlijke macht tijdens de behandeling van pro­

cessen over euthanasie of hulp bij zelfdoding in staat blijkt om de voorwaarden nauwkeurig te for­

muleren, waaronder zij als 'zorg­

vuldig medisch handelen' kunnen worden aangemerkt, dan zijn wij uit de problematiek en is er achteraf geen wetswijziging no­

dig.

De overlijdensacte blijkt thans

nog onoverkomelijke bezwaren op

te leveren. Er kan echter worden