INHOUD
Column
Prof.dr. EJIM. Kimman
De niet-gelovige in het CDA drs IJP Noordboek
"Politick is ccn zaak van icdereen"
prof.dr AC Weiler
Vcrgetcn jaren
mr.dr. HM.TD. ten Nape1
Cod in de politick mr.drs. L C Brinkma11
Periscoop: overleven landbouw be lang van de eerste orde
UlV 2 'J.\
51-55
56-60
61-65
66-72
73-82
83-87
'I
z
L.
::;
_j ,r,
'',._)
P olitiebeambren, tabak-;impo.r- reur<; of ztektckostenverzeke- raar'i rnakcn n1ee dar rn ge<;prekken tu<;<;en hun belan- gcnvcrtcgcnwoordigcrs en de ovcrhcid vcclvuldig over gcdrag-;codcs gc.:;pro- ken wordt. Ook politici zelf zouden cen gedrag<;code moeten hebhcn
Aan beide zijden van de gesprebrakl zijn veranderingen opgetredcn .. ~1enig politica of politicus heeft wei eem aan- gedrongen op de noodzaak van normen en waarden. F,- i<, een klimaat in Nederland onhtaan al-,ot men 'terug' kan en moet naar een lccf ratroon dat genormeerd wordt door bepaalde waar- den. Na twee decennia
dt<;cu-;sic<, over een open samenleving en een pluri- lorme maatschappij heelt hct debar een wending gemaakt. De roep om ge- dragscodes kan or vcr- schillcnde ma111eren wor- den uitgelcgd
ruggebracht rand up de een of andere manier telcur stclt. Door de Europc<;e
<;amcnwerking, de vele buitenland<,c contacten van de alzonderlijke burger<;, door ccn hogerc graad van ondcnvi_j-;
van de bevolking, door de ma<;<;amcdia en door vele andere factorcn i'> de maat-,chapriJ vnanderd. Er i'> geen 'tc- rug' in de <;ocialc werkelijkheid
De roep om gedragscode-, kan ook or- gevat worden a!-, de consequentie van her Ieven in een oren -,amenleving en her bestaan van voornamelijk functio- nele verbandcn. Ze kan inhouden dat nict zozccr de vervaging van norn1cn en \Vaardcn, n1aar de vcrvaging van hc-
paalde <,ociale vcrbanden ondet·kend wordt. Socialc verbanden zijn vcrandcrd,
\Vaardoor n1cn n1oct gaan zoeken naar nieuwe ma- nieren van ovcrdracht van norn1cn en waarden.
Zo'n roep kan een 'terug' naar cen gc~lotcn -;anlcn- lcving ol naar ge>loten verbanden hlllnen de sa-
Prof dr FJJM. Klmmcm
Llitspraken over sociale veranderingen lijken op die van wi>>elkoer<,<,chom- melingen: achteral uit- leggen " gemakkelijker dan voor<,pellen. Evenal'>
mcnlcving betekenen. Het <;taat loch wei va<;t dat her voorbijc niet meer te- ruggeroeren kan worden. In de bouw- wet·eld en in het monumentenbeleid hecft men ook het ideaal van 'terug-res- taurcren' verlaten, omdat het re-,ulraat van een in de oor<;pronkclijke staat te-
wi<;<;e!koer<;en zijn maat-
<;chappelijke veranderingen ook Jaqig te beheersen. Het beheer'>en ol sturcn van het be-,d aan normen en waarden in onze samenleving kan niet lo<; wor- den gezien van de natuurlijke of lunc- tionele verbanden waarin ze belecfd worden.
UJV 2 •q
Want normen al' opvattingen over goed gedrag Ieven in cen bepaald gc- zin, in ecn bepaaldc groep, in een be- paalde gcmeemchap. Hct gezin, de groep of de gcmeen<;chap odcncn die normcn in bij nieuwc !eden. Normen dienen nagelcdd te worden. Waardcn zijn ab..,trahcringcn waarovcr op bc- paalck momenten in de ge.,chiedeni., van dat gczin, die grocp ot die gcnlccn- 'chap overeen<,temm1ng 1s bcreikt.
Tradities, sancties en beloningen horen hij verbandcn zoal., gezinnen, groepen en gemeenschappcn. Overdracht van Jlol·mcn en waarden ge<;chiedt niet op ccn ah..,tractc \vijzc, n1aar lang<. de \Vcg van de <,ociali'>cring. Sancties en belo- ningen kunnen daar hi) horen.
Naa<,t concrete <,ocialc verbanden, zoal., gczinncn, grocpcn en gunccnscht1ppen worden norn1cn en \vatudcn doorgcgc- vcn binnen functionelc verbanden. Dat ziJll hijvoorbecld organi<,aties zoal, be- drijven, beroepwerenigingen, ol instel- lingcn voor ondcrwij~. l)ic organi-;atic'-;
functioneren lormelcr dan de traditJo- nelc verhanden die hierboven telkem genoemd werden. t\ormcn en waarden in organi'>aties worden ook op een for- melere wijze doorgcgeven. Onder an- dere met bchulp van cen organ"atiecultuur, met behulp van af- sprakcn of door mJddcl van gedragsco- dc<, I let kcnmerk van zulke behecrsing-,in'itrumcnten i-, dat zc van tijd tot tijd opnicuw va<,tgestcld mocten worden. Nieuwkomer<, moeten op de hoogtc gcbracht worden van \A/at ccr- dcr afgc-,prokcn i-, Dar gcldt in hct bq- zondcr voor gcdrag-..codc<.,.
ln tcgcn~tclling tot gcdrug~codc<., wor- den overheidwoorschrdten nict zcll gc~chrcvcn n1atn v6c'lrgc-;chrcvcn. Er i<.;
een onderschcid tu<,<,cn norm en rcgel.
( llV 2 'll
Regel., zijn voorschrdten van hoger- hand. Belastingregels, verkeersregcl'i, cuthana-;icregek Normcn zijn opvat- tingcn over gocd gcdrag. Regcb en normcn kunnen samenvallen, maar dat hoclt nict. Wettelijke regels die aanslui- ting vindcn bij normen, die Ieven in hredc lagen van de bevolking, zijn ge- makkeliJker tc handhaven dan regels die gcen <;teun vinden in algemeen aan- vaardc normen. De zorg van de over- heid ten aanzien van de overdracht van normen e11 waardcn is daarom niet ver- ontru<;tend. De effcetiviteit van regels houdt vcrband met een hoog be-,el aan normen en waardcn. ,'vlaar normen en waarden worden nict opgelcgd, zoal' regel-, opgclegd worden. Normcn wor- den aangelecrcl: in concrete of functio- nelc verbanden. De minister van lu'ititie mag grote intet-c<,<,e hcbhen in hoeverre waarden en normen onder de hevolking Ieven, maar hij kan ze niet oplcggen
Dit punt mis ik in de huidige di'iLLMic.
h wordt ge<;proken al-,ol gedragscode-, eventje<; opgcschreven kunnen worden en door een paar vertcgenwoordigers ondertckend kunnen worden. Wcllicht geldt dat voor een convenant. l\1aar een gedragscode i'i een reeks gedragsaan- wijzingen, normen en klachtenproce- dures voor beroepsbeodenaren, werknemer., ol vcreniging.,leden. Ook een gcdragscodc moet van onderop tot stand komen. Als een gedrag<;codc op- gclcgd wordt, i-, hct lcerellcct weg. len fraaic gedragscode op papicr lweft gcen'>zins te hetekcnen daL die gedrag<;- normcn ook eigen zijn aan de lcden van die organisatie. Een gedragscode dicnt doorgc<;prokcn te worden. En wei door de betrokkcnen. Hcl gaat om op- vocden en niet om hct papieren re-,ul- taat.
r
c z
:I
:..:J
f-
<(
c,:
u
'~'
::>:
I..Ll
0
z
1-L
f- v:
cL.
I
u
Door de tegenstelling tussen christelijk en niet-christelijk te bena- drukken gaan Couwenberg en Van Gennip in Christen- Democratische Verkenningen van november 1993 voorbij aan een groep mensen die het achterliggend gedachtengoed van het CDA kan delen, maar die niet gelooft. Een persoonlijk getuigenis van een niet-gelovige.
E en van de helangJl)k<.te rede-
ncn om Christen
DemouatJsche Verkenningen tc lczcn 1s voo1 mij het volgcn van de discussic over de 'C in het CDA. I\ li"chicn met uitzondcring van de lezer voor wic hct christelijk geloof wcrkc\ijk 'een rustig bezit' is, zijn deze artikelen ecn onmishare
lcidraad in het denken
over dit thcma.
Naruurlijk hct Program van Llitgang~punten is net opnieuw vastgcstcld en de artikclcn die daar-
in bcidc gcvallen om uitsprakcn waar ik in eer-,te inslanlie instcmmcnd hij knik- tc, n1aar \vaar ik later over ben gaan na- denken alsof ik met mijn tong een gcvocligc tand aan het aftaslen was.
In het artikcl 'ldenlileil CDA ter discus- sie', docl prof. dr. S W C:ouwenberg de
over gaan zijn n1ct de grootst 1nogclijkc zorg tot stand gekomcn. maar daarmee kan de discu">ic niet <,toppcn. Die zal nooir <,toppen. Hct rcccn- tc artikel van C:ouwen-
Drs. D. P Noordhoek
uitspraak Velen die carrie- re willcn maken. maken voor de grondslag ccn he- lcdde huiging' Fn in zijn reactic op dit artikel doet Van Cennip de uitspraak 'Wic in een <,tcrk secule- rcndc <,amenleving durft te blijven kiczcn voor een expliciet chri'>telijkc grondslag laat bewu'>l ecn dec\ van het kiezcrspoten- liccl, dar zich aangerrok-
herg en de reaclic daarop van Van Cennip in her novcmhcrnummer van
I 99:l vormen daarvan cen bewijs.
Jlij dcze lczcr Zljn rwee uitsprakcn, CCll
van C~ouwenberg en CCn van Van Cennip, lang blijven hangcn. Her gaar
kcn zou voelen lot ccn lourere besluurderspartij. liggcn.' Couwcnbcrg sprak mij aan en in eer<,te instantie bckende ik schuld: '>Olll'> be- staar mijn gcdrag in de partij uit indcr- daad nier meer dan ee11 helcdde huiging naar de grond-,lag. En Van
C llV 2 <J 1
Cennip gal ik direct geliJk, mecr nog, ik hedacht met een glimlach dat onze wetemchappclijk dircctcur ook cen goed markctingman is: hij zet hct 'uui- quc sclli111} /JOtllt' van hct CDA stcvig necr Len dcrgclrJkc cxclll',ivitcitwcrklaring is in onze riJke tijd de hc>tc manicr om ccn 'mcrk' als hct CDA te positioncrcn.
1\bar cr over nadcnkcnd vocl ik mijzclf wei tckort gcdaan. C:ouwcnhcrg zou in ziJil scepsis over de moticvcn van vee!
hestuurdcrs in algcmcne zin gelijk kun- ncn hcbhcn, maar in mijn individucle gcval hedt hij het niet en naar mijn vcrmocdcn ook hij vclc andcren nict.
Door de tcgenstelling tusscn christclijk en nict-christclijk te bcnadrukkcn gaan hi) en Van Ccnnip in hun argumcntatic voorhij aan ce11 groep mcnscn die als lid ol potcnticcl lid hct achtcrliggcnd gcdachtcngoed van hct C:DA kunncn dclcn. maar die hct in de belcving van hct geloot zo moeiliJk hchhcn dat zc, voor zovcr zc binncn het CDA actid zijn voortdurcnd worstclcn met ccn vraag als 'hen ik nu hypocrict ol nict' Fn die voor zovcr ze huitcn hct C:DA staan denken, \vat moet ik met ecn par- til waarin ik mij uiteindelijk hct hcste thuis vocl maar waarvan ik hct gclool nict meer kan de len:'
Program en praktijk
Het ec,·stc artikcl van het Program van llitgangspuntcn zcgt hct zo mooi: 'Hct C Di\ aanvaardt hct lliJhcls gctuigenis van Cuds hcloltcn. daden en gchodcn als van hcslissendc bctckcnis voor mens, maatschappij en ovcrheid. I let richt zich daarnaar met de rntentic steeds te zocken naar de hetekcnis van hct Evangelic voor hct politickc handc- lcn.'
Daar sprcckt het dclcn van ccn geza- mcnlijkc zoektocht uit: wat hctekcnt de
boodschap van de Hcilige Schrilt voor cms7 Fr is sprakc van een intcntie, nict van zekerhcid.
Maar de praktijk wordt bcheerst door twee andere beclden. Aan de cne kant is cr hct bccld van C:ouwcnberg lgc- chargcerd, ik wcet hetl, waarin er gccn sprakc is van een dcrgelijk zocken.
Waarin cr in hct gcheel gccn sprakc is van ecn ideologic, laat staan van ccn gcloof. De cisen van de bcstuursprak- tijk staan voorop.
Aan de andere kant is cr het bceld van Van Ccnnip, waarin er ccn ideologi- sche lakmoesprocf is die per saldo bc- staat uit de vraag 'bent u christen ol nictc' en die in onze C:DA-praktijk he- laas vooral hcstaat uit de vraag 'van wclk kcrkgcnootschap bent u lid7'.
lk wil bctogen dat het CDA ecn vol- waardigc plaat'> moct biedcn aan dcgc- nen die in hoold en hart hct Program van llitgangspuntcn onclcrschrijvcn, ook al kan men op de vraag van de christelijke gelool>bclijdenis geen vol- n1ondig 'ja' zcggcn.
Een persoonlijk verhaal
lk ben, voor zover mijn wcrk hct toe- laat, actiel binnen hct C:DA. J:r zijn in cen grijs verlcdcn wei momentcn gc- wecst waarin ik naar andere parti)en heh gekeken. h zijn zcker momentcn gewecst waarin ik gewenst hcb dat ik in ccn land was geborcn waarin de kerkc- lijkc en de politieke idcntitcit nict zo cxplicict verweven zijn als hicr in Nederland, maar tcgclijk hcb ik cr nooit sericus aan getwijlcld dat ik poli- tick actiel wilde zijn en dat dan hct CDA mijn partij is.
Dat is voor een dec! mijn achtergrond:
Ccrdormccrd en opgevocd vanuit de gcdachte dat jc wat terug moet doen voor al hct gocdc dat jc gegevcn is.
Voor ecn andcr dec! is dat, Iaten we het
Vl
)>
-l
w
f-
I
I
<(
I eX
:_;
c
2 w ::;
z
w
f- v:
eX
I :_;
bcc<,tjc ook maar bij zijn naam nocmcn, ambitic. Hct i<, een test en ccn >pel om tc zien wat jc kan betckcncn in de cen- trale arena van het maatschappclijk Ie- ven. de politick
,I\ laar dat is nict het heic vcrhaal.
Mensen zijn men dan de som van hun opvoeding en ijdclhcid In mijn geval wordt mijn bctrokkenheid en atstand tot hct CDA <;tcrk bepaald door mijn gccbchtcn over hct geloof. De gcloofs- crisis die ik hch doorgemaakt hedt mij men, en nict mindcr. bcwu<,t gemaakt van hctgccn ik dccl in de normen en traditics van hct christelijk gcloof en het is van daaruit dat ik actiel in hct CJ)A wil zijn, ook a\ hcclt het gcloof zclf die crisis nicl ovcrkdd.
lk ben cr van ovcrtuigd dat icdcr mens de hehodtc aan een gelool, aan ccn Cod, dcelt. Zekcr in tijden van per- soonlijk Iced. maar ook op de momen- tcn dat je ziet hoe werkclijk mooi de wcrcld is, zie ik nict hoe een mens daar aan voorbij kan gaan zondcr diep in zich tc grijpcn naar cen bccld van zi)ll of haar Cod. Maar de hchodtc van een mcm aan ccn Cod i'> nog nict hctzclfdc a\., het wcten van ecn bc-,taan van Cod;
ccn wctende en handclende cntitcit bui- ten en hoven onszelf. In het dagelijbc Ieven vcrschil ik in mijn dcnkcn en han- dekn waar<,chijn\ijk nict van mcnsen die nog wei in het gcloof delcn, maar mijn cigen houding is uiteindclijk ik zou gruag willcn gclovcn, n1oar kan het niet.
Voor mijze\1 hcb ik de opdracht om vcrckr te zoekcn naar Cod. maar ik kan al-, ik con-;cquent ben niet zeggen dat ik in 'Cod' en het llijbels heeld waarin ik ben opgevoed gclnnl.
Deleo van normen Evangelie
Dit is nict de plaat-; om vcrdcr op miJn pcrsoon\ijk gelont/niet-gcloven door tc
gaan. Waar hct n1ij on1 gaat is dat ik in hct zockcn naar Cod ook hcb moetcn nadcnkcn over de betekeni-, van de boodschap van het geloof, met name waar hct gaat om de bood>chap van naastcnlidde Ln die bood>chap, die norm. is met al mijn tekortkomingen wei degelijk de in-;piratie voor al mijn handclcn. dus ook miJil politickc han- delen. net zoals ook hct verhaal van )czus Christus cen voorbccld blijft.
lk verzet me dan ook tegcn de implicie- tc notie van velcn dat met ecn vcrlic<, aan geloof ook ecn verlie'> aan van hct geloof ontlccnde normcn gepaard zou n1oetcn gaan. lntcgcndccl, daarvoor zijn die normen vee\ tc dicp vcrankerd.
llovendien groeit bij hct nuder worden hct re<,pecl en ontzag voor de enorme bcschavende waardc die van hct gcloof uitgaal en de helangrijke rol die de ker- kclijkc traditic daann speelt Hct CDA hedt ook a is volkspartij groot gcli1k om daar zo dicht mngelijk hij tc willen bliJ- vcn. Hct gaat wcrkeliJk om ccn cklcn van de door hct Evangelic gc'insrircer- dc normen voor hct politiekc handclen.
l)aar ,,viJ ik graag op worden aongc~
sproken. Fr zou iets lundamentccl mis zijn a\<, het in de CDA-praktijk aiken maar gaat om hct hebben van een dub- bel lidmaatschap, ccrst die van ccn kcrk. dan die van de partij.
Buiten het geloof, binnen de partij?
I· let hovcnstaande i> gcschreven vanuit de positic van iemand die hinncn de rartij worstclt met de vraag hoc actid hij bn zijn terwijl hij moeite hcdt met de 'C van hct C:DA. Anderen binncn de partij die dczclfdc moeite hehhen worden hicrmcc uitgenodigd om zich ook uit tc <,prckcn EenziJdig wordt ai- leen door gclovigen over de po-,itie van gelovigcn en nict-gclovigcn ge'iproken
C I lV 2 •q
en ge'>chrcvcn. Lht i<; bcgrijpelijk, maar hct i<; nict goed. Couwenherg zou dan gelijk kunnen krl)gen met zijn opmer- king dat het aileen maar gaat om een helcdde huiging richting grond,lag.
Van Cennip heelt nict ongelijk door een drempel te lcggen waardoor het puur pragmati<;che van het ge·in'>pireer- de lid kan worden ondcr<;cheiden. De aan het geloof ontleendc normen zijn daarin richtlipl omdat men daar redelijk hnkenhaar en in concreet gedrag op kan worden aange<;proken .. ~laar juist dan i<; het helangriJk dat dit aan<;preken verder gaat dan aileen maar de test van het 'chrt<;ten zip1' in het verlcngde van het lidmaat<;chap van cen kerk. Want het prohlcem met de drempel van Van Cennip i<; dat het kan overkomen ak de belangrijk<;te macht<;partij in Nederland i<; van mening dat chri<;tenen kennelijk beterc memen zijn dan ande- ren. Er zijn heiaa<; genoeg mcn<;en die 1n het <;tandpunl van Van Cennip dear- rogantie van de macht zullen proevcn.
Ten onrechtc, natuurlijk )\ laar de enige echte manier om dat tc voorkomen i<;
door echt en omarmend te zijn in onze helcving van de grond,lag. Als volks- partij kunncn wij het om op de lange tcrmijn niet veroorloven cen partij le zijn die primair wordt gezien al<; de club van de kcrkcliJken en niet al<; de club van de Nederlander<;.
Buiten het geloof, buiten de partij?
De aandacht van de partij moet ten min<;le zozecr uitgaan naar degencn die huiten de partij <;taan. C:ouwenherg
<;telt: 'Politick i<; de re<;ultante van een wi<;<;elwerking tu<;>,Cn morclc principes en hct macht<;motid, waarhij cr wei voortdurcnd ccn tenden' aanwezig i'>
om die principe<; dien<;thaar te maken aan het macht<;motief. Dit zou waar-
C llV c 'll
schijnlijk moetcn betckenen dat men- sen die niet aantoonbaar delcn in de moraal (Ices bij het CDA: kerklid zijn) in fcite handelcn op basis van het macht<;motiel.
Volgen<; de 'ruhlic choice' bcnadering en andere theorieen die zich hezighouden met de motivatie van mensclijk hande- lcn hecft hij hcwijshaar gelijk Maar het problcem is dat nog geen enkelc <;oci- aal-wetcn-,chappelijk theoric voorbij een bepaald (hoog) niveau van genera- li5eren in '>taat i<; de complcxiteit van hct mcnselijk denken en handclen overtuigend te verklaren.
Wat moct ik hijvoorbeeld denken van memen die ik in mijn wcrksleer tegen- kom die op hun manier weten wat macht i<; en hoe daar mee om te gaan, maar die niet meer politiek acrid zijn omdat de partij van hun keuzc vraagt om vanuil cen geloof le spreken dat ze nict mecr dclcn7
lk denk dan aan men>,en die verant- woordelijkheid nemen in hun werk en in hun per'>oonlijk Ieven. lk denk aan mensen die het woord 'rentmeester' ou- dcrwets vindcn, maar er wei door wor- den aange'>prnken. lk denk aan mensen die de zorg delen om een gezin, om kinderen en hun opvoeding. Die zich er niet hclcmaal makkelijk hij voelcn, maar voor die kinderen toch kiezen voor een christelijke school, jui-,t van- wege hct feit dat daar over Hijbel en geloof wordt gesproken. Ze zeggen dan 'ik twijfcl, maar mijn kindcren moeten hun eigen keuze kunnen ma- ken'
lk heb her dan over de mensen die in ccn eerdere tijd welhaasl vanzelfspre- kcnd hun beste krachtcn gavcn aan or- gani'>atie<; al., ARP, KVP en CHU, maar die nu niel meer weten waarom ze zon- dag nog naar de kerk zouden gaan en voor wie een zuil aileen nog maar de
z
v
m
u..:
f-
i <t
·I x v
c
::::::
WJ
c::::;
z
WJ
f- v:
x
I
v
rest is van ccn oude tempe\. En die hct soort mensen zijn die naa<,t hun drukkc werk uitsluitcnd actief willcn worden voor cen grocp of club waar zc ccht achtcr kunnen staan. Hct C[)A hoort daar nict bij, want zc wctcn zich afge- wczcn.
Vragen voor de partij
1\\ogcn dcze memen wcrkclijk niet ac- tief lid worden binnen het CDA: ln in- dicn wei. zouden wij dan nict iets moeten doen om duidelijk te makcn dat ook zij wclkom zijn~ En hoc kunnen we cr dan voor zorgen dat dit niet gaat in ccn slcer van beleclck huigingen en vcrhorgen twijfels. maar in cen open aan-,prckcn op de normen die aan her handelen ten grondslag liggen' Ceen onbelangrijkc vragen voor ecn partrJ die op een -,malic demograhsche even- wichtsbalk loopt tussen pa<,<,ievc in-
<,tcmnling en kerkelijkc bctrokkenhcid enerzijds en toenemcnde politickc ver- vrecmding en individuali.,enng ander- zijck
Om even concrcet te worden. met zon- dcr crgernis heb ik de perikelcn rond- om de kandidaat.,-,telling voor de Tweede Kamer gcvolgd. Het i<, een <,tap tcrug in or1ze ontwikkeling als partiJ hoc sterk er wordt gclct op kcrkelijkc achtergrond in de keuzc van de kandi- datcn. Fr· zijn er die de media daar de schuld van gcvcn. maar we Iokken de ellcndc ook uit door altijd nadrukkclijk het k<:r·kgcnootschap tc vnmclden hiJ de achtergrond van kandidaten.
Letter en geest
lk ben nog steed-, lid van de Ccrdmmcerde Kerk. lk ga SOI11'> naar die kerk en lever op mijn manicr a is her kan c-cn bi_jchagc, n1aar voor n1ijn eigcn gemocdsrust heh ik a! tot twec kccr toe geprobecrd mi1 uit tc Iaten schrijvcn.
Tclkcns is dat verzoek gcwoon gcne- geerd en blijl ik alles ontvangen wat bij hct lidmaatschap hoort, tot en met mip1 verj aardagskaa rt.
Formecl i' er dus gccn problcem. 1\.\aar cr is rptuurli)k ecn verse hi! tussen letter en gecst. Mijn politick handelen is heel beschcidcn, maar mocht iemand daar- van ooit menen dat hct in strijd is met de gccst van de Heiligc Schrih, ja, dan is er ccn groot probleem. Vcrtrck kan de con<,cquentie zi) n.
Tegelijk mcen ik op diezelldc basis de partij te kunnen aansprckcn op haar houding en handelcn. J)aarin zoek ik ook naar her idcalismc waar Van Cennip voor pleit. Couwcnherg con- cludccrt in zijn artikel dat politick prag- matismc uiteindelijk steeds de df)(mlag gedt. Voor de dagelijk-,e politick kan dit kloppcn, maar op de mcetlat van de ge<,chicdenis worden de puur pragmati- ci niet lang genoteerd De ge<,chiedeni<, hcrinnert zich de dingen die groter zijn dan de enkcle mens en zip1 motieven.
1\ let de I ki I ige Schri tt en met het voorheeld van hct hcsc.hreven Ieven van /czus C:hnstu<, bcsc_hikt hct C:Di\
over ccn inspiratiebron en ccn voor- bceld waarmee menscr1 in potentre ho- ven zichzell uit kunnen <,tijgcn .• 'deer kun jc nict krijgcn, n1ccr mag jc nict verlangcn. maar dar i-, a! ontzcttcnd vee! De !eden van het C:J)A doen de partii en zichzcll tekort als ze hiJ voor- baat zoudcn ontkennen dat ecn niet- gelovige die inspiratie kan delcn en dat dat voorheeld niet gcvolgd zou kunnen worden.
Drs /)P Noord/Jock 1\ rrO/llll/111-
"•uJcr hi1 Slicf,liuu ,/,. Bc~c~k. hc1 ,\ lt~lltlt}rlllrlll Siudiccciiiiiiiii I'c111 hci VNO HiJ i1 /Jc,Juurs/It!
I'<IIJ ,!r CDA-t~jdcliui} llcrkclcii R.odciinjs CII de K,mrcrkriilt} Lcidcii.
UlV 2 'J.J
Met het rapport "Politiek is een zaak van iedereen" wijzen de Franse bisschoppen ook Nederlanders erop dat wij niet kunnen volstaan met het op ethische gronden bekritiseren van de politiek maar dat wij moedig en zelfbewust de weg moeten inslaan van en- gagement.
Politick '' ccn zaak van icdcr- ccn'', onder dczc titcl !lCclt de Soualc comm1.,.,ic van hct hame cpi-,copaat ccn studic gcp!T'>cntccrd. gcwiJd aan de huidigc politicke -,ituatic. De Fran'>c tck-,t vcr- schccn in oktoher I 'l'J I, en onlangs pu- hlicccrdc Kc,·kcl<jkc I )ocumcntatic 1 ccn vcrtaling van dit document van de hand v<1n I van Voorst tot
Voor<,t '>.J. Hct <,tuk is ccn nadcrc bcstudcring. ook vanu1t N('(krland-, pcr-
hct document tcrecht. Fn dat hcdt iets tc makcn met iedcrs gcwetcn en met de zcnding van de kcrk (kcrkcn)
De Fransc hi"choppen co11stateren, dat de vcrtrouwdc vormcn van dcelnamc aan hct politicke Ieven aan het atbrok- kclcn zijn, ccn comtatcring die met vee! rccht ook op de Ncdcrlandsc situ- atlc kan worden tocgepast, gczicn de
alum gcconstatccrdc ma- laise in her politick enga- gement van de burgers.
Ontgoochcling over hct '>IKLlicl, volop waard.
De vcranclcnngcn op hct intcmatlo11alc tonccl sinds I <JH'J hehhen i1nmer., nict a lie en hctrckki ng op hct Fran<,c polit1ekc Ieven. t'\u volkcrcn in Ccntraal- en ( )mt-Luropa en in Alnka hun vrijhcid hcrvondcn hcbhcn. dringt zich de
Pmfdr. AC We1ln
wcgvallcn van de grotc idcologiecn. groeicnd comcrvallsmc, individu- alismc, burcaucratiscring, de lcnomencn zip1 hc- kcnd. Zc lcidcn tnt arg- waan en achtcrdocht ten opzichtc van de politick.
ook ten opzichtc van pu- litickc parti)Cil en pcrso- vraag op hoc 'de politick' in her Westen
lunct<oncert, in hct pcrsoonli)k Ieven en in dat van de gemccmchap. nict ai- leen 111 hankrijk, ook in Nederland.
Politick heelt <llllllcrs bctrckking op hct
\amen Ieven' in wcderz1jds respect en zorg voor her algcmcen he lang, zo stelt
( llV 2 'J I
ncn. De dcmonatische di-,cussics vcrlopcn moeizaam en vcrzandcn in geharrewar over techni-,chc. modclma- tigc op\o-,<.;lngcn van <,tlnlenlcving-;pro- hlcmen. De declnamc aan vcrkiczingcn loopt tcrug. De maatschappiJ valt uit- een in lagcn met vcrschillcnde snclhc-
)>
-l
m
UJ
f-
'I <r:
'
,\
:::...
:.J
f- c::
<r:
:::...
den. De twecdeling in de maat<>chappij, waarin ccn nicuwe onderkla5se ont5taan is, is een kit. De staat trckt zich cnigcr- mate terug van het sociale en economi- sche terrein, en verlcgt de aandacht naar de zorg voor snelle en effectieve rcchtspraak, voor de hinnenland<,e vci- ligheid en voor criminaliteitsbestrij- ding.
Maatschappelijk middenveld
Evenzeer, zo 'itelt hct document, func- tioneren de maatschappelijkc geledin- gen, die tot de structuur van de maatschappij behorcn, mindcr. In Frankrijk rekent men daartoe de vak- bonderl, maar ook de politieke partijcn.
de school en hct Ieger, de onderlinge verzekering'>maat5chappijcn en coijpe- raticve verenigingen. Voor Nederland liggen de verhoudingen wat andcr'i, dunkt me. Het CDA proheert het maatschappelijk middcnveld, zoals dat heet, bij de politick te hetrekkcn. llij andere partijen staat echter de atkccr
op, als het gaat om deelname in hij- voorheeld de milieubcweging, de inzet voor men'>enrechten, humanitaire hulp en ontwikkelingsvraagstukken
Op dat vlak trcden stichtingen en ver- enigingcn indcrdaad ook de politick te- gcmoet. en stellen hun ciscn, veelal niet zonder effect Dat i'> in Nederland zo- wcl op landelijk alsop gcmeenteliJk ni- vcau tc constateren.
Volgcns de Sociale commJ<;<,ie wijzcn deze tckenen van engagement crop, dat mcnscn de uitdaging en de mogelijkhe- dcn van de nieuwe 'iituatic bcscffcn. ZiJ ovcrwinnen de lusteloo'iheid op burger- lijk en politiek gehied, die door de hui- dige ti)d wordt voortgcbracht Dat i'>
een teken van hoop in hangc dagcn. De commi<,<;ie constateert. dat economic, gcldwczcn, techniek en informatiestro- men ccn wcreldwijde dimemie hcbben gekregen, die door gccn enkelc intcrna- tionale instelling met voldocndc gczag in dcrnocratische zin gccontroleerd wordt. Ook de hand tu<,- van de machtige kocpclor-
ganisaties recht ovcreind.
Het con5cn<,us-modcl is
Voor een vitale 5en de staat en de burgers is zwak. Dat geldt met na- niet Ianger onornstrcdcn.
maar de macht van het veld i5 nog lang nict uitge- put. Vanwcge het bestaan van die velc maatschappc- lijkc organisaties, ook van chri'itelijke 'iignatuur, is de samenlcvingsstructuur van Nederland anders dan die van Frankrijk. Van Nederland kan cchter ook
maatschappij en een
me voor de sterk central is- tisch gcorganisccrde hanse staat. In Frankrijk is de rclatie tussen individu en maatschappij vaak nict meer geweest dan ee11 hc- paalde vcrhouding tot de staat, zo stelt de commi'i- sie (biz 16, kol. 2) Toch i5 zulk ccn verhouding
doeltreffende politiek is een volk
nodig van mensen die geloven, liefhebben en
hopen.
gezegd worden, wat voor Frankrijk ge- con5tatecrd wordt: ecn bloeiend vereni- gingslcvcn op het gebied van cultuur en vrijc-tijdsbcstcding, buurtactivitei- tcn, onderling hulpbetoon, licfdadig- hcid en sociale vernieuwing op kleinc schaal. 2 Ook lopen beide Ianden gelijk
ook in Nnlcrland vcrdcr doorgedrongen dan wen5elijk is. De Nedcrlandsc overheid probecrt dan ook sinds kort belcidsbcsli55ing en - uitvocring te decentraliseren, orndat ook hij om ccn groot aantal burger-, vanwege de vergaande rcgclingen hc- trcllcnde <,ocialc zckerhcid tcveel
UlV 2 <q
'>lilill'>illhilnkeltJKCil ZIJ!l gewordetl. ( Jok daZtrorn i'-1 activcring vun hct rnaot- '>LhilppcllJk mtddenvcld noodzJkcllJk.
i)c rebtteve \\'ilJrclcvcrillindcrtng VJil de lliltionJic '>lJJl 111 het l:umpc'>e en tntcrnotionalc krJchtcnvcld vraagt on1 LTll nrcuwc hand tu..,...,cn burger'-. en <.,J-
nlcnlc,·lng'->ordcni ng
Sociale en politieke doelstellingen
I )c hi"choppellJk Ullllilli"ie pic it Cl dJiln>ill voor de pol1t1ek in ere tc hn- '>tellcn. I )c ee<lllolllie dtc op wcreld- '>LhJill \\ordt lwdiTVCtl vrJJgt 0111 ecn polillcke regcling, die de zwJkkcn he- 'l.hcmll en ongcllJkhcdcn conlpcn- '>cen. lk pol1tick heclt ook de tililK oill gcweld door rccht tc ven·Jtlgen. Fen voorwJJtdc dJJrtoc· i'> hct qiillulcretl van dcnl<>Lr(1lr..,ch ovcrlcg !lll'l nan1c tu"ctl polit1eke pMliJen. die zich door cTn du1ckliik gepmlilecrde o1wJttit1g ovn de mcm en de tllJJhchilppeliJKC ,olldMitelt nwetcn IJtcn lcidcn. Zi1 lill- llll'r'> '>IWicn ccn heilliddelcnde rol lll'>- '>ell de '>lJill en de politieke gcillcemchilp. ,\ Iorek kntiek en goedc wtl illlcctl ZIJ!l niet ,-"ldoenck l'olttiekc piJtlnlllg en Jctie zip1 de noodzJkellJke middelcn ()ill de doelqellingcn op <,oci- ilal etl politick gehtcd te hcreikcn. En
!11Cll'-.l'll lllOCtl'll daJrlOC gClllOti\'CCrd
\\·ordcn. ''l)c hurgcrzin zal L'l'll nicuwc inhoud 111octcn krr)gcn. n1indcr tocgc- '>Pihl op de indi\·tduelc rechten en mccr op illlcr dcelnJ!lll' ,lJn gezJillcnlij- kc omkmemingen , qelt de coillllli"te : hlz I H kol.2'
,'.,\, zulke doel,telllllgctl llll'l-kt de com-
1111'-.'->IC zun
I het gc·duld1g hcr,telkn Villl de lllilJl- '>Lhi!ppellJke ql·uctwll· met tlJllle dJJI
\\'Jill- de ontw1kkcling en de l·ijkdonl- men vJn hct bnd ongel11k vcrdeeld zijn
1 hiJvoorheeld door uithretding VJn de
I I l\' ' '>I
<.,outdc woninghouw !:
2. crkcnning en vcr-,tcrking van hct gc- zin 1 de LO!llnli...,...,ic vra<Jgt zich at, of hct aanvJardhaar i-,, dat de wctgcvcr zrch neull-aJI opqcJt ten opzichte vJn hct grocicnd Z1Zll1tttl 'llltcrnttticvc' gczinncn en '>Jillenlcvingwormen Het i'> duide- liJK dJt de hi'>'>choppctl hicr Jtwijzend tegenovcr '>lJJn. I )c velc I'Ctori'>chc vra- gcn in dczc paragrazd kunncn hun qJndpLllll in dezcn niet verhullcn. lllz.
I 1!, kol.2 - 20, kol I 1
i. hcvordcring van de hu'-li-.vornling tcr he'>lriJding vJn het JnaliJhcti'>llll' 1 in h0nkrijk i'> 'J % vJn de hevolking JnJI- IJhect, itl die zin dJt memen in tenmtn- ...,tc CC:n octivJtcit ten aanzicn vJn de c1gcn n1ocdcrtaa\ <,preken, lczen,
<.,chrijvcn en gocd hcgrijpcn
<,chictetll;
tckmt
-1 <,olicbritcit in verhi!nd met wcrkgcle-
De tweedeling in de maatschappij,
)>
-l
gcnhcid ' I 0 '~, VJn de he- rocp,hevolktng <,lJJt huiten het Jrhctd'>proce'>. I k hi'>-
<,clwppcn vrJgetl 111 d1t vcr- hJnd dJt lliCLtwe wegetl worden gczocht voor ccn rc- gclmJttgc en -.;tcrkcrc ccono- illi'>che groei I biz. 20, kol.2 L
een opnlCrkcltJK '>li!ndpunt 1.
~ wcrken aJ n een ge.in te-
waarin een nieuwe onderklasse
ontstaan is, is een feit.
grecrde tllJJhchJppij. 1 Het
prohlccm VJ!l de '>OetJic intcgrJtie, met nJme ook Will hetrclt Jllochtonen, die wo1~den uitgenodigcl met hchoud VJ!l de eigen idetlttteit het ITcht">y'>leem vJn het gJ'>tiJnd te eerh1edigcn en zich ntct Jiz11dig te houden vJn het <,ocialc Ieven '>telt ook het prohlcem VJ!l de ei- gcn idcntitcit van hct ont\'Jngcndc volk JJ!l de orde DJal· i'> ce11 dicp- gaand opcnbaar dcbat voor nodig, dot niet door <,pitwondighedcn en enwtio- naliteit wordt vertrocheld. Biz. 21-2211
(, llouwcn ilJll LuropJ. 1\)c hi'>'clwp- pen hebhen hicr duiclcliJk ook de poli-
I-
<(
r, v
I-
~
<(
ticke eenheid van het Europa van de Twaalf op het oog. Dat die tot stand komt is ecn vJnzellsprekend gegevcn voor hen. De aanbevelingen die hier gedaan worden hcbhen echter ecn gro- tendeels gratu'it en nwrJ!isercnd karak- ter 13\z. 221.
7 Het hoofd bicden JJn nieuwe be- hoelten, op hct gebicd van binnen-cu- ropese samenwerking, ontwikkcling<;- hulp, gezondhcidszorg, de rol van het Ieger, humanitJirc interventie, milieu- zorg. Op dit vlak blijlt hct hij een op- somming vJn prohlcmen.
Politieke aktie en betrokkenheid nodig
In ecn tweede afdcling <;te\t de commis- sie het gclovig standpunt over deze JJngelcgcnheden aan de orde.
NJtuurlijk wordt het beginsel vJn de scheiding van kerk en stJJt gerespec- teerd, mJJr dJt neemt niet weg dat de kerk hicr cen actieve rol wordt toche- dacht. De stelling is, dat voor een vita- le maatschappij en een doeltreHende politick ccn volk nodig is van mensen die geloven, lidhehbcn en hopen juist de kcrk is in staat tot het bewerken van zulk ecn maat-,chappij
terughoudendheid en bewu<;tziJn van de begane fouten, ook door de kerk en kerke\ijke mensen, treedt in de tekst niet JJn de dag.
Oproepen tot lidde. als cis voor een solidJire maatschappij, worden terecht vertJJid nJJr de noodzaak van politieke bctmkkenheid en Jctie. En van politie- ke be-,\issingen wordt hoopvol en gelo- vig geqe\d, dJt ziJ in Jezus C:hristus toekomst hehben !biz. 2~. 2e ko\) Het gcschiedtheologisch perspectid dat hier verwoord wordt, verwi]st naar de 'geestelijke inlrastructuur van de ge- schicdcnis': de hoop op bevrijding, het herkennen van een belottevol ontluikcn van het koninkrijk Cod<;, het wcrkcn aan ccn deliniticf einde aan de mees- ter-sbJI verhoudingen tu'>Sen mensen.
Dcze lundamentelc krachten worden gepresenteerd tegenover de ideologi-
<;che verabsoluteringen, de uitlcvering JJn de pure zakclijkheid, of de trooste- loosheid van het einde van de gcschic- dcnis. Dcze paragraat behoort tot de beste stukken van het document.
Appel op mensen
Actieve deelname aan de politick is voor de Franse bisschop- door de inzet van de gelo-
vigcn. Door Cuds vrije genadegave is het mense-
Zij overwinnen de
pen een zaak die iedereen aangaat: n1en"en die een
lijk handelcn immers tot volmJaktheid geroepen (biz 23, 2e kol.l. DJt hicr een cvangclische oproep
lusteloosheid op burgerlijk en politiek gebied,
kerkelijke pi!<,torale op- drJcht hehben, opvoeders, mensen acticl in jeugdor- ganisatie'>, politici, !eden vJn de gcmcenteraad, bur- doorklinkt, is duidelijk die door de huidige gcmeesters, mensen die Maar het gctuigcnis van
de geschiedenis plaatst de optimistischc opvi!tting over de potentic VJn de kerk en de gelovigen in
tijd wordt wcrkzJJm zijn op het ter- rein van de media, allen worden opgeroepen. Het rccht en de plicht om dec!
voortgebracht.
een schril Iicht. Het is frJJi te stcllcn dJt het gclool een Iicht over mens en maatschappij laat schijnen, maar enige
te nemen aan hct politieke Ieven zijn niet voorbehoudcn JJn be- paalde categoriecn mcnsen. Hct scepti- cisme van christenen ten opzichtc van
CllV 2 'JI
de opcnharc aangclcgcnhcdcn noch hun alzijdighcid achtcn de bisschoppcn gcrcchtvaardigd, ondanks de rnorclc gcvarcn die aan hct politickc bcdrijt, ook voor pcrsoncn, vcrbondcn zijn. In de liJn van het document van de -;ynodc van I 'Hl7. geliteld ClnJsti[i,Jclcs l<~iei. roc- pen de hisschoppen op LOt ccn lcvendi- gcr hc\VU<..,l\VOrding van cigcn verantwoordelijkheid en tot daadwcr- kelijke act1c van christcn-gclovigcn.
Llitcraard hetrcft het hier cen appcl op mensen. Hct gaat nict om concrete op- lo'i'iingen voor politieke prohlcmen.
Niel altijd onl'inappcn de auteurs van hct document aan opsommingcn, die uit zichzell de politieke matheid, luste- lomhcid en landerighcid, die men wil bcst,·ijden, versterkcn. De wcm tc ko- men tot rcactivcrcn van mcnsen aan de ha<,i-; van de c.;an1cnlcving, tot intcnsie- vcrc dcelnamc aan gczamcnlijkc onder- ncmingen. hct -;timuleren van elks inzet 111 de richting van ondcrlingc <,olidari- tcil. en het benadrukken van het gelo- vig pcrspcctiel van ecn hoopvollc liddc die wcrkt vanuit de kracht van de gc- storvcn en vcrrezcn C:hri-;tus. zijn de -;teeds terugkcrcndc impul-;en die dit document ec11 hijzondcr karaktcr ge- vcn. De Nederlander is wellicht mecr dan de Frt1n~n1an acticl in vercnigingcn, stichtingcn, organi-;atics en bcwegin- gcn op allerlci tcrrcin - de plaatsclijke krantcn en hlaadjc'> gctuigcn daarvan - de collcctieve alkccr van 'de' politiek is hicT n1in.;,tcn:-, even grunt.
1\\ct de titcl "Politick is een zaak van icdcrccn" wijst hct Frame document ook Ncderlander'> crop, dat zij nict kunnen vol-;taan rnet het op cthi-,chc gronden hekritiscrcn van de politick.
maar dat zij moedig en wclbcwu'>t de weg moctcn inslaan van het engage- ment voor de wcdcrzijdsc erkcnning van mcnscn, voor gerechtigheid en vrc-
( llV 2 '!~
de. AI dit soort actie is 'politick'
Projdr A C Weller is Poorzittcr van l>ct College vc111 llestuur th111 de Katl,olieke T/Jcolo,jisc/Jc Llniuersltfit Utrcc/Jt
No ten
1 K.trkdifkf /)llLIOII['II/d/it' J-2-1 ]_j llr. ]_I j<J(n h\z ()1-7()
2 7\(: I P A Zllldgcc'>t. SoLidl1t l'ii1Jil'IIII'Ill1} nr k<~li,ulrc
kcn IITPC!IIdmdlrc I'd II ,/c ,o01/cli l'lrr./jJ/duh'll Cll ,/e ,/r- l'tl'-l' 1)'/1('11 St,llillc \1nrrrl'l!li'!ll1}-rllhluj( dLIIi'dCIIt'li Pd!llid ~'dli,o/i(kc f,ock t KLVi\ L\-Bcncht, nr (J, t\\'ce- dc ullgt~vc, <.,-Hcrtogcnho..,l h lt>{n
n
z In de literatuur werd de laatste tijd beklemtoond dat de coalitie van antirevolutionairen, christelijk-historischen en rooms-katholie- ken in het lnterbellum de "kilte van een verstandshuwelijk" zou hebben geademd. Puchinger maakt aannemelijk dat aan de Coalitie wei degelijk een diepere, principiele verwantschap ten grondslag lag, al compliceerden de eigenaardigheden van personen de samenwerking. Een bespreking van Puchingers "Colijn en het einde van de coalitie-111. De geschiedenis van de kabinetsformaties
1933-1939"
D c ovcrdre1c. ht ve1ndc 'ouvc- tTIIltl<:tl ov<:r f'..edcrle1nd' ( lmt-lndti.' e1e1n lndonc,ic op 27 d<:ccmhcr I 'J-+'J. well dClMVCln de oorze1ken en
wat de directc gcvolgcn
\\'CltTn 'lilill in NedcriClnd nog <,teed, in de volle be- bng'-.tc!!ing, 111t1Jr rond- om de lilill,le Nedcr- IClnd'c lJndvoogden i' her
"i I gewordcn ( lvcr d<:
ticntClllcn je11Tn in onzc ccuw die hct ,lot vormcn vCln h<:t <:igcnlijkc Ncdcr- IClnd,c hcwind over lndti.' hoon ol lcc,t men nClu-
cu' C. l'uchinger in hct woorcl voorol bij zijn n1edio vong Jtltlr vcr-.chcnen
<,tudic 'Le1ndvoogd en min"tcr' 1 l)it gc- hrck <Jon bclClng<,tc]ling voor hct ,]ot- tildpcrk ve1n onzc koloniCllc ge,chie- dcn" ke1n ol, 'YillJllolllClti,ch worden
he,chouwd voot- de gering<: intetT"c vom de 1'-.edcriClnd'c politick gedut-cn- clc hu lnterhcllum in hct e1lgcmeen. l:o hegint I Jlo,melm zipl overztcht viltl her lllClilhchClppelijk-polt- ticke Ieven 111 Ncderlilnd tu'"'n l'i I H en I'! lO e1l, volgt "Schrijven over de politieke en lllClClhchilppe- lijke <llllwtkkcling 111 hct 1'-.cdcrlilnd VCln de IClrcn twintig en dert1g i-. vcrh<J- lcn over 'til,telnd mccr dan over vooruitgang I let Nedcrlzllld ve1n vti<it·
I 'J-HJ hiJe1ktc e1llennin<,t 'v<Jn dvn<Jn11ek en ongc- dulclige vern lell\\'1 ng-.- dre1ng' 'Len con,<:rv<Jticf le1nd' " hct genocmd Fn kenmcrkcnd voor het bccld dClt ve1n de Anu-Revoluttone1irc l'e1rtij 1 ARI' I in dczc pen ode hc,l<J<lt, ll)kt hctg<:en de IJtcre voorzitter vJn dczc pClrttj WI' llcrghui' 1 I '!56- I 'Jilili
( llV '<q
in zip1 cnkclc J<Hcn gclcclcn vcr,chcncn 'Hcrinncringen' opmcrktc: "lk wildc de ARI', die groot wa'> gewcc'>t in de tijd van Kuyper, gcc'-ltclijk weer ccn gczicht gcvcn Fn dan hcdocl ik gcc<;tclijk weer naar de linkerziJLk hrcngcn.
Vcrgecl niet dat in de periodc-C:olqn die partij hclcmaal wa'> tcruggcdrongcn in de vcrkccrdc richting. Colijn was temlottc gccn groot geestclijk Ieider.
llcpaald nict. Hq was een zecr hc- kwaam zakcnman, maar ik vond nicl dat hij ecn groot economisch talent wa..,_,,~ Hct \vckt dan ook wcinig vcr- wondcring dat, terwij] cr reccntcliJk zo- wcl over de hcginJarcn van de Coalitic a], over de na-oorlog'>c ontwikkelingcn in de -,amcnwcrking tu"cn de conlcs- 'ionelc parti)Cil de nodige publibtic<;
zijn vcrschcnen, 1 hct lnterbellum tamc- lijk sy<;tcmatisch wordt ovcrgeslagcn.
Lnig'>zins mcrkwaardig is dit intuS<;cn wei, aangczien dczc peri ode loch mel zckerc re'>lrictics kan worden bc- '>chouwd als "hct confc.,.,ionele tijd- perk" Cedurende hct lnterbcllum bcheer<;rcn de drie grotcre gmhdicnsti- ge partijen en hun politicke lciders- in hct hijzondcr Nolcm. Rui)'> de llccrenbrouck, C:olip1 en De Cccr - 111
mcnig opzicht de land-,politick, al i'> cr tcrccht op gcwczcn dat deze hegemo- nic van de conlc.,-,ionclcn ook na de Twccdc Wcrcldoorlog nog gcruimc tijd vo<>rtcluurdc.''
Achtergrond en doel van het boek
Hct gcbrck aan aandacht voor de poli- tiekc en parlcmentairc gcschicdcnis van hct lntcrhcllum geldt inlu<;<;cn niel voor de reed, gcnocmde l'uchingcr lkhalvc 'l.andvoogd en min~<;tcr', vcr,chccn van hem bij LlitgcvcriJ Jl Crocn en Zoon tc Leiden onlangs ook 'Colijn en het eindc van de Coalitic- Ill. De gcschic-
den" van de kabinet-,formatic'> I 'J33- 19:l')' Hct ccrstc decl van dczc hi-,tori- schc trilogic, waarop de auteur in 11)6') aan de Vrijc Llnivcrsiteil tc Amstndam is gepromovccrd, had tot ondcrwcrr de gc,chicdcnis van de kabinct-,formatics tu'>Scn I 'J I H en 1924, mel inhcgrir van de vlootwctcri-,is. In hct in I 'JHO vcr-
<;chcncn twcede dccl van 'C:olijn en het cinde van de Coalitic' wcrdcn de lor- malic van 1925, de Vaticaancri'>i'> en de formatie van 192<) behanclcld. In hct zojui'>t geprescntl'erde dcrde deel, tcn- slotte, staan de jarcn dertig cl'ntraal.
Hct hcvat afzonderlqkl' hoofdstukkcn over ck cri'iis-Donncr en de kahincts- formatie van 1933, de kabinct<;crisis van
I 'Ji5, de fonnatic van I <J.U en de kabi- nctscrisis van 1939 alsmede het optre- dcn en de val van het vijfde kabinct-C:olijn.
Als docl-,tclling van zijn bock, dat oor- srronkelijk i' ontstaan als ondcrclcel van een C:olijmtudic die reeds zijn Lltrechtse lcermccstcr prof.dr. C.
Ccrrehon tot op zl'kere hoogte op hct oog !welt gchacl, nocmdc l'uchingcr in zijn ccr'>tc dccl hct "bouwstl'nen levc- tl'n tot hl'studcring van her l'inde der Coalitie, althans voor zovcr hct de ka- hinctsformatics van 1918 tot 1939 bc- trl'lt. len en ander vormt gcen wctcmchcrpclijk of politick gelegcn- hcidsgcschrift, zoal'> Duymtcc's werk 'De kahinctsformatics I ')46-I <)()5' in stcrkc mate is, en evenmin is hct ccn hoek dat in kite staatslecr hchandclt.
Onzc <;tudic heoogt slechts een hulp- middcl tc zijn voor dicgencn die wctcn willcn wat cr gcdurendc de vnschillcn- dc cri<,c<; en lormatie'> nu wcrkl'lijk gc- '>chicd IS. Daarbij wilde hij bronncnuitgavc en verhaal combincrcn:
''lk hch in de notcn de voornaamstc bronncn \Veergcgcven, die voor ccn wcrkclijk verstaan van de kahinctsfor-
m
z
