Henry Hexham, Het groot woorden-boeck: gestelt in 't Nederduytsch, ende in 't Engelsch · dbnl

(1)

Het groot woorden-boeck: gestelt in 't Nederduytsch, ende in 't Engelsch

Henry Hexham

bron

Henry Hexham,Het groot woorden-boeck: gestelt in 't Nederduytsch, ende in 't Engelsch. Arnout Leers, Rotterdam 1648

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/hexh001groo01_01/colofon.htm

(2)

Gestelt in 't Neder-duytsch, ende in 't Engelsch door Hendrick Hexham

door Nicoline van der Sijs

Bron

De uitgave betreft de digitale versie van de eerste druk van het Nederlands-Engelse woordenboek van Hendrick of Henry Hexham uit 1648, waarvan de titelpagina luidt:

HET GROOT VVOORDENBOECK: Gestelt in 't Neder-duytsch, ende in 't Engelsch.Als oock tot dienst van den Leer-gierigen verrijckt met een korte ende bondige Nederduysche GRAMMATICA. Alles met groote naerstigheydt uyt de beste Neder-duytsche Autheuren t'samen gestelt, DOOR HENDRICK HEXHAM.A Large Netherdutch and English

DICTIONARIE; Composed out of the best Netherdutch AUTHOURS.With a compendious Netherdutch GRAMMAR, for the Instruction of the Learner.

Tot ROTTERDAM. Gedruckt by ARNOVT LEERS, Anno 1648.

Als ‘legger’ van deze digitale editie is een kopie van het exemplaar gebruikt dat berust in de bibliotheek van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie en dat onder andere gebruikt is bij de samenstelling van hetWoordenboek der Nederlandsche Taal. Diverse universiteitsbibliotheken bezitten een exemplaar van deze eerste druk van het woordenboek.

Achtergrond van het Bijbeldigitaliseringsproject

In juni 2007 heeft Nicoline van der Sijs in verschillende media een oproep gedaan voor hulp van vrijwilligers bij het digitaliseren van de Statenvertaling 1637. Vanwege de grote respons is het zogenaamde Bijbeldigitaliseringsproject vervolgens uitgebreid met andere laatmiddeleeuwse en vroegmoderne bijbelvertalingen waarvan het NBG de afbeeldingen op internet heeft geplaatst. Inmiddels zijn er transcripties

gepubliceerd van de Statenvertaling uit 1637, de Delftse bijbel uit 1477, de Leuvense bijbel uit 1548, de Lutherse bijbelvertaling van 1648 en de Deux-Aesbijbel uit 1562.

Bovendien zijn vier kerkboeken (Dathenus 1566, Van Haecht 1583, Marnix 1591 enHet Boek der Psalmen uit 1773) getranscribeerd en op internet gepubliceerd. Er wordt gewerkt aan een digitale versie van de Liesveltbijbel (editie 1542), van de Biestkensbijbel (1560), van de Vorstermanbijbel (1528/1531) en van de tweede druk van de Statenvertaling uit 1657. Niet-bijbelse deelprojecten zijn de

spreekwoordenverzamelingNievwe Wyn in Oude Le'er-Zacken van Johan de Brune de Oude (1636), en de spreekwoordenverzamelingen van J.P. Sprenger van Eyk, Handleiding tot de kennis van onze Vaderlandsche Spreekwoorden en

Spreekwoordelijke zegswijzen, bijzonder aan de Scheepvaart en het Scheepsleven, het Dierenrijk en het Landleven ontleend uit 1844 en Het Spreekwoordelijk gebruik van Bijbeltaal in de Burgerlijke zamenleving (z.j., ca. 1840).

Een apart project vormt de Friese bijbelvertaling van dr. G.A. Wumkes uit 1943, waarvan de gedigitaliseerde versie te vinden is op de website van de Digitale Historische Bibliotheek Friesland (www.wumkes.nl). De digitalisering van de Friese

(3)

bijbelvertaling wordt tevens gesteund door de Fryske Akademy. Aan de digitalisering van de Nije Fryske bibeloersetting wordt momenteel gewerkt.

Begin 2009 zijn de werkzaamheden van de vrijwilligers die meewerken aan het digitaliseren, ondergebracht in een stichting, de Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal (SVNT). Het Bijbeldigitaliseringsproject wordt gesteund door de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl), het Instituut voor

Nederlandse Lexicologie (INL), het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) en de Nederlandse Taalunie. De digitale tekstuitgave van het Nederlands-Engelse woordenboek van Hexham wordt gepubliceerd op de website van de dbnl.

Voor het Bijbeldigitaliseringsproject is een besloten e-maildiscussiegroep opgericht waarin de vrijwilligers informatie met elkaar uitwisselen. Het INL heeft, met Dick Wortel als webbeheerder, voor vrijwilligers en geïnteresseerden een apart onderdeel van zijn website ingericht.

Medewerkers aan de digitale uitgave van het Nederlands-Engelse woordenboek van Hexham

Aan het overtikken en tot tweemaal toe corrigeren van de tekst van het woordenboek hebben 23 mensen een bijdrage geleverd. De medewerkers hebben een of meer porties (van telkens 20 pagina's) van de tekst overgetikt. Een aantal van de medewerkers heeft zich, soms naast de overtikwerkzaamheden, beziggehouden met de correctie van door anderen overgetikte porties; in onderstaande lijst is dit achter de desbetreffende namen toegevoegd.

Coördinatie

dr. Nicoline van der Sijs, Leiden (NL)

Medewerkers

drs. Zayd Abdulla, Den Haag (NL) drs. M.P. Angenent MPA, Utrecht (NL)

drs. Jan van den Berg, Goirle (NL)(tevens corrector) drs. Gerrit-Jan Bosman, Kaatsheuvel (NL)

drs. ing. DickJan Braggaar, Assen (NL) Krijn van Dijk, De Lier (NL)

ir. J.F. (Jan) Entrop, Tiel (NL)

Jan Fraanje, Krimpen aan den IJssel (NL) M.N. den Harder, Soest (NL)

Ruud Hendrickx, Brussel (B)(corrector) drs. Immie van Kalken, Amsterdam (NL)

dr. J.J. (Jantien) Kettenes-van den Bosch, Putten (NL)(tevens corrector) René Kurpershoek, Amsterdam (NL)

Huib Neven, Krimpen aan den IJssel (NL) Henk van de Rest, Alphen N.B. (NL) dr. ir. Frits Schutte, Goor (NL)(corrector) drs. Saramarie Snoeij, Katwijk (NL) drs. Poul Stolp, Oss (NL)

Henry Hexham,Het groot woorden-boeck: gestelt in 't Nederduytsch, ende in 't Engelsch

(4)

Herman Wiltink, Krimpen aan den IJssel (NL)(corrector) drs. Dirk van Wolferen, Goor (NL)

Herman Wiltink heeft alle porties voor de tweede maal gecorrigeerd en de losse porties tot een geheel gesmeed, waarbij hij tevens allerlei extra technische correcties heeft uitgevoerd.

Achtergrondinformatie over het Nederlands-Engelse woordenboek van Hexham

Het Groot VVoorden-boeck: Gestelt in 't Nederduytsch, ende in 't Engelsch, dat in 1648 verscheen in Rotterdam en geschreven was door Henry of Hendrick Hexham, is het oudste Nederlands-Engelse woordenboek. Henry Hexham is rond 1580 geboren in Holland, Lincolnshire, en omstreeks 1650 ergens in Nederland overleden.

Men neemt aan dat hij de zoon was van Edward Hexham, die tien jaar in het Nederlandse leger diende. Wellicht heeft hij dan ook op jonge leeftijd al Nederlands geleerd en in Nederland gewoond, en was hij tweetalig. Als jongeman trad hij als page in dienst van Sir Francis Vere, de commandant van de Engelse troepen in de Republiek. Die Engelse troepen waren de Nederlanders te hulp gekomen in hun strijd tegen de Spaanse overheersing; voor Hexham waren ook zijn protestantse overtuigingen een reden om te strijden tegen de katholieke Spanjaarden. In dienst van Vere maakte Hexham de belegering van Oostende in 1601 mee. In 1606 trad hij in dienst van de opvolger en broer van Francis Vere, Sir Horace Vere. Als kwartiermeester maakte hij het beleg van Breda in 1625 mee, het beleg van 's-Hertogenbosch in 1629 en de veroveringen van Venlo, Roermond en Maastricht in 1631 en 1632. Na de dood van Vere in 1635 werd hij kwartiermeester in het regiment van de Engelse commandant George Goring. Hij was lid van de Engelse Presbyteriaanse gemeente te Delft. Hij woonde meer dan 40 jaar in de Republiek;

de laatste vermelding over hem is dat hij in 1650 kwartiermeester was van een Engels-Nederlands regiment.

Hexham was een productieve schrijver en vertaler. Hij vertaalde uit het Frans en Latijn en naar en in het Nederlands en Engels. Zijn eerste publicaties betreffen theologische werken. Na 1630 concentreerde zijn werk zich op militaire zaken. Hij publiceerde verschillende boeken over zijn persoonlijke ervaringen tijdens de belegeringen van Nederlandse steden en over de kunst van het oorlogvoeren. In 1647 schreef hij het eerste Engels-Nederlandse woordenboek (A Copious English and Netherduytch Dictionarie), dat werd gepubliceerd in Rotterdam. Een jaar later verscheen het eerste Nederlands-Engelse woordenboek, waarvan de onderhavige digitale editie is gemaakt. Dit Nederlands-Engelse woordenboek bevat circa 40.000 ingangen en besluit met een Engelstalige grammatica van het Nederlands, die was gebaseerd opDe Nederduytsche Spraec-konst ofte Tael-beschrijvinghe van Christiaen van Heule uit 1633 en deGrammatica ofte Leez-leerlings Steunsel van de Engelsman Richard Dafforne uit 1627. Van dit Nederlands-Engelse woordenboek verscheen een herdruk in 1658, gevolgd door een herziening onder een nieuwe titel door Daniel Manly in 1672 (herdrukt in 1678). Manly schrapte veel trefwoorden uit de vorige druk. Het woordenboek was bedoeld als hulpmiddel voor mensen (studenten, kooplieden, schrijvers) die Engels wilden leren.

Op de titelpagina beweert Hexham dat hij het materiaal voor het woordenboek heeft verzameld uit het werk van de beste Nederlandse schrijvers, maar dat blijkt

(5)

bij nader nazien alleen maar reclame te zijn - hij had vooral het werk van eerdere lexicografen gebruikt. De Nederlandse ingangen waren voor het grootste gedeelte gebaseerd op het Nederlands-Franse woordenboekLe Grand dictionaire françois flamend van E.L. Mellema dat in 1618, postuum, was verschenen en waarvan de eerste druk in 1587 het licht had gezien. En de ingangen uit dat woordenboek waren op hun beurt schatplichtig aan hetEtymologicum Teutonicae Linguae, sive

Dictionarium Teutonico-Latinum (Etymologisch woordenboek van de Nederlandse taal of Woordenboek Nederlands-Latijn) van Cornelis Kiliaan uit 1599 (eigenlijk de derde druk van een woordenboek Nederlands-Latijn waarvan de eerste druk in 1574 was verschenen). KiliaansEtymologicum was het eerste wetenschappelijke woordenboek van het Nederlands en de trefwoorden ervan vormen de grondslag van alle tweetalige woordenboeken in de zeventiende en achttiende eeuw.

In 1691 publiceerde Willem Sewel eveneens een woordenboek met Nederlands en Engels. Het bestond uit twee delen: een deel Engels-Nederlands en een deel Nederlands-Engels dat was getiteld eenNieuw Woordenboek der Nederduytsche en Engelsche Taale. Sewel wijst iedere schatplichtigheid aan het werk van Hexham af (vandaar dat ‘nieuw’), maar uit onderzoek blijkt dat hij wel degelijk heeft afgekeken.

Gebruikte literatuur

- Aa, A.J. van der e.a. (1852-1878),Biographisch woordenboek der Nederlanden, bevattende levensbeschrijvingen van zoodanige personen, die zich op eenigerlei wijze in ons vaderland vermaard gemaakt hebben, Haarlem, 21 delen.

- Claes, Frans s.j. en Peter Bakema (1995),A bibliography of Dutch dictionaries, Tübingen.

- Meijer Drees, Marijke (1997),Andere landen, andere mensen. De beeldvorming van Holland versus Spanje en Engeland omstreeks 1650. IJkpunt 1650. Den Haag, Sdu.

- Osselton, N.E. (1973),The Dumb Linguists. A study of the earliest English and Dutch dictionaries, Leiden.

- Pollard, A. F. (2004), ‘Hexham, Henry (fl. 1601-1650)’, rev. M. R. Glozier, in:

Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press (internet).

- Sijs, Nicoline van der (2004),Taal als mensenwerk: het ontstaan van het ABN, Den Haag.

- Sijs, Nicoline van der (2009), ‘Henry Hexham’, in: W. van Anrooij e.a. (red.) (2004-),Bio- en bibliografisch lexicon van de neerlandistiek, op: www.dbnl.org.

- Sterkenburg, P.G.J. van (1984),Van woordenlijst tot woordenboek. Inleiding tot de geschiedenis van woordenboeken van het Nederlands, Leiden.

Inhoudsopgave van het Nederlands-Engelse woordenboek

- Het Groot VVoordenboeck: Gestelt in 't Neder-duytsch, ende in 't Engelsch, etc. [titelpagina]

- Aen den Edelen, Hoogh-geleerden, ende Achtbaren Heere, de Heer

Bartholomaeus van Wouw, Rechts-geleerde; Ridder des Alder-Christelijcksten Koninghs van Vranckrijck, onder de Ordre van S. Michiel [kopregel: Dedicatie]

- The Preface to the Benevolent Reader

- Een Woorden-boeck, ofte Een Nederlantschen ende Engelschen Dictionaris

(6)

- Een Nederduytsche Grammatica, om perfect de Neder-duytsche Tale te leeren.

A Netherdutch Grammar, to learne perfectly the Nederdutch Tongue Of the pronunciation of the Netherdutch Letters

Of Etymologie

Of a Noune Of a Pronoune Of a Verbe

Of an Adverbe, called in Netherdutch, een help-woordt Of a Conjunction

Of a Praeposition Of an Interiection Of Syntaxie

Of Prosodie

Gevolgde werkwijze bij het digitaliseren

Eerder is voor de Statenvertaling 1637 onderzocht in hoeverre het mogelijk is de tekst te scannen en met behulp van software te ‘lezen’, en vervolgens de scan met de hand te corrigeren. Het aantal scanfouten bleek door het oude zetsel te groot.

Daarom is ervoor gekozen de tekst in zijn geheel over te tikken. Daarbij werden alle tekstelementen (boektitels, ondertitels, tussenregels etc.) voorzien van coderingen teneinde de tekst op internet te kunnen plaatsen.

Elke overgetikte portie tekst werd integraal met het origineel vergeleken en gecorrigeerd. Daarna werden alle porties samengevoegd tot een compleet boek en vond een tweede controle plaats. Die tweede controle betrof enerzijds technische aspecten, zoals de toevoeging van paginanummers, de compleetheid van de tekst, het gebruik van de juiste coderingen. Anderzijds werd opnieuw gekeken naar de legger, met name door gericht te zoeken naar veelgebruikte lettercombinaties waarin gemakkelijk tikfouten kunnen optreden, zoalsaa (is meestal ae), ui (meestal uy), -ik/-ok (meestal -ick/-ock), etc.

Leesproblemen

Wanneer de legger leesproblemen opleverde doordat bijvoorbeeld letters zijn afgesleten, door inktvlekken, vliegenpoepjes, gaatjes of vouwen in het papier en dergelijke, is de bewuste passage nagekeken in een ander exemplaar van dezelfde editie. Als bij vergelijking met een ander exemplaar van het boek bleek dat er sprake was van een individueel-mechanische afwijking van de legger (bijvoorbeeld een vlekje of ‘gerezen wit’), dan werd deze afwijking in de uitgave genegeerd. Bij onoplosbare leesproblemen is altijd gekozen voor de klaarblijkelijk bedoelde vorm.

Druk- of zetfouten zijn niet gecorrigeerd. Omgekeerde letters zijn overgenomen zoals zij in het origineel staan: dus wanneer in de tekst is gezet teu of eeu (waarbij de u een n is die de zetter per ongeluk op zijn kop heeft gezet), dan is dit

overgenomen als teu en eeu, niet als het bedoelde ten en een. Omgekeerd gezette letters die geen andere interpretatie toelaten, hebben wij wel als een normale letter overgenomen, bijvoorbeeld een omgekeerd geplaatste i.

(7)

Diplomatische uitgave

De gedigitaliseerde versie is een diplomatische weergave van de tekst, dat wil zeggen dat het origineel zo exact mogelijk is gevolgd, inclusief inconsequente spellingen. Ook het hoofdlettergebruik en de interpunctie van het origineel en de leestekens zijn exact overgenomen. Wel is het spatiegebruik rond leestekens in de digitale versie genormaliseerd. Dat houdt in dat er na (en niet vóór) leestekens consequent een spatie is gezet, onafhankelijk van het feit of er in het origineel een hele, halve of geen spatie staat. In deze periode lieten de zetters regelmatig spaties weg, of ze plaatsten slechts een halve spatie, als dat beter uitkwam om de regel uit te vullen. Omdat het hier gaat om een betekenisloos typografisch verschil, is dit in de digitale editie genegeerd.

Niet altijd is eenduidig uit te maken of er tussen woorden sprake is van een hele, halve of geen spatie in het origineel. Bij het digitaliseren van de tekst hebben wij in de gevallen dat het niet duidelijk is of er sprake is van een (kleine) spatie, veelal gekeken naar de context: staan de bewuste woorden daar meestal

aaneengeschreven of juist niet? Een zekere mate van subjectiviteit was soms onvermijdelijk. De regel, die wij consequenter hebben doorgevoerd dan in het origineel, is dat er altijd een spatie staat voor het lidwoord 't (in 't, van 't) en na het lidwoord d' (d' ander), maar nooit in de combinatie t'samen.

Romein en cursief schrift

De tekst van het woordenboek is gezet in romein en cursief schrift. Het alfabetische deel van het woordenboek bestaat uit een cursieve Nederlandse ingang, gevolgd, na een komma, door de Engelse vertaling in romein. In de digitale uitgave is de tekst letterlijk overgenomen met behoud van de typografie (cursief of romein) uit het origineel. Kleinkapitaal is overgenomen als hoofdletters. Na een tussenkop begint het eerste woord met een grote beginkapitaal, een sierletter, gevolgd door een normale hoofdletter; de rest van het woord staat dan in kleine letters. In de digitale editie zijn de eerste twee letters als gewone hoofdletters overgenomen en de rest in kleine letters, dus bijvoorbeeld:AGaet-steen, An Agath.

Vormverschillen tussen letters zijn buiten beschouwing gelaten, omdat het gaat om betekenisloze typografische verschillen. Dus het gebruik van twee verschillende letters s (de korte en de lange s, die wat op een f lijkt) is genegeerd. Het schrift maakt onderscheid tussen de hoofdletter I en J en de hoofdletter U en V (in oudere geschriften is dat vaak niet het geval). W is soms gezet als W en soms als VV.

In het woordenboekgedeelte komen geen breviaturen voor; in de grammatica achterin zijn die een enkele maal gebruikt om ruimte te winnen. In dat geval zijn ze, zoals gebruikelijk in diplomatische uitgaven, opgelost, en de toegevoegde letters zijn gecursiveerd, zodat lezers kunnen zien dat het hier gaat om een editorische ingreep: een klinker met een liggend streepje erboven is opgelost alsn (getogen, heeten) of m (comt), eñ is opgelost als ende. Binnen cursieve tekst is de opgeloste klinker ter onderscheiding romein gezet. Bijzondere tekens die ongewijzigd zijn overgenomen uit het origineel, zijn &c., ç en ß.

De typografie van leestekens (komma en punt) is in de digitale uitgave

genormaliseerd: binnen cursief getikte stukken zijn de komma's meegecursiveerd, maar leestekens bij de overgang van cursieve tekst naar romein zijn romein gezet.

(8)

Regelindeling en paginering

De vormgeving van de oorspronkelijke tekst is in de digitale uitgave losgelaten. De regeleinden komen in de digitale uitgave dus niet overeen met die in de

oorspronkelijke tekst. Afgebroken woorden zijn in de digitale uitgave aaneengetikt.

Er is altijd aangegeven waar een nieuwe pagina in het origineel begint. Het originele woordenboek is ongepagineerd. In de digitale uitgave zijn alle pagina's opvolgend genummerd. Telkens wanneer een nieuwe pagina begint, is de indicatie

(9)

*x

geplaatst, bijvoorbeeld.

(10)

De asterisk geeft aan dat het paginanummer niet voorkomt in het origineel.

Custodes onder aan de pagina's, katernnummeringen voor de drukker en binder en kopteksten boven aan de pagina zijn in de digitale uitgave genegeerd.

De grammatica achterin

In het grammaticagedeelte achterin worden allerlei rijtjes met vervoegingen en verbuigingen vermeld, die in het origineel door middel van kleinere of grotere accolades met elkaar zijn verbonden. In de digitale uitgave zijn deze accolades om technische redenen weggelaten en is de tekst opgenomen in de volgorde zoals die is bedoeld door de schrijver en de zetter. Dat betekent bijvoorbeeld dat het

onderstaande rijtje, waar in het origineel een accolade staat na de linkerkolom achter het eerste woord Nom. tot en met het laatste woord Abla., is overgenomen met uitsluitend ingesprongen tekst in plaats van een accolade:

De man, The man.

Nom.

Des mans, or van den man, Of the man.

Gen.

Den man, or aen den man, To the man.

Dat.

Van den man, From the man.

Abla.

Op p. *680, staat, onder de kop ‘Of a NOUNE’ een overzicht waarin tweemaal twee zeer grote accolades midden in de tekst staan, na de eerste en na de tweede kolom van links, en bovendien een reeks kleinere accolades na de derde kolom van links.

Ongeveer als volgt:

NOUNES (calledNamen, or Naem-woorden) may fitly be anotomized, according to the figure of this Table following, which doth declare the order and description of them.

Proper, or Quality,

Common.

vvhich is

Positive,

Comparative, and Comparison,

Superlative.

vvhich is

Masculine, Feminine, and Gender, vvhich is

Subtantives,

Neuter.

or Adjectives, which Nounes are

Primitive, and Species, vvhich is

are considered in their

either

(11)

Derivative.

-

Singular, Number, vvhich is

&Plurall.

Single and Double.

Figure, vvhich is

The second, Declension, vvhich

is

third, and fourth Cases.

Ook hier zijn alle accolades weggelaten en is de tekst weergegeven in de volgorde die is bedoeld door de auteur: de tekst is van links naar rechts boven elkaar gezet, en in plaats van de accolades zijn dubbele punten geplaatst en is de volgende tekst ingesprongen op een nieuwe regel begonnen - hoe verder naar rechts, hoe meer ingesprongen, ofwel:

NOUNES (calledNamen, or Naem-woorden) may fitly be anotomized, according to the figure of this Table following, which doth declare the order and description of them.

Nounes are either:

Subtantives, or Adjectives, which are considered in their:

Quality, vvhich is:

Proper, or Common.

Comparison, vvhich is:

Positive, Comparative, and Superlative.

Gender, vvhich is:

Masculine, Feminine, and Neuter.

Species, vvhich is:

Primitive, and Derivative.

Number, vvhich is:

Singular, & Plurall.

Figure, vvhich is:

Single and Double.

Declension, vvhich is:

The second, third, and fourth Cases.

(12)

AEN DEN Edelen, Hoogh-geleerden, ende Achtbaren Heere, de Heer BARTHOLOMAEUS van WOUW, RECHTS-GELEERDE; Ridder des Alder-Christelijcksten Koninghs van

Vranckrijck, onder de Ordre van S. MICHIEL.

MYn HEERE,

Na dat ick het Eerste Deel van mijn Engelsche ende NederduyscheDictionarie vol-eindight hadde, ende uwe Edt toe-ge-eygent: So hebbe ick het selve niet voor compleet ende volmaeckt geacht, ten zy dat ick een Tweede Deel van Nederduytsch ende Engelsch daer by voeghde, om mijn eygen Natie daer door te onderrechten, ende te leeren in deFondamenten ende Grondt-woorden van de Nederduytsche tale: het welcke ick dan met groote naerstigheyt gedaen hebbe, ende dies te meer, aenmerkende de Liefde, goede Correspondentie, en Negotiatie, die daer is tusschen beyde onse Natien, ende bysonderlick, om dat het behulpigh, vorderlick, ende dienstigh mach zijn voorStudenten, Koopieden, Factoors,

(13)

*3

ende alle de ghene van onse Engelschen die beheerigh zijn om de Nederduytsche Spraecke te leeren; het welck was, ende is mijn principaelste Oogen-merck, ende om wiens wille, ick desen arbeyt by de handt genomen hebbe. Ende daer-en-boven tot meerder gherief, soo hebbe ick daer by gemaeckt, een korte ende bondige NederduytscheGrammatica, om haer in de-selve Spraeck-konste, te oeffenen, getrocken uyt de beste NederduytscheDictionarien, ende Grammaticaes, op dat sy daer door te lichter tot de gront ende af-komstige Woorden mochten geraecken.

Ende dewijle ick my verstoutet hebbe, het eerste Deel van mijn Engelsch ende NederduytschWoorden-Boeck, uwe Edt toe te eygenen, ende dat het selve uwe Edt aengenaem is geweest; soo heeft het my moedt gegeven, (ten opsichte van Edts menighvuldige faveuren ende gunsten,) om dit Tweede Deel oock aen uwe Edt te Dediceren, niet twijffelende, ofte uwe Edt het selve met gelijcke

aengenaemheydt ontfangen sult. Hier mede dan Ed: Heere, bevel ick uw Edt in de bescherminge des Alderhoogsten, blijvende

uvve Edts Geaffectioneerde, ende Dienst-vvillige H. HEXHAM.

(14)

THE PREFACE to the Benevolent READER.

COurteous Reader,

Having of late compiled a large English and Netherdutch Dictionarie, never none before being extant, and that for the accommodation of the Nether-dutches, vvho are desirous to attaine unto the knovvledge and understanding of our English Tongue;

much studied by them in these times, both Divines Students and others: I thought my labour and paines not full, but incompleate; unlesse I made it a double Dictionarie, in setting the Netherdutch first before our English, and vvithall have made a Briefe and a Compendious Netherdutch Grammar, that our English, vvho are affected to the learning of the Netherdutch Speach, may vvith the more facility and easinesse attaine unto the knovvledge and grounds thereof, vvhich may be usefull unto all sorts of men, Especially, considering the Love, Correspondencie, Traffick, and Trading vvhich is betwvveene our tvvo Nations; and for thy help, furthterance, and Proficiencie,in this

(15)

*5

Tongue, have undertaken this laborious vvorke, and so much the more, because there vvas never none yet extant before. Which if it be acceptable unto the Gentle Reader, I shall then thinke my time vvell bestovved, vvich vvas and is the principall Marke vvhereat I aimed. And so rest

Your affectionate and loving Countrieman, HENRY HEXHAM.

(16)

EEN WOORDEN-BOECK, OFTE Een Nederlantschen ende Engelschen DICTIONARIS.

A voor B.

ABast, of Alabast, Alabaster.

Abastachtigh, Alabastrish.

Een Abasten busse, An Alabaster boxe.

Abberdaen, Habberdine.

AB, ofte een ABC, An Abecedarie, or an Alphabet.

Een AB berdeken, A hand ABC bord.

Een AB Ionghen, A boy that learnes his ABC.

Een ABC School, An ABC Schoole.

Een ABC Meester, A Schoole-master that teacheth the Abecedarie.

Een Abeel, ofte Abeelen-boom, A Sapine tree.

Abeelen hout, Sapine wood.

Abel, Able, strong, or mighty.

Abelaert, An able or a strong man.

Abelheydt, Ability, ablenesse, or handsomenesse.

Abelick, Ably, or strongly.

Een Abt, An Abbot.

Een Abdisse, An Abbesse or Abbatisse.

Een Abdye, An Abbey.

Een Abdyschap, An Abbotship, or the dignity of an Abbot.

A voor C.

ACcijs, Excise.

Den accijs-meester, The Excise-master.

Ach, ofte eylaes, Ach me, or alas.

Een Achaet-steen, An Agath-stone.

Acht, Eight.

Acht begrijpende, Containing Eight.

Van acht dagen tot acht dagen, From eight dayes to eight dayes.

Achtderley, Eight manner, or eigth sorts.

Achtmael ofte achtwerf, Eight times.

Achtmael dubbel, Eight times double.

Achttien, Eighteene.

Achttien begrijpende, Containing eighteene.

De achttienste, The eighteenth.

Acht-en-twintigh, Eight and twentie.

Achtentigh, Eightie.

Achten, To esteeme or account.

Achtinge, Account, or estimation.

Achten, ofte acht hebben, To consider, marke, note, or observe.

Acht ende toesicht, Respect, Care, or Observation.

Achteloos, Negligent, or carelesse.

(17)

Achten, ofte meynen, To Suppose, Thinke, or Imagine.

Achten, ofte in eeren houden, To esteeme, deeme, to have in respect, to honour or show respect to one. SietEer bewijsen.

Achtbaer, Honorable, worshipfull, venerable, or estimable.

Achtbaerheydt, Honorablenesse, estimation, or worshipfulnesse.

Achten, To price, or set a price upon. Siet Schatten.

(18)

Achte, achtinge, ofte prijsinge, Esteeming. Siet Schattinge.

Achter, After, or Behinde.

achter-aen, Following one an other, or a Traine.

De achter-bende, The Arreere gard.

achter blijven, To stay behinde, or to stay after.

achter-borge, A Stirop. Siet Stegel.

achter-darm, The Arse-gut. Siet aers-darm.

achter-deel, Dammage, Losse, or Hurt.

achter-deel yemandt doen, To doe Hurt, Dammage, or Losse to one. Siet Schade.

achter-deel van yemandt seggen, To Slaunder or to Detract one.

achter-dencken, To Suspect, or be Suspitious. Siet Vermoeden.

achterdenckigh, Suspitious.

achter-denckinge, Suspition.

Een achter-deure, A Back-dore.

achter-docht, dat is, Suspected.

achter-een, After one an other.

achter eergister, Three daies agoe, or three daies since.

Het achter-eynde van een schip, The Sterne of a ship.

Ten achter gaen, To Growe poore, to Come behinde hand.

Ten achter in sijn werck zijn, To be Behinde hand with his worke.

achter gaens, Followingly. Siet Vervolgens.

achter-gereyde, ofte achter-getuygh van een Paert, the Croupper of a horse.

achter-halen, To Overtake.

Yemandt op den wegh achter-halen, To Overtake one upon the way.

Een achter-halinge, An Overtaking.

achter-haem, A Croupper. Siet boven achter-gereyde.

achter-hals, The After-part of the necke.

achterheyt, Arreerage, that which is behinde. Siet achter-stel.

achter-hoede, The Reereward.

achter-hooft, Thee after-part of the head.

achter-houden, To Detaine or Keepe backe. Siet Onthouden.

achter-houden, To Let, or to Hinder. Siet Beletten.

Een achter-huys, An After-house.

Het achter-jaer, The Latter yeare, or the latter season.

achter-jarigh, Latter Season. or Latter Summer.

achter-jarige appelen, Latter Apples.

Een achter-kamer, An after or a backe-chamber.

Het Achter-kasteel van een Schip, The After-part or Sterne of a Ship.

Achter-klap, Backbiting, Slaundering, or Detraction.

Achter-klappen, To Backbite, to Slaunder, or to Detract. Siet Lasteren.

achter-klapper, Backbiter, Slaunderer, or Detracter.

achter-kop, The hinder or after-part of the Pate.

Achter-kroppier, the After-cropper.

Achter-laten, ofte Onder wege laten, To leave behinde, Leave after one, or, to Omitt.

achter-laten, To Passe by, or Passe over. Siet Over-slaen.

Een achter-leen, An after-Feofee.

achter-maeysel, After-crop, or Latter mowing of Hay.

achter Maendagh, After Munday, or Teusday.

achter malkander, After one an other.

(19)

achter na, Afterward,

achter na-volgen, To Follow after, or, to Follow behinde.

Achter-noen, After-noone.

Op den achter-noen eten, To eat in the After-noone.

Het achter-noen-mael eten, To eat an After-noones nuntion.

achter op het paerdt nemen, To take one behinde him upon a horse.

achter over-morghen, After, or foure days hence.

Een achter-pandt, A Gard, Hemme, or Fringe of a garment.

De achter-pandt van een koetse, The After-side of a bed.

Een achter-poort, A Back-gate.

Achter-raedt, After-councell.

achter rugge, Aide, Subsidie, or Refuge.

achter-saysoen, After season, or, the Latter season.

(20)

achter-sprake, Backbiting.

De achterste, The Last or the Hindermost.

De aller-achterste, The last of all, or the hindermost of all.

Het achterste van het Paerdt, The hinder-part of a Horse.

Het achterste van eenen Bergh, The after-part of a Hill.

De achterste herssenen, The after-braines.

achter-stellen, To Set behinde, to Hinder, Stay, or Prolong.

achter-stel, Hindrance. Siet Hinder.

achter-stel, ofte achter-stellinge, Arreerage, or that remaineth behinde.

achter-stel schuldigh zijn, To be in arreerage or behinde hand, or, to remaine endebted.

De Achtersteve van een Schip, The Sterne of a Ship. Siet achter-kasteel.

Een Achter-stijl, An After-post to which a dore is fastned.

Achter straten, Through the streets, or after streets.

Achter-tale, Sclaunder or Detraction.

Achter-tanden, The hindermost teeth.

Achter-toght, Reereward.

Achter-tuygh van den Paerde, The Croupper of the Horse.

Achter-volgh, Continuation, Consequence, or Pursuit.

achter-volgen, To Pursue, or Follow after, or to Persecute. Siet Vervolgen.

achter-volgens, Consequently, or Pursuingly.

achter-uyt-slaen, To Kick backward, or to winck backward.

achter-uyt-varen, To Breake, or Play the banckrout.

achter-uyt-varen, To Escape by a back-dore.

Achterwaerts, Afterwards, Backwards, or in Recoiling.

achterwaerts gaen, To Goe backwards.

achterwaerts houden, To Keepe back.

achterwaerts leeren, To Unlearne, or to Forget.

achterwaerts wassen, To Ungrowe or Decrease.

achterwaerts wijcken, To Retire backwards, or to Recoile.

Achterwaren ofte Bewaren, als, Een vrouwe in kinder-bedde bewaren, To Keepe a woman in child-bed.

Een achter-winckel, An After-shop.

achter-wijn, Wine of Expence.

Acht hebben, To Take heede, or to Have regard.

Achtsaem, Honorable, or worshipfull. Siet achtbaer.

Ack, Filthynesse that commeth forth of a boile, putrified bloud, or loathsome.

ackel, A desire of vomiting.

ackelen, To Loath or Abhorre.

ackelick, Horrible or Dreadfull.

Ackeren, Ploegen, ofte acker-bouwen, To Eare, to Plow, to Till, or to Husband Ground.

Een Acker, a Feild or a Land.

Een acker die goedt van grondt is, A Feild or Land of a good soile, A fatt Ground.

Een acker die mager ende dorre is, A Feild or Land that is leane and barren.

Een acker die gereedt is om te bezaeyen, A Feild or a Land ready to be sowne.

ackerbaer landt, Arable land.

Een acker-bedde, A Ridge lying betweene two furrowes.

Acker-bouw, acker-bouwinghe, ofte acker-werck, Husbandrie or Tillage.

Een acker-bouwer ofte acker-man, A Husbandman, a Tiller or a Plouger of land.

(21)

Een ackerken, A little Feild.

Een acker-man. Siet acker-bouwer.

Een acker-meter, A Land-meter.

acker-mist, Land-dunge.

acker-schade, Land-hurt.

acker-sieck, Leprous.

Een acker-vore, A Land-furrow.

acker-werck, Tillage or Husbandrie.

ackers woest ende onbearbeydt laten, Wast Land and untilled.

Acse, Aecse, ofte Bijl, An Axe.

A voor D.

ADder, An Adder or a Snake.

Adebaer ofte een Oyevaer, A Storke.

Abede, ofte Pekel, Pickle, Brine, or salt Liquor.

Adel, Noble. Siet Edel.

Adelborst, A Gentleman of a Companie.

Adel-broeder, A Noble brother.

(22)

Een Adeler, ofte een Arent, An Eagle.

Adem, ofte aessem, Breath.

Ademen. Siet Aessemen.

Een Ader, A Veine, or an Arter.

De Lever-ader, The Liver Veine.

De Pols ofte Slagh-ader, The Poulse or Beating Veine.

ader laten, To Let bloud.

Een ader-later, A Letter of bloud.

ader-latinge, Letting of bloud.

aderachtigh, Full of Veines.

aderigh, He that hath great Veines.

Een aderken, A little or a small Veine.

aderkens door de bladeren loopende, Small Veines running through the leaves of trees and hearbes.

Adick ofte Hadick, Wall-wort, Dane-wort or Dwarf-elderne.

A voor E.

AEcke ofte Naecke, A small Boate or barke.

Aecker ofte Acker, A copper Cauldron.

Aecker, Malt.

Een aecker-boom, An Oaken tree.

aeckerigh, Belonging to an Oake.

Een Aeckster ofte Exster, A Mag-pie.

Aefsch, Left, or Contrarie.

aefsch handt, Left handed.

aefschelick, Absurdly.

Een Aege ofte Eylande, An Ile.

Aeghsteen ofte Emmeren, Amber.

Ael, ofte Engelschen Eel, Ale, or English ale.

Ael, An Aule.

Een ael, An Eele. Siet Palingh.

Ael, The Last, or the Uttermost.

Aelbésien, Currence beyond sea.

Aeldingh, ofte aldingher, An Heire, or an Inheritour.

Ael-eynd, The Utmost ende, or the Furthest limit.

Aelgeer, Elgeer, ael-scheere ofte ael-sperre, An Eel-speare.

Een ael-kare ofte ael-korf, A Wicker-weele or Bow-net to take fish.

Een Aelcke, ofte Dole, A Chough, a Daw, or a Jay.

Aelmachtigh, Feeble, or Weake. Siet Krachteloos.

Aelmoesse, Almes.

Een aelmoesse bidden, To begg an almes.

aelmoesse doen ofte geven, To doe or give almes.

Ick hebbe tien Fransche Kroonen tot een aelmoesse gegeven, I have given ten French Crownes for an almes.

Een aelmoessenier, An Almer, or a giver of almes.

Een Aelmule, aelquabbe, ofte ael-puyt, A Pout, a Lomp, or a Sea Lamprey.

AELST, A Towne so called in Flaunders.

Aelweerdigh, Wanton, or Saucie. Siet Dertel.

aelwitte, ofte aelwete, A Saucie woman.

(23)

aelwittigh, ofte aelwetigh, Wantonly, or sauciely.

Aem, ofte een aem wijn, An Ame or Caske of Wine.

Aen ofte By, To, By, or Neere.

Aen-ademen ofte aen-aessemen, To Breath or Blow upon any thing.

Aenbassen, To Barke at one.

Een aenbasser, A Barker at one.

Een Aenbeelt, An Effigie or Image.

Een Aenbeeldt, aenbilt, ofte aenbolt, A Smiths Anvile.

Een aenbeelt-stock, An anvile-block.

Aen-begin ofte beginningh. Siet Beginsel.

Van aen-begin af, From the beginning.

Aenbernen, To Burne against. Siet aenbranden.

Aen-bergh, A joyning hill.

Aen-besteden, To Bestead or Employ. Siet Besteden.

Aenbidden, To Worship, or to Adore.

Een aenbidder, A Worshipper, or an Adorer.

Een aenbidder van afgoden, A worshipper of Idols.

Een aenbidster ofte aenbidderesse, A worshipperesse, or an adoratrix.

aenbiddinge, Worshipping, or adoration.

Aenbieden, To Offer or Present. Siet Presenteren.

Aen-bijten, To Brake ones fast.

Een aenbijt, A Break-fast.

Aen-binden, To Binde, Fasten, or Tie unto.

aengebonden, Bound or Tied unto.

Een aenbindinge, A Binding or Tying unto.

Aen-blasen, To Blow or Breath upon.

(24)

Een aenblasinge, A blowing or a breathing upon.

Aenblicken, To Behold.

Een aenblick, An Aspect or a sight.

Aen-boordt ofte aen-boodt, A Challenge.

aen-boordt trecken, To Send a challenge.

Aen-boorden, To Arrive or Set on land. Siet aenkomen.

Een aen-boordinge, An Arriving, a setting, or a comming on land.

Aenbranden, To Burne against something.

aengebrandt, Burnt against.

aengebrande spijse, Burnt meate.

Een aenbrandinge, A burning against.

Aenbrengen, To Bring to. Siet By-brengen.

Aenbrengen, To Accuse, Informe against, or Impeach.

Een aenbrenger, An Accuser, or an Informer.

Aenbuygen, To Stoope or Bowe to.

Een aenbuyginge, A stooping or a bowing to.

Aendacht, Thinking upon, or Meditation.

aendachtigh, Attentive, diligent, or meditating upon.

aendachtelick, Attentively or diligently.

Aendeel, A Part, or a Portion.

Aendienen, To Serve to, or Administer.

Een aendiener, An Administratour.

aendieninge, Administration.

Aendoen, To Add or Joyne to. Siet By-voegen.

Eere Aendoen, To Give reverence to, or to Doe honour or respect.

Aendoen, To Put on ones cloathes. Siet Kleeden.

Aen-doorn-boom, A Plaine tree.

Aendouwen, To Straine or Squize to.

Aendragen, To Carrie or Bring to. Siet By-brengen.

Aendragen, als, Ick drage my des aen, To Take upon, as, I take this upon my selfe.

Aendrijven, To Putt forward, or to advance.

Aendrijven, To Urge, Stirr up, or Provoke.

Aendrucken, To Shove or Presse against.

Aen een pappen ofte lijmen, To Conglutinate or Glue together.

Aengaen, To Approch or Draw neere.

aengangh, Approch or Accesse.

Aengaen, To Commence or begin. Siet Bestaen.

Aengaen, To Concerne or Belong unto.

Yemandt aengaen om te spreken, To Goe to speake with one.

Het gaet ons aen, It Toucheth, Concerneth or Belongeth to us.

Het gaet aen het gemeene profijt, It Concernes the benifit of the common weale.

aengaende dese sake, Concerning this matter, Touching this case.

aengaende sijn vader, Concerning his father.

Aengeboren, Native, Naturall inherent.

aengeboren-aert, Naturall wit or inclination, native understanding, or genuity.

aengeboren vryheydt, Naturall liberty or freedome.

Aengelegen, Important.

Daer is veel aen gelegen, It is a matter of consequence, or a thing of great importance.

(25)

Daer en is niet veel aen gelegen, It is no matter, it matters not, it is of noe consequence, or it is of no importance.

Aengemerckt, Sith, Seing, or Considering.

aengenaem zijn, To be pleasing or acceptable.

Aengenaem, Pleasing, Agreable, or Acceptable.

aengenamer, More acceptable, or more pleasing.

De aengenaemste, The most pleasing, the most acceptable, or the acceptablest.

aengenaemheydt, Pleasingnesse, or acceptablenesse.

aengenamelick, Pleasingly or acceptably.

Aengesicht. Siet aensicht.

Aengesien dat, Seing, Sith, or Considering that.

aengesien uwen aert soo is, Seing that thy nature of kinde is such.

aengesien den tijdt des daeghs, Considering the time of the day.

Aengestorven goedt, Goods or lands by succession or by inheritance.

Aengeven, To Give or Putt into ones hand.

aengevinge, Giving on, proffer or presentation.

aengevinge der menschen, Humaine tradition.

Aengeven, to Accuse.

(26)

Aengrijpen, To apprehend, or to lay hands on.

Aengegrepen, Apprehended, or laid hands on.

Een aegrijp, An apprehension, or laying hands on.

Aengrijpen, To Undertake, or to Assay.

Een aengrijp, An undertaking, or an assaying.

Aenhaecken, To Hooke or Fasten to.

Aengehaeckt, Hooked or fastned to.

Een aenhaeckinge, A hooking, or a fastning to.

Aenhalen, To Draw on, Allure, or Entice by faire words.

Aenhalen, To Fetch or Pull to.

Het zeyl aenhalen, To pull in the sailes.

Aenhanghen ofte aenkleven, To Adhere, to Cleave, or Stick unto.

De wereldt aenhanghen, To cleave or to give himselfe to the world.

Aenhangende, Cleaving or sticking to.

Aenhangende sieckte, A languishing sicknesse.

Aenhangh, Adherence, cleaving or sticking to.

Een aenhangsel, An Appendix, or an adherence.

Aenhechten, ofte aenheften, To Fasten or Claspe to. Siet Hechten.

Een Aen-heere, A great Grand-father.

Aen-heffen, To lift up. Siet Op-heffen.

Aen-helpen, To give Helpe to, to helpe one to a thing.

Aen-hitsen, To Incite, Provoke, or Stirre up one.

Aen-hoopen, To Heape for, or to Heape on. Siet Hoopen.

Aenhooren, To give Eare to. Siet Toe-hooren.

Aenhoorn, A plaine tree.

Aenhouden, To Cleave or Adhere to.

Houdt aen, ofte houdt vast, Hold fast, or Lay on hand.

Aenhouden, ofte volharden, To Continue, or Persevere.

Aenhouden met yemant, To Hold with one, or to be of one opinion.

Aenhouden, To Suborne or Keepe one to him by benefit.

Dieven aenhouden, To Keepe or Conceale theeves.

Een aenhouder van dieven ende moordenaers, A Keeper, Receiver, or a Concealer of robbers and murderers.

Aenjagen, als, Een proces yemand aenjagen, To Commence or Put any man to a suite in law.

Aenjagen, To Chase, Hunt, or Drive to.

Vreese aenjagen, To put one into a feare, or to make one affraid.

Aen kerre, Half open.

aen kerre staen, To stand half open.

Aen-keeren, To Advertise, Conferre, Apply, or Turne to. Siet Toe-keeren.

Aenklagen, To Accuse, Siet Beschuldigen.

Een aenklager, An Accuser.

Aenkleven, To Cleave to, Siet Kleven.

Aenkloppen, To Knock to, or to Clap to.

Aenknagen, To gnaw on.

Aenknoopen, To Tie to, or to Button to.

Aenkomen, ofte by-komen, To Approch, or Draw neere.

Yemandt met woorden aenkomen, To fall upon one with words.

Lust is ons aengekomen, Lust or desire hath seized on us.

Hoe zydy daer aengekomen? How hast thou got that? how camst thou to that mischance?

(27)

Het aenkomen van de koortse, The beginning or comming on of the ague.

Een aenkominge, ofte een aenkomste, A comming on, or an Arrivall.

Een Aenkomelingh, A Pupill, a Novice, or ra new beginner.

Aenkoppelen, To yoake together. Siet T'samen binden.

Aenkouten, To Discourse to one.

Aenkrommen, To Bend or Crooke to. Siet Aenbuygen.

Aenlacchen, To Laugh at one.

Hy lacht my aen, He laughs at mee.

Aenlaet, Occasion, or cause.

Aenlanden, To Arrive or come on land.

Aenlanden, To Grow on , or to Overgrow.

Een aelandinge, A growing on, or an overgrowing.

Aenlangen, To Reach to. Siet Aengeven.

Aenlappen, To Patch to, to Add or Joyne to.

Aenleemen. Siet Leemen.

Een Aenlegh, An Action, or Accusation.

Aenleggen, To Put himselfe to, or to Apply himselfe to.

(28)

Sijnen sin ergens toe aenleggen, To Employ or Busie his minde to some thing.

Vyer aenleggen, To Lay on a fire.

Het gebraedt aenleggen, To Lay the roast meate to the fire.

aengeleyt, Laid to, Apposed, or Applyed.

Een aenlegginge, A Laying to, an Apposition, or Putting one thing to an other.

Sijn kracht ende macht Aenleggen, To Put to all his power and might.

Aenleggen, aenhavenen, ofte aenlanden, To Lye on, to Come on, or to Arrive.

Aenleggen ende besteden, To Give and Betake himselfe to some thing.

Aenleggen in Recht, ofte rechten, To Enter an action in Law, or to Goe to Law.

Een aenlegger in Recht, A Suiter or a Requirant in Law, or a Demaunder.

Een aenlegginge ofte eysch in Recht, An Entrance or a Suite in Law.

Aenlénen, To Leane on. Siet Lénen.

Aenleyden, To Lead on, or Conduct to.

Aengeleyt, Lead to, or Conducted to.

Een aenleydinge, A Leading to, or a Conducting to.

Aenliggen, Limits. Siet Palen.

Mijn leven is daer aen gelegen, It concernes my life, It stands upon my life.

Wat is u daer aen gelegen? What doth it concerne thee? what hast thou to doe with it?

Aenliggende, Adjacent, or bordering heere by.

aenligghende landen, Adjacent countries, or confyning upon those lands.

Aenlijcken, To Ressemble, or be like.

aenlijck, Semblable or like.

Aenlijmen, To Glue to, or together. Siet T'samen lijmen.

Aenlocken, To Allure, Entise, or Draw on.

aenlocken met schoone woorden, To allure or entise one with faire words.

aengelockt, Allured, entised, or drew on.

aenlockende, Alluring, entising, or drawing on.

Een aenlockinge, An Allurement, or an Entisement.

Dat aenlockt, An alluring baite, or that allureth or entiseth.

Aenloopen, To Run to, to have recourse to. Siet By-loopen.

Een aenloop, A running to, or a concourse.

Aenmael, A Spot, or a naturall blemish.

Aenmaken, ofte toe-doen, To Add to, or to Joyne to.

Aen malkanderen, To one an other.

aen malkander staende huysen, Houses standing one by an other in a vowe.

Aenmanen, To Admonish.

Aenmennen, To Incite, Instigate, or Exhort.

Een aenmenner, An Inciter, an Instigater, or an Admonisher.

Aenmercken, To Consider, Observe, or Remarke. Siet Mercken.

Aenmoedinge, Affection or Perturbation.

Aen-naeyen, To Sow one to an-other.

Aennemen ofte aenvaerden, To Accept, Receive, or Undertake.

Een proces aennemen, To begin or undertake a suite in law.

Yemant aennemen voor sijn kindt, To Receive him for his adopted child, to Chuse one for his sonne.

Werck aennemen, To Undertake a worke or a buysinesse.

Knechten aennemen, to Take on souldiers.

aennemer, A Taker on , an Undertaker, or an Accepter.

aenneminge, A taking on, an acceptation, or a receiving.

aenneminge der kinderen, An adoption or a chusing of some to be children.

(29)

aennemende, A taking on, an accepting, a receiving, or an undertaking.

aennemelick, Acceptably, pleasingly.

aengenomen, Accepted or undertaken.

aengenomen werck, Undertaken worke, allowed worke.

aengenomen wet, A law received.

aengenomen kindt, An adopted son.

Aennemen, To Comprehend or Apprehend.

Aennemende, Teachable or Capable.

Aennemen, Toenemen, To Growe or Encrease.

Een reyse Aennemen, To begin a journey.

Aen-paert, A Portion, or a Share on.

Aenpalen, To But, Border, or Confine upon.

aenpalende landt, A butting or a bounding upon an other land.

aenpalinge ofte uyterste palen van landen, A bor-

(30)

dering, a bounding, or the utmost limits or confines of lands.

Aen-placken, To Fixe or Past to, or to Past on a proclamation.

Aen-planten, To Plant neere or upon.

Aen-porren, To Stirre up, or draw on.

Aen-preken, To Perswade or Exhort.

Aen-prijsen, To Recommend, or to Praise to one.

Aen-raden, To Perswade or Advise.

Aen-raken, To Touch, to Feele to, or to Attaine to.

Ick en kan daer niet aen-raken, I cannot Attaine unto it.

Aen-randen, To Assaile, Assay, or Oppunge.

Aen-rechten, To Prepare, Ordaine, Addresse, or to Begin, or Undertake some thing.

Aen-rechten, To Erect, or to Dresse.

Sijn leven aen-rechten, To Order his life.

Yet nieuws aen-rechten, To Begin some new thing.

Yet quaets aen-rechten, To Begin, Commit, or practise some evill thing.

Verraderye aen-rechten, To practise, imagine, or forge treason or treacherie.

aen-gerecht, Prepared, dressed, imagined, practised, or forged.

Een aen-rechter, A Dresser, Erecter, Practiser, or a Forger.

Een Aen-recht-tafel, ofte Recht-banck, A Dresser to set meate on.

Een aen-rechtinge, An addressing to, erecting, imagination, or a forging.

Aen-retsen, To Assaile, or Invade violently.

Aen-reycken, To Attaine, or Reach unto.

Aen-rijden, To Ride a pace, or to ride after. Siet Berijden.

aen-rijden, To Gallop.

Aen-ritsen, To Set on, or to Stirre up.

Aen-roepen, To Invocate, to Call upon, or to Supplicate.

Godt om hulpe aen-roepen, To call or cry unto God for help or ayde.

Aen-geroepen, Invocated, called upon, or cryed unto.

Een aen-roeper, An Invoker, or a caller upon.

Een aen-roepinge, An invocation, a calling upon, or a supplicating.

Aen-roeren. Siet Roeren.

Aen-rucken, To Assaile violently.

Een aen-ruckinge, A pulling to with violence.

Aen-ruysschen, To Rush hard against any thing.

Aen-schieten, To throw, or cast to.

Een kleedt aen-schieten, To put on a suite.

Aenschijn, Face or Countenance.

Aenschijnen, To shine upon.

Aenschouwen, To behold, to look upon, to see, or contemplate.

Aenschouw nemen, To take a sight.

Een Aenschouw, A Beholding, a Sight, an Aspect, or a Looke.

Een Aenschouwer, A Beholder, a Looker on, or a Contemplatour.

Een aenschouwinge, A beholding, a looking upon, or a contemplation.

Aen-schrijven, ofte yewers tegen schrijven, To Write to, or to write against some thing.

Krijghs-knechten aen-schrijven, To levie, or enrole Souldiers.

Aen-seggen ofte aen-setten. Siet Aen-zeggen ofte aen-zetten.

Aensicht, The Face, or the Visage.

Een dronckaerts aensicht, A Drunkards Countenance.

Een vermomt aensicht, A masked Face, or a vizarded Face.

(31)

Een lieflick aensicht, A pleasant Countenance.

Met een blijde aensicht spreken, To speake with a cheerefull countenance, or with a joy full looke.

Het aensicht schenden, To disfigure, or deforme ones face.

Och wat een schoon aensicht! Oh wat a beautifull face! oh what a sweet countenance!

Ick sal het hem in zijn aensicht seggen, I will tell him of it to his face.

Een berderen aensicht hebben, To have a brazen face.

Aen-sien, To Behold, See, Contemplate, Advise, or Consider. Siet Sien.

Een lieffelick aensien, An amiable Countenance.

Het Aensien, ofte gesicht, The Sight, or the View.

Een aen-siender, A Beholder, or a Contemplatour.

(32)

Een aensieninge, A beholding, a viewing, or a contemplating.

Een Aenslagh, An Enterprise, or a Dessigne.

Een aenslagh die stout ende groot is, A bolde and a great enterprise.

Een quaden aenslagh, A bad enterprise.

Een geluckigen aenslagh, A happie, or a fortunate enterprise.

Den aenslagh en heeft niet goet geweest, The enterprise tooke no good effect.

Den aenslagh te niet doen, To breake the enterprise.

Den aenslagh is gefallieert, The enterprise is failled.

Met den eersten aenslagh, With the first enterprise, or with the first undertaking.

Aen-slaen, ofte ter handt trecken, To Undertake, Begin, or to take in hand. Siet Bestaen.

Boven sijn jaren yet aen-slaen, To undertake that which his yeares cannot beare, or, to doe more then he is able.

De hant aen-slaen, To put his hand to worke, or to lay his hand on the worke.

Aen-slaen, ofte aen-kloppen, To Strike, Beate, or Hammer.

Met nagelen aen-slaen, To drive in nailes.

De boeyen aen-slaen, To put on, or strike on Fetters or Gives.

Yemandts goedt aen-slaen, To Seise upon ones goods, Aen-smeeren, To Annoint or Smeere.

Aen-smijten, To Strike or Smite upon any thing.

Aen-snijden, To Cutt upon some thing.

Aen-soecken. Siet Versoecken.

Met yemandt Aen-spannen, To Joyne or Complot with one.

De Paerden Aen-spannen, ofte in-spannen, To putt Horses unto a waggon, or a cart.

De Ossen aen-spannen, To yoake in the Oxen.

Aen-speten, ofte aen 't Spit steecken, To Broach, or to putt meate on the Spit.

Aen-speten, To Fasten to. Siet aen-hechten.

Aen-spoelen, To Wash or to Rinse.

Een aen-spoelinge, A washing, or a rinsing.

Een Aen-sprake in Recht, A Suite in Law.

Aen-spreken, To Speake to, or to Talke to.

Aen-spreken in Recht, To Require Justice of one, to accuse one, or call him to Right.

Yemandt aen-spreken van den lijve, To Attach one for his life, or to accuse one of fellonie.

Een aen-spreker in Recht, A Demaunder, or a Requirer of Justice.

Een aen-spreker van ongelijck, A Requirer of satisfaction for wronge.

Een aen-sprekinge, A speaking or talking to.

Aen-springen, To Assault or Leape upon.

Een aen-sprongh, An assault, or a leaping upon.

Aen-staen. Siet Aen-palen.

Aen-staen, To Please. Siet Behagen.

Ghy moet nu aen-staen, Now it is your turne.

Aen-staen, ofte aen-kerre staen, To be half open.

De deure staet aen, The doore is half open.

Aen-staen ofte goet doen, To Satisfie or make good.

Aen-stant, Putting off, Prolongation, or delay.

Aen-steecken, To Fixe, or Fasten to.

aen een Spit steecken, To put upon a Spit, or to Broach.

Aen-steecken, ofte in brandt steecken, To Kindle, or set on fire.

(33)

Een huys aen-steecken, To set a house on fire.

Aen-stellen, To Apply, Begin, or Appose.

Aen-sterven, Succession by the death of a frend.

Aen-stichten. Siet Aen-richten.

Aen-stoocken, To Kindle, or set on fire. Siet Aen-steecken.

Aen-stoocker, He which setteth any thing on fire, or an Incendiary.

Een aen-stoockinge, A kindling, or a setting on fire.

Aenstoot, ofte sonder eenigen aenstoot, Let, Hindrance, Disturbance, or without any Let.

Een steen des aenstoots, A Stumbling block.

Hy is een steen des aenstoots, He hath given an ill example to others.

Sy hebben soo veel aenstoots gehadt, They have had so many Lets and Encumbrances.

Aen-stooten, To Stumble. Siet Stronckelen.

Aen-stooten ofte by-leggen, To Butt, Border, or Confine upon. Siet Aen-palen.

Aenstouwen, To Provoke, Urge, or Prick forward.

Een aenstouwinge, A provoking, urging, or pricking forward.

Aen-stranden, To cast upon land.