BAVINCK SE ALGEMENE BEGINSELS VAN DIE PSIGOLOGIE.

HOOFSTUK 11.

BAVINCK SE ALGEMENE BEGINSELS VAN DIE PSIGOLOGIE.

1. HERMAN BAV INCI<;"..

(a) Inleiding,

Man so denke word deur sy persoonlikheid bepaal en sy denke word ook in In mate beinvloed deur die tydperk waarin hy leof en skr • Daarom is dit nodig om n begrip

te h~ van d per soon Herman Bavinck en ook om In oorsig to gae van die tydperlc lirr~arin hy skryf" voord ons sy denke kan nagaan en begryp. Verder is dit van besondere belang om na te gaan of Bavinck met e rewolusie op d gebied van die psigologiese denke trod gohou hot,

D moostc, skrywers oor Bavinck hot sy psigolo nie aanger nie en van die w dit weI gedoen het, het byna almal e kritiek op sy eerste skrifte aan die ein­

de van e 19de eeu gerig en nie deeglik na[ aan wat Bavinck in d eerste twintig jare van die 20ste eeu oor die psigo­

1) logie s~ hot nie.

In hierdie hoofstuk sal gepoog word om d alge­

mene begins s van Bavinck se psigologie na te gann.

(b) Bavinck: dio man,

Herman Bavinck, gebore op 13 Des. 1854 Hoogo­

2)

veen on oorlode op Vrydag, 29 Julie 1921 hot In besonder vrugbare lewe g _• Hy was nio alloen universele leerde, n uitnemende ennar, n voortreflike dosent en vrugbare ywcr nie, maar ook n beminliko, beskeie, vroom mens. Sy talryke g ifte dra die stempel van sy vroom gem~

1. Sion Van dor Wys eerte en Wetenskapsleer van

H. Bavinck, 311 - 324.

2. Hopp: Dr. Hcrm~n Bavinck, 339.

Daarom ook dat een van sy studente getuig:

"Doch lief hadden \.,e grOOG8 vereer Hij was voor alles.!!l)en ve

meer dan i ons Bavinck !

lief met Dat zei

"Bav was onze afgod. hi den VRn onze Drofessoron in rlei toonaard; maar Bavinck was onze glor ."2)

wJ.s altyd en beskeie, altyd geneig om goed van iemand anders te dink, altyd ~ereed om te help. Bavinck

\las harmoniese persoonlikheid, ~ eenhe van watter kant

A~; snreker

~ mens hom ook besien, was oral die elfde.

het hy onbe geboei ve~al sy eenvoud, id, juiste be van begr en 1 se ang in sy toog.

As I' rnaak dit vir sy les I' nie g

n ,3)nie al en omdat sy bo die kenmerkende erbookin­

deling S nio, maar veel meer omdat hy by die ser ~ bree kennis van d ge denis, d filosof etiek, d

pSlgol ie, die ogi en andere we ns veronderstel.

was h seLdsaam onderl de man, ~ sie vir die Calvi­

nistiese we Hy was In man met In ^(~n ruim hart, beslis en g onbekrompe. 3y oog vIaS vir die gevaar wins in bre te aan diepto van die te verloor. o sae ~n ootmoedig wat ^vJaS, so vol en

kon sy aanvallc we s as dingo volgens sy teEm die reg indruis.

#

(c) TydperK2L~9-rin hy skryf.

112 waarin Bavinck leef en s , lNord ge}:enmerk dour vE)r:~.nder veral op die ge hi (l van die \I!eten­

s ,industriele lewe, sosiale lewe, die opvoedkunde en die sielkunde. ie we skaplike me word groot skaal

1. Kok: Dr. Herman Bavinck, 7.

;:::. I bid., 6.

3. Van der Zweep: De Paedagog van H. Bav

4. Kok: op. cit., 11.

-

d ge d van d fis en ander ek­

toegepas, nie net

sakte wetenskappe nie, maar d ps ologie. Op fi­

losofiese gebied was daar ~ groot roer Darwin het skaars aan die horison verdwyn verskyn met In ge­

heel ander standpunt om d w@re te belig met sy Christelike standpunt. Mill, Spencer, L e en Cornto ontwikkel die ewo­

lusieleer verder in sy natur istiese en sitiwistiese vorme en uit die werkQ( veral d 1a re) sien ons Bavinck se groot bekendheid met die publ s s van e ie skrywers. Aan die begin van die twintigste eeu t e sme van James en

s ^llor rika en Europa in sl was

te met ^,1 orG en e; ny no"t b"tanley , Jarne", tz en geken. io oen t

r ", Ie @?todc d ps s r vinnir: op­

g d psigopa ^g en rsie het

s goword.

Dit is dan ook nie verniet t f. in 1)

1 9 voors het t die toekomstige eeu ~ eeu die 2)

ps g s wees nie. Bavinck se ps olog se ges if­

te verskyn in In tyd waarin die sielkunde- stukke eers t ~ kleiner kring beperk was maar na 1900 ~ bre~r

rre verower.

Op die gebied van die opvoe e is die Her t aanse ig op die 1eerstof en metode toeg s. r­

vo ⁰ gebied van die sielkunde, d en

e sosial emeensl{ap vlOrd nou op die onderwys epas.

e y 0 jfjrt e s en tree as gter

die is o •

1. Sien . J . : naar aanleiding van Prof.

rede: "De 1'00 korns tige ^EewN der P

./1 Paed. 1'ijdsc~-lrift 1910 ~ 5­

2. so rektor rene, 1909.

In die en op iti gebied is verande­

r en s 1\.VIHlH~ hier is ten volle te

en hy aktief ^OPe As Bavinck e naas die f van die magt e Abraham Kuyper opgetree het nie, sou hy waarskynlik nog meer no. voor het. het mekaar evul:

waar KUVDer In oors ikeir f,ees was, aaar 'l,vas

bre~r en gel erder. ook op hom TI beroep gedoen is om op politieke gebied sy ty in d ste Kamer

en, het hy geweier nie: inck het sy invloed oor 2)

t gebied laat g • Bav , In man van 1 r be­

gr In gevoel e gees wat liewer r as stry, het die omringende strominge goed begryp en vertolk.

In die erwyswereld rondom 19()O was nie van nie en dit is ffend as ~ tydperk van

3)

rpers seer. Die hele opvoeding

"

t uit die kennis van twee me s .. die s a la Herbart b8staan. Van prinsipi~le studie was en sprake

met uits e v a n 1;Jolt,jer aan die Vrije Universiteit t aan e skoolmeestersvak gewy n En die

es tel:' self t t vervel e gev

;~av gCC) nou In f s ies, psigo s en his to­

ries gefundce rie aan die opvoeding. Om van die kikker­

na ale voelper of oor slaan, het eg r moeilik gegaan v die onderwys.

Cd) Strominge vooraf.

In d ccrste hoofstuk is die s e wat vooraf gegaan hat, kor iks behandel. Om aan te t by die psigo­

1 van is dit ig om d volgende te wys.

Die psigologie het eers t8en van die os

1. Jaarsma: EdUcational losophy of Herman Bavinck, 37.

2. Van Kl Bavinckls P ische Beg elen, 42.

~ 'b;oI.

he t daur toe ' in h geringe mate bygedra nie. Die natuur­

we ike me van ongeveer het die sintu psigolo­

d eerste triomf van We r-Fechner g laat s

Johannes Mtlller met sy senuwee- ie. Die atomiese opbou van die bewussyn s Die psigiese en fisiese

sme bes rna die populere opvatt t daar net so­

veel siele as mense staan. Hierdeur is d oor die s sge t en kon cl denkers Ie met op die bewussynsverf els toespits.

I) ic; ir_duktie'l/18 me tode t die deduktie\<Je vervang.

D mens het i nagejaag en waar die ie nie meer

vredig ? word e}::s r to pa.s. Soos wiskunde en natuurwe s moet psigologia

1) ^{nou eks wees. Positie­}

we s was d troef.

Har t t skepties en die ho~ vorwagting van

2) 3)

eksaktheid van die:; ;.: i eIkunde gcs Wund t in Leip­

zig met In van L's to en er Olll pr s~ gewaar­

inge, c~oJies, v!rmoeidheid, geheue en opme id

',

meet. ^A

took die orie van e ikhe van eienskappe in sy oneil' sod': , volg claar h reeks kinderps olog se werke.

'"und t se voluntarismo vras enhanger van He t se inteIlektualis~e. As sy te iese beskouingswyse geneem word, sie ODS ik clie moontlikhe cht van sy leerl die vraag tu}:ke t ~ priDsiDi~le s kon

)

benader. Die per waarin t en toon e-

gee t, word l'leumann esluit. d onbe­

1. Van der 'e Pae ogiek van H. Bavinck, 2. Bavinck: e~en den Ps ie,

3. ^{I .: 29.}

o

V"r'7'l'

pst~II'"

h

BaVl·n',jr

l·'lp

^z::;-

grensde moontl van mens se gees like i .

KUl ,een van Wundt se leerl e, sien t die s van clie beims syn t pere lae ge word. Die

" ^ek

fl word dot. Die taliteitsgedag gee aan die psigo­

log nuwe en verleen !nnuwe metode. D dink- en wilsps ie veronderstel ie ,~vraagsto of stel­

1 wat vo the flits. In N bewus to onmisbaar.

s ^bou hiordie gcgewens.

Die rne ps vel'S na inhoud en motode van die Kt en vcrvang dit.

i.Ja rdie kort eiding ons graag e psigo­

io van Bavinek onder die volgende hoofde behandel: Die do van d ^ps ie, me , vermo~ns, intelle isme of voluntarisme, ontwikkelingspsigologie, d optimisme, d

e-bewus en d oorwinning van die si8l.

2. Doel V~ln die E'sivologic volgens Bavinck.

Ca). Or;i::1Krywing.

Savinek ^s(; ins }wt reeds as student, waar hy ge­

l)

loer het om c pomakl l1l(:t mense om gaan, besonder vel' d.

2) Deur innc;rl ontwikkel sgang word hy pedagoog.

Pedagog gro i uiL sy dogma , s y wysbegeer en sy si­

gol Die: ps logic is vir hom die tens ,wat hom

met d inwe sL van die mens bes In

3)

en ruimer sin t. As ons die woord psigolog letter­

1 verklaar as di leer van die siel, is dit ~ juiste om­

skrywing van wat Bav as ^g vir sy psigol ie l~.

Hier word -die woord Jls I" in die klassieke sin gencem, naamlik t die s dan ~ cie, van die liggaam wes onders

1. Dr. rF!an B2.V •

2. Van inLen: Bavinck's P isehe Begins ,5.

3. Bavinck: Beg elon dar Psychologie,

• ^•

1) selfstandi , ^{In oie oors , IV-Gse en}

Tog val daar d siol niks voor o of ie lig daar deel aan, en erd.

Di

0­ van die psi 0 gia 1::; verbasend ryk. In

d twecdo dan vir vlet8ns van dio

kragte en die ^IV van d sie1. s anig

stel die psi C;i hom dan as t om ^c; ver Is van d siolelewo ig vas tc stel~ d dio ocnvoudi to ge­

go'.'!ens t i an dit sist s saam te vat on tc bc­

2)

g s uit tot die diffcrensi51e

) 4)

psigologie, di i evan d , ^{d clog van}

6)

die ryparo , d i e psigologic van die volvJiJ.ssone, d

7) 8)

psigologic va~ diu vrou, die 10 esc psi 010 i , die

9) 10)

psigologic van die dior on d antesiel.

o het tot ondslag die psigologie maar

v.~_ _ _ _" " _ " -...""'~

~. Van der ep: De P ⁱ van ,

2. Boginselon dor gio, 11.

<:>

3. 13 NieUVll~ , 38.

der Rijpere Jeugd~ 139 - 145~

selen, C)n - 62;

c.

185.

'--.

5. . Opvoed dcr j o , _•

6. a. .~ 14u;

b. ~o~ischo Doc , 77.

7. " a. De Nieuwo cdinc;, 51;

b. De Vrouw;

c. Opvoed dor jpere JeugCL, 78.

8. a. Verz tollen, 200 ­

b. Berdnselen,

9. ^{a. Ov} dor Ziel, ~~;

b. Opstellen, 5

c. c Dogmatlok, ,

10. ^{Ovarw dOT ~iel, 13.}

oor die ontoereikendheid van die 0 g in die 1)

waar skryf.

(b). Oorsnrong van die 8iel.

D vernaamste teorie~ d oor van d 2)

Sle.1 is d -eksis~ianisme , d sme en dle Krea­

3)

sianisme. Ter'wvl Bavinek die eel'S hv aan die r twee ongeveer dieselfde krag t d oog sy opvat e beeld van God en d e van die mens­

)

1 geslag gee hy tog voorkeur aan die as sme. Die

5)

s iel is deur C-od geskape, dit s er tot God wat dit 6)

gegee het cn die gees van die mens is sy binneste deur 7)

die HERE geformeer.

Die opvatting is deur Calvyn, Zwingli, van der Kemp, Kuyper en Honig.

Hoewel ons aanneem t G ons onsterflike sicl ge­

skape het, hou die Onva van d asianisme nie stand as ons g~O aa~ die erfliY~e van gees

ok is dil? Chris tel onvat van dle errsonde hlermee moel.1ik te

(e). Wese van diu Siel.

Die Hebreeuse, e en Latynse woorde wat die manse vir 6ie s 1 bruik, almal na hulle afleiding op wind, lug cn asem. Die rlandse woord "gees!!, wat met die oudnoors u 1trerkwo "ge isa ^II in verband s taan, be teken

1. Brederveld: Hoo r Paeda~:or;iel-(: van Dr. H. Bavinek met cr Besehouwfn~, 75.

2. Bavinek: rlfleerde Dogmatie1c., II, 42C.

3. Wa : De Oors en t Wezen van z , 7 - • 4. Bavinc1~: e Psychologie, _•

5. Gen, 2:7.

6. Pred. :7.

7. 8 . :1.

"haas tig" "viJortbewegend ^{lt •}

is van ang v sy ver~ou-

Die wese van die s

sie1 verstaan Bavinck die inner1ike ding: s gees.

1ewensbeginse1 van n organiese wese, waarvan die grond van 2)

sy versKynse1s beweging is. Enge1e is geeste, ook God is ~

Gees. 3) Die mopse is s e; by die mens is gees t

sie1 ganiseer; dit is tot 1ewensprinsipe van stof1ike organisme saam ges Daar is dus 'n nuanse in die beteke­

nis. Ons moet sye van ons geeste1ike bestaan aanvaar.

Die twee s word soms deur s en soms deur die woord gees aangedui. Die sic1 is v Bavinck skepse1, en dus 7)erk,

rwy1 o wese van die s moei1ik bepaa1 • (d). Sie1 en Gees.

Vo1gons inck is () van twes subs ies 8)

sprake nie. Goes en sie1 dui se1fde ike mons aan, maar van vorskil1ende sye bes In weerwi1 van wat daar a11es 001' die siel en gees gese , OOT toestande en werk­

saamhede 'Il(lt nou aan die s en dan weer aan gees toege­

ken word, 3 ge~n substansie1e vel'S •

inck beskryf sy standpunt 001' die s van d mens, oor die gees van d mens en 001' d sie1 en gees be­

<;1)

SondeI' breedvoerig. Die woorde s en sword meerma1e naas mekaar gebruik en af s ons t van sie1 en

1. Bavinck: Beg e1en del' Psychologie, 32.

2. He • 1:14.

3. Joh. 4:

4. Bavinck: p. cit., 41.

5. Bavinck: Dijbe1sche en Re1ig e Ps _~ 58.

6. Jaarsm,-.: he Edl] of Herman Bavinck,

•

7. Bavinck: Gerefcrnloerde Dogma IV,

8. Bav1nck~ B~jbcJ.sche en Re1 ieuze Psycho1og ,58.

9. ^I ., 30 - _•

liggaam, dan weer van gees en vlees, gees en liggaam.

Sterwe word soms as oorgawe van die siel en dan weer van die gees aangedui; afgestorwenes word soms siele dan weer geeste genoem. Paulus noem ook siel en gees naas mekaar terwyl hy,

1) soos die helo Skrif, tussen beide onderskeid maak.

Maar dat hy hierby aan twee onderskeie sUbstansies sou gedink het, vind weerlegging daarin, dat elders altyd slegs van twee bestanddele van die mens spreek, naamlik

2) van gees en liggaam of gees en vlees of vlees en gedagtes.

Rom. 8:10; 1 Kor. 5:5; 7:34; 2 Kor. 7:1; • 2:3;

Kol. 2: 5.

3. Bavinck se metode van die Psigologie.

(a) Konstateer, beskryf, klassifiseer en daarna verklaar.

Die metoda van die psigologie vereis volgens Bavinck opsetl.ike spreking, omdat dit met heel eienaardige moeilik­

de te kampe het. Die psigiese vorskynsels vertoon ~ be­

sondere karakter; hulle is geestel on kan nie met ons vyf sintuie waargoneem word nie. Die psigie~e verskynsels is ruimteloos en het geen afmetings van lengte of breedte of hoogte nie en ofskoon hulle aan die tyd bonde is, het hulle

tog geen duursaamheid nie, maar is in elke mens aan onophoude­

3)

like verandering onderworpe. D psigologie is ervarings­

wetenskap. Kenmerkend van so 'n wetenskap is da t di t die feite wat binne sy torrein val so noukeurig as moontlik moet konstateer en beskryf, dit dan klassifiseer en daarna die samehang verklaar. Die vraag kom dan langs we '.veg die psigiese verskynsels benader moot word om daarvan enigo betrou­

4)

bare kennis to kan bekom.

1. 1 Kor. 2:14; 15:44.

2. Bavinckl Bijbelsche en Religieuze Psychologie, 59.

3. Bavinck: Beginselen der Ps¥chologie, 11.

4. Ibid., 12.

BavinCk noem d induktiewe en deduktiewe metodes en onder eersg beskryf hy se1fwaarneming, die objek­

tiewe metode en d imentele me~vu~.

(b). Die In(luktiewe Metode, (1) se1fwaarnemi~r'

Selfwaarneming of introspekste is die eerste me­

tode wat Bavinck aanbevee1. Sedert Locke geld dit as hoof­

2)

bron. Wetende weet ons ook dat ons weet. N o n s oog en oor neem eintlik waar e, maar ons s 1 - d gemeenskaplik sin -.neem waar midde1 van die oor en oog. Dit is

se1fde s wat van die bewus

3) en uit verskil gewaarwordingselemente een geheel vorm.

Dit is in sy psig se werksaamheid slegs telike self­

waarneming te no(:)m, want di t is 'n onwil1e ^1r eur e, onopsetlike bewustheid en vo1strek nie onfeilbaar nJc, lukkig egter bewaar die geheue die vroe~re waarnemings. Ons sien nie

een na buite nie maar ook na binne en is t onsse1f inge­

keer. Dit is die en s die retrospek­

tiewe metode waardeur ons ons eie sielelewe leer ken. Tereg

s~ Bavinck: "Het fundamente1e van aIle psycho1ogie. ^1I 4)

Die sie1 gaan aan die natuur, die ps ogie aan die fisika vooraf. 'n Mens kan die sie1 nie tot d natuur her1ei nie, omdat dit tyd, reeds by die e s ge­

waarwording van die ui ge w~re1d, mee bring en veron­

5)

ders • Roewel d Franse wysgeer ge t om aan toon t die metode troubaar is en n onder die bron­

ne van ps~gologie moet verskyn nie, word tans dat dit onmisbaar is, nie vir die subjektiewe maar

1·. Bavinck: Overwinning der Z , ^22.

2. Bavinck: Paedagogische en, 55.

3. Bavinck: De Nieuwe Opvoed , 39.

4. inse1en der P ie, 13.

5. ^s Verzamelde Ops , 176.

ook vir die obj ewe psigologie.

Bavinck wys ook gebreke by selfwaarneming.

BevfUS onbewus, onwillekeurig of opsetlik, s beide d obj ,wat ons in ons waarneem en subj ons, wat waar­

neem, onder invl van se sug. Ons oordryf ons deugde en verDe ons ge _• Outobiografie~, dagbo ,bekeer­

skr en selfbekentenisse ontsnap byna nooit aan die gevaar 1)

•

Tog as selfwaarneming onmoontlik was, sou psig ie ophou om te bestaan. Se s erimentele metode is OJ) moontlikheid van selfwaarneming bou, omdat

interpre ~:;ie van d daardeur waargenome vsrskyns s kennis van onsself ve rstel.

(ii) Objektiewe Metode.

Net so as die s van eon plant vir ons d terre in van die plantkunde kan , nE:t so kan die s van een siel komple psigolog lewer. D subj iewe pSigologio moet die objektiewe evul word. Dit is egter in s re sin subj f, want t is elntl

subjektiewe van en r wat waargeneem word.

Drmr u storiess motode die introspektiewe metode gesterk en gekontroleer. ~rlei me s kan h gevolg word. Ons d persoon waarneem vir sover hy hom aan ons openbaar laat, houding, ge ~ woorde, dade, dagboeke. Ook ons gebruik van waarneminge en onder­

soekinge wat deur ander ingestel en deur woord of skrif meeRe­

is. Die geskiodenis van mens s f, of van ^S008 dit geopenbaar word in taal, godsdiens, sedes en kuns;

skrywinge SOOS dit voorkom in biografie~, karakterstud s en

1. Bavinck: Beg der Psychologie,

veral die Heilige Skrif, is belangrike hulpmiddels by die studie van die psigologie.

Die objektiewe metode is nuttig by die ondersoek na die sielelewe van kinders, natuurvolke, kranksinniges, misda­

digers, s fs van mense in slapende, dromende of hipnotiese toestand. Daar moet ter nie uit d oog verloor word nie

t die gesonde lewe nie uit die kranke, maar die kranke lewe 1)

uit die gesonde verklaar moet word.

Ook hier is die gevaar van gissing en dwaling nie uit­

gesluit nie, veral ook omdat d mens geneig is om die inner- like, wat nie waargeneem kan word nie, to vorberg. Dade sien ons, maar die motiewe raai ons. Woordc: or ons, maar wat daarby gedink is, vermoed ons. Ons oordeel tyd te gunstig

2)

of te ongunst Daar is n ruim veld geopen vir voorliefde en vooroordeel, vir bedrog van ander of van onsself, vir op­

3)

setlike onopsetl onwaarhcde. Bier skakel Bavinck ook die emoir se metoda bv. n term "die zich in gunst van prof. Bavinck t vorheugen mag,!! 5) Bierop word verder

die volgende afdel d aandag gevestig. As die psigologie daarna streef om g el en al objektiewe psigologie to word,

6) is dit OD n dwaalspoor en stel n onboreikbare ideaal v~~r.

Bavinck wys egtor da:uop da t die metods 'n ryke aanvull 7)

•

(iii) ~JiSl2..c:..rimeIlt.9le Hetod~

Onder induktiewe metode is daar ook die eks ri­

1. Bavinck: inselen der Psychologie, 16.

2. Ibid.

3. Ibid., 20.

4. Bavinck: De Nieuwc Opvoeding, 36.

5. Rombouts: Prof. Dr. H. Bavinck, 66.

6. Bavinck: VerzamelJe Opstellen, 176.

7. Bavinck: ginselen der Psychologie, 17.

mente Daar is ~ verskil tussen die empiriese en eksperimen­

tele psigologie. Die iriese psigolog gebruik verskil­

lende metodes: die obserwas tode en die eksperimentele me- l)

tode. Die perimentele pSigologie daarenteen gebruik die eksperimentele metode en is dus ~ onderdeel van die em­

2)

pir se ps ologie.

Bavinck noem die derde plek dan die eksperimen­

tele metode. 3) Namate in die vorige eeu d psigologie as

natuurwetenskap opgevat is, moes by die beoefening daarvan ook die metode van die natuurwetenskapl eksperiment in ge­

bruik geneem • Die eksp~riment vers geleentheid om bepaalde bewussyns stande nog skerper as voorheen waar te neem en te ondersoek. Daar staan vir inck geen t\\ryfel nie dat hie nw tode pSigiese terre kan en mag toege­

pas word. 'russen siel en liggaam is daar nou verband.

" rimenteele methode heeft daarom recht van bestaan en he ook reeds uitnemende resultaten opgeleverd!,4)

D eksperiment bring verskynsels planmatig en doelbewus onder verskillende omstandighede en voorwaardes na vore. Die eksperiment stel ~ vraag aan natuur en dwing dit om die vraag beantwoord: dit is ~ proef om wete kom wat die verskyns swat onder bepaalde voorwaardes voort­

gebring is, tc se het aangaande hulle e aard en verloop.

Waar moontlik word die noukeurigheid van d ondersoek deur

5)

die bybreng van trumente verhoog. D eksperimentele ondersoek kan psig se verskynsel benadcr dour die

re g str

6 )ks op die verskynsels self rig, maar ook deur ~

omweg. In menige opsig word noodsaaklike dinge deur

1.Bavinck: "Richt in de Psychologie", in Pae ogisch Tyds t, Aflew. I, 5 - 7.

2.Bigot,Kohnstamm on Poland: Leerbo der Psycholog ,31.

3. inck: "Kinders tudie", in Paedagogisch Tyds chrift, Mei 1913.

4.Bavinck: Beginselen r Psychologic, 17.

5.Bavinck: De Nieuwe Opvoeding, •

6.Bavinck: Verzamelde Opstellen, 174.

1) hierdie metode aan die lig stel.

Bavinck wys op ses moontlike gevare wat die metode 2)

inhou en dring veral op vers tighe aan. Ten eerste daar nooit, veral die psigolog ,enige waarneming wat nie meebring en ui van rlei metafisiese begrippe nie soos:

ding, wese, eienskap, is, word, verandering, oorsaak, krag, ensovoorts. Hiersonder daar van wetenskaplike waar­

neming sprake wees nie.

Tweedens is dit ~ verkeerde mening dat waarneming en konstatering van bewussynsverskynsels eltemal onbevoor­

eld, suiwer objektief en volkome ak weese Die 3)

subjektiewe s el hier ook ~ role

rdens hAt d toepassing van die empiriese metode geen eenheid en ooreenstemming gebring verdeeldheid en onlSekerhe t ingesluip. Se1fs voors rs van die empi­

riese metode uit selfde skool soos Fechner en Elsas, Wundt 4)

en Mttnsterberg, Zieben en lVit111er verskil oor die eenvoudig­

ste verskynsels van die siel ewe.

Hieruit kom die vierde gevaar, naamlik dat dit nie so eenvoudig is om die ps iese verskynsels so maklik konstateer as wat meeste aanvaar het Daarvoor is die sielelewe te onoorsienbaar ryk.

Die empiriese psigol ie moet horn daarom beperk tot sen enke varskynsel t die sydige verband waarin die werklikh ^c ;id voorkom. Hierdeur word die verskyns uit sy verband g •

1. Bavinck: Paedag ische gins en, 69.

2. Bavinck: Beginselen Psychologie~ 18 ­

3. I bid. ,

4. I ., 20.

5. Bavinck: De Nieuwe Opvoeding, 36.

Vyfdens is die sielelewe so breed en diep dat die registrering van verskynsels nie genoeg is nie: dit moet ge­

orden en geklassifiseer word. Om dit te orden en te klassi­

fiseer, moet daar leidende gesigspunte wees, want die mens kies uit en

pirie nie, maar

voorkeur aan verskynsels wat nie 1) aan sy eie insig ontleen is.

aan em-

Ten laaste beweer Bavinck dat wetenskap verklaring is. As die psigologie n wetenskap wil wees, kan dit nie by

skrywing van verskynsels bly staan nie, maar dit moet trag om die oorsaak na aanleiding van die verskynsels op te spoor.

Hieruit lei Bavinck af dat n suiwer beskrywende pSigologie ( dit is n ^bewussyns igologie wat by bewussynsver­

skyns s bly staan en nie deurdring tot agter die bewuste nie,) streng gesproke nie op die naam van wetenskap aanspraak mag

2) maak nie.

Waarneming is nodig en goed, maar deur die denke kom mens tot die oorsprong en wese, tot wette en doeleindes

3) van die verskynsels.

Bavinck beskou die waarneming nie alleen goed nie maar ook noodsaaklik: dit moet vooraf gaan. Deur vooraf waar te neem, kan daaruit deur die denke tot die oorsprong en wese, tot wette en doeleindes besluit word. D denke gee dus aan psigolog, net soos aan alle ander wetenskappe, eers die eintlike wetenskaplike karakter. Dit ontdek die logiese, die idee, die wet in die verskynsels.

Bavinck se ses moontlike gevare wat die metode

4)

inhou, dring veral op versigtigheid aan. ~ombouts beskul­

1. Bavinck: Beginselen der Psycholog ,20.

2. Ibid.,

3. Ibid.

4. Ibid., 18 ~ 21.

-

sku1dig Bavinck van ~ tekort aan waarder , en ook daarvan t Bavinck d beoefenRars van die nuwe psigo1ogie as slordig en nalef be op a1 k1einere van d eksperi­

1) te wys. Hul1e ken moei1ikhe self.

Hie besku1diging is ten onregte: Bavinck het inges ~at die p~ gie we ander obi het as die na en dit daarom versigtig moet wees met ~ metodo v~t aan die natuurwetenskap ont1een is. Ons

t getrag em aan te toon t Bavinck volle bewus was van d waarde van pksperimente1e metode~

( c) Dedl1J{t_ie\ve Me tgde.

Geno drie metodes kan onder die a1gemene be- naming induks saamg~v~t word. Die metode van denke, wat van die laere te s na ho~re, induks genoem. Die rr.e wat omgekeerde ~eg volg en uit die a1gemene, ait i d'c no~re, besonderheda, dit is die 1aere

2) af1ei, wcrd dedr j0 zenoem.

Ac fr:ite wat gevind en rang-

s is, 'vers 1 daar ~ "iets" wat nie waargeneem kan word nie, maar wat c en uit fei afge1ei kan word. So.vu1 die

deduksie die is aan. slotte is die s

3)

ku1atiewe, metafis s metode, wat oor sie1 en sy.ver­

4-)

mo~ns as ve cr,rond van feite sy 1 1aat skyn.

Ond moet daarop let t Bavinck rme analise en sintese i , ~l'-'~ or rrlnkllke vorm gebruik, wat presies

te as v J Ie isrnn die brulK. 5) By gebruik

t vo~gen1e wyse: analise beteken ontbinding; dit

1. Rombouts: Prof. Dr. H. Bavinck, 68.

2. Bigot, Kohrstamm en Poland: Leerboek der Psycho1ogie, lo4~

3. Bavinck: Ve Opste11en,

4-. Van r Zweep: Paedagogiek van B. Eavinck, 4-4-.

5. Bavinck: De Opvoed der RijpereJeugd, 214- - 215.

gaan dus induktief te werk, styg op van die besondere na die algemene, van die konkrete na die abstrakte; van die gevolg na die oorsaak. Sintese daarenteen, beteken samestelling en bewandel die teenoorgestelde weg.

4. Sy Vermoensleer ₄

(a) Vermoenslee~eeds by Aristoteles,

D vermoensleer het reeds by Plato en Aristoteles 1)

voorgekom en is ornsttg bestry. Bavinck s~ van die vermoens:

"Immers hebben wij daaronder nu niets anders te verstaan dan eene der :::::iel van :(lature eieene geschiktheid tot eene psychische werkzaarnheid."2)

Aristot es onderskei die wil- en kenvermoe as twee sentrale kragte van die menslike siel. Na horn en veral

vandat Kant op die tone verskyn het, is daar nog In derde ver­

moe bygebring, naamlik die gevoel.

(b) Ker:tvermoel Daar sal later op gewys word dat Bavinck met sy vermoensleer In baie ongelukkige opvatting gehad bet.

Onder die kenvermoe groepeer hy: Aangebore kennis, 3) gewaar­

4) 5)

wording, waarneming, onbewuste voorstellinge, geheue en

6) 7)

verbeelding, verstand en rede, gewete en skoonheidsbesef,

1. Bavinck: elun dar Psychologie, 43.

2. Ibid., 53.

3. Ibid., 76 - 88; Bavinck: Gereformeerde Dogmatiek, I, 219.

4. Bavinck: Beginselen der Psychologie, 88 - 94.

5.a. Ibid., 94 - 98i

b. Bavinck: »Het unbewuste ^ll , in Verzamelde Opstel1en, 183 - 207.

6. Bavinck: a. Beginsalen der Psychologie, 98 - 10 9;

b. Gereformeerde Dogmatiek, I, 232 e.v.

7. Bavinck: a. Beginselen der Psychologie, 114 - 122;

b. Overwinning der Ziel, 23;

c. verzamelde Opstellen,185 - 208.

1) 2) d selfbo"\rlUs syn on die taal.

(c) Die Begeorv()rmo~. H I' behandel hy oers e . 3)

id met die rmo~, daarna natuurl begeervermo~,

instinkte, begeer, aandoeninge, hartstogte, wil en e wilsvryhe _•

Bav skryf ,sy ,,Beg em I' 1) logie;'in 1897 in die I' 1<:: toe d vormo~nsleer dio ste bolwerk was teen d "P gie Seele," daarom is took nie vreemd dat Kuyper sy in raut so uitbundig eprys

6)

het Dr. Hepp eg r noem hiGrd boek" t mins t ge­

7)

evan zijn werken," maar rt h rop laat hy tog volg: " t we aanmo rm ook deze " gins der Ps logio" kunncm worden g , nog al tijd verscheen er van onze zijde ni ^ts~wat or ook maar e zins mee concurree­

rem kane liS)

Die t 1 die tyd waar Bav

skryf ₁ het in g a t mens nie sielsverskynsels sigs bly stean hCJt maar r go het tot die gesldkthe d natuurl

. Vercler veronderstel

vermo~nsbegr to io ts wa t 'n v hc,t. Die mens is

meer 'n t nie: agtor e psigiese gebeur ^SSG ee as georganisee beg el d "e k"

Bavinck meen dat die oDvocding ie; psigolo,o: ten

(~rona het, maar ons trof ciit go ip~ sv we dat oor ale ontoereikendheid van die psigolo io vir d tyd

1. Bav a. Beginsolen r Psychologie, 122 - 125;

b. Verzamolde Opstollen, 185 - 8.

2. Bavinck: Be olen I' Psycholog ,125­

3. I bid. , - l3 ⁱ t-.

4. a. Ibid., 134 - 142.

b. Bavinck: Verzamelde Opstellen, 194.

5. Bav : a. g del' Psycholo ie, - 178;

b. croformeorde Do i o , 347 5.

6. Van Zwee: De Paedagogi van Bavinck, 44.

7. Bavinck: Beg olen r Psychologie. Woord vooraf, 5.

8. Ibid., 8. (9 FebI'. 1 ).

waarin hy skryf. Die vermoenspsigologie vind hy nie as vo1­

doende om die weg na die selfstandighe van die psigiese 1ewe te handhaaf in sy afhank1ikheid van die objektiewe w~re1d nie.

1)

Die nuwe psigo1ogie vind hy e er nog gebrekkiger. Die vermoens1eer met sy loutere k1assifikasies van psigiese ver­

2)

skynsels hou vir die Christ ike denke waarhede in wat onvervaag gehandhaaf moet word.

,

Eerstens word dit duid ik uit hierdie leer dat die sie1 nie a11een d geskiktheid tot werksaamheid besit nie maar as't ware ook die noodsaak1ikheid. Die 1ewende sie1 moet aktief d wee gaan wat aan hom in die vermoens gegee is.

Die sie1 kan nio sy vermoens negeer nic; hy is a1tyd kennen­

de en begerende.

Tweedens die opvatting d die sie1 twee soorte hande1inge hot, naamlik ~ kon- en begoerakte, nie hoo1tema1

juis nie. Die s bring nie soms die een en dan weer die er vermoe in werking nie, want die vermoens 1~ nie 1angs­

mekaar nie maar inmekaar. As die sie1 kon, reageer hy 1yktydig sy funksie van oer on as hy begeor, sluit d ook die ken in. Die funksies word onderskei maar nie geskei

3)

nie.

ons hot d ou vermoenspsigologie te vee1 op die vermoens ge1et wat in aksie kom en die onbewuste oor die hoof ges In d sie1 groei ook i swat die ondfunk­

sies wysig en di~ gche1e si sgcste1dhcid made paa1.

In d vinrde p1ek moet ons daarop let dat die ver­

moenspsigo1orie uit d Griekse g agtew eld ontw het, wat beweer dat s e ~ tekort aan b ip is, en dat deug

1. Sien ederveld~ Hoofdlijnen der Paed. van Dr. H.Bavinck,

45.

2. Bigot, Kohnstamm en Polland: Leerboel\: der Psychologie, 2.

3. Bavinck: Inleid in de Zielkunde, 24.

kennis • Hierteen moet die Chr t ike psigologie waak.

Die Bybel onderskei skerp tussen die funksionele en die sede­

like. Die denke en die funksie van begeer is op sigself nie goed of kwaad nie, maar dit kom daarop aan watter krag hom­

self van d denke en begeerte meester maak. Naas die funk­

sionele moet ons ook die sedelike onder i.

(d) Opmerking:

J.n. Bavinck gebruik die woord ies en defi­

nieer dit soos

"een functie is een van nature aan de ziel eiren es id tot psychische w aamheden, welke eschiktheid ieder oogenblik ~ van zelf, or­

ganisch tot actualitoit Iwmt.1! )

Later was H. Bavinck ook skynbaar huiwerig om die 2)

woord vermoens te gebruik en praat dan van "faculteiten der

3)

Zi9l."

J .11. onderskei vyf , naamlik ont­

4)

vangende, bewarende, verbindende, waarderende en verlangende, maar hy me en tog dat die sielelewe nie daarin kan ~pgaan nie.

Die sedelike kragte wat hulle in die funksies verwerklik, moet ondersoek word. Die sedelike wet korn in die groot ge­

booie wat in Matth. 22: 37-39 aangegee is, voor:

.. ",Jy moet d Here jou God Ii jOll hele hart en met ,jou hele siel en met jou verstand."En

"Jy mo jou naaste liefhe soos jous • ^II

Die s karakter van die mens word deur sy liefde ^bepaal~ e tot God, liefde tot sy naaste en lief- de tot homself. D liefde tot jouself is die "Ek"-drif,

liefde tot jou naaste, die sosiale drif en die verlange na God of liefde tot God is die hoogste liefde. 5) In sy ver­

1. Bavinck: Inleiding in de Zielkunde, 25.

2. Rombouts: Prof. Dr. H. Bavinck, 77.

3. Bavinck: De Nieuwe Opvoeding, 62.

4. Bavinck: Inleiding in de Zielkunde, 31 - 255.

5. Ibid., 27.

dorwenheid is die mens geneig om God te haat.

1)

5. Inte11ektualisme of Vo1untarisme.

(a) Ba'L:hpck i~.QifotoTllis· . •

A11e skr~lers oor inck k1a dat hy d vir sy 1eser nie gemak1ik maak nie. Hy neem aan dat die ser In br kennis van die wetenskappe besit en hoe jekti en breedvoer hy ook die ver i11ende strominge beskou, d

2)

word nooit op In epaste wyse gedoen nie. Hy gebruik die feite na g die stof dit vere ,soos s waarmee mens reeds op hoogts is.

Bavinck was a1tyd meer fi1osoof as psigo100g; daar­

om s@ hy ook:

"want de zislkunde, hoe empirisch ool{ beoefend, b1ijft steeds een wijsgeerig wetenschap.1l3)

Hi ie bewer maak hy 1920, meer as twintig jaar nadat sy "Beg e1en der Psycho1ogi e ^l! geskryf

Aanvank1ik is hy dan ook digotomis en b1y d in In groot e. Digotomie is twee-vermoens1eer. Hy sluit aan by die kouin~ van Aristot met ~ kenvermog wat die in­

drukke van buite opvang, en In streefvermoo w na buite werk.

)

In Oort e digo s was Bavinck egter nooit. Reeds in sy eerste psigo10giese geskr e skemer die bes van moei­

5)

1ikhede van hierd leer deur.

1.a. Bav : Prima.at van Verstand of "Ji1, in Verzame1de

ste11en, 208 - 214. •

b. Sien Wo1tjer: Inte11ectua1isme Paed gisch Tyds ift 1910, 177 - 193.

2. Brederve1d: Hoofd1ijnen der P agog van Dr. Bavinck, 9.

, 3. Bavinck: Bijbe1sche en R igieuze ycho10g ,13.

4·. Sien Van K1inken: Hoofd1ijnen en Hoofdpunten van de Opvoedkunde,

5. ^{Van K1} Bavinck's Paed. ginse1en, 16.

1)

(b) Primaat van Verstand of wi1.

s een van die ste sketse ind: ooit

2)

g het, is v ons bewaar. Dit hand oor die be1ang­

r vraav ^0:1' voorrang ::Lan die vGrstand of a[m die wil f8fee

m08G 'Nord. Van besondere b is hierdie oustel omd ^d ons ^iLl insi?: ee die later t1nvs van baVlncK oor nlClr­

3) io kardinale vraags

Tot ^~ besluit oor hie ie ^{vraa~ eke e} tl

)

n e. ie int e isme ^VI die verst primer ste.l, 0­

5)

we1 as die; nrismo wat die w ^{:'.1.S d} b anrTil:::stf]

wys a1'. Gr geen eerste en laast , of laer een­

he 'Jan clie pers ilcheid Ons het ^~ Fehe81 te 6)

eloen.

er ^o~ies gesoroke br ie PI' ^ee;m

v na VOl' e, ien daar vasgestel vI met imaat

at;)' b 1 wo 80ms word daarme bedoGl die vermoe wat rJomineer, dus die d van ic menslike sio1.

d saa1\: so op t word, sou daar cv vo

'llaar mGns horn r oGur 0voolens, s i e en antt t i lei? eur sy verst ^d :,y str efvermoe

imer en sy kenvermoe sel~ond is. Maar dit eaan nie 7)

om (tie rl ominant In die ps gie gaan dit met die vraaf na ^prlmaa~ nie om die vermoe s ^{OIDS 0} dlKWe1:::: 001'

er ers nie, maar dit F~a~m om i e 10 ,c i .?;:; e e W~;l.t in 8)

ei(-; no e siol ^C1>1 aan1tlcsL~: is. 'l'home;.3 hc;t :,.:;

... as

1. "Primnat van Vorsta.nd ~i 1 ^{It , •} u i t P a cd c: ^{t~ 0 r; i ek ,}

l'ijclschr t voor lstellk rW1Js.

~ei 15 - 20.

2. Vcrzamelde stollen, P­

3. Beginsolen del' Psychol0 ie, hoofs V (of: V I.

4. Sien Bavlnck: Vcrz c Opstcllon, 83.

5. Bavind::: Cr;ro1'. Do iC31\:. I I, 199.

6. Bav ~;ysb8r:r'r:;rto der Opcnbar , 183.

7. Bavinck: Verzame e Onst 8n, 3.

+- L·~ic

8. '-' - igc ippcn, 8,

hy aan die verstand, kenvermoe die prima toeken in teenstelling met andere wat die strewe as grondslag sien.

Wat ek nie ken nie, waarvan ek nie weet nie, wek geen gevoel by my nie en nog minder kan ek daarna strewe. Sonder voor­

stellinge, begrippe en kenniselemente is wilsverskynsels on­

verstaanbaar. In soverre is die kenvermoe en die streef­

vermoe sekondgr.

Bavinck handhaaf die eenheid van d persoonlikheid so sterk dat die onder iding van verstand en w a l l e ge­

dagte van ske:ding uitsluit. Albei is kost ike gawes van God en daar kan nie V;:Ul In primaat van die een oor die ander

1)

gespreek word nie. _"

(c) Die Prioriteit van die ~Ek".

Ons is almal bewuste wesens en die" en ons bly • dieselfde, nieteenstaande alle veranderinge wat uitwendig en

inwendig deur die loop van jare met ~ns plaasvind. Die

"ek ^{ll ,} bly die eenheid en identiteit van die persoonlikheid en die ek staan onwankelbaar. Die eenheid van die persoon­

likheid is subjektief deurdat aIle gedagtes, voorstellinge en 2) begeertes in die bewussyn as sy oie geken en erken word.

Bavinck wys dus die intellektualisme sowel as die volunta­

risme van die hand (·n met standpunt van funksionele neu­

traliteit word die ior it van die" ek" gewaarborg.

6. Die Q~t~~kkelingspsigologie. 3)

(a) Die Ewolusieleer en - psigologie.

By die behandeling van die ontwikkelingspsigologie l~ die geskoolde Bavinck besondere begaafdheid aan d dag.

Nie aIleen hy tot in die besonderhede op hoogte met die

---,

1. Bavinck: Paedago[isch Tijd ift, Mei 1920, 21.

2. Bavinck ~ D OV(3rl"rinning der , 27.

3. Bavinck: Schepping of Ontwikkeling.

opvattinge van die rigting nie, maar sy ik is hier besonder skerp en sy styl van

1)

skrywe groots waar hy d ewolusieleer aantas.

Volgens die ewolusieleer is die wereld in die loop van duisende ee~e deur geheimsinnige maar volgens bepaalde doelstrewende natuurkrag geword wat dit tans is. Uit die newelmassa van die beg is kosmos gevorm. In die kosmos ontstaan uit die anorganiese langsamerhartd die organiese:' uit die dood ontstaan d lewe, uit die plant die dier, uit die dier die mens. Die mens, begaafd met verstand en wil,

2) ontwikkel idelik tot die 20ste eeu se kultuurmens.

Die twintigste eeu se mens, met kannis toegerus soos nooit tevore nie, kan die ewolusieproses bewus bepaalde bane lei. Hy is regeerder van die aarde met geen soewerein bo hom nie; hy is voorsienigheid self op aarde. Kennis vir hom mag; om te weet, is om vooruit te sien; arbeid is skep en om te skep is goddelik.

Die ontwikkelingzpsigolo e het as metode twee on­

dersoekingsterreine. stens word ondersoek d ontwikkel­

ing van die indiwiduele mens en tvleedens die ontwikkeling van 'n volk of starn. Waar die eerste hom veral met die kinder­

leeftyd besig hou, is d a n d e r ig om egewens te ontleen aan primitiewe volke, ~an die beginstadiumvan die kultuur.

Die ontwikkelingspsigologie is van resente datum • John Locke en Rousseau wys op kinderstudie en eiesoortigheid •

van die kindersiel. Eers in die laaste helfte van die 19de eeu tree hier grootverandering in. Darwin open 'n nuwe veld van ondersoek met sy studie van emosies'by primitiewe mense.

3)

Ernest Haeckel met sy embriologiese ondersoek stel die

1. Sien V.d. Walt: Die Wysbegeerte en Wetenskapsleer, 300.

2. Bavinck: De Nieuwe Opvoeding, 15.

3. Bavinck: Verzamelde Opstellen, 108.

~

biogenetiese v-et op" }iy ontdek ooreenkoms tussen die em­

brio's van die hoer en :~er diere en beskou dit as belangrike bewys vir di" e\<To:il;.sieteorie. Sy bekende rekapitulasie­

hipotese forr,'ulee:.' ,hy soos volg: Die ontogenie is 'n korte, snelle rekapitulasie van die filogenie. Met ander woorde, die ontwikkeling van elke indi1ndu herhaal, versnel en ver­

1) kort die ontwikkeling van sy soort.

Die ewolusioniste het hierdie hipotese as teorie van onomstootlike betekenis beskou op die gebied van die psigo­

2)

logie. Afleidings uit die hipotese is legio. Met n ^skerp

blik deursie~ Bavinck lie baie konsekwensies. Die mens is dan n louter Fi'oduk V2n omstandigheid. As ons die oms tan­

dighede ve";':lder, vprander ons ook die mens. Die leer bring ons tot di' cptimistlese beskouing dat die opvoeding almagtig is. Maar Bavinck kyk nie alleen vooruit nie, hy kyk ook terug. Die menslike siel het dus uit d dieresiel en laas­

genoemde weer uit die plantesiel ontstaan; die verskil is 3)

dus maar gradueel. Dit gaan vir Bavi')ck hier ook nie om die gekonstatee~de folte nie, maar om die onregmatige kon­

4) klusies.

By die be~t;ryding van die ontwikkelingsleer - hoewel skepping e:l 0:1t1'iikk:::ling volstrek nie in elke opsig teenoor mekaar sta:"tn nie - kom Bavinck se ryk polemiese talent op baie maniere tot uiting. As hy in sy grootse styl hierdie verstrekkende teorie prinsipieel die loef afgesteek het, s3 hy: "Een volslagen bankroet, zedelijk en geestelijk, is het einde der moderne wereldbeschouwing." 5)

Die mense was diere en sal dit bly. Daarom, 5005

dit met die mens ga<:>n, so gaan dit met die mensheid. So is

1. V.d. Zweep: De Paeda~ogiek van H. Bavinck, 46.

2. Bavinck: Y-,vcluti ^{r '} in Verzamelde Opstellen, 109.

3. Ibid., '.1:'.

4. Bavind('~ eforr, serde Dogmatiek, 473 - 484.

~. Bavinck: [,~:hepping of Ontwikkeling, 51.

-73­

die ontwikkelingsleer:

"Ret kind leeft voor het oogenblik, die jongeling dweept met zijn idealen, de man streeft naar kennis en rijkdom en eer, en dan komt grijsaard, z~et·

de ijdelheid van aIle streven en legt reven~at

het Moede hoofd ter ruste.

Zoo doorleeft ook de mensehheid haar kindsehe, jong ings-, haar mannelijke jaren. Daarna wordt zij oud en ver­

st hare kraeht. Aan het einde ziet zij de ijdelheid in van al haar streven en worstelen en jagen. Dan laat zij aIle hoop varen, komt tot de ontdekking, d deze wereld de sleehtst mogelijke is en beter nimmer hadde bestaan, en begeert dan niets dan rust en stilte, rust van den dood, d stilte van het graf, de eeuwige smarteloosheid van het niet ~ Ill)

Met skerpe blik, duidelik en sy pragtige styl word e feite blootgele. Daarteenoor: "Wij Christenen hebben eehter, Gode zij dankemne andere hope en eene ge­

2)

gronder verwaehting. ^II

In die ontwikkel spsigologie is daar baie mens like trots, eensydigheid, oordrywing en dwaashe • "Want uit Hom

3) en deur Hom en tot Hom aIle dinge."

(b) Erflikheid van die Sonde en Psigiese Eienskappe.

Die benaming vlees in die Reili e Skr en ins on­

derheid soos Paulus dit meRrmale gebruik, dui die ganse na­

tuurlike psigiese van die Gees van God verstoke toestand aan.

Hierdie toestand waarin d mens by sy geboorte intree, en wat hy behou, totdat hy deur weder-geboorte van bo verander

4)

en vernu word. benaming vlees sluit dan in d "natuur­

likell, louter psigiese, ongeestelike, sondige toestand waarin die mens verkeer. Dit die mens eie, nie op 1atere leef­

tyd verwerf nie, maar van sy geboorte af. Dit sluit die belydenis van aangebore sedelike verdorwenheid in, wat by die kerk as erfsonde bekend staan.

1. Bavinek: Sehepping of Ontwikkeling, 50 - _•

2. Ibid., 51.

3. Rom. 11:36.

4. Bavinek: j sehe en Religieuze yeholo ,106 - 128.

Eerstens d sonde algemeen. Alle mense sondig, doen nie goed nie, het ai~eWYk, het ontaard en die hele were1d is doemwaardig voor God. Die enigste uitsondering hier.op is Christus. Tweedens er die Skrif'dat d sondige toe- stand by enkele mense eers op later 1eeftyd ten gevo1ge van

~ bepaalde oortreding intree, soos by Adam. Tog was d sonde die mens eie van joug af, is belaai met skuld,

2) sedelik bedorwe en onrein, aan ellende en dood onderwerp.

Derdens voeg veral Paulus daaraan ter verklaring toe dat die sedelike verdorwenheid daarom van nature aan clke mens e is, terwy1 die mens as ~ organisme beskou, in juridiese, etiese en fis se sin een is. Al die nakomelinge van Adam

3)

het dee1 aan die skuld en smet met a1 d gevolge. Die sonde van Adam en persoonlike, indiwiduele oortreding

4) nie, maar ~ oortreding van die mensheid in sy persoon.

Bavinck wys daarop d die leer deur die Chris­

telike onderviyser bely on geglo word, "maar dIe paedagogiek

5)

hooren zij or nooit over spreken."

Die ewolusic' glo aan oororwing on skynbaar is hier 6) TI groot ooroenkoms. Oorerwing n onwoerspreekbare feit.

Wat egter vasstaan, is dat die plante nog plante, die diere nog diere on d mense nog monse is; daarby bring elkeen nog sy eie soort voor. "Non leest ene dru van doornen

7)

en ene vij van distolen. ^1I Daar is 'n erflike seen maar ook erflike vloek.

Die eerste mens is die stamvader van almal .

.

---.---.---­

1. 1 Kon. 8~46; :1-3; 14 3:2, Rom. 3 10-19.

2. Gen. 8:21; Job. 14:4; PSI 51:7; Joh. 3:6.

3. Rom. 5: 12 ; 1 Kor. 15:22.

4. Bavinck~ jbels en Rel ieuze Psychologie, 129.

5. Ibid., 131.

6. Ibid., 132.

7. Ibid., 133.

D erfs is die van die stroom van e ereg­

tigheid d mens id, ^l;l dit ontspr in d mens self. lIce r ting d stroom evter by ~ , ~

familie, In indhl ins ,we snelheic d aanneem, in welke bedd vloei, nie deur dio van die

sonde bepaal maar eur omstandighede, ieu en ander fak­

tore. ar is ander \.-/Oorde allerlei tussenskakels, wat die sonde van In , tn geslag, In enkele mens met die van die aan gOl18(;ms].caplikc3 erfsonde • Die ikheids­

er van die te gaan nie na die oorsprong terug nie, want d deur d er hier en oak elders ge­

vind word • ,,'.11 oars prong skuil in donker. kan dit e die aste oorspr e vind nie, tr d tog d

C'

•

naaste oors t ,'

En soverre is d ook die

1)

leer van d cr<s (; Vi:<.n d grootste b •

As nsit'olco -teoloog besien Bavinck die er ikheid van ps ese eienskappe van e kante. Sy bespreking

uitvoerig y" jbels en ReI euze Ps ie" • daar geen er i~ taan ,het Pelag Locke en Rousseau cLLt gel d e mens goed en ons ig in die

.... 2)

were ^l-:c)m. Is e mens aan e ande 1:::1 lout er prod uk van erLLikhe , dan knn die verantwoordelikheid nie gehandhaaf

\iford nie. ck ",ys daarop d erflikheidsleer op d ewolusie stelm, ^di8 leer ^Va!l die er sonde van d skep­

ping uitg~"an. il:heid hoort t die na ^tuur~)ros css e; erf­

sonde i 8tios van on het van to d natuur inr;ekom.

D e n s ' d ("~rfsonde op toerel-::ening: eli erflikheids­

leer leen gO' ctlusE; ^~ maar alleen i8::;0 en psig se versJ:yn­

3)

sol::.,. ^Eli;:(~on bO\'loQC OIl s~.r oie terrein; tog is In vorband

_ _ " _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _._~-_ _ _ _ , . . . . . - 0 ._ _ _+-.- _ _' - - - _ ' _ . . .. _ .... _ _ _ _ _ _ __

1. Bav J ^{• 1- ,J} clls on He e Psychologio, _• 2. _, 1 9 - 130.

3. Ibid., 137.

sen beide. Die erflikheidsleer het vir d leer van die

1) .

erfsonde ~ apolog se waarde deurdat dit bewys dat die mense geen losse twidue is wat onafhanklik langs mekaar staan

nie, maar dat hulle ing ten nouste saamhang.

(c) Rasvcrbet~rinf,!

die gebi van erflikheid bly daar soveel wat ~

misterie esien die tema veral in Duitsland besonder op die voorgrond tree ten opsigte van die sterilisasievraag­

s tuk, wy Bavincl-c ^In hoofstuk in sy "Nieuwe Opvoeding ^{ll ,} aan ras­

verbetering.

D wSreld vra na gesonde en meer kinders. Dit is nie meer rn kwessie van dat God wil h~ daar moet kinders wees

2)

nie, dis nou Frankryk of Duitsland wat dit wil he. Die sogenoemde dominanswet van Mendel moet toegepas word om ~

) ­

3 ,

sterker en boter ras to bou. Bavinck wys daarop hoe psi­

giese eienskappe besonder gekompliseerd is en nie die Mendelse wette volg e. e probleme van erflikhe by erte verskil van die by mense wanr talle faktore en kombinasies, psigies en

ies, na vore ee. Die ervaring ook by plante dat die ras weer na e gemiddelde van die ou ras terugkeer. ~

Mens moet met e erflikheid en ver ook met die konklus s wat ons daaruit wil ei vir die praktyk uiters vers g weeSe Religie en etiek ook nie aan die higiene opgeoffer word

nie, want ons het hier met mense doen en nie met diere nie.

Liefde en trou by die huwelik en voortplanting uitge­

slrakel word nie.

"De Ziel is meer dan het lichaam, wijsheid beter dan robijnen, en een rein hart gaut niet alleen een gespierdee)arm, maar zelfs een rLiken gecst in waarde ver te boven.ll

1. Bavinck: jbe che en igieuze Psychologie, 139.

2. Bavinck: "Rasverbetering" in De Nieuwe Opvoeding, 24 - 25.

3. Ibid., 27.

4. Ibid., 32.

Hierdie hoofstuk oor rasverbetering val streng ge­

sproke buite d kader van die psigologie en die pedagogiek.

As opvoeding die inwerking op ander is met die doel om hulle te help om hul bestemming te bereik n opvatting waarmee Bavinck akkoord gaan __ dan volg daaruit dat die ander, die opvoedeling daar moet wees voordat daar sprake van opvoeding is. Met ander woorde, die opvoeder moet die kind aanvaar soos dit aan hom gegee word.

In st e van hom tot lughartige optimisme te laat verlei deur die rasverbeteringrigting, staan daar vir die

Christen-danker te onthou dat daar teenoor die degenererende mag van die sonde die regenerende mag van die genade staan.

7. Die Optimisme.

(a) Heymans en Neumann se Opvqtting.

Deur die leer van die erflikheid of deur die leer van die erfsonde word die Christen-denker nie tot pessimisme ge­

dwing nie maar ook laat hy hom nie tot lughartige optimisme verlei nie.

As voorbeeld van hierdie optimisme noem Bavinck in sy "De Nieuwe Opvoeding", Heymans en die Duitser Meumann.

Heymans S8 optimisme word die beste geken uit sy pragtige

"rectorale oratie: De toekomstige eeuw der psychologie".

Soos die 19de eeu d nat'LlUrwetenskap tot ongekende hoogte laat styg het, so moet die pSigologie in die 20ste eeu die

aanskyn van die werold verander. Beter as die natuurweten­

skap is die psigologie daartoe in staat omdat dit vir die 1) mens en die mensheid meer beteken. Heymans profeteer dat die wetenskaplike ontwikkeling van die psigologie in die

toekomstige eeu selfkennis moontlik sal maak en rigting sal bring in die indiwiduele en maatskaplike lewe; die mense sal mekaar beter begryp en baie misverstande en teleurstellinge

1. Heymans: De Toekomstige Eeuw der Psychologie, 21 - 24.

sal afgesny dat dit daartoe s bydra om ons verhouding tot die grond van dinge in die reine te bring en die bewussyn van die verhoudinge weer te maak tot ~ mag in die lewe •.

Tweedens noem hy as vrugvan~psigologie drie feite van wereld­

beheersde betekenis: die wisseling van die generasie deur dooden geboorte, die voorrang van beteres by voortplanting van gesla e en d erflikheid van psig e eienskappe. Die mens sal deur kennis en middele tot sy skikking van passiewe tot aktiewe s ie oorgaan. D ps ie salons die eienskappe wat beslissend is vir die intellektuele en morele g 0 van die volgende geslag; di t sal In intel­

lektuele verantwoordelikheidsgevoel en ~ openbare mening kweek wat dit moontlik sal maak om ~ geslag te kweek soos in die ver­

lede nie aanskou is nic. Dan ~elfs is d heilstaat nog ver in die ver t, maar ~ns is op die r e •

sterf om vir ons beteres.

e die standpunt van Heymans besonder ob­

1)

jektief. Dit opvallend dat hy dit nie kritiseer nie.

2)

In sy onderwerp oor BasverbeteriJjJ ,stel hy hierin teleur, ., .••.,.'.,0.$.,..,•..

deurdat die kritiek besonder b~~~s.

f!.:~1;'Y~:·

.k:',~;::f .

Hiervan moet ons ~" ,i\m-ei da t inck aan die toe­

komsverwagting van die deel het e. Die opti­

".. ,>~::' .~A.Jt" .

misme gaan immers v ~e:.: onbewes e ewolusie-hipotese.

.'" .

ontwikkeling van die psigolo­

gie ~ goue taekoms lewe verwag, beperk Meumann hom tot die pedagogiek en d didaktiek. Hy verwag egter ~ hele re­

wolusionihe omwenteling, aangesien die ou pedagogiek nie rekening gehou het ~;:'j feitelike gegewens oor die kinder­

,',.~~~i~~

~"l' :,.f~·!·t':t·~

like natuur nic.

~:~t(:J:·~

Bavinck, .V;~:~uidelik die noodsaaklikhe van die

---....:'""'.::f./

1. Bavinck: De ing, 34- - 35.

2.

psigologiese ondersoek omtrent die kind se ontwikkelingspro­

ses ingesien het, stem met die meeste van Meumann se redene­

ring en gevolgtrokkinge saam. Sy kritiek is gerig teen die opvatting van onbegrensde moontlikhede waartoe d menslike vaardigheid kan ontwikkel; meer nog is sy kritiek gerig teen Meumann se oordrewe verwagting van die sistematiese ekspe­

1)

r e. psigologie is deskriptiewe wetenskap en kan dus nimmer aan normatiewe wetenskap soos die pedagogiek ten grondslag gel~ word nie.

(b) pkepping of Ontwikkeling.

Bavinck se standpunt insake die psigolo~ie is g 2(}

telik ook tc: verklaar uit die mens Bavinck. Dit is te be­

grype, want in elke studie, hoe prinsipieel ookal opgestel, speel die oer-persoonlikheid ~ belangrike role Bavinok, wat by die groot wapenskou vir die geestelike stryd altyd die

meester is, bly dit ook hier, waar dit gaan om skepping of ont­

wikkeling. Irmnanente kritiek word op die ontwikkeling toe­

3) 4)

gepas. Duidelik trel\: hy teen die leer te velde. en in ,)

pragtige taal stel hy die suiwer Christelike standpunt.

Bavinck stel nie skepping en ontwikkeling in aIle opsigte teenoor mekaar nie; daar bly egter groot ver­

skillet Die gelowige glo dat sy verwagt in vervulling sal kom deur krisis en worstelling, nie deur geleidelike self­

ontwikkeling nie.

(0) Openbaring en Wysbegeerte.

Belangrik is dat Bavinck een besondere beswaar teen

1. Bavinck: Do NielThle Opvoeding, 48 -"49.

2. Van Klinken: Bavinckfs Paedagogisohe Beginselen, 44.

3. Bavinck: Goreformeerde Dogmatiek II, 208, 308, 384, 467;

III, 311; IV, 624.

4. ^{Bavinck: vII'ij} sbegsorte dar Openbaring, 24 - 70.

5. Bavinck: Schepping of .Ontwikkeling.