Hoe verder ons agteruit kijk in die geskiedenis van die mens, hoe onsekerder en dowwer. alles w.ordi vir ons begrip.

Hoe verder ons agteruit kijk in die geskiedenis van die mens, hoe onsekerder en dowwer. alles w.ordi vir ons begrip.

Als· daar soveel verskil van: opvatting bestaat omtrent dinge wat betrekkelik. ]rnrt gelee gebeun het,. ja selfs in die tijd van 'n mense-lewe, hoe· moet dit dan wees me.:t dinge en gebe.urtenisse en toestande van honderde jare agteruit, in die middel·eeu:we, in,die outijd, toen nog minder opgeskrijwe is, toen wonder.geloof ·j:in skrik nog so'n sterker vat op

menselike gees had en al hul ·Oorleweringe gekleur het? Die 'Yeinig geskrifte wat uit on· dae tot ons gekom het, is baje teenstrijdig en uiteenlopend:. Vir die· wetenskappelike man lewer hul 'n, interessante bron van studie op; maar.dis amper 'n hopelose taak om agter die regte w:aarheid te kom, om uit te maak in· J:ioever. 'n oorleweri:og of· geskrif berus op pure versinsel, in. hoever 'n hele ofhalwe waarheid die grond daarvan is. Daarbij k:im ons so isleg die Inense begrijp wat v66r ons tijd gelewe het: hulle·was anders.gebore, in 'n ander omge- wing; hulle begrippe was anders, hulle vooruitsigte was anders.

Is die verlede vir _die wetenskappelike man 'n terrein· vol

· moeilikhede en voet-ange]J3,, vir die kunstenaar, v:ir die digter itt dit 'n onuitp11ttelik rijke voorraadskuur. Hij ontdek in die geskiedenisse en stories van die '\!'OOr-tijd se mense, algemeen-menselike trekke wat vandag nPg geld, en misskien vir alle tije aan· die mens eie 'sal w;ees. Hij word nle deu'r al te sekere feite gehinder nie om sijn' ve.rbeelding vrij spel te laat, als hij grepe uit die verlede doen; en bij die grepe kan hij amper willekeurig meng en vervorm om, met in-ag- neming ;ran die algemeen-menselike van

genietbaars en opbouwends voor te set.

Die ou tijd is rijk aau stories van ridders yvat vir die eer

van hul nooiens of van hul vorste of van hul geloof, helde-

dade verrig het en wonder-reise

het. Menig:een

van die :rµin of meer sprokies-agtige helde en geloofs-helde

is heilig verklaard; en selfs onse nugtere staatkunde van

vandag is nog digterli-!r genoeg om "ridders" te maak en die ridders te noem naar die gebeiligde figure u1t

newelagtige voortijd.

Onder die ridders, veral die. wat genoem word in v:erband met die iArthnr-legende, sou daar ook gewees bet wat uit- . gegaan het om te soek naar 'die Heilige Graal.

Dis moeilik om vandag agter te kom wat eintlik met die

Heilig~

.Graal b.edoeld was. Sommige stories se dat dit 'n edelsteen was, naar die aarde gebreng deur engele, dat dit die eienskap had om diegene wat dit besit of aanraak, altijd in lewe en altijd jong te. hou. Ander, en wel die meeste se weer dat dit die koppie ofkelk ofskottel was wat Jesus Kristus gebruik het bij die ,laaste awendmaal, en waarin ook Sijn bloed opgevang· is toen Hij aan die kruis die lans-steek gekrij het. Die koppie sou dan ook die wonderlike eienskap besit het om ewige jeug en Jewe mee te deel, en altijd vol kos of vol wijn te blij, hoe dikwels dit ook al leeg gemaak word;

Die storie was dat dit weggevoer was uit Palestina, op sekere ontoegankelike plek bewaak werd deur ridders, dat dit selfs naar Brittanje oorgebreng was, e.s.m.

Dit word veronderstel, dat die storie eintlik iets is wat

ui~

die ou beidense tije afstam, e:o.

in die middeleeuwe · op die manier

en in verband gebreng werd met Kristus, (dit is trouwens nie 'n alleenstaande voorbeeld van die

nie) om vJ.r die Kristene aannemelik te wees. '

Dit moet vir elke-een duidelik wees dat daar .weinig ver- heffends, weinig Kristeliks is in 'n opvatting van heiligheid of van ClodsdiElns· wat die bedoeling het om daar "besigheid"

uit te· maak, ptirsOdnlike en stoffelike voordele te behaa1

iets in besit te krij wat ons help om, sonder·werk ofmoeite,,

altijd lekker te kan eet en drink, en altijd jong en sander

end te lewe. Bij die behandeling van die ou stories bet hierdie

aansien van die saak die digters dan ook nie ontgaan nie,

en bet hul daarbij natuurlik geweet dat besigbeids-godsdiens,

iu verskillende vorme, ook nog in onse dae glad nie iets

onbekends is nie, net so· min als die

dwaling wat

in die uiterlikhede van die Godsdiens die wese daarvan sien. :bit voel die· Amerikaanse digter Lowell ook als hij ons die storie vertel van die Graal-ridder Launtal. Die storie gaat korteliks so: Die kasteel van Launfai le in· 'n pragtige, sonnige bos-landskap, maa;r· grijs en afstotend en eensaam in die mid- del van al

sonneskijn, hooghartig en trots, net soos die adellike besitter self daarvan; net hoge en adellike besoekers is daar welkom; geen arnie of gewone man mag sijn voet daarbinne s(1t nie, bedelaars en behoeftige mense word onvol- daan weggeja van die poorte. Tog .is Sir Laun'fal 'n regte vtome ·k;erk-man, en besluit hij om uit te gaan om naar die Heilige Graal te soek. Op 'n· mooie, sonnige somer-1\lore, uitgedos in 'n skitterende vergulde wapenrusting, rij hij op sijn pragtige sterke strijdros die poort uit. Buite die poort

~ien

hij 'n melaatse bedelaar; kromgetrek en kermend hou hij sijn hand op naar die verbijgaande ridder en smeek om 'n aalmoes. Sir Launfal is geskok in sijn boogheid. en ver- naamheid, bij beskouw die arme kranke als 'n vuile vlek op die,, skone landskap; vol ·ergernis smijt hij horn 'n goudstuk toe en rij een-strijk-deur aan, sonder verder naar die man te kijk. Die melaatse man laat die goudstuk 18, en se: "Nee, ik ontvang liewer die seen-wens van 'n arme man, wat mij niks meer kan gee nie, als so 'n gawe alleen uit pligbesef, en waar nie gewer sijn hart. nie in is nie."

Jare err jare .gaan verbij. Launfal maak verre togte in alle lande, maar die Heilige Graal krij hij nie .. Op die. togte het hij dikwels veel te lij van warmte en kou en ontbering. ,Eindelik kom hij dan terug huistoe. Oud en grijs geword, in stukkende klere, nader hij, in 'n bitter koue winter-nag, sijn kasteel, - dis kersmis-aand.

Binne in die kasteel brand groot vure, die w'arme gloed

daarvan slaat deur die' rame buite-toe teen die nakende borne

en die uit-oouwe van die kasteel. Err ver naar buite-toe

klink qie rumoer van die pret en gesang wat die 'gaste

aan tafel daarbinne maak. Die wag op die muur s1en die

bewerige krom-getrekte ou inan al ver aankom (hij weet nie

dat dit Sir Launfa{ is nie), en skreeuw hqm dreigend en kwaadaarllig toe dat hij ver van die poort moet blij. En so is hij verplig om om te draar van sijn eie deur, en die nag in die kqu en wind ·deur te breng.

Maar dis nie sijn eerste ondervinding van ellende nie: op·sijn verre reise is die les daarvan horn goed ingep,Pin t; op sijn eenkeer . deftige wapen-baadjie is die teken van die kruis al lang afgeslijt of afgeskeur, maar diep in sijn Riel dra hij die tekeri. van almal wat lij en behoeftig en arm is. Daar hoor hij 'n stem in die donker, tligtebij horn:

'0m Kristus' wil bedel ik om 'n aalmoes.'' Laurifal kijk goed, en hij sien 'n ou ·sieke bedelaar, so oud en maer dat hij

soos 'n afgekouwde, verble"ekte ·been, ·in die snerpende kou van die winter-nag.

Die antwootd van Sir Launfal aan horn is:

sien in jou die beeld van Hem wat op die kruis gesterwe is,

het ook jouw doorne-kroon, en jouw liggaarn is ook vol :wonde, ik gee aan Kristus als ik aan jou gee." Daar vlarn 'n wonderlike lig op in die oog van die bedelaar; hij kijk Launfal stip in sijn oe aan, en rneteens onthou Launfal hoe hij, nabij hierdie selfde piek, die melaatse ou bedelaar so hooghartig en veragtelik behanael het, toen hij die dag ·OP reis gegaan het om die Heilige Graal te soek. Sijn hart krij seer als hij daaraan denk. Die enigste korsie skirnmel growwe brood wat hij nog· het, breek hij deur; hij loop naar die· spruitjie, breek die ijs eh skep water in ·sijn ou hout koppie,

hij gee die water en brood aan die bedelaar.

:M;aar,. kijk, die br9od word fijn witbrood in die l:ledelaar

se hande, en die .water in die koppie word wijn. Daar skijn

meteens 'n lig in die rondte; en als Lab.nfal weer kijk,.sien

hij die bedelaar nie meer inmekaar gekrimp op die grond

nie, rna,ar regop staande en verheerlik. Dan, soos sagte

rnusiek, val di13 woorde- van sijn lippe: "Dis Ik: moenie

bang wees nie

In ·alle lande en jaargetije hat jij die wereld

deurgereis om die Heilige- Graal te soek, en kijk, hier het

ik .dit in mi.in hand, dis hierdie hout koppie wat jij vir rriij

' volgemaak het aan die "Bpruitjie; hierdie korsie is rnijn

liggaam wat vir jou· gebreek lSli hierdie water is die bloed van Hem wat op die kruis gesterwe het; die Heilige Awend- maal word goed op die regte manie;r gehou, nie als ons net gee nie, maar als ons 'n antler in sijn nood. help deur te deel wat ons selfhet, want die gawe sonder die gewer daar-bij is vrugte- loos; die wat horn selwe, saam met sijn aalmoes gee, die gee aan dtie: aan homselwe, aan sijn behoeftige naaste, en aan Mij."

Launfal word wakker als uit 'n •dfoom, en roep uit: "So vind ik die Heilige Graal dan hier bij mijn eie huis

Nou gaan ik hierdie nuttelose wapenrusting maar ophang in mijn pakkamer; die man wat die Heilige Graal wil v:ind, moet voorwaar 'n sterker wapenrusting

als dit." Van die dag af staat Sir Launfal se kasteel ope vir elke een van sijn landgenote en dienaars, en vir elke behoeftige of arme swer- wende bedelaar, en elke-een gaat daal' getroos en voldaan weg.

Bij die lig van sulke stories als hierdie, krij ons 'n helder- der insig in die ware betekenis van die Heilige A wendmaal, -en v.an die hele leer van Kristus. Menigeen, in Kristus se dae sowel als nou nog in ons dae, sien nie verder nie als die uiterlikhede, verbonde aan Gods.diens en leer en kerk- leer: Daar is die kerkgebouw en daar is die plegtighede en cere- mohies·wat daarin.ofin verba.nd daarmee plaas-vind, dit is alles.

En menigeen denk oor die Heilige A wendmaal ook nie verder na nie als dat dit 'n kerkelike gebruik is, waaraan hulle verwag word deel te neem, en waaraan hulle 'n min

<>f meer duistere be_sef van iets goeds. verbind._ Als hulle die volledige betekenis daarvan sou begrijp, en probeer toe te pas, dan sou hulle tot die rnense behoor van wie Krist,us gese het dat hij met hulle Awendmaal vier "in der -eeuwigheid''", dit wil se, nie alleen daar irr die kerk nie, maar -elke dag. Als ons bowestaande· storie goed gelees het, clan inoet sulke eeuwige Awendmaal-vierders dus die wees wat al- dag, in d'aad of in gedagte, besig is om

die behoefte1,3 van hehoeftige mense te voorsien. Ja, dit

inderdaad die be-

<loeling; want (onsselwe daarbij tngeslote) is alle ,mense

altijd-deur behoeftig, somtijds wat klere en kos ·betref,

maar altijd, en almal wat geestelike · besittinge .betref.

Sodra en so dikwels ons besig is om te pro beer in die behoeftes te vo'orsien, gee ons onsselwe die Graal-ridderslag van Kristu13, sonder dat dit nodig ,is op reis te gaan, en die werkelike koppie of die bloed· van Kristus in ons besit te

of die klere of bene van die een of antler heilige, . of heldedade of antler uiterlike buitensporighede te verrig van enige aard ..

In die eerste plaas is• onse huisgenote behoeftige mense;

h ulle het behoeft'e veral aan vrin'dolikheid·, en als ons .b. v.

aan tafel sit, ·en daaraan denk, en soveel moontlik alles vermij. wat hulle onaangenaam sou kan stem, dan is elke koppie of bord wat ons gebruik, die Heilige Graal, en so ook elke vrindelike woord of ot>gopslag. En wat die wereld buite ons huis betref, dis moontlik dat ons hulle uit onse oorvloed soveel plig·aalmoese en soveel vertoning-aalmoese gee, dat ons selfs die wereld se ridder-lint op ons bors dra, en die vergulde wapenrusting van die wereld aan bet, rnaai:- die Graafridderskap van Kristus nog glad nie besit nie. Ook die mense buite ons huis bet in die eerste plaas behoefte aan die dagelikseaahnoes van vrindelikheid, in skijnbaar kleine dinge, - skijnbaar klein, want geen ding is klein waar uns hart in is, (dis 'n teken dat ons die sterker

het, wat· Sir Launfal bedoel), en als ons in die kleine dinge groot is, sal ons dit in 'die grote ook wees, als die grote in

ODS

ps.d kom. Sir Launfal het ook nie veel gegee nie, om

die ware Graal deelagtig te word: net 'n klBin korsie ver-

mufte brood .en 'n bietjie water wat hij verniet uit die

spruit kon skep; en dit was in die eensame nag, waar nie-

mand die weldaad gesien bet nie. Op dieselfde manier sal

ons die Heilige Graal 'krlj. Jij krij horn als jij op straat 'n

lemoenskilletjie wegskop waaroor iemand sou kan val. Jij

krij horn als jij 'n trein-raampie toemaak waardeur arnilers •

'n onbekende slaper sou kan kou vat. Jij krij horn als

iemand

groet wat jou onreg aangedaan bet; als jij 'n hoepel of 'n

stukkende bottel ,opsij skop wat iBmand, of 'n dier,

die

d onker sou kan seermaak; als jij iets verswijg wat iemand

sou kan krenk. O, hoeveel minder partijskappe en famielie- rusies en oorloge sou daar onder ons wees, als die•mensdom rijker .wa,s aan Graal-ridders van Kristus

Jij krij die Heilige Graal nog ·op duisenQ.e ander maniere - sdmaar hier bij jou en ma.klik, als jij net wil. En als jij horn eenkeer bet, sal elke-een toegang M tot die kasteel van. jouw gees en jouw gernoed, sal jij niemand ooit· meer hoogbartig afstoot nie, sal jij pro beer om almal te laat deel in jouw besittinge van

· gees en liart: en elke-een sal voldaan wees en Jekker voel al sou hij jou net in verbijgaan sien. Want die ridderskap van die Heilige Graal sal uit jou uitstraal, nie alleen in jouw woorde en dade nie,• maar in jouw hele houding en in elke beweging wat jij maak, of wat · jij nalaat. En als jij van jemand verskil of horn moet beris13, sal jij dit nog op so 'n rnanier doen dat hij jou 'n banddruk en 'n glimlag gee bij afskeid, omdat hij die Graalridder in jou ondek bet. En al het .hij beter informasie als jij,. en al moet hij nog altijd van jou verskil, hij sal niks tot jou-w nadeel kan denk of doen nie, want bij voel dat jouw bedoeling is om aalmoese uit te' deel, o.m, weldade te bewijs, al 'is die middele waar jij dit mee kan doe'n ook net een ou -korsie werkelike of geestelike brood, wat boendien nog vermuf is.

Geduld.

Een stille, grote deugd, die de englell' u benijden,

de vrucbt van 't rijk geloof, een sieraad van de geest;

een reine lelie in de doornen-k:i:o9n van 't lijden;

't

kruid, dat iedre wond geneest

· Een stille psalm der ziel, beproefd. . . . en trouw bevonden;

't welluidendste gebed' in 't zalig Vaderhuis;

als

liefde, een losprijs veler zonden;

een glans om 't Kristlik hoofd, a.is blonk om J ezus' kruis.

(DE GENESTET).

Nie nodig nie .

..

Stefan us Derkzen. sit alleen voor sijn skrijftafel, sijn ellemboog daarop, sijn hoof op .sijn handpalrn. Hij kijk reg voor horn uit. Hij roer nie. Sijn gelaatstrekke ·als uit hout gesnij

Ro onbeweeglik. Sijn groot-ope oe swenk so nou en dan eenkant

to~,

naar 'n lee stoel naas horn, alsof hij daar iemand siet, maar dan ruk hij .die oe weer reguit, en hulle blij so staan, sien in die kamer niks nie, maar alles daarbuite, ver ver daarbuite.

Qp .

daardie stoel het 'n kwartier gelee die dokter gesit, hande-vrijwend, jammer vir sijn pasjent, maar kan-nie-help reguit van woorde, en bij afskeid-neern het hij aan Stefanus gese: "Dit spijt mij, meneer Derkzen, maar ik .kan nie anders se als uw huisdokter . . . dit mag hoogstens 'n jaar duur, maar ..• ik vertel i{ dit, meneer Derkzen, omdat u gepraat het van sake wat u nog -reg te maak het - dit lijk vir mij of dit veilig sal. wees als u die sake binne 'n paar maande, ...

ik h13t u goed ondersoek .... ," en net of bij · sijn woorde w,ou versag, het bij, onbandig-vert'roostend en met 'n snel-onge- maklike laggie, daarop laat volg, wat trouwens waar was,

"maar uiterlik lijk u nog so goed. dat 'n mens dit waarlik' nie sou denk nie."

Dit was 'n reen1?rige dag, 'n eindelose dag, nou ligter dan weer donkerder, die huise weg-gedof agter die vale mis- tigheid van tijdsgenoegsaam .dalende drU:ppeltjies, nou en dan 'n glimmende sambreel op straat

skuins-vooruit, gouw weer weg, 'n rijtuig en perdegetrappel, dan weer stilte, stilte en eensaamheid onder die skaars · hoorbare gesuis van die oq lands-reentjie wat so sing dat bij gekom bet orri te blij.

Die deuntjie hou Stefanus vas, betower horn, en bij voel hoe bij i;nagteloos weggedra w_ord op 'n lange. driestige weg, waarvan hij die end nie sien nie; maar waarop elke stap vir horn afgetel word

die reelmatige sekonde:tik van drie ou druppeltjies, tik-tik, tok

tik-tik, tok

errens in 'n geut of op die plafond. •

Dit word laat, 'n klamme skemering verdonker stadig-aan

die

l:Juite, en kruip Stefanus' se· :kamer· in, 'waai- hij nog maar altijd so sit en ·Sit ...

Dis of hij meteens die vat van die koue nattigheid aan sijn lijf -voel. Soos onder 'n messteek is daar 'n oombliklike opwakkering uit die dowwe ban vah sijn vonnis,-'n sekonde van Jonkheid's protes: 'n·rilling skud horn oorend uit sijn stoel, en sijn arms neem 'n houding van afwering aan, . . . maar dan val hulle slap langs sijn lijf, en hij knak agteroor

·op sijn bed met 'n snik.

II.

Bertha Els was jare lang weg

vir haar opvoeding.

Sij was teruggekom als

degelik ontwikkelde, maar baje teruggetrokke, stille, huiselike .kind. Van die plaas het sij bijna nooit

nie. En die plaas was .sowat 'n uur buite die dorp. Nie lang na haar thiliskoms is sij verloo( geraak aan Stefanus Derkzen. Hoe dit so gekom het, en hoe dit so gouw gekom het - dit was moeilik te se nadat die sakie klaar en beklonke was.

In ieder geval, en al had hij haar baje lief, :n jaar na die

verlowing. he.t Stefanus goed begin opmerk dat die verhouding

tussen hulle nie was soos hij verwag het nie. Daar was

sekere

gemis alj.n innerlike ooreenkoms wat langsamerhand duideliker

en duideliker uitgekom het. Daar was hoekies

haar innerlik.e

bestaan waar hij ·heeltemaal

vreerndeling was. Dikwels

het sij onderwerpe aangeroer, rakende maatskappelike en

sielkundige gronde- en begrippe waar hij nog nociit_ van gehoor

had nie, waarop hij haar 'n antwoord moes skuldig blij. En

op sulke' oomblikke het. 'haar diepe, ondersoekende blik in

sijn oe horn gehinder, het hij haastig 'n grappige antwoord

moes versin om daar met fatsoen af te korn. Sij het dan

wel saam gelag, en toegelaat dat hij lfaar mond met 'n soen

toemaak, of daar 'n druiwe-korrel in stop - somtijds het

hij self haastig op sijn oorlosie gekijk en met 'n gemaakte

skrikbeweging afskeid geneem - maar daar was altijd 'n

kleine veelseggende stilte ,na gesprek. Dit het ook nie

lang geduur nie of hij wou liewer s.o, lang als moontlik met haar in geselskap van antler blij, waar daar minder gevaar was dat die onderlinge gedagtewiss,eling uit die lugtige toon sou val. Toen sij self ook goed gemerk het waar dit skort, het sij ook wel geleer

met groot yersigtigheid gevaarlike grond te vermij als hulle same alleen was. Maar die · klofie wat tussen hulle oopgegaan het, was vir albei onmiskenbaar, en dit bet wijer en wijer geword. Natuurlik mog niemand daar iets van merk nie, en o, die verlowing mog volstr,ek nie uit raak nie, ·nee, nee, daarvoor het hij haar regtig veel te lief, en wat sou famielie en vrinde daar wel van se

En wat vir red,e sou daar op te noem wees?

In·-die tijd het in die koeraqt van die dorp 'n serie merk- waardige artiekels verskijn oor "Die vrouw.en haarwerkkring."

Bertha het dit met die lewendigste

en met groot ingenmnenheid gelees. Bij haa:r bespreking daarvan met Stefa- nus, het sij he.rhaaldelik onwillekeurig laat blijk dat '·n kennhs- making met die skrijwer daarvan haar baje aangenaam sou wees.

Nou, die skrijwer was aan Stefanus goed bekend, dit was sijn v:rind Albertus Roelofs. Nee, dit sou beter wees om te se, sijn kennis, want sijn vrind het Albe:rtus eintlik nooit gewo:rd nie, en wel om 'n soortgelijke rede als die wat nou dreig om horn van

i~ts

in Albertus wail hij nie begrijp het nie, en wat horn ongemaklik laat voel in sijn geselskap. Albertus self wou wel nader kom, maar die snaakse, kouerige hQuding van Stefanus het hoijl min of meer 9p 'n ·afstand gehou. Ilie omgang was nog wel vrindskappelik als h,ulle rnekaar ontrnoet, rrm.ar hulle het in verskillende kringe van die samelewing beweeg, en wis van mekaar se gecfoente so te se niks nie.

In sijn binnenste was Stefanus eerlik oortuig dat Albertus

sijn meerde:re -was, in die meeste dinge. En toen Bertha op

so 'n- kwalik bedekte manier laat b1ijk het hoe graag sij sou

kennis maak met tlie skrijwer van die bewuste. artiekels,

was hij daa:r oortuig van dat sij van Albertus meer sou hou als

van hoin ; en daar sou h,ij tog 'n stokkie voor steek - hij

sou doen wat hij ·kan om te verhinder dat Albertus in ken'nif:!

&:om met Bertha en ha:ar mense.

~aar

nou, nou is dit

omdat . . . die dokter met bom gepraat het . en omdat hij Bertha baje lief het.

rn:

Albertus stap die Kerkstraat af. Aan die oorkant siet

Stef!j-nus aankoi;n, dis vir horn amper 'n wand.er als Stefanus, in plaas van verbij te loop n1et sijn gebruikelike hoofknikkie, die straat nou oorstap, reguit naar horn toe, en hom 'n hand aanbied. Maar Albertus is te ope en onbevange van gemoed om selfs 'n paar sekonde lang die vraag te oorweeg wat daar wel agter skuil, waa.r die v.J:indelike toen;:i,dering so. meteens vandaan kom .. Hij, wat alnml graag te vrind hou, is maar te blij. daarmee, en skud die toegestoke har;td hartelik. En als Stefanus hom vra of hij nie lus het om die agtermiddag met ·horn saam te rij naar 'n plaas, stem hij geredelik toe.

Stefami.s het nooit aan Bertha vertel nie dat hij w.is wie die skrijwer was van die artiekels in die koerant-dit was geskrijwe onder 'n aangenome naam. Die middag van hul besoek kom dit egter uit, want na kennismaking .met -die vrind van Stefanus, het Bertha gouw gemerk dat sij iernand voor haar had met wie sij kon praat; en nie te lang nie of daar 'is 'n gesprek aan die gang, waarin Albertus gebruik rnaak van uitdrukkinge wat Bertha bekend voorkom. Met stralende oe staat sij half van haar stoel op, vra horn met 'n li:leine haastig-uitgestote stem;verheffing of hij tog nie die skrijwer is nie van "Die vrouw en haar werkkring."

Die vraag is te veel op die man af, die heldere geesdriftige oe te vas en te eerlik in sijne, dat daar nog aan uitdraai te denk is: met 'n half-verlee hoofknikkie beken · hij. Haar hand is naar horn uitgesteek· voor sij weet.

"O, meneer Roelofs, u weet nie hoe ik daarvan geniet het!"

Sij bloos als hij haar vingertoppe effedruk, en met 'n verlee lag- gie naar Stefanus se kant, trek sij haar hand gouw weerterug.

"SO', was dit jij, Albertus?" vra

1

..

"Meneer Roelofs," vervplg Bertha, opgeworrde, en nou nog meer daarin als flus, "op· alle· punte stem ik volkome met u in, maal' net nie .... "

"Ekskuus," se Stefanus, "ik gaan

met tante praat, veg julle twee dit maar alleen uit."

En als Albertus met tante die

uitstap, die sijkant van die huis lang·s, ·die stoep. verbij, die blomtuin in, dan kijk

'n slaggie om naar. die stoep, en vra homselwe met v.erbasing· af of dit regtig die stille

is wat hij daar sien sit en gesels met. Albertus: wat 'n:beweging, wat 'n lewe in haar gesig, haarhande, haar hele wese

En die oortuiging en rijk- domvan woord'f ... nee, so het hij Bertha,nog nooit gesien- nie.•

Als die twee jpnkmans huistoe moet gaan is die· debat van Bertha· en Albertus nog nie op 'n. end nie. Als hij haar hand gee, se hij, glimlaggend dreigend met sijn ·vinger: "Opr daardie, punt pak ons rnekaar weer,

Els, ik gee nie kop nie."

"Ik sal die s trij d nie on tv lug nie, rneneer Rbelofs, reken daarop."

IV.

Stefanus is op sake weg, Kolonie toe ..

Toen hij gaan afskeid. neern het van Bertha, het sij die oprnerking· gernaak dat hij die laaste tijd sigbaa,r afgeval en bleker geword ·het. Met 'n laggie bet hij geantwoorli dat dit niks· is: nie, hij voel wel nie al te lekker nie- 'n bietjie laat opgeblij onlangs, baje werk gehad, hi.i sou die verblljf in die

rnaar 'n bietjie rek, die verandering van lug sou horn goed. doen.

Die eerste twee briewe van Bertha aan horn was nog van die plaas. Die derde was uit die dorp: sij loseer bij Miss Bird,

'Il'

ou skoolvriendin. van haar-die lewe op die plaa,s is tog

al te eentonig nou hij weg is, en haar nie meer gereeld

besoek nie, so &krijwe sij. Die vierde brief vermeld, Jn 'n

P.S. onderaan, dat sij toevallig rneneer Roelofs weer raak

geloop bet, niks verder. nie. Als Stefanus dit lees, knik hij

net sijn hoof op en neer, en se so bij h\)mselwe, met 'n-

L _ _

stil:tevrede

om sijn mond, "Ditgaatgoed, d'itgaaj::. goed."

Hij krij 'n brief van .Albertus ook, om horn te meld- dat besigheid in, die laaste tijd weer beter gaat, en hij sijn plan om weg te trek maar voorlopig opgegee het._ '

Hi} antw;oord aan Albertus dat hij baje blij. is om, dit te hoor; en dat hij self besluit het om 'n maand !anger weg te blij als hij gedenk .het, - aan strand, vir sijn gesondheid.

Bertha slaat somtijds 'n week oor met haar briewe. Stefan us laa.t iq sijti. antwoorde nie merk. nie dat dit horn .opgeval

h~t.

· Albertus skrijf horn 'n

dat hij net baje kw.a.ad is vir horn omdat hij honi nie yertel het nie dat Bertha sijn verloofde is. Al wat Stefan us daarop antwoord is: dat hij.

gedenk het dat .Albertus dit al lang geweet het. Alber.tus antwoor.d weer, dat· hul omgang nooit so intiem was nie dat hulle sulk.e besonderhede _van mekaar geken het.

_N og veertien dae, en Bertha krij telegrafies berig van Stefan us dat hij onmiddelli-k huistoe kom. Sij. skrik: hij is sek'er .w.eer heeltemaal

- sijn laaste briewe het geen woord meer gepra:at oor'" sijn gesondheid nie; sou ... sou hij iets gem erk het ... en. kom hij· daarom so gou

terug?

v.

Als Stefanua. voor sijn kamer uit die keb stap, sak hij inmekaar. · Die keb-drijwer lig horn op en breng horn, aan , sijn arm, die,. deur in. Hij

reguit naar sijn bed toe stap, maar op sijn skrijftafel 18 'n• brief, hij herken:die handskrif

;van die adres: Bertha laat horn met enkele woorde weet dat sij horn more-oggend om -nege mfr kom sien - sij moet horn noodsakelik spreek oor

van die grootste belang vir hul albei se geluk."

Als Bertha

anderdag-more om nege uur die.deurinkom, en die huis-meisie haar in die kamer. breng, slaat sij haar hande saam van ontst'eltenis:

"Stefanus !"

• "Ber-tha."

"·Wat is.dit! .Ik ... ik.het nie geweet nie ... !"

Die sterwende wijs op sijn mond; sij breng baar oor nader;

f'BertM ... maak gouw., wat ... wil jij se?"

"Ag,, Stefan us, dis SODfaar. . . dis niks besonders. . . dis

. ^d~ . ^I"

me no

me ....

Hij neem haar hand en kijk haar aan:

"Q s_o 1 Goed dan."

.Sij buig haar hoof in

beddegoed en snik hard-op en aanhoudend, met sijr'I: hand nog in hare.

"Stil. .. Bertha ... dan is ... dit goed ... goed .... " • Als sij weer opkijk, kan. hij nie meer waat nie; maar &ijn hoof maak 'n swakke beweging van vra, en hij steek sijn lippe voorhit. Sij druk 'n kus daar9p .. Sij voel 'n laaste flouwe drukkie aan haar vingers .. Sijn oe. val .toe. En sijn mond

vertr.ek tot 'n glimlaggie; wat daar so op blij staan. ____

Die' Sonneblom.

"Ik wil die grootste, en mooiste wees van julle almalt Dis '.n ,sonneblom wat so praat, met sijn broertjies en sussies wat met horn saam

dieselfde .stam groei...; maar hij is die middelste en die gro?tste, en trek die meeste sap naar homself toe, sodat hulle ali;nal kleiQ blij.

Hulle kan daar nik:;i aan doen nie, llij was van 'begin af beter geplaas als hulle of meer begerig, of sterker als·hulle, hulle blij maar stil.

"Wag, als mijn blaadjies. more almal oop-vouw en ik kijk die son sd reg in sijn gesig aan, dan sal die son denk: "Arrie, ik sien 'n. son daar onder op die aarde wat amper net so groot en so mooi is als ik. En waar blij julle klein-goed dan? ha, ha, ha!"

Sommige van die kleintjies was bang vir horn en groots op horn, ander was net kwaad en atgunstig en 'n paar was heeltemaal tevrede en het net gese,: "Wag maar!"

En die groot sonneblom trek al meer sap en krag naar homself toe, en word al groter en mooier.

Eindelik, toen hij sien die kleintjieS' ·maak plan om oop te

gaan, besluit ijij om ·die ander-dag more sijn· laaste blaadjies

te vouw, en hulle almal in die skande te steek, als hij met al sijn prag die son brutaal in die aangesig kijk. Maar nou iaat. hij sijn kop"nog hang, dat die kleintjies horn nie kan sien nie en hij hulle more-oggend des te meer kan oorbluf.

Die. dag. breek aan die oosterhemel. Daar's 'n stilte van oorstelpende blije venvagting onder die blomme; hier en daar is een wat 'n paar gefluisterde woordjies van ongeduld en bpgetogenheid nie kan

nie.

Dif word ligter ... nog ligvei:. Gelukkige vooltjies ! Hulle sien born seker al, hoor hoe skater hulle

bo in die

home ....

11

Ik sien 'n strepie vuur oor die gras," se een blommetjie.

•1

D'is hij, d'is bij!" roep 'n ander een.

En alrnal hef hul koppe op om die vors van die dag te verwelkom, so blfj -dat. bij weer gekom het, so blij, .dat hulle niks kan se nie, maar horn net· staan aankiik in liefde en aanbidding, met oe vol trane.

In hul blijdskap het hulle die groot sonne"Qlom beeltemaal v£Jrgeet, maar nou kfjk 'hulle om' naar

;Kijk, wat mankeer born dan? Hij kijk die sort nie aan nie, sijn kop hang, sijn prag van goudgeel blom-blade hang in dje skadeweEf ! Almal sien dat hij pro beer al wat bij kan om sijn kop op te lig, maar hij kan nie, wanhopend en sni}\kend laat hij dit toen maar

In sijn begeerte om almal te oortref, bet hij soveel prag versamel, en is so swaar en groot geword, dat hij· nou s6 moet hang en net naar. die. aarqe kan kijk; terwijl sijn sussies en broertjies, wa't

werk gemaak het van hul opskik, nou in alle nederigbeid, maar met lig'te barte, onbe- swaard deur weelde en oortollige be$lomrnering, die spn en die hemel kan aankijk en die heerlike dag kan geniet.

(PETRUS.

in "Die Brandwag".)

_16

'n Arrikaahse Heldin.

Een en nnder nit dle Lewe Yan Mevrouw die Wedewee P. J.JOUBERT.

Dis 'n voorreg om in oe. tie kan kijk wat vir Piet

1

Retief en Sarel Cilliers en Andries Pretorius gesien het. Dis 'n voorreg, en dis 'n eer om 'n hand te .kan druk wat koeels gegiet en wonde verbind bet- 'n hand, gekerf en vereelt omdat dit gehelp l1et om die sware fondanient-stene ie le van die

Mevrouw die Wed. P. J. JOUBERT.

ge bou w van 'n nai:;ie - van onse Suidafrikaan- se nasie.

H9e klein voel ons en hoe popperig onder onse mooi klere en vere, in onse poeier

·en pantoffeltjies, en onse mode-grootheid, als ons 'n gelaat sienr wat menigmaal die dood in sijn vreselikste gedaante onder die oe gekijk het-- 'n gelaatr wat getuig van lije en volharding, van kalmo berusting,

in die wil van God, 'n mond wat swijg en sig met moeite laat peweeg om te vertel van heldedade, wat beskouw word

eenvoudige pligs-vervulling, waarvoor beloning nog bewondering gevra word van die wereld.

Elke een wat kennis gemaak bet met Mevrouw Joubertt wedewee van Kommandant-Generaal P. J. Joubert, sal weet dat bij so iemand ontmoet het als bier bedoe.ld. ·

Mevrouw Joubert (gebore Botha)· is in die jaar 1830 gebore

jn Richmond, Kaapkolonie. Haar moeder. is dieselfde dag oorlede, en sij werd groot

deur.haar stietgrootmoeder, Mevrouw Schols.

Als agjarig kinq bet Mevrouw Joubert die trek uit die ou· Kolonie meegemaak. Sij onthou nog baje uit die dae ..

'Mevrouw Joubert was, als kind, in. Sarel Cilliers se laertjie bif die slag van Vegkop. Toen die kaffers in, swarte dromme op die laertjie afkwam, 'Yas daar vijf man, wat gese bet: "die Heer kan wondere verrig, maar bier wo.rd jul almal vandag deur die kaffers vermoor; ons blij nie bier 'nie:" Hulle is ·toen uitgevlug met hul perde. Sarel Cilliers bleef oor met 32 man.

Hulle bet die duisende kaffers' tegeinoet gei:ij en onder hulle geskiet, tot

Sarel Cilliers e,lke man op sijn pos ,ge'set bij sijn wa.wiel en vir hulle gese: "hier moet jul· vandag staan, en skiet, tot ons vermoor word of tot ons ..oorwin."

Daar was nie ander raad 'nie. Almal ·bet dit· begrijp. Toen het Sarel gese: elke ·man. en vrouw. en kind moet· kniel 'op .die ·plek waar hul staan; en uit sijn mond is toen 'n smeek-

gebed vir hulle uitredding ·naar die Heer opgesonde.

Die kaffers het al die vee gebuit en eers gaan sit,. om die laer, om vir hul dik te eet,-'daar was ·drie groot klompe:

die wit skildvelle, die swart skildvelle en die rooi'skildvelle.

Die. vreetpartij bet 'die ;Boeri;i tijd gegee om· die versperringe van doring-takke, ens., onder en tussen die w.aens goed vas te maak. Behalwe lood het hulle trekpotte, lepels

vir koeels. Die aanval en rumoer van die lfaffers was geweldig.

Hulle wits so baje en .het met .so'n vaart gekom, dat hul sommige van die waens 'n paar voet naar binne toe :ver- skui we bet. Tussen en onder die waens deur werd hul dood- geskiet. so gomy als die ou voorlaaiers maar kon gelaai word.

Mevrouw Jonbert onthou nog hoe sij een van· die was wat .die vuur onder die pot moes help aanmaak, waar die metaal vir koeels in gesmelt :werd. Haar een tante bet koeels gegiet,.-daar :was baje koeel-vorms, vir verskillende groottes van koeels ,.en

·die ander · tante bet die. puntjies daar afgekap. In hul voor-

skote het die vrou wens die ko'Mls ar:mgedra naar die mans toe'.

Gelukkig was· daar baje orige ;roers, een•,van die mans had Felfs sewe. Die origes werd gelaai. solang die ander afgeskiet werd.

Een rµevrouw Swanepoel het bij haar man gestaan met 'n bijl,· en die kop afgtikap van

kaffer wat besig was· om, t'qssen die doringtakke deur, in die laer te kruip. Sommige kaffers bet bo op die·

geklim en werd daar doodgeskiet.

Die geskiedenis leer ons hoe die

oormag van kaffers -eindeli:k afgeslaan en die wonder tog deur die Heer volbreng werd.

Die dag met die moord van Blauwkrans was Mevrouw Joubert nie ver daarvandaan nie, bij 'die mense van Maritz.

SU was onder die wat toen hul lewe gered het deur die vlug.

Mevrouw Joubert kan nie sonder ontroering van die dae' praat nie. Die kaffer het 'n mafiier, se sij, om tweemaal te mik met die asgaai voordat hij gooi, maaruie derde maal kom hij.

Sij vertel hoe die 'Vrouw "'(an Stander (op die plek -waar

, 1

Standerton nou staat) een nag, bij 'n aanval van Boesma;ns, alleen deur die veld gevlug bet, met haar hond aan "'n touw. Sij had die hond saamgenecm om haar te beskerin.

'n Groot leeuw kwam bij hulle

Die hond wou die leeuw aanvlie. Maar Mevro'uw Stander was bang dat ·die leeuw dan_ op haar af sou kom, dus·wou sij die hond bedwing.

Bij kon dit slegs met die grootste moeite doen; heen en weer het die :grote hond· haar geru,k, wie weet

lang.

Na Blauwkrans het die mense waar sij bij .was

swerwende lewe gelei, tot hulle sig in Mariko gevestig het.

Gedurende die dae van. veg en 'rondswerwe het dit maar swaar gegaan met ete. Hulle het vernamelik wild\1lees gEt-eet,

· - 'n mens word daar tog so moeg van- en bij die kaffer-tuine

·bet hul somtijds pampoene; mieltes en kafferkoring gekrij.

Die mielies werd ·gestal11p in 'n .gat in· die grond, op 'n

beesvel wat· in die- gat ingele werd. Henning het hulle baje

·gekrij, in die kranse. Seekoei-vlees werd altijd hoog gewaardeer.

Daar is baje spek aan, wat 'n mens net soos vlees kan eet.

Die wange en pote va-n die .seekooi werd gebak in bak--ooude,

in die wal van 'n rivier

Die vlees is da!J.. so sag

' L _ _ _

dat dit m,13t 'n lepel ge-eet word. Die orige v.lees en spek werd -bewaar in beesvel-kuipe, onder die waens v~sgemaak.

Hulle medisijne was bossies en kruie. Vir wonde het 'hul 'n afkooksel gemaak van wilde als en varens.

Die mense het tamelik lang die klere gedra wat hul meegebreng het uit die Kolonie. Maar hulle het naderhand ook klere gemaak van tlie velle van die wild, vel.broeke en vel:rokke-veral vir die kinders. Mevrouw Joubert het self nog die velle gehelp looi.

Die kinders het leer lees uit die ".Trap der jeugd" en uit gesangboeke en Bijbels. Papier was bijna nooit te k;rij nie, sodat dit moeilik was .om hulle· te leer skrijwe. Hulle het ink gemaak van 'n sogehaamde ink-bossie, 'n stukkie gom in die ink was goed als die ink te waterig was. Hulle penne het hul gemaak van aasvoel se vlerk-vete.

Hulle kon maar geen vaste leraar uit die Kaapkolonie krij nie. Erasmus Smit, 'n afgeleefde ou man, was hulle leraar.

Na horn het Lindley gekom. Toen Mev-rouw Joubert in 1890 op besoek: was in Europa, het die dogter van Lindley haar kom besoek in die hotel· waar sij thuis was.

Jn en om 'die plek waar Pretoria vandag le was in die dae baje leeuws. Mevrouw Joubert weet nog hoe ''n paar vrouwens gaan mielies pluk hetin.'n tuin, omtrent waar nou die noordeli,ke ingang van die Berea Park is, -toen 'n leeuw sijn gebrul vlak bij hul laa~ boor het, en hul hals oor kop gespaner het. Nabij die selfde plek het 'n leeuw een nag twee beeste doodgebijt.

"Hier," se Mevrouw Joubert, ·"waar jij daardie streep bosse sien teen die rand (dis d1gte-bij Pretorfa) het ons eendag 'n leeuw gekrij toen ons op trek "was. Die osse het begin spook . . 6ns het die. span toen omgeswaai en die voorosse aan die wa se wiel vasgemaak tot die maos, wat bij die wa was, die leeuw eers gaan skiet het."

M.evrouw Joubert het dit altijd als haar plig beskouw om bij haar eggenoot te wees in oorlogstijd. Sij had Strenge orders van horn, thuis te blij toen hij, in die oorlog van 1880, naar Natal ging. Maar op 'n goflie dag was- sij daar, in die laer, bij Majoeba. Die "ou-baas" was in die krijgsraad ;· sij

/

het toen gouw ha!.tr teht 111.at

en alles agtertnekaat gemaak. :M:aar kijk, die '"ou-qaas" 'Was net kwaad toen hij haar daai.: sag:

Wat maak jij hier? die Engelsekafi mij

·oomblik aanval." Haar ahtwoord was: "Nou ja, hulle veg mos men jou en nie met mij nie."

·Sij waS" die eerste wat die Efigelse die Sondag-lnote op Majoeba gesien het, el) het die aandag van die gerteraal

daarop getrek. Hij het toen gese: "Dis ons eie mense." Maa;r die

het horn toen oortuig dat sij gelijk had. Voor- d'at die slag sou begin, het hij toen -vveer alle moeite gedaan' , om haar weg· ·te krij uit die laer. Sij het aan holn _gese:

"Ou-baas, kijk, jouw mense· wag vir jou, ik sal wel vir mijself sorg." Al die dokumente wat die generaal in der ·haas in die tent laat

het, het sij toen bijmeka11r gemaak, haar :wa laat inspao, en 'n end weg gerij, maar so dat sij nog altijd 'n oog op die geveg kon bou, om bij die hand te kap wees·a1s dit nodig mog .worde. ·Toen die

die aand om 10 uut na die slag, in die laer terug was, was sij t>ok weer bij die hand. Die 30 tot 40 gewonde Engelse en

het sij toen met .eie hande verbind en verpleeg (sij was vtouw-alleen in die l:;ier) en bedde vir bulle in gereedbeid gebreng. 11"1 een

van die tente ·lag ·ook die lijk van Generaal Colley; sij bet nog skoon linne 'daarvoor gegee.

in die laaste oorlog was Mevrouw Joubert ook wMr 'a.an qie sij van baar eggenoot, in

Dis ons· nog :almal , bekend hoe sij koste nog mol:lite ontsien het- om die lot te versag van ·die vrtruwe en ·leinders wat met die· treine vervoer ·werd, en hoe sij .sig ingespan het vir haar lijdende landgenote in die konsentrasie-kamp van Irene:

Baje varr wat Mevrouw Joubert getlaan het, sal ons nooit

te wete kom nie, want baar •linkerhand het- nie geweet nie

wat, baar regterhand doet. Eenvoudig in -baar lewenswijs,

opreg, trouw mm volk, en land en taal he't sij ·altijd net sovei'll

eerbied aan. :P,aar vijande"ingeboesem als aan haar vrinde. 'n N asie

wat sulke vrouwe oplewer hoef nog glad nie te ·wanhoop nie . .

Kijk err Sien.

En is jij ook in Switserland gewe~~?

Seker

Is die berge nie pragtig nie

Veral Zermatt, ne?

ja, en Mont Blanc, moenie praat nie

Hier .moet 'n

tog maar ver soek om so wat te sien.

Dit mag

wel se.

'n Mens ;merk dadelik dat dit pure mode·praatjies is van die twee wat so rnooi oor die berge vaIJ. Switserland praat,

•want al kijk hulle onder hul gesprek non en dan op, hulle sien niks meer nie als die mense op straat, en die huise _ en winkel:rame, en dan slaitn hulle mq.ar weer hul oe neer op die grond, en stap geselseµd yerder, en qulle merk. nie eers nie dat

v9or hulle, in diepe fluwelige blouw van hul Afrikaanse hemel, 'n 4.lpe-lang

van die suiwerste wit 111armer, so geheimsinr:iig, so geweldig reusagtig groot en majestueus, ,dat die skoohs.te berge

Switserland, of van

eni~e

plek op aarde, daarbij totaal Q!ks beteken nie.

Als 'n mens hulle daarop sou wijs, sou hulle- jou met 'n g1imlaggie van verl)asi.ng vra: wie dan riaar wolke

,Ag, hulle behoor tot die wat gaan reis omdat qnder dit doen, tot die arme broeders wat baje rond kijk en eintlik niks sien nie, tot die wat doodbedaard kan gaan sit en eet of in 'n klets-kririgefDie bijmekaar kan gaan sit en praatjies verkoop, terwijl die, boot, waar hulle op is, deur die. blou.we wate.r glij van "n meer, ingeslote deur-'n skilderagtige bergna- tuur. Als hulle tog maar }\an se dat hulle ook daar gewees

·is. Maar feitelik wee.t hulle, na so'n reis,

te

van die binoekant ¥an potels en dobbel-sale en "cafe·chantants" en snuisterij-winkels als van die skoonhede. van natuur en kuns.

Hulle kal). self nie help nie dp,t hulle so is. Hulle is te bejammer.

Berisp mag ons hulle nie. Wal)t glo. tog :"als hulle ooit geleer

het, .sou hulle so nie wees

- die genot va:µ

itl· te groot, en dif) wat git. eenmaal verstaan, het oe, te- min

om alles te vang en te oµiyat, en in. hul siel in te drink.

Dis seker waar dat ,die ee11 daarvo6r meer aangebore gawe het als die ander, .maar dis ook waar dat

'n opvoeding in

vroeg begin nie: klein kinders inoet reeds

opmerk-·

saam gemaak word op alles wat skoon·

,groots is in God's skepping - die blou we lug, die sterre, die wolke,. die diere en plante, skone beelde en skilderije, vorme en kleure. Ja, onse leerskool raak nooit uit nie, en· onse leermeesters is die kunstenaars. Ons moet leer sien O:eur hul oe. Ons moet die vatbaarheid kweek, O.ie elem(jnt van skoonheid ·in onse siel opneem. Dis 'n ware woord wat ieman·d gese het: dat ons skoonheid nerrens vind nie tensij ons dit saam-dra met ons. Dis, om so te se, 'n wonder-bril wat ons altijd voor ons oe dra, ·en wat ons,,die siel van alle dinge laat sien, en van alle dinge die skoonheid aari ons ontqek. Als ons die bril eenmaal-bes'it, kan ons vir ons nooit of fierrens meer verveel nie, want alle dinge spreek met ons, en selfs in onse een- saamheid hoor ons duisende stemme gelijk, sodat dit eintlik

nie. Dis

n soort '\"an toenadering; 'n gevoel van fa;mielieskap met die natuur en met alle mense en dinge om ons heen, 'n famielieskap wat die digter als van self voel, wat meer en meer deur die wetenskiip bevestig word, en in veel groter mate bestaat als dat die meeste van ons misskien debk.

En ons moet 'nou nie denk nie dat so 'h siening en so 'n gevoel net die besitting is van sekere uitverkore siele onder die mense. Nee, ons besit djt alma! in meerdere of mindere mate, dikwels sonder dat ons dit oprherk: of daarop let; ja, sommige mense sien dit aan vir iets kinderagtigs of abnormaals in hul wese, ·waaroor hulla maar Hewers 'nie moet_praat met andere mense nie, totdat daar 'n kunstenaar kom wat die- selfde gevoel en siening in beeld of ·in woord breng, en dan.

klink die snare van ons eie siel dadel1k mee, soos onse voete

vanself aan roer gaan'

als ons dans-musiek h6or.;" en ons se

bij onsselwe: Clit het ik self ook al net so gevoel, net ik kon

daar· nie uitdrultking aan gee nie, of ik het nie' gedurf

om dit te doen nie, of ik het nie gedenk oat dit so mooi

was n:i:e als wat die kunstenaar mij dit nou voor

stel.

.Nee, kunstenaars is nie 'n klompie wat bo ons verhewe staan nie, en alle!')n vatbaar is vir die siening en die genot. Als dit so was, sou hul werk ons heeltemaal koud laat;

ons hul werk geniet en in ons opneem b'ewijs ons dat ons.

in ·aie grond, almal kunstenaars is. Almal? Nee, misskien rnoet ons darem toegee dat daar µier en daar een is wat .regtig ijs-koud is en _met geen moontlikbeid warm te maak nie. En tog moet ons nie te gouw wees nie om dit te ·se:

bij sulke skijnbaar koue en onverskillige mense tref ons dikwels 'n gehegtheid aan vir 'n plek, vir 'n dier, selfs vir 'n roel" of 'n meubel-en somtijds betrap ons hulle daarop

·aat hulle 'n diskoers voer' met so'n dooie ding, oor wat hul al same deurgemaak het e. s. m. :so 'n persoonsverbeeldiug van dinge, plekke, ens. is

wese niks .anders als digterlik- heid, als 'n gemeenskapsgevoel met die siel· van die dinge.

Ware siening en digterlikheid is niks anders als 'n uitbreiding van die gevoel, sodat dit nie enkele, maar alle dinge omvat wat ondei: ons oog kom. Die digter maak· van die diere, plante, berge, strome, ens., wesens wat net soos hij voel en denk. En dis juis die liefde, die farnielie-gevoel, wat die kunstenaar (digter) aandrijf om in die dinge

te sien,

te dring, bul waarheid en wese te deurgrond, hul verhouding

"tot mekaar te soek. Groot· digters was altijd met die kennis van hul tijd 'ook omtrent die verlede) goed op die hoogte, in sover altans dat hulle die innerlike bBteken)s van die verskillende kundighede deurgrond het, in verhouding tot die manse en die gees van hul tijd. Die skoonheid wat in harmonie 18, soek hulle in alles, skep hulle in alles, sien hulle in alles,- omdat hulle dit daar wil sien. Die rijkdom van ideee en die besit van 'n werksame, lewendige verbeeld,ing, stel hulle in staat om die mees verrassende kombinasies van beelde te maak, sodat· dikwels 'n klei:rie aanleiding hele reekse van gevoelerl.:;; en voorstellinge wakker roep.

Sommfge digters laat · ons regtig duisel van hul rijkdom,

wat somtijds buitensporig en oordadig word, sodat dit die

kuns-eenheid van hul werk versteur - hulle sien te veel.

Ons kan alleen verstaan wat hier bedo.el wotd deur baje digters te lees. Met die lees moet ons egter slegs so lang aanhO)l tot hulle ons geleer het wat sien is. Ons moet leer sien .deur hulle oe, nie met hulle oe nie. Die .sien deur hul oe leer ons om ons eie

sijn eie manier. Dan eers is ops rijp vir kuns-liiting wat geen na-aping

wees . nie. .

Iemand wat nog nie lee.r sien het nie, sal baje maal fout maak bij die beoordeling van 'n kuns:werk. Hij is geneig om elke onderdeel daarvan apart te beskouw, - als 'n·voorstelling in 'n gedig of 'n geskilderde boom of stomp of iets ander::r op 'n Skilderij nie volkome. natuurgetrouw weergegee is nie in kleur en vorm,· sal bij so'n kunswerk veroordeel. Dit is verkeerd. Die krtnstenMr. se bedoeling (als hij .regtig 'n kunstenaar is) was nie om 'n portret te gee van dit of .da.t;

hij wou

laat. werk, soos dit op hoµi gewerk bet. En nou moet ons beoordeel of hij deur 'n same- voeging van vorme en kleure, de_ur 'n harmonie van voor- stelling, regtig die begeerde indrµk bij ons _opwek.

Dis net soos met ons als on£. 'n landskap gesit3n het wat baje mooi is of 'n petsoon wat jndruk op ons gemaak het:

als ons iemand van die landskap vertel, dan sal pns· nie allerhande ·onderdele opnoem nie, maar die groot trekke - die bosse, d~~ berge~ die kleure wat ons getref het en juis aan die landskap sijn

verleen. En als ons terugdenk aan die

wat ons so getref het, of aan iemand vertel van born, dan se .. ons nie dat ·sijn ore of oe so of so'n vonn had, dat sijn neus krom of reguit was, maar ons denk en gee uitdrukking a,f1n .sijn ltenmerkende trekke, dikwels net in '.n paar rake tekeb.ende •. woorde.

woorde

sijn siel, nie sijn uiterlik 11ie - daar is dikwels min. of meet

tussen die twee. 'n .Portretskilder .. wat sijn kuns verstaat, sal

als dit "moontlik is, die man wat hij uitskild.er eers ook wil

ken. En op sijn skildel"ij sal hij die

van d_ie .man

weergee soals .hij dit in sijn gelaatstrekke

Vir iemand

.

wat die man goed ken,

die skilderij nou bfl..ie mooier wees als enige fotografie wat daar ooit van die man gemaak kan word,· err wat slegs 'n bepaalde stemming gevang het, dikwels 'n .. spesiale portretstemming. Dis bekend hoe mense, wat iemand minder goed geken het, :n portret van so iemand baje goed vind, terwijl die famielie, wat aldag met horn om- gegaan het, dit 'n slegte portret vind.

Ons het '.aldag die bewijs dat ons

goed begrijp wat bier gese ,isi Cl.at ons weet- hoe om te

ons · 'n gewone ged:r:.ukte swarte prent mooi? Dis, tog nie 'n getrouwe weergawe van die werkelikheid nie, want die is n1os nie swart nie. J.a, so 'n prent, veral 'n ets of houtsnij-druk, is baje mooier als b.'5. 'n gekleurda fotografie. Ons bewijs deur die uitspraak dat ons 'n stille besef het van die karakter, van die innerlike. wese VaIJ. die 1.andskap wat deur die plaat voorgestel werd,

dit kan selfs deur enkele strepe somtijds goed i;i,angegee .;word. 'n Karikatuurtekening van iemand, in Bnkele rake en ruwe trekke op papier geklad deur 'n bekwame band, is dikwels beter als die beste fotografie.

So sien ons dat, op 'n afbeelding, kleur nie die vernaamste is nie, maar wel so 'n gebr'uik daarvan

kom nie op aan

vir kleur nie) dat 'n groot idee of '.n groot· gevoel

uitgedruk word. '

Ons ,is omringd van .skoonheid en :waarhei<;l., wa'l.r on&. o6g

dikwels op rus, maar wat ons nie sien nie. Die doel .van die

kuns is om ons dit te laat sien.

het die kuns. be-

hoefte aan kleure en klanke, v_orme en woorde, anders kan

sij ons niks v.erstaanbaar maak nie. Nou moet .ons net

verstaa,n dat die vorme, .woorde, ens. net die blote,

tekens is van wat· ons dan.rdeui en daaragter moet sien; dat

die tekens ·op sigself minder beteken, als hul maar so duidelik

en so eenvoudig moontlik. tot die .doel lei waar hulle. voor

Groot en klein Lewe.

("Ga tot, de mier, gij luiaard

...

Hoe se jij, ou vrind, - ons is mal om te let op die lewe van die goggas en ander klein goed om ons been? Jij reken hulle is te min, 'te klein, te nietig- bij die mens vergelijk, - ons bet daar geen nut of wins of belang bij nie, om op hul doen en late te let, daaroor te praat of skrijwe

Dis 'n

hoe standpunt wat jij inneem. Want jij reken dat dinge of wesens waarin die Heer al Sijn aandag ge.gee bet, jouw aandag nie werd is nie

Is jij en ek naar God's beeld geskape, ou vrind? Ja, so word gese, ,anders sou ek waarlik 'se dat ons huognioedig.

genoeg is om God naar

Hij ook soos ons behoort te denk en doen.

Als .jij op die lewe van die kleine 'wesens let, als jij hul liggaampies en die fijne konstruksie daarvan onder 'n ver- grootglas beskouw, d&n sal jij sien hoeveel aandag die Heer aan hulle besteed het om alles doelmatig en goed in te rig vir bulle.

En wil ,jij mij nou glo .dat jij en ek, wat denk dat ons so danig slim is en so danig hoog staan, in menig opsig minder weet, en kan, als die kleingoed? Moet ek jou dit bewijs?

In die eerste plaas: vy-aarom sou die Bijbel se dat ons naar hulle toe lnoet ga-an om van bulle te leer en wijs te.word?

Moet nou nie weer se nie. dat hulle £e klein is om onse aandag aan te gee. Dit le glad nie l.n die grootte nie. Die Bijbel se ook dat bulle behoor tot die "kleinste der aarde", dog

bulle darem "wijs is, met wijsheid wel voorsien"

(Spr: 30: 24-25). En ook die sprinkbaan sn die spinnekop word ons deur die Bijbel als voorbeelde voorgebo'u.

Wat is klein en wat is groot?

Weet jij, ou :vrind

dat jij en ek.net so klein is als die mier, net-

so klein als die kleinste stoffie, in vergelijking met die ont-

saglike skepping en die reusagtige vorme daarvan, om ons

heen m die heelal?

Maar bui te die Bij belse · aanhalinge,. ml 'ek j ou nou ook i1og 'n pa11r praktiese voorbeelde wijs, om jou aan te toon hoe die kleingoed groot is in wijsheid, .en ons ·in knapheid somtijds die baas is: Weet jij dat die bije in die

so 'Ver gevorder is dat hulle mannetjies of wijfies gebore kan laat word, net soos hulle wil, en dat hulle van 'n gewone bevrugte eiertjie 'n koningin, 'n werkbij (wijfje) of 'n mannetjie kan maak, alleen deur verandering van kos, en deur 'n bewerking ·met sekere vloeistoffe wat die "kinder- meide" op die jong bije toepas? .

Nou vra ·ek jou, is

kennis van liggaams-inrigting en v(l.n skeikunde al so ver gevorde:i; dat ons, bijvoorbeeld, net wanneer ons wil, 'n sterke komrriando van tien-duisend, of. meer, sterke seuns gebore kan laat word'? Hoe blij sou die vegtende nasies van vandag nie gewees bet nie als hulle so, naar willekeur, h ulle legers kon · vergroot bet!

Weet jij dat die miere tuintjies aanle,. en daarin sekere soort plantjies plant, wat bij die mens ook bekend is? Die plantjies is darem nie

nie. M,aar nou ke:q. hulle 'n kuns waardeur die saadjie of die plantjie op so'n manier bewerk word, dali daar feitelik 'n heeltemaal nuwe soort plantjie ontstaan, wat nerrens anders groei nie als in die mieretuine, en wat' die mens nie in staat is om aan te kweek nie !

Ek wil gerus glo dat als ons so'n mier of bij sou kan leer

verstaan, en maak horn professor in skeik.unde in die:een ot antler universiteit, al die studente van die wereld daarheen

so.u stroom.

:me ,eerste miere wat gebore

is altijd werkers, (so'n organisasie-talent kan s-elfs- die

hulle benij

Hulle breng die kos aan naal' die kindermeide, wat niks anders doen nie als die jong miere vber- die goedjies is baje bulpe- loos en 'vereis baje groot sorg-; die kindermeide dra hulle paar plekke in die nes. wat koel is, of goed vir hulle gesond- heid. Als, jij "n klip optel waaronder toevallig .so'n "kinder-

1

garten" bijmekaar is, sal jij sien hoe fluks die kinderi:neide die .kindertjies optel en met hulle weg-hardloop om

buite gevaar te breng- ware moeders, vol sorg en liefde· en

Daar is baje miere ilr die wereld. Nou ja, dit weet ons· alifial; 'die h.uisvrouw nie die minste nie, wat voortdurend las het van die diertjies in die spens, in die suiker-. en komfijtpotte. Daar moet ook 'n hele paar vetskillende soorte wees: rooi-miere, swart-miere, wit-miere ens. Maar wie het nou gede{ik, dat .• daar soveel verskil- lende soorte .mier-koppe is. Bekijk hierdie prentfie bietjie goed.

Die natuut ·ken· in

sti

pligbesef. Kijk hoe agtermekaar is, ook in ander

die bestuur in

miere-nes; die graansolders, die. koeistalle, die spense met heU:ningpotte, ens. In 'n bij-nes net so.

Kijk naar. die skone samewerking tussen insekte

plante:

daar is plante wat in hul stengels kamertjies inrig, tot huisvesting van sekere soort miere; wat ander goggas van die plant af weg-ja, wat dit wil opeet. Kijk naar die plante wat, net so gouw als 'n bij in hul l;>lom kruip, 'n saaltjie op. die bij se kop plak, waarop ·twee stengeltjies oorend staan wat elke-een 'n saadjie dra. Die bij vlie weg met die saal op sijn kop, en bij die tijd wat hij bij 'n ander blom ' koin, het die twee stengeltjies met die saadjies vooro,or-gebuig, sodat hij dit, sonder te haak, in die ander blom kan dra om ·

dit te bevrug. '

Is dit alles vir jou nie mooi nie, ou rnaat, klop jouw· hart nie sneller nie, van aangename verrassing, van bewondering, vari aallbid.din'g? Wel,-vergeef mij dat ek dit se-maar dan is Hi 'n slapende sfel, en wellig ook in menig ander opsig blind teenoor die rijke' lewe en skepping om Jou.been.

·En als jij mij antwoord: "Ja, dis mooi! Maar wat vir

nut trek ons notl. uit so'n bestudering van die klein·lewe?" dan merk ek eers reg dat jij i;iie oplet nie, dat.

jij nie lees nfo en nie met jouw tijd· en jouw omgewing saamlewe nie.

' Het jij nog nooit gehoor 'van kieme en bakteriee nie? Weet jij nog nie dat klein-klein goggatjies die oorsaak is van die meeste groot siektes onder ons, misskien van.alma! ?·En weet jij dan nie dat die bE:lstudering van die lewe en gewoontes

¥an die goggatjies ons die middele .aan die hand gegee .het om qie siektes te bestrij, sodat ·hel'e bevolkinge nou nie meer uitsterwe

soos gebeur bet, nog nie so lang gelee. nie?

Het jij ·nog nie gehoor van muskiete nie, wat koors-goggatjies op Jou inent? Weet jij nog nie dat die kieme van die slaap··siekte 'n tijdlang in die liggaam van 'n tussendier - 'n pa(lda of'n

woon, om daar 'n sekere nodige ontwikkeling te ondergaan? Die tussen-diere se Jewe moet

•