Een onderzoek naar hoe de artistieke biotoop een bijdrage kan leveren aan het vormen van een optimaal beeldend kunstbeleid van Nederlandse gemeenten.
DE ARTISTIEKE BIOTOOP :
voor een optimaal
beeldend kunstbeleid
!
! !
! De!artistieke!biotoop:!!
voor!een!optimaal!
beeldend!kunstbeleid!
!
Een!onderzoek!naar!hoe!de!artistieke!biotoop!een!bijdrage!kan!leveren!aan!het!vormen!van!
een!optimaal!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten.!!
!
!
!
!
! Lineke!Borghuis!
! !
! ! ! !
!
Studentnr.:! ! 2230313!
EBmail:! ! ! l.borghuis@student.rug.nl!
Eerste!begeleider:!! Quirijn!van!den!Hoogen!!
Tweede!begeleider:!! Pascal!Gielen!
Studie:!!! ! KunstB!en!cultuurwetenschappen!
Vakcode:! ! LWX999M20!
Datum:!! ! 06B04B2015!
!
! !
Voorwoord!
!
Voor!u!ligt!mijn!scriptie!!De#artistieke#biotoop:#voor#een#optimaal#beeldend#kunstbeleid.#Ruim!een!jaar!
geleden! ben! ik! begonnen! aan! mijn! scriptie! in! combinatie! met! een! stage.! Eindelijk! is! mijn! scriptie!
klaar.!Dit!ging!niet!zonder!slag!of!stoot,!maar!dat!is!ook!niet!vreemd.!In!september!2012!begon!ik,!
zwanger!en!wel,!met!de!master!KunstB!en!cultuurwetenschappen!van!de!opleiding!Kunst,!Cultuur!en!
Media!aan!de!Rijksuniversiteit!Groningen.!In!april!2013,!een!prachtige!dochter!rijker,!heb!ik!de!draad!
weer!opgepakt.!Dit!ging!niet!gemakkelijk.!Ik!moest!duidelijk!de!balans!tussen!mijn!werk,!mijn!dochter!
en!mijn!studie!vinden.!Vanaf!het!nieuwe!collegejaar!heb!ik!met!behulp!van!Quirijn!van!den!Hoogen!
de! draad! weer! op! weten! te! pakken.! In! één! van! onze! gesprekken! werd! duidelijk! dat! ik! graag! mijn!
scriptie!op!het!gebied!van!gemeentelijk!kunstbeleid!wilde!schrijven.!Toevallig!had!Quirijn!die!week!
een! afspraak! met! Lydia! Jongmans! van! de! Vereniging! van! Nederlandse! Gemeenten.! De! VNG! had!
behoefte!aan!een!upBdate!van!de!handreiking!beleidsinstrumenten!beeldende!kunst,!maar!ook!aan!
een!theoretisch!kader!voor!de!inzet!van!deze!beleidsinstrumenten.!Ideaal,!want!zo!kon!ik!mijn!stage!
en!scriptie!combineren.!!
Graag!wil!ik!een!aantal!mensen!bedanken.!Als!eerste!wil!ik!Quirijn!van!den!Hoogen!bedanken!
voor! het! meedenken! over! de! aanpak! van! mijn! studie! en! voor! de! begeleiding! van! mijn! stage! en!
scriptie.!En!vooral!voor!zijn!flexibiliteit!en!geduld.!Ook!mijn!tweede!begeleider!Pascal!Gielen!wil!ik!
daarvoor!bedanken.!Verder!wil!ik!mijn!stagebeleider!bij!de!VNG,!Lydia!Jongmans!bedanken!voor!de!
kans! van! de! stage! waarmee! ik! een! groot! gedeelte! van! het! onderzoek! heb! kunnen! uitvoeren.!
Daarmee!wil!ik!ook!iedereen!bedanken!die!meegewerkt!heeft!aan!het!onderzoek.!Natuurlijk!wil!ik!
mijn!vriend!Rogier!Eikenhout!bedanken,!zonder!hem!was!het!niet!gelukt!mijn!studie!af!te!ronden.!Tot!
slot! wil! ik! iedereen! bedanken,! familie,! vrienden! en! buren! die! deze! scriptie! mede! mogelijk! hebben!
gemaakt!door!het!oppassen!op!mijn!dochter!Liv.!!!
!
!
!
Lineke!Borghuis!
Groningen,!6!april!2015!
!
! !
Inhoudsopgave!!
!
Inleiding!...!10 !
Doelstelling!en!onderzoeksvragen!...!12 !
Wetenschappelijke!en!maatschappelijke!relevantie!...!14 !
Deel!1:!Theoretisch!kader!...!16 !
H.!1!Van!kunstB!en!cultuurbeleid!tot!het!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!...!18 !
1.1 ! KunstB!en!cultuurbeleid!van!de!Nederlandse!overheid!...!18 !
1.1.1##Kunst#versus#cultuur!...!18 !
1.1.2#Wet#op#het#specifiek#cultuurbeleid!...!19 !
1.1.3 ! Geschiedenis#kunst>#en#cultuurbeleid#van#de#Nederlandse#overheid!...!20 !
1.1.4#Taakverdeling#kunst#en#cultuurbeleid#binnen#de#Nederlandse#overheid!...!22 !
1.2!KunstB!en!cultuurbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!...!23 !
1.2.1#Uitgangspunten#en#doelen#van#het#kunst>#en#cultuurbeleid#van#Nederlandse#gemeenten!..!25 !
1.3!Het!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!...!29 !
1.3.1##Beleidsinstrumenten#op#het#gebied#van#beeldende#kunst#sinds#1992!...!29 !
1.3.2#Actuele#invloeden#op#het#beeldend#kunstbeleid#van#Nederlandse#gemeenten!...!31 !
1.3!Samenvatting!...!33 !
H.!2 ! De!artistieke!biotoop!en!bestaande!onderzoeken!naar!de!beroepspraktijk!van!de!autonoom! beeldend!kunstenaar!...!35 !
2.1!!De!autonoom!beeldend!kunstenaar!...!35 !
2.2!De!artistieke!biotoop!...!36 !
2.2.1#Hasselt#op#weg#naar#een#artistieke#biotoop!...!39 !
2.3!Bestaande!onderzoeken!naar!de!beroepspraktijk!van!de!autonoom!beeldend!kunstenaar!...!40 !
2.3.1#Succes#in#kunstenaarsloopbanen!...!40 !
2.3.2.#De#hybride#kunstenaar!...!46 !
2.3.3#Why#are#artists#poor?!...!47 !
2.4!Conclusie!...!48 !
2.5!Het!beeldend!kunstbeleid!en!de!artistieke!biotoop!...!49 !
2.5.1#Naar#een#optimaal#beeldend#kunstbeleid!...!49 !
2.5.2#De#gemeentelijke#beleidsinstrumenten#versus#de#artistieke#biotoop!...!51 !
Deel!2:!...!53 !
Empirisch!onderzoek!...!53 !
H.!3! ! Methodiek!van!het!empirische!onderzoek!...!55 !
3.1 ! Onderzoeksmethode!...!55 !
3.1.1#Feitelijke#gegevens#gemeente!...!56 !
3.1.2.#Analyse#cultuurnota’s!...!57 !
3.1.3#Diepte>interviews!...!57 !
H.!4!Resultaten!van!het!empirische!onderzoek!...!59 !
4.1!Algemene!onderzoeksresultaten!...!59 !
4.1.1#Documentanalyse!...!59 !
4.1.2#Diepte>#interviews!...!59 !
4.2!Het!vormgeven!van!het!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!...!60 !
4.2.1#Reikwijdte#en#aanwezige#culturele#instellingen!...!60 !
4.2.2#Belangrijke#actoren#in#het#gemeentelijk#beeldend#kunstbeleid!...!63 !
4.2.3#Uitgangspunten#en#doeleinden#van#het#beeldend#kunstbeleid!...!69 !
4.3!De!uitvoering!van!het!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!...!83 !
4.3.1#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Arnhem!...!83 !
4.3.2#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Alkmaar!...!84 !
4.3.3#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Amsterdam!...!85 !
4.3.4#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Den#Haag!...!85 !
4.3.5#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Rotterdam!...!86 !
4.3.6#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Haarlem!...!86 !
4.3.7#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Groningen!...!87 !
4.3.8#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeente#Dordrecht!...!87 !
4.3.9#Het#beeldend#kunstbeleid#van#de#gemeenten#met#elkaar#vergeleken!...!88 !
4.4!De!vier!beleidsinstrumenten!nader!bekeken!...!88 !
4.4.1#Het#atelierbeleid!...!88 !
4.4.2#Broedplaatsenbeleid!...!90 !
4.4.3##Galeriebeleid!...!90 !
4.4.4#Beleid#Centra#voor#Beeldende#Kunst!...!91 !
4.5!Conclusie!...!91 !
4.6!De!waarden!van!de!artistieke!biotoop!...!93 !
Conclusie!...!97 !
Conclusies!uit!het!empirische!onderzoek!...!99 !
Het!beeldend!kunstbeleid!van!gemeenten!en!de!artistieke!biotoop!...!100 !
Aanbevelingen!voor!inzet!van!de!artistieke!biotoop!...!101 !
Terugkoppeling!theorie!van!de!artistieke!biotoop!en!vervolgonderzoek!...!102 !
Bibliografie!...!103 ! Bijlagen!...!106 !
!
Bijlagen: !
Bijlage!1:!Publicaties!documentanalyse!
Bijlage!2:!Overzicht!geïnterviewde!personen!
Bijlage!3:!Topiclijst!interviews!beleidsmedewerkers!gemeenten!
Bijlage!4:!Casusbeschrijving!Arnhem!
Bijlage!5:!Casusbeschrijving!Alkmaar!
Bijlage!6:!Casusbeschrijving!Amsterdam!
Bijlage!7:!Casusbeschrijving!Den!Haag!
Bijlage!8:!Casusbeschrijving!Rotterdam!
Bijlage!9:!Casusbeschrijving!Haarlem!
Bijlage!10:!Casusbeschrijving!Groningen!
Bijlage!11:!Casusbeschrijving!Dordrecht!
Bijlage!12:!Transcriptie!Arnhem!
Bijlage!13:!Transcriptie!Alkmaar!
Bijlage!14:!Transcriptie!Amsterdam!
Bijlage!15:!Transcriptie!Rotterdam!
Bijlage!16:!Transcriptie!Haarlem!
Bijlage!17:!Transcriptie!Groningen!
Bijlage!18:!Transcriptie!Dordrecht!
Bijlage!19:!Samenvatting!interview!BBK!
Bijlage!20:!Samenvatting!interview!LOA!
Bijlage!21:!Samenvatting!interview!NGA
! !
!
!
!
!
!
! Inleiding!
! !
!
!
!
! !
Vanaf!1!januari!2012!is!de!Wet!werk!en!inkomen!kunstenaars!(Wwik)!afgeschaft.!Hiermee!is!sinds!
1956! een! einde! gekomen! aan! een! serie! beroepskostenregelingen! die! kunstenaars! voorzien! van!
sociale! zekerheid.! Voor! de! Wwik! bestond! de! Wet! inkomensvoorziening! kunstenaars! (WIK)! en!
daarvoor! konden! kunstenaars! aanspraak! maken! op! de! Beeldende! Kunstenaars! Regeling! (BKR).!
De!beroepskostenregelingen!voorzien!kunstenaars!in!het!onderhoud!van!hun!leven!en!praktijk.!Bij!
minder! inkomsten! kon! een! kunstenaar! terugvallen! op! deze! beroepskostenregelingen.! De! beroepsB kostenregelingen!waren!onderdeel!van!een!kunstenaarsbeleid.!
In!de!ledenbrief!uit!1991!van!de!Vereniging!Nederlandse!Gemeenten!(VNG)!wordt!geschetst!
dat! na! het! afschaffen! van! de! BKR! in! 1987! er! een! onoverzichtelijke! situatie! ontstond! omtrent! de!
beroepskostenregelingen.! In! plaats! van! de! BKR! werd! onder! meer! een! landelijke! beroepskostenB regeling! ingesteld! en! uitgevoerd! door! het! Fonds! Beeldende! Kunsten,! Vormgeving! en! Bouwkunst!
(Fonds! BkVB).! Naast! deze! landelijke! beroepskostenregeling! riep! een! aantal! gemeenten! een! eigen!
beroepskostenregeling!in!het!leven!voor!kunstenaars!die!werden!afgewezen!bij!het!Fonds!BkVB.!Het!
Voorzieningsfonds!voor!Kunstenaars!(VVK)!had!ook!nog!een!beroepskostenregeling!(VNG,!1991).!
Om!de!zaak!te!vereenvoudigen!zijn!beroepskostenregelingen!vanaf!1992!gecentraliseerd!en!
worden! sindsdien! uitgevoerd! door! het! Rijk.! Oftewel,! de! gemeenten! gaan! geen! kunstenaarsbeleid!
meer!voeren,!maar!een!beeldend!kunstbeleid.!Het!geld!dat!bij!gemeenten!is!vrijgekomen!door!het!
afschaffen! van! de! beroepskostenregeling! op! gemeentelijk! niveau,! kunnen! de! gemeenten! inzetten!
voor!individuele!subsidies!en!andere!beeldende!kunstactiviteiten!(VNG,!1991).!Gemeenten!kunnen!
er!voor!kiezen!om!binnen!hun!beeldend!kunstbeleid,!de!beroepspraktijk!van!de!beeldend!kunstenaar!
te!ondersteunen.!Hiervoor!is!een!aantal!beleidsinstrumenten!beschreven!in!de!brief!van!de!VNG.!Een!
deel!van!deze!instrumenten!is!direct!gericht!op!de!kunstenaar,!maar!het!overgrote!deel!is!gericht!op!
publiek!en!heeft!een!indirecte!invloed!op!de!beroepspraktijk!van!de!beeldend!kunstenaar.!Het!beleid!
van! gemeenten! is! hiermee! meer! gericht! op! de! afname! van! de! beeldende! kunst! en! minder! op! de!
beeldend! kunstenaar! zelf.! De! laatste! stand! van! zaken! wat! betreft! de! gemeentelijke!
beleidsinstrumenten!beeldende!kunst!staan!in!een!concept!handreiking!van!de!VNG!en!dateert!uit!
2006.!!
Het!is!voor!de!VNG!belangrijk!dat!er!een!update!komt!van!de!beleidsinstrumenten!en!een!
overzicht! hoe! deze! beleidsinstrumenten! in! de! verschillende! gemeenten! worden! ingezet.! Naast! de!
update!van!de!huidige!beleidsinstrumenten!beeldende!kunst,!heeft!de!VNG!aangegeven!behoefte!te!
hebben! aan! een! theoretische! achtergrond! van! deze! beleidsinstrumenten,! een! theoretisch! kader,!
waarbinnen!de!gemeenten!hun!beleidsinstrumenten!nieuwe!stijl!kunnen!vormgeven.!De!theorie!van!
de!artistieke!biotoop!wordt!hiervoor!gebruikt!en!wordt!in!hoofdstuk!twee!verder!uitgelegd.!Met!de!
beleidsinstrumenten!nieuwe!stijl!worden!bedoeld!de!beleidsinstrumenten!na!1992.!Het!uitbouwen!
en!updaten!van!deze!theorie!kan!voor!de!VNG!nuttig!zijn!bij!de!‘verdediging’!van!het!gemeentelijk!
beeldend!kunstbeleid!met!name!richting!ministerie!van!Binnenlandse!Zaken.!
!
Doelstelling!en!onderzoeksvragen!
Het!doel!van!dit!onderzoek!is!drieledig.!Als!eerste!wordt!de!theorie!van!de!artistieke!biotoop!en!de!
theorie! over! beroepspraktijk! van! de! beeldend! kunstenaar! getoetst! in! relatie! tot! het! beeldend!
kunstbeleid! van! de! gemeentelijke! overheid.! Tevens! draagt! dit! onderzoek! bij! aan! het! systematisch!
uitwerken! van! een! beeldend! kunstbeleid! van! gemeenten.! Als! laatste! wordt! er! onderzoek! gedaan!
naar! de! huidige! stand! van! zaken! van! de! beleidsinstrumenten! beeldende! kunst! om! de! handreiking!
voor!gemeenten!van!de!VNG!uit!2006!te!actualiseren.!
De! vraagstelling! van! het! onderzoek! luidt! als! volgt:! Hoe# kunnen# de# gemeenten# in# Nederland# een#
optimaal#beeldend#kunstklimaat#vormgeven?##
Binnen! een! optimaal! beeldend! kunstklimaat! wordt! de! beroepspraktijk! van! beeldend! kunstenaars!
optimaal!ondersteund!en!de!afname!van!beeldende!kunst!bevorderd.!Op!basis!van!de!notie!van!de!
artistieke! biotoop! wordt! er! vanuit! gegaan! dat! een! optimaal! beeldend! kunstbeleid! van! gemeenten!
beide!elementen!in!zich!draagt,!terwijl!formeel!alleen!het!laatste!tot!de!beleidsverantwoordelijkheid!
van!gemeenten!hoort.!
Aan! de! hand! van! het! boek! van! Roel! Pots! Cultuur,# koningen# en# democraten,# Overheid# en#
cultuur#in#Nederland#(2000),!Gemeentelijk#Cultuurbeleid,#een#handleiding!van!Cor!Wijn!(2003)!en!de!
hoofdstukken! over! beeldende! kunst! in! het!Handboek# Cultuurbeleid! (2012)! wordt! in! hoofdstuk! één!
een! beeld! geschetst! van! de! ontwikkelingen! van! het! cultuurbeleid! van! Nederland,! met! specifieke!
aandacht! voor! het! beleid! van! de! beeldende! kunst.! Aangezien! het! kunstenaarsbeleid! van! belang! is!
voor! dit! onderzoek,! wordt! dit! meegenomen! in! een! korte! geschiedenisban! het! kunstB! en!
cultuurbeleid.!Een!belangrijke!aantekening!hierbij!is!dat!het!kunstenaarsbeleid!niet!onderdeel!is!van!
het!kunstB!en!cultuurbeleid,!maar!afkomstig!is!van!Sociale!Zaken.!Vervolgens!wordt!de!taakverdeling!
tussen!Rijk,!provincie!en!gemeenten!besproken!op!het!gebied!van!het!kunstB!en!cultuurbeleid.!Tot!
slot! wordt! dieper! in! gegaan! op! het! beeldend! kunstbeleid! van! Nederlandse! gemeenten! en! de!
beleidsinstrumenten!beeldende!kunst!van!gemeenten.!In!de!schets!van!de!ontwikkelingen!van!het!
cultuurbeleid!van!Nederland!worden!verschuivingen!geconstateerd.!Om!deze!verschuivingen!beter!
te! kunnen! duiden,! maar! vooral! wat! de! actuele! invloeden! zijn! op! het! beeldend! kunstbeleid! van!
Nederlandse!gemeenten,!wordt!er!gekeken!naar!de!onderzoeken!van!socioloog!Pascal!Gielen!(2009,!
2010,! 2012).! Hij! heeft! meerdere! onderzoeken! gedaan! naar! de! beroepspraktijk! van! een! beeldend!
kunstenaar! en! naar! de! wereld! van! de! beeldende! kunst.! In! deze! onderzoeken! schetst! Gielen!
ontwikkelingen! in! de! maatschappij! en! hoe! deze! invloed! hebben! op! de! wereld! van! de! beeldende!
kunst!en!de!beeldende!kunstenaar.!Hoofdstuk!één!wordt!afgesloten!met!een!samenvatting!van!de!
belangrijkste!punten!van!het!beeldend!kunstbeleid.!
In! hoofdstuk! twee! wordt! de! theorie! van! de! beroepspraktijk! van! de! beeldend! kunstenaar!
besproken.!Aan!de!hand!van!een!aantal!onderzoeken!van!Gielen!(2009,!2010,!2012)!en!de!colleges!
sociologie!van!de!master!kunstB!en!cultuurwetenschappen!aan!de!RUG!wordt!de!artistieke!biotoop!
geïntroduceerd!en!uitgelegd.!De!notie!van!de!artistieke!biotoop!wordt!vervolgens!getoetst!aan!de!
hand!van!een!drietal!onderzoeken,!van!den!Borne!(2010),!Gielen!(2012)!en!Abbing!(2002),!naar!de!
beroepspraktijk! van! een! autonoom! beeldend! kunstenaar.! In! de! afsluitende! paragrafen! wordt! de!
artistieke!biotoop!in!relatie!gebracht!met!het!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlands!gemeenten!en!
worden!de!beleidsinstrumenten!beeldende!kunst!in!de!kwadranten!van!de!biotoop!geplaatst.!
In!methodiek!van!het!empirische!onderzoek!wordt!in!hoofdstuk!drie!uiteen!gezet!en!bestaat!
uit! een! kwalitatief! onderzoek! met! onder! andere! diepteBinterviews! met! beleidsmedewerkers!
beeldende! kunst! van! gemeenten.! De! resultaten! van! het! empirische! onderzoek! worden! uitgebreid!
behandeld!in!hoofdstuk!vier.!De!resultaten!van!het!onderzoek!worden!steeds!in!relatie!gebracht!met!
de!artistieke!biotoop,!om!op!die!manier!te!kijken!hoe!de!artistieke!biotoop!een!bijdragen!kan!leveren!
aan!het!vormgeven!van!het!beeldend!kunstbeleid.!
De! scriptie! wordt! afgesloten! met! een! conclusie! waarin! de! belangrijkste! resultaten! en!
conclusies! worden! besproken.! Tevens! worden! er! aanbevelingen! gedaan! voor! de! inzet! van! de!
artistieke! biotoop! bij! het! vormgeven! van! het! beeldend! kunstbeleid.! De! conclusie! eindigt! met!
mogelijke! vervolgonderzoeken.! Een! overzicht! van! de! gebruikte! bronnen! zijn! te! vinden! in! de!
bibliografie!en!de!gebruikte!gegevens!voor!het!empirische!onderzoek!zijn!te!vinden!in!de!bijlagen.!
Wetenschappelijke!en!maatschappelijke!relevantie!
Het! cultuurbeleid! ligt! sterk! onder! vuur! in! het! huidige! politieke! klimaat! en! er! vinden! vele!
veranderingen! plaats! op! het! gebied! van! het! cultuurbeleid.! Daarom! is! het! belangrijk! dat! er! een!
actualisatie! komt! van! de! handreiking! van! de! VNGBbeleidsinstrumenten! beeldende! kunst! en! er! een!
theoretisch!kader!komt!voor!de!‘verdediging’!van!deze!beleidsinstrumenten.!!
Op!het!wetenschappelijke!gebied!is!dit!onderzoek!relevant,!omdat!er!wel!veel!onderzoeken!
naar!de!beroepspraktijk!van!de!beeldende!kunstenaar!zijn,!deze!zijn!meestal!economisch!van!aard.!
Door!in!dit!onderzoek!de!theorie!over!de!beroepspraktijk!van!de!beeldend!kunstenaar!in!relatie!te!
zetten!tot!het!huidige!beeldend!kunstbeleid!hoopt!de!onderzoeker!een!goed!advies!te!geven!aan!de!
VNG!over!de!inzet!van!de!beleidsinstrumenten!aan!de!ene!kant!en!een!bijdrage!te!leveren!aan!de!
theorievorming!van!de!beroepspraktijk!van!de!beeldende!kunstenaar!aan!de!andere!kant.!!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
! Deel!1:!
Theoretisch!kader!
! !
H.#1#Van#kunst,#en#cultuurbeleid#tot#het#beeldend#kunstbeleid#van#
Nederlandse#gemeenten#
!
!
1.1! Kunst@!en!cultuurbeleid!van!de!Nederlandse!overheid!
In!Nederland!voeren!zowel!Rijk,!provincies!als!gemeenten!zelfstandig!cultuurbeleid.!Ze!hebben!elk!
hun!taken!en!verantwoordelijkheden.!In!dit!hoofdstuk!wordt!een!korte!geschiedenis!gegeven!van!het!
kunstB!en!cultuurbeleid!van!de!Nederlandse!overheid.!In!deze!geschiedenis!is!te!lezen!hoe!de!taken!
en! verantwoordelijkheden! van! de! verschillende! overheden! eruitzien! en! wordt! specifiek! aandacht!
besteed! aan! de! beeldend! kunstenaar! en! het! beeldend! kunstbeleid.! Vervolgens! wordt! er! dieper!
ingegaan! op! het! beeldend! kunstbeleid! van! de! gemeenten.! Wat! de! rechten! en! plichten! zijn! van!
Nederlandse!gemeenten,!hoe!het!beleid!tot!stand!komt!en!welke!instrumenten!gemeenten!tot!hun!
beschikking!hebben!om!in!te!zetten!voor!het!beeldend!kunstbeleid.!Maar!eerst!is!het!van!belang!om!
te!definiëren!wat!er!onder!kunst,!cultuur!en!beleid!wordt!verstaan.!
!
1.1.1!!Kunst!versus!cultuur!
In! dit! onderzoek! staat! het! beeldend! kunstbeleid! van! Nederlandse! gemeenten! centraal.! Bij! zowel!
gemeenten! als! bij! de! Rijksoverheid! wordt! vaak! gesproken! over! het! kunstB! en! cultuurbeleid.! Op! de!
website!van!de!Rijksoverheid!prijkt!onder!de!kop!kunst!en!cultuur:!Of#je#nu#de#nieuwe#Grunberg#leest,#
een#tentoonstelling#bezoekt#of#zelf#zingt#of#fotografeert:#het#is#allemaal#cultuur#(Rijksoverheid,!2014).!
Maar!is!het!kunst?!!
Van!den!Hoogen!(2012)!geeft!in!zijn!onderzoek!naar!het!functioneren!van!de!podiumkunsten!
in!het!Nederlandse!cultuurbeleid!aan,!dat!in!beleidsdocumenten!van!de!overheid!de!woorden!kunst!
en! cultuur! door! elkaar! gebruikt! worden.! Hij! beschrijft! dat! er! twee! verschillende! betekenissen! van!
cultuur! voor! komen:! cultuur! in! antropologische! zin! en! cultuur! in! combinatie! met! kunst.! Cultuur! in!
antropologische!zin!refereert!aan!de!normen!en!waarden!die!mensen!delen.!Wanneer!men!het!heeft!
over!cultuur!in!combinatie!met!kunst,!bedoelt!men!de!producten!van!expressie!van!de!normen!en!
waarden!door!esthetische!middelen.!Cultuur!is!dan!gerelateerd!aan!kunst!(Van!den!Hoogen,!2012).!
Cor!Wijn!omschrijft,!in!zijn!boek!De#Culturele#Stad,#de!grens!tussen!kunst!en!cultuur!als!gradueel:!
‘Naarmate#de#waarden#die#samenhangen#met#de#vormgevende#of#betekenisgevende#oorspronkelijk>
heid#belangrijker#zijn,#is#meer#sprake#van#‘kunst’.#Worden#elementen#als#populariteit,#winstgevend>
heid,#functionaliteit,#emotionaliteit,#respectabiliteit,#ambachtelijkheid#en#sociale#samenhang#belang>
rijker,#dan#is#er#iets#wat#breder#is#aan#de#orde#en#schuiven#qua#betekenis#op#richting#“cultuur”!(2014,!
p.!19).’!!
Wijn!geeft!hiermee!aan!dat!cultuur!breder!is!dan!kunst,!maar!ook!dat!hij!cultuur!niet!zo!breed!opvat!
als! in! de! antropologische! betekenis! van! het! woord! cultuur.! Wat! de! vormgevende! of! betekenisB gevende!oorspronkelijkheid!van!kunst!is,!is!nog!niet!duidelijk.!Socioloog!Pascal!Gielen!gaat!dieper!in!
op!!het!verschil!tussen!kunst!en!cultuur.!
‘Terwijl# cultuur# de# maat# (het# ritme,# de# regelmaat)# der# dingen# en# des# levens# aangeeft,# geeft# kunst#
veeleer#een#‘onmaat’#aan#(2010,!p.!10).’!!
Hierin!citeert!Gielen!de!Italiaanse!filosoof!Paolo!Virno,!die!zegt!dat:!‘de#onmaat#is#dat#wat#de#maat#
van#onze#alledaagse#beleefde#cultuur#doorbreekt’!(2010,!p.10).!Vooral!de!avantBgarde!kunst!van!de!
20
ste!eeuw!zorgt!voor!disproportie!en!onmatigheid!volgens!Virno.!Vervolgens!haalt!Gielen!socioloog!
Luhmann!aan!die!zegt!dat!kunst!vaak!nutteloos!en!functieloos!is,!maar!wel!mogelijkheidszin!creëert!
(2010).! ‘Alles# is# noodzakelijk# noch# onmogelijk’# of# ook# wel# ‘alles# wat# is,# kan# ook# altijd# anders# zijn’#
(Luhmann,! 1997).! Luhmann! redeneert! hiermee! vanuit! het! effect! op! het! publiek! en! maakt! geen!
onderscheid!tussen!soorten!kunst.!Hiermee!beperkt!hij!zich!niet!tot!de!avantBgarde!kunst!zoals!Virno!
dat!doet.!Een!Hollywoodfilm!kan!kunst!zijn!als!het!voor!het!publiek!de!maat!doorbreekt!en!daarmee!
onmaat!aan!geeft.!Hiermee!is!onmaat!een!relatief!begrip.!
In!dit!onderzoek!staat!de!beeldende!kunst!centraal.!De!woorden!kunst!en!cultuur!worden!in!
het! beleid! van! de! overheid! door! elkaar! gebruikt! en! daarom! kan! het! begrip! cultuur! niet! buiten!
beschouwing!blijven.!Het!gaat!hierbij!wel!om!het!begrip!cultuur!die!gerelateerd!is!aan!de!kunst!en!
niet! cultuur! in! de! antropologische! definitie.! Bij! de! betekenis! van! het! woord! cultuur,! sluiten! de!
benaderingen!van!Wijn!en!Gielen!op!elkaar!aan:!cultuur!is!functioneler!en!herkenbaarder!dan!kunst.!
Waar! Wijn! het! specifieke! van! kunst! niet! duidelijk! maakt,! biedt! Gielen! uitkomst! met! het! begrip!
‘onmaat’.! In! dit! onderzoek! wordt! beeldende! kunst! gezien! als! kunst! en! deelgebied! van! cultuur.!
Belangrijk!is!dat!de!beeldende!kunst!in!dit!onderzoek!als!mogelijke!onmaat!wordt!gezien.!
!
1.1.2!Wet!op!het!specifiek!cultuurbeleid!
Beleid!betekent:!
!
‘Het#geheel#aan#opvattingen#over#te#realiseren#doelstellingen,#tezamen#met#de#in#de#tijd#uitgezette#
acties#en#de#daarvoor#benodigde#middelen#om#deze#doelstellingen#te#bereiken’#(Van!Dale,!2014).#
!
Kort! gezegd! heeft! beleid! te! maken! met! het! stellen! van! doelen,! een! geplande! inspanning! en! het!
inzetten!van!middelen!om!de!doelen!te!bereiken.!Dit!geldt!in!het!algemeen!voor!het!beleid!binnen!de!
Nederlandse!overheid,!maar!beleid!wordt!niet!altijd!expliciet!gemaakt.!Voor!het!cultuurbeleid!heeft!
Nederland!in!1993!de!Wet!op!het!specifiek!cultuurbeleid!aangenomen.!In!deze!wet!is!vastgelegd!hoe!
de!overheid!structuur!geeft!aan!het!cultuurbeleid.!De!wet!verplicht!bijvoorbeeld!de!bewindspersoon,!
de!minister!van!Cultuur,!eens!per!vier!jaar!een!cultuurnota!aan!het!parlement!voor!te!leggen.!In!de!
cultuurnota!wordt!het!beleid!van!de!komende!vier!jaar!beschreven,!de!doelen!en!de!middelen!om!
deze!doelen!te!behalen.!Doordat!in!de!wet!deze!structuur!is!vastgesteld!en!er!een!cultuurnota!wordt!
opgesteld,!is!het!cultuurbeleid!van!het!Rijk!redelijk!expliciet.!Dit!geldt!voor!het!Rijk!en!deze!structuur!
is! voor! gemeenten! niet! vastgesteld.! Het! is! voor! gemeenten! niet! verplicht! een! cultuurnota! te!
schrijven.!Hoe!expliciet!het!cultuurbeleid!van!gemeenten!is,!wordt!duidelijk!in!paragraaf!1.2,!waarin!
het! kunstB! en! cultuurbeleid! van! Nederlandse! gemeenten! uitvoerig! wordt! besproken.! Eén! van! de!
belangrijkste!middelen!binnen!het!cultuurbeleid!is!het!verstrekken!van!subsidies,!dit!is!opgenomen!in!
de!Wet!op!het!specifiek!cultuurbeleid!(Handboek,!2012).!Wijn!(2014)!stelt!dat!cultuurbeleid!meer!is!
dan!subsidies!toedelen.!Hij!hanteert!de!volgende!formule!voor!lokaal!cultuurbeleid:!
#
B=#p(G+V),#het#Beleid#is#het#product#van#politieke#koers#maal#Geld#en#Vakkennis#(2014,!p.10).!!
!
De! politieke! koers! kan! gezien! worden! als! de! doelen! die! bereikt! moeten! worden.! Het! geld! en! de!
vakkennis! zijn! de! benodigde! middelen! om! de! doelstellingen! te! bereiken.! De! toevoeging! politieke!
koers!is!interessant,!hiermee!wordt!de!formule!van!Wijn!specifieker!dan!de!algemene!definitie!van!
beleid.!De!huidige!politieke!koers!is!een!aanleiding!van!dit!onderzoek.!Hoe!die!politieke!koers!er!op!
dit! moment! uit! ziet,! wordt! besproken! in! paragraaf! 1.3.2,! waarin! de! actuele! invloeden! op! het!
beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!aan!bod!komen.!
Voor! de! gemeenten! is! er! minder! vastgelegd! in! de! Wet! op! het! specifieke! cultuurbeleid.!
Echter,! de! taken! en! verantwoordelijkheden! van! de! verschillende! overheden! wat! betreft! het!
cultuurbeleid!zijn!wel!verankerd!in!de!wet.!Voordat!er!dieper!ingegaan!wordt!op!het!gemeentelijke!
cultuurbeleid! is! het! van! belang! om! een! korte! geschiedenis! te! schetsen! van! het! kunstB! en!
cultuurbeleid!van!de!Nederlandse!overheid.!In!deze!schets!wordt!beschreven!hoe!de!verdeling!van!
taken! en! verantwoordelijkheden! tot! stand! zijn! gekomen.! Vervolgens! wordt! in! paragraaf! 1.1.4!
besproken!hoe!deze!taakverdeling!eruit!ziet.!
!
1.1.3! Geschiedenis!kunst:!en!cultuurbeleid!van!de!Nederlandse!overheid!
De! ontwikkelingen! in! het! Nederlandse! cultuurbeleid! worden! geschetst! vanaf! de! Tweede! Wereld!
oorlog,!het!gemeentelijk!cultuurbeleid!kwam!vanaf!die!periode!in!een!stroomversnelling!en!er!was!
meer!aandacht!voor!de!maatschappelijke!en!sociale!positie!van!kunstenaars!(Pots,!2000).!In!de!jaren!
na! de! oorlog! is! de! eerste! kunstnota! geschreven! en! is! er! een! Raad! voor! de! Kunst! gekomen.! De!
aandacht!voor!de!positie!van!de!kunstenaar!uitte!zich!in!een!voorzieningsfonds!voor!Kunstenaars!dat!
in! 1956! is! omgezet! in! de! Beeldende! Kunstenaars! Regeling! (BKR).! Het! voorzieningsfonds! voor!
Kunstenaars!is!in!1935!in!het!leven!geroepen!door!het!ministerie!van!Sociale!Zaken,!ingegeven!door!
de!crisis!van!de!jaren!twintig!en!de!noodlijdende!positie!van!de!kunstenaar.!“Het#voorzieningsfonds#
werd# de# eerste# door# de# overheid# medegefinancierde# sociale# verzekering# voor# kunstenaars,# en#
daarmee#was#het#eerste#kunstenaarsbeleid#een#feit”!(Pots,!p.!245).!De!BKR!was!een!regeling!waarbij!
kunstenaars!door!het!maken!van!kunst,!en!dat!aan!de!gemeente!te!geven,!een!vergoeding!kregen.!
De!gedachte!achter!de!regeling!werkte!twee!kanten!op,!de!kunstenaars!werden!ondersteund!in!hun!
beroepspraktijk!en!de!gemeente!ontving!meer!kunst!wat!goed!zou!zijn!voor!de!samenleving.!
Vanaf! 1965! komt! ! er! een! verschuiving! in! het! kunstB! en! cultuurbeleid.! Door! het! heersende!
idee!van!de!maakbare!samenleving,!ontstond!de!opvatting!dat!het!beleid!niet!in!dienst!moest!staan!
van!de!kunst!maar!van!de!samenleving.!Kunst!en!cultuur!zijn!belangrijk!voor!de!sociale!en!culturele!
ontwikkeling!van!de!mens!en!de!samenleving.!Het!kunstbeleid!wordt!een!welzijnsbeleid!(Pots,!2000).!
Door!de!nadruk!op!de!sociale!en!culturele!ontwikkeling!van!de!mens!en!de!samenleving!maakt!de!
amateurkunst! in! deze! periode! een! sterke! groei! door.! Ook! de! BKR! kreeg! te! maken! met! een! sterke!
groei!van!deelnemende!kunstenaars.!De!uitgaven!op!het!terrein!groeiden!sterk!door!deze!toename,!
alsmede!door!de!opkomst!van!kunstuitleen!en!de!inschakeling!van!de!beeldend!kunstenaars!bij!de!
vormgeving! van! de! bebouwde! omgeving.! In! deze! periode! zijn! de! hoofddoelstellingen! van! het!
cultuurbeleid! gevormd! die! tot! op! de! dag! van! vandaag! in! het! cultuurbeleid! van! rijk,! provincies! en!
gemeenten!terug!te!vinden!zijn!(Wijn,!2003).!Het!denken!over!cultuurbeleid!is!verder!gevormd!door!
de!nota!Kunst!en!Kunstbeleid!die!minister!Van!Doorn!in!1976!uitbracht.!In!de!nota!zijn!drie!algemene!
doelstellingen!voor!het!beleid!geformuleerd:!
1!Het!ontwikkelen!en!in!stand!houden!van!culturele!waarden;!
2!Het!toegankelijk!maken!van!culturele!objecten!en!manifestaties;!
3!Het!bevorderen!van!de!mogelijkheden!voor!de!bevolking!om!in!culturele!waarden!te!participeren.!
In!de!jaren!80!kwam!er!een!meer!autonoom!beleid!voor!de!kunsten.!Dit!betekent!dat!ze!niet!meer!
een! welzijnssaus! hadden! zoals! in! de! jaren! 70.! Het! welzijnsbeleid! richtte! zich! veelal! op! de!
middenmoot,! het! autonome! beleid! richtte! zich! meer! op! de! top! van! de! kunstwereld.! Onder! het!
autonome! beleid! van! de! kunst,! hoorde! een! hoge! mate! van! het! autonome! ‘proces! van! cultuurB vorming’.! De! overheid! moest! niet! dirigeren,! maar! voorwaarden! scheppen! voor! ‘een! bloeiend!
artistiek! en! cultureel! leven’.! Toch! sloot! dit! autonome! beleid! nauw! aan! bij! de! Nota! Kunst! en!
kunstbeleid.! De! drieslag,! behoud! en! vernieuwing! van! culturele! waarden,! het! toegankelijk! maken!
daarvan,! en! het! bevorderen! van! cultuurdeelname! door! de! bevolking,! waren! nog! steeds! de!
uitgangspunten.!Met!het!nieuwe!beleid!werd!de!BKR!regeling!afgeschaft.!Met!het!geld!dat!daarbij!
vrijkwam! werd! een! meer! op! artistiekeBkwalitatieve! criteria! beleid! ontwikkeld! in! plaats! van! een!
welzijnsB!of!sociaalbeleid!(Pots,!2000).!
In! het! nieuwe! beleid! is! aan! de! hand! van! de! begrippen! aanbod,! presentatie! en! afname!
samenhang! aangebracht.! Met! het! aanbod! wordt! de! productie! van! de! kunsten! bedoeld.! De!
presentatie!kant!zorgt!ervoor!dat!de!kunstenaar!en!het!publiek!dichter!bij!elkaar!gebracht!worden,!
zoals! musea! voor! hedendaagse! kunst,! tentoonstellingen! en! beeldenroutes.! De! afname! kant! is! het!
meest! gericht! op! het! publiek! zelf.! De! beleidsinstrumenten! gericht! op! afname,! proberen! het!
publieksbereik!en!participatie!te!vergroten!en!te!stimuleren.!Een!aantal!elementen!van!de!BKR!bleef!
echter!bestaan,!bijvoorbeeld!faciliteiten!waardoor!kunstenaars!bij!onvoldoende!inkomen!tijdelijk!in!
staat! konden! worden! gesteld! om! hun! beroepsuitoefening! te! continueren.! Het! voortbestaan! van!
elementen!uit!de!BKR!leidde!in!1999!tot!de!Wet!inkomensvorming!Kunstenaars!(Wik),!die!in!2005!
vervangen!werd!door!de!Wet!werk!en!inkomen!kunstenaars!(Wwik).!Ook!deze!wetten!vielen!onder!
Sociale!Zaken!en!niet!onder!het!ministerie!van!Cultuur.!
Een!andere!belangrijke!veranderingen!in!het!beleid!vanaf!de!jaren!80!is!de!decentralisatie,!
een! functionele! decentralisatie! door! de! oprichting! van! fondsen! en! een! territoriale! decentralisatie!
door! afspraken! over! de! taakverdeling! tussen! de! overheden! Rijk,! provincies! en! gemeenten.!
Zo!werd!er!in!1988!het!Fonds!voor!Beeldende!kunsten,!Vormgeving!en!Bouwkunst!(Fonds!BKVB)!en!
in! 1994! de! Mondriaan! Stichting! ingesteld.! Het! Fonds! BKVB! was! voornamelijk! gericht! op! het!
onderdeel!aanbod!en!productie!en!de!Mondriaan!Stichting!richtte!zich!meer!op!de!presentatie!en!
afname.!Voor!de!territoriale!decentralisatie!is!er!vanaf!1988!jaarlijks!16!miljoen!euro!voor!beeldend!
kunstbeleid!aan!de!twaalf!provincies!en!de!vier!grootste!steden!beschikbaar!gesteld.!De!besteding!
van!deze!geldstroom!voor!beeldende!kunst!en!vormgeving!werd!vrijgelaten.!Dit!resulteerde!in!een!
onoverzichtelijk! situatie,! vooral! rondom! beroepskostenregelingen.! Om! de! zaak! te! vereenvoudigen!
zijn!beroepskostenregelingen!vanaf!1992!gecentraliseerd!en!worden!sindsdien!uitgevoerd!door!het!
Rijk.! Oftewel,! de! gemeenten! gaan! geen! kunstenaarsbeleid! meer! voeren,! maar! een! beeldend!
kunstbeleid.!!
De!Wet!op!het!specifiek!cultuurbeleid!is!in!1993!aangenomen.!Het!verstrekken!van!subsidies,!
het!instellen!van!de!fondsen!en!het!uitbrengen!van!de!nota’s!werd!in!deze!wet!verankerd.!Door!de!
wet!probeerde!men!verscheidenheid!in!het!cultuurbeleid!te!bevorderen.!De!wet!schrijft!ten!eerste!
de! minister! voor,! dat! hij! zich! bij! het! vormen! van! het! cultuurbeleid! zowel! door! kwaliteit! als!
verscheidenheid! moet! laten! leiden! (Handboek,! 2012).! Ten! tweede! dat! de! minister! een! integraal!
beleidsplan! moet! ontwikkelen,! met! zowel! de! kunsten! als! cultuurbeheer! als! media,! letteren! en!
bibliotheken!(Handboek,!2012).!Gevolg!hiervan!is!dat!de!Raad!voor!de!Kunst!in!1995!wordt!samen!
gebracht!met!andere!advieslichamen!in!de!Raad!voor!Cultuur.!Inmiddels!is!de!sociale!positie!van!de!
kunstenaar!nog!nauwelijks!onderwerp!van!gesprek.!Sinds!1!januari!2012!is!de!Wet!werk!en!inkomen!
kunstenaars!(Wwik)!afgeschaft!(een!overgangsregeling!gold!tot!1!juli!2012).!Hiermee!is!sinds!1956!
een! einde! gekomen! aan! een! serie! beroepskostenregelingen! die! kunstenaars! voorzien! van! sociale!
zekerheid.!
Vanaf!2009!gaat!de!geldstroom!beeldende!kunst!en!vormgeving!via!een!decentralisatieBuitkering!in!
het!gemeentefonds!naar!de!35!grootste!gemeenten.!Per!1!januari!2015!zijn!er!veranderingen!in!deze!
uitkering!doorgevoerd!en!is!de!geldstroom!beeldende!kunst!en!vormgeving!onderdeel!geworden!van!
de! algemene! uitkering! van! het! gemeentefonds.! Er! is! daarmee! geen! specifiek! bedrag! meer! dat!
gemeenten!aan!beeldende!kunst!en!vormgeving!moeten!besteden.!Tevens!zijn!het!Fonds!BkVB!en!de!
Mondriaan! Stichting! per! 2013! samengevoegd! tot! het! Mondriaan! Fonds! en! is! er! een! nieuw! fonds!
ingesteld,!namelijk!het!Stimuleringsfonds!voor!de!creatieve!industrie.!
In!deze!korte!schets!verschuift!het!kunstB!en!cultuurbeleid!op!van!een!beleid!meer!gericht!op!
de! kunsten! en! de! kunstenaar! naar! een! beleid! gericht! op! cultuur! en! het! publiek.! Tevens! hebben!
gemeenten!meer!vrijheid!om!het!beleid!zelf!vorm!te!geven!zonder!afstemming.!
!
1.1.4!Taakverdeling!kunst!en!cultuurbeleid!binnen!de!Nederlandse!overheid!
In!de!Wet!op!het!specifiek!cultuurbeleid!ligt!vast!dat!er!een!territoriale!decentralisatie!is.!Het!Rijk,!de!
provincies!en!de!gemeenten!hebben!hun!eigen!taken!en!verantwoordelijkheden!als!het!gaat!om!het!
cultuurbeleid.!Dat!is!wettelijk!vastgelegd,!echter!is!niet!per!overheid!vast!gelegd!wat!de!eigen!taken!
en! verantwoordelijkheden! precies! zijn.! Over! het! algemeen! is! de! verdeling! van! Rijk,! provincies! en!
gemeenten!als!volgt.!!
Het!Rijk!is!in!het!algemeen!verantwoordelijk!voor!de!aanbod!kant.!Het!Rijk!verstrekt!onder!
andere!subsidies!aan!instellingen!die!onderdeel!zijn!van! de!landelijke!culturele!basisinfrastructuur.!
Deze!instellingen!zijn!vaak!grootschalige!culturele!instellingen!en!gezelschappen!met!een!landelijke!
betekenis.! Denk!hierbij! aan!het! Rijksmuseum,!het! Scapinoballet! of!het! Rotterdams! Philharmonisch!
orkest.! Ook! is! het! Rijk! verantwoordelijk! voor! de! zogeheten! indirecte! steunfunctie;! landelijke!
instellingen,! die! kunstenaars! en! culturele! instellingen! ondersteunen! door! middel! van! met! name!
studie! en! onderzoek,! informatie! en! documentatie,! deskundigheidsbevordering! en! kwaliteitsontB wikkeling! ten! aanzien! van! bijvoorbeeld! vak,! repertoire! of! collectie,! worden! bekostigd! (Handboek,!
2012).! Tevens! financiert! het! Rijk! de! fondsen,! als! het! Mondriaan! Fonds! en! Fonds! Podiumkunsten.!
Deze! fondsen! geven! subsidies! namens! het! Rijk! gericht! op! de! ontwikkeling! van! de! kunsten! en!
kunstenaar,!wel!in!relatie!tot!het!creëren!van!aanbod.!Als!laatste!is!het!Rijk!verantwoordelijk!voor!
het! inkomensbeleid! ten! aanzien! van! kunstenaars! (Handboek,! 2012).! Het! stimuleren! van!
experimenten! en! voorbeeldprojecten,! het! subsidiëren! van! manifestaties! en! festivals! van!
internationale!betekenis!zijn!taken!van!het!Rijk.!
De!provincie!is!in!het!algemeen!verantwoordelijk!voor!een!goede!spreiding!van!het!aanbod!
en! zet! zich! in! voor! het! bevorderen! van! samenwerkingen! tussen! gemeenten.! De! provincie! kan!
bijdragen!aan!activiteiten!met!een!regionale!identiteit!en!uitstraling!(Wijn,!2014).!
Gemeenten!zijn!verantwoordelijk!voor!de!afname!van!het!aanbod!en!financieren!zaken!die!
noodzakelijk!zijn!voor!het!culturele!infrastructuur!van!de!gemeente.!Activiteiten!op!het!gebied!van!
bijvoorbeeld! beeldende! kunst,! amateurkunst! en! kunsteducatie! zijn! taken,! die! door! gemeenten!
worden! ondersteund.! Tevens! zijn! gemeenten! verantwoordelijk! voor! de! gebouwen! van! culturele!
instellingen!en!het!in!stand!houden!en!laten!bespelen!van!podiumkunstaccommodaties!(Wijn,!2014).!
Grotere! gemeenten,! afhankelijk! van! de! aanwezige! voorzieningen,! hebben! ook! productie! taken.!
Dit! zijn! in! grote! lijnen! de! taakverdelingen! en! verantwoordelijkheden.! Omdat! deze! verdeling! niet!
vastgelegd!is,!zijn!er!afspraken!gemaakt!dat!er!maximaal!twee!overheden!zich!manifesteren!op!één!
beleidsterrein.!Vaak!betekent!dat!de!provincie!dan!niet!mee!doet!op!het!gebied!van!cultuur.!In!de!
toekomst!richt!deze!zich!meer!op!erfgoed!dan!op!de!kunsten.!Dit!heeft!weer!tot!gevolg!dat!er!meer!
verantwoordelijkheden!bij!de!gemeenten!komen!te!liggen.!Terwijl!door!bezuinigingen!bij!het!Rijk!en!
daarmee! versobering! van! de! basisinfrastructuur! door! het! kabinetBRutte,! er! al! meer! verantB woordelijkheid!bij!gemeenten!liggen!wat!betreft!het!cultuurbeleid!(Handboek,!2012).!
De! eerder! genoemde! verschuiving! van! beleid! op! kunst! en! kunstenaar! naar! cultuur! en!
publiek,!wordt!door!de!schets!van!de!taakverdeling!onderstreept.!Gemeenten!dragen!verreweg!het!
meest!bij!aan!cultuurbeleid!en!het!zwaartepunt!komt!daarmee!te!liggen!op!de!afname!kant!van!het!
cultuurbeleid.!
!
!
1.2!Kunst@!en!cultuurbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!!
In! deze! paragraaf! wordt! het! kunstB! en! cultuurbeleid! van! de! gemeenten! verder! omschreven.! In!
Nederland!bestaat!er!formeel!en!informeel!beleid.!Formeel!is!duidelijk!op!papier!gezet!en!informeel!
is! dat! niet.! Voor! het! kunstB! en! cultuurbeleid! ! bestaat! er! in! Nederland! ! maar! weinig! wet! en!
regelgeving.!Eén!van!de!belangrijkste!wetten!is!de,!in!paragraaf!1.1.2!genoemde,!Wet!op!specifiek!
cultuurbeleid! (Wijn,! 2014).! De! in! deze! wet! verankerde! landelijke! cultuurnota! systematiek,! is! door!
veel!gemeenten!overgenomen,!waardoor!er!steeds!meer!cultuurbeleid!van!gemeenten!expliciet!en!
daarmee! formeel! wordt.! ! Gemeenten! leggen! hun! cultuurbeleid! vast! in! een! gemeentelijke! cultuurB nota.!De!gemeentelijke!cultuurnota!bestaat!volgens!Wijn!uit!de!volgende!onderdelen!(2014,!p.173):!
B reikwijdte:!over!welke!terreinen!strekt!het!beleid!zicht!uit?!
B inventarisaties! van! de! plaatselijke! aanwezige! culturele! activiteiten! c.q.! de! ingediende! subsidieB aanvragen.!
B uitgangspunten:!waarom!wordt!er!cultuurbeleid!gevoerd?!
B doeleinden:!wat!moet!met!het!beleid!bereikt!worden?!
B middelen:!de!beleidsinstrumenten!die!worden!ingezet.!
B criteria!voor!subsidiëren!(afgeleid!van!de!doelen).!
B lijst!van!begunstigde!activiteiten/instellingen.!
B beschrijving!van!het!implementatietraject!t.a.v.!aangekondigde!maatregelen.!
!
Wijn!schetst!hier!een!ideaaltype!van!de!cultuurnota,!in!de!praktijk!hoeft!het!niet!te!betekenen!dat!elk!
onderdeel!in!de!cultuurnota!vertegenwoordigd!is.!Beleid!wordt!meer!expliciet!door!de!cultuurnota,!
maar!doordat!bij!gemeenten!niet!alle!onderdelen!terugkomen!in!de!cultuurnota!is!er!ook!informeel!
beleid.!Met!de!cultuurnota!wordt!vaak!een!bepaalde!ambitie!van!de!gemeente!uitgesproken!zonder!
dat! duidelijk! gemaakt! wordt! hoe! de! gemeente! die! gaat! bereiken.! Daarbij! komt! dat! de! grote!
gemeenten! vaker! een! cultuurnota! hebben! dan! kleine! gemeenten.! Over! het! algemeen! strekt! de!
gemeentelijke!cultuurnota!zich!uit!over!de!terreinen!van!cultureel!erfgoed,!media!en!letteren,!film,!
podiumkunsten,!amateurkunst!en!kunsteducatie,!beeldende!kunst,!bouwkunst!en!vormgeving!(Wijn,!
2014).!Het!beeldend!kunstbeleid!van!Nederlandse!gemeenten,!zou!idealiter!terug!te!vinden!zijn!in!de!
gemeentelijke!cultuurnota.!
De!inventarisatie!van!plaatselijke!culturele!instellingen!en!activiteiten!is!noodzakelijk!om!de!
uitganspunten! van! het! cultuurbeleid! te! formuleren.! Zoals! beschreven! in! paragraaf! 1.1.4! zijn!
gemeenten! verantwoordelijk! voor! de! afname! van! het! aanbod! en! voor! lokale! voorzieningen! als!
schouwburgen,!concertzalen,!muziekscholen,!archieven!en!bibliotheken.!Op!basis!van!de!grootte!van!
de! gemeente! en! basiscultuurinstellingen! die! aanwezig! zijn! in! de! gemeente! kan! een! driedeling!
gemaakt!worden!van!gemeentelijk!cultuurbeleid,!namelijk!(Wijn!2003,!blz.!59):!
B Kernachtig!cultuurbeleid!
B Uitgebreid!cultuurbeleid!
B Alomvattend!cultuurbeleid!
In!figuur!1.1!is!deze!driedeling!weergegeven!in!een!model.!Dit!is!het!zogenoemde!ringenmodel!en!
heeft!ingang!gevonden!in!het!denken!over!het!gemeentelijk!cultuurbeleid!sinds!1995.!Wijn!heeft!het!
model! geactualiseerd.! Naast! de! driedeling! van! de! grootte! van! een! gemeente! is! het! model! in! zes!
taartpunten!verdeeld,!de!terreinen!waarover!het!gemeentelijk!cultuurbeleid!zich!uitstrekt.!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
Figuur!1.1:!ringenmodel!Wijn!(2014,!p.!31)!
!
Kernachtig!cultuurbeleid:!
Een!kernachtig!cultuurbeleid!geldt!voor!gemeentes!onder!de!30.000!inwoners.!Het!beleid!richt!zich!
voornamelijk! op! de! openbare! ruimte,! monumentenzorg,! archeologie,! archivering,! de! bibliotheek,!
lokale! omroep,! cultuureducatie! en! amateurkunst.! In! de! taartpunt! van! de! beeldende! kunst,!
bouwkunst!en!vormgeving,!staat!de!openbare!ruimte!centraal.!Een!kleine!gemeente!heeft!geen!tot!
weinig! instellingen! op! het! gebied! van! beeldende! kunst! en! zou! op! die! manier! een! bijdrage! kunnen!
leveren! aan! deze! sector.! Sommige! gemeenten! hebben! wel! een! tentoonstellingsruimte,! vaak!
gekoppeld!aan!amateurkunst!of!bijvoorbeeld!in!een!ruimte!van!de!bibliotheek.!De!scholen!zetten!in!
op!kunsteducatie.!
Een! kanttekening! bij! het! kernachtige! cultuurbeleid! is,! dat! kleine! gemeenten! steeds! meer!
fuseren.!Zo!ontstaan!er!gemeenten!met!grotere!inwonersaantallen!en!meerdere!kernen.!Gevolg!is!
dat! vaak! per! gemeenten! er! maar! één! plek! is! voor! cultuur,! in! plaats! van! in! iedere! kern.! Culturele!
instellingen!in!de!andere!kernen!sluiten,!zoals!bij!de!bibliotheken!al!het!geval!is.!Dit!heeft!invloed!op!
het!kernachtige!cultuurbeleid!(Handboek,!2012).!!
!
Uitgebreid!cultuurbeleid:!
Gemeenten!tussen!de!30.000!en!90.000!inwoners!hebben!vaak!een!uitgebreid!cultuurbeleid.!Naast!
de!culturele!voorzieningen!van!het!kernachtige!beleid,!zijn!er!in!deze!gemeenten!bijvoorbeeld!een!
museum,! een! centrum! voor! beeldende! kunst,! podiumaccommodaties! en! galerieën! of! andere!
faciliteiten! op! het! gebied! van! beeldende! kunst! (Handboek,! 2012).! Gekeken! naar! de! taartpunt! van!
beeldende! kunst! dan! zijn! er! nog! een! aantal! beleidsinstrumenten! benoemd! die! een! gemeente! kan!
inzetten!voor!het!bevorderen!van!beeldende!kunst.!Dit!zijn!de!percentageregeling!en!aankoopfonds.!
De!percentageregeling!houdt!in!dat!er!bij!nieuwbouwprojecten!over!het!algemeen!één!procent!gaat!
naar!besteding!van!kunst.!Het!aankoopfonds!gaat!over!het!aankopen!van!kunst,!dat!vaak!gekoppeld!
is!aan!een!museum!in!de!gemeente.!Gemeenten!doen!over!het!algemeen!niet!zelf!aankopen,!maar!
geven!subsidies!aan!een!partij!die!de!aankopen!doet.!
!
Alomvattend!cultuurbeleid:!
Dit! cultuurbeleid! is! te! vinden! in! de! grotere! gemeenten,! met! name! steden,! van! boven! de! 90.000!
inwoners.!Dit!zijn!gemeenten!met!een!theater!of!schouwburg,!één!bioscoop!of!meerdere!bioscopen!
en! andere! algemene! culturele! voorzieningen.! Oftewel,! het! hele! culturele! spectrum! is! aanwezig.!
Kunstacademies!bevinden!zich!in!deze!categorie!van!gemeenten.!Een!nuance!die!hier!gemaakt!kan!
worden!is!het!verschil!van!gemeenten!met!meer!internationale!of!nationale!uitstraling!(Handboek,!
2012).!!
Op!het!gebied!van!beeldende!kunst,!zijn!in!gemeenten!met!een!alomvattend!cultuurbeleid!
de! meeste! instellingen! te! vinden! op! het! gebied! van! beeldende! kunst.! Een! museum! voor! moderne!
kunst,! presentatieBinstellingen,! eventueel! een! CBK! zijn! voorbeelden! van! deze! instellingen.! Er! zijn!
meer!beleidsinstrumenten!op!het!gebied!van!beeldende!kunst!die!de!gemeente!kan!inzetten,!zoals!
beleid! op! broedplaatsen! en! ateliers,! subsidies! voor! opdrachten! en! kunstenaarsinitiatieven.! Hoe!
groter!de!gemeente!hoe!groter!de!concentratie!kunstenaars!en!publiek!!en!hoe!dichter!het!netwerk!
van!ontmoetingsplaatsen.!Vooral!de!vier!grootste!steden!onderscheiden!zich!in!de!hoeveelheid!en!
grootte! van! activiteiten! en! instellingen.! Deze! gemeenten! zetten! ook! meer! in! op! de! productie! van!
kunsten!(Wijn,!2014).!
!
Gekeken! naar! deze! uiteenzetting! van! de! verschillende! grootte! gemeenten! in! relatie! met! het!
cultuurbeleid,! zijn! de! gemeenten! met! een! alomvattend! beleid! relevant! voor! dit! onderzoek.! In! de!
grote! gemeente! bevindt! zich! de! meeste! verscheidenheid! op! het! gebied! van! beeldende! kunst.! Het!
ondersteunen!van!de!productie!van!de!kunsten!en!daarmee!!indirect!de!kunstenaar,!gebeurd!eerder!
bij!een!grote!gemeente!dan!bij!gemeenten!met!een!kleinere!slagkracht.!De!kunstenaars!dichtheid!is!
uiteraard!ook!groter!bij!deze!gemeenten.!!
!
1.2.1!Uitgangspunten!en!doelen!van!het!kunst:!en!cultuurbeleid!van!Nederlandse!gemeenten!
In! paragraaf! ! 1.1.2! over! de! definitie! van! cultuurbeleid! is! vastgesteld! dat! de! doelen! een! belangrijk!
onderdeel! vormen! van! deze! definitie.! Voor! dit! onderzoek! zijn! daarom! de! uitgangspunten! en!
doeleinden!van!het!gemeentelijk!cultuurbeleid!van!belang.!Waarom!wordt!er!cultuurbeleid!gevoerd!
en! wat! moet! met! het! beleid! bereikt! worden?! Dat! zijn! de! kernpunten! van! het! cultuurbeleid! van!
gemeenten!en!zeggen!iets!over!hoe!gemeenten!beleid!voeren.!De!uitgangspunten!en!de!doeleinden!
van!het!gemeentelijk!cultuurbeleid!worden!daarom!uitgebreid!in!deze!paragraaf!behandeld.!!
Van!den!Hoogen!(2012)!heeft!onderzocht!welke!doelen!de!overheid!nastreeft!met!het!kunstB!
en!cultuurbeleid.!Er!worden!twee!soorten!doelen!onderscheiden,!intrinsieke!en!extrinsieke!doelen.!
De! intrinsieke! doelen! komen! voort! uit! de! aard! van! de! kunsten! en! de! extrinsieke! doelen! zijn! een!
neveneffect!van!de!kunsten.!Tevens!is!er!een!onderscheid!gemaakt!tussen!doelen!die!meer!gericht!
zijn!op!de!kunsten!en!de!kunstenaar,!meer!gericht!zijn!op!het!publiek!en!meer!gericht!op!de!stad!in!
het! algemeen.! Hiervan! is! een! matrix! gemaakt,! waarin! per! soort! de! doelen! van! het! kunstB! en!
cultuurbeleid!worden!vermeld.!!
!
! Intrinsiek! Instrumenteel/extrinsiek!
Voor!de!kunst!of!kunstenaar! Artistieke!ontwikkeling!
Culturele!keten:!educatie,!
productie,!distributie!
Inkomen!voor!de!kunstenaar!
Voor!het!publiek! Persoonlijke!ontwikkeling!
Artistieke!beleving!
Identiteit!
Entertainment!
Voor!de!stad!als!geheel! Identiteit!en!debat! Economische!ontwikkelingen!
Sociale!voordelen!
Imago!
Tabel!1.1:!Van!den!Hoogen!(2010,!p.313)!
Aan!de!hand!van!beleidsnota’s!uit!de!periode!1992B2005!komt!Van!den!Hoogen!tot!de!conclusie!dat!
de! beleidsnota’s! de! intrinsieke! doelen! van! het! publiek! en! meer! gericht! op! de! samenleving! in! het!
algemeen,!voorop!stellen.!De!extrinsieke!doelstellingen!op!het!gebied!van!economie!en!sociaalbeleid!
worden!wel!benoemd,!maar!als!een!neveneffect.!Van!den!Hoogen!stelt!echter!dat!er!drie!belangrijke!
kanttekeningen!bij!deze!conclusie!moeten!worden!genomen,!namelijk:!
B Het! beleid! van! het! Rijk! is! sterker! intrinsiek! gelegitimeerd! dan! het! beleid! van! gemeenten.! Een!
logische! verklaring! hiervan,! ligt! bij! de! verantwoordelijkheid! van! het! Rijk! ten! aanzien! van! de!
productie!van!de!kunsten!en!de!verantwoordelijkheid!van!de!gemeenten!voor!de!afname!ervan.!
B De!gemeenten!meer!de!neiging!hebben!bij!de!vorming!van!het!beleid,!het!beleid!extrinsiek!te!
legitimeren.!Uitgangspunten!en!doeleinden!van!de!cultuurnota!liggen!dan!meer!op!het!gebied!
van!economische!ontwikkelingen,!sociale!voordelen!en!het!imago!van!de!stad.!
B Gemeenten! verschillen! van! ! mening! in! hoeverre! de! neveneffecten! afhankelijk! zijn! van! de!
intrinsieke!werking!van!de!kunsten!(Van!den!Hoogen,!2012).!Oftewel,!hebben!alleen!de!kunsten!
deze! neveneffecten! of! kunnen! de! economische! ontwikkelingen! en! sociale! voordelen! ook! door!
sport!bereikt!worden?!
De!eerste!kanttekening!sluit!aan!op!een!constatering!in!paragraaf!1.1.4.!waarin!bij!de!taakverdeling!
duidelijk! werd! dat! het! grootste! deel! van! het! cultuurbeleid! bij! de! gemeenten! ligt! en! de! gemeente!
verantwoordelijk!is!voor!de!afname.!Hierdoor!wordt!in!het!algemeen!een!verschuiving!van!het!beleid!
van!de!kunstenaar!naar!het!publiek!gezien.!De!tweede!kanttekening!is!belangrijk!voor!dit!onderzoek.!
Dit!onderstreept!nogmaals!de!verschuiving!van!het!beleid!gericht!op!kunstenaar!naar!publiek.!Het!
derde!punt!is!een!interessant!punt,!wanneer!een!gemeente!de!neveneffect!als!de!gevolgen!van!de!
specifieke!kenmerken!van!de!kunsten!zien,!zou!een!gemeente!twee!dingen!kunnen!doen!qua!beleid:!
de!productie!van!kunsten!stimuleren!en!daarmee!ook!het!neveneffect.!Maar!de!gemeente!kan!ook!
geneigd!zijn!om!de!neveneffecten!voor!op!te!stellen!in!het!cultuurbeleid.!Hierdoor!zou!de!intrinsieke!
kant!minder!aandacht!krijgen,!waardoor!het!neveneffect!ook!minder!wordt.!
Van! den! Hoogen! heeft! een! bruikbare! indeling! gemaakt! van! de! soorten! doelen! van!
gemeentelijke! cultuurnota’s,! echter! heeft! hij! de! cultuurnota’s! tot! en! met! 2005! onderzocht.! Wijn!
haalt!in!zijn!boek!een!onderzoek!aan!over!het!cultuurbeleid!voor!de!gemeenteraad!verkiezingen!van!
2010.! Uit! het! onderzoek! komt! naar! voren! dat! van! onderstaand! rijtje! in! elke! gemeentelijke!
cultuurnota!wel!enkele!punten!terugkomen,!(2014,!p.!186):!
B cultuurparticipatie!
B cultuureducatie!
B profilering/’vermarkten’!van!gemeente!(link!met!toerisme)!
B verstevigen!van!de!culturele!(basis)!infrastructuur!
B samenwerking!binnen!het!veld!
B particulier!initiatief:!daarbij!aansluiten!
B kunst!en!cultuur!meer!inbedden!in!de!samenleving!
B cultuurhistorie!zichtbaar!maken!
B betere!communicatie!over!het!culturele!aanbod!
B professionalisering!!
!
Cultuurparticipatie!en!cultuureducatie!sluiten!aan!bij!intrinsieke!doelen!voor!het!publiek!en!de!stad!
als!geheel.!Betere!communicatie!over!het!culturele!aanbod!sluit!daar!op!aan,!het!heeft!tot!doel!de!
cultuurparticipatie! te! vergroten.! De! profilering! van! de! gemeente! en! de! cultuurhistorie! zichtbaar!
maken!passen!bij!het!extrinsieke!doel!voor!het!imago!van!de!stad.!Het!verstevigen!van!de!culturele!
infrastructuur! is! net! als! professionalisering! een! basisvoorwaarde! om! zowel! de! intrinsieke! als!
extrinsieke! effecten! te! kunnen! bereiken.! Kunst! en! cultuur! meer! inbedden! in! de! samenleving! kan!
verschillend!opgevat!worden,!het!kan!intrinsiek!voor!de!stad!bedoeld!worden,!maar!natuurlijk!ook!
extrinsiek! wanneer! men! de! neveneffecten! van! kunst! en! cultuur! belangrijk! acht.! Kortom,! het! rijtje!
sluit! aan! op! de! conclusies! uit! het! onderzoek! van! Van! den! Hoogen.! Relatief! nieuw! is! het!
professionaliseren!van!de!kunsten,!ook!wel!het!cultureel!ondernemerschap.!
Om! te! kijken! naar! de! huidige! stand! van! zaken! rondom! de! doelen! van! het! gemeentelijk!
cultuurbeleid! wordt! eerst! het! conceptuele! model! van! de! Culturele! stad! van! Wijn! besproken! en!
bekeken!hoe!dit!in!relatie!staat!met!de!constateringen!van!Van!den!Hoogen.!Het!conceptuele!model!
van!Wijn!wordt!om!een!aantal!redenen!besproken.!Ten!eerste!is!dit!een!model!uit!2014!en!daarmee!
het!meest!actuele!model!wat!betreft!het!gemeentelijk!cultuurbeleid.!Tevens!is!het!boek!waarin!dit!
model! gepresenteerd! wordt! mede! mogelijk! gemaakt! en! gepresenteerd! door! de! VNG,! wat! kan!
betekenen!dat!het!overgenomen!wordt!door!gemeenten.!
De! Culturele! stad! is! een! conceptueel! model! voor! het! vormen! van! cultuurbeleid! met! als! doel! de!
culturele!stad.!Het!model!geeft!aan!welke!beleidsinstrumenten!gemeenten!kunnen!inzetten!om!!een!
stad! een! culturele! signatuur! te! laten! krijgen! of! te! laten! behouden! (Wijn,! 2014).! Het! doel! van! het!
gemeentelijke! cultuurbeleid! is! volgens! Wijn! dus! enkel! de! ‘culturele! stad’.! Aan! de! hand! van!
onderzoeken! van! economen,! sociologen,! planologen! probeert! Wijn! uit! te! leggen! wat! hij! verstaat!
onder!de!culturele!stad.!Hij!haalt!daarvoor!eerst!verschillende!omschrijvingen!van!de!creatieve!stad!
aan:!
B De!creatieve!stad!als!creatieve!economie!
B De!creatieve!stad!als!synoniem!voor!de!vestigingsplek!van!de!creatieve!klasse!
B De!creatieve!stad!als!samenstel!van!culturele!voorzieningen!
B De!creatieve!stad!als!plek!waar!cultuur!en!creativiteit!tot!bloei!komen!(Wijn,!2014)!
De!laatste!twee!omschrijvingen!lijken!het!beste!bij!de!culturele!stad!van!Wijn!te!horen.!Vervolgens!
haalt! Wijn! Marlet! aan! over! de! aantrekkelijke! stad.! Volgens! Marlet! kan! een! stad! alleen! haar! aanB trekkingskracht!vergroten!als!wordt!ingezet!op!culturele!activiteiten!die:!
B kleinschalig!en!divers!zijn!
B op!een!uitgekiende!locatie!in!de!stad!liggen!
B continu!beschikbaar!zijn!
B gericht!op!de!plaatselijke!bevolking!
Een! belangrijke! uitspraak! van! Marlet! is! dat! het! niet! om! de! kunstenaars! zelf! gaat! maar! om! hun!
activiteiten.! De! culturele! activiteiten! bepalen! de! aantrekkelijkheid.! Vervolgens! plaatst! Wijn! een!
kanttekening!bij!de!aantrekkelijkheid.!Hij!vindt!het!belangrijk!dat!we!de!stad!niet!alleen!in!termen!
van!aantrekkelijkheid!beschouwen!en!haalt!daarbij!de!stad!als!kunstwerk!aan!zoals!Olsen!en!Landry!
(Wijn,!2014).!De!stad!moet!een!ruimte!zijn!waar!naast!een!plek!waar!collectieve!normen!en!waarden!
tot!stand!komen!ruimte!is!voor!confrontatie.!‘Het!is!deze!stad!die!zowel!de!voedingsbodem!als!het!
podium!biedt!voor!kunst!en!cultuur!(2014,!p.19).’!Dit!sluit!aan!bij!Gielen!die!cultuur!de!maat!van!het!
leven! noemt! en! kunst! de! onmaat.! De! Culturele! stad! is! niet! een! nieuw! model,! maar! het!
samenbrengen! van! deze! eerdere! ideeën! en! onderzoeken.! Deze! ideeën! en! onderzoeken! heeft! hij!
samen!gevoegd!in!wat!hij!een!kompas!noemt.!!
!
Het! model! van! de! Culturele! stad! bestaat! uit! zes! onderdelen!
(Wijn,!2014):!
B Een! pluriform! aanbod,! hoe! rijker! en! meer! divers! hoe!
levendiger!het!culturele!klimaat.!Alle!kunstdisciplines!en!
alle! culturele! uitingen! zijn! van! belang.! Dit! sluit! aan! bij!
het! alomvattend! beleid! dat! grote! gemeenten,! meestal!
de!steden,!voeren.!
B Productieklimaat! en! talentontwikkeling,! niet! alleen!
invliegen!maar!ook!produceren!is!van!belang!voor!een!
stad.!Een!stad!van!makers,!met!zowel!professionals!als!
amateurs,! kenmerkt! zich! doorgaans! door! een!
onconventioneel! innovatief! klimaat.! Nieuwsgierigheid,!
open!mindedness!en!openbaar!discours!hangen!hiermee!samen.!
B Culturele! clusters! en! netwerken;! Wijn! stelt! dat! de! culturele! sector! afhankelijk! is! van!
persoonlijk!contact!en!ruimtelijke!clustering.!Het!clusteren!op!functie,!bijvoorbeeld!productie!
of!presentatie!zorgt!voor!creatieve!milieus.!
B Stedenbouwkundige! kwaliteit! en! diversiteit:! menging! van! wonen,! werken,! winkelen! en!
recreëren,! oude! en! nieuwe! gebouwen,! diverse! en! kleinschalige! activiteiten! zijn! essentieel!
voor!de!culturele!beleving!van!een!stad.!
B Een! overheid! met! ambitie,! ondersteuning! van! de! lokale! overheid! is! enorm! belangrijk! voor!
een!bloeiend!cultureel!leven.!
B Cultureel!erfgoed,!is!het!culturele!hart,!ofwel!het!DNA!van!een!stad.!Dit!vormt!de!binnenste!
ring!van!het!model!en!is!niet!te!beïnvloeden.!
De! naam! van! het! conceptuele! model! de! Culturele! stad! is! bij! Wijn! het! doel! van! het! gemeentelijk!
cultuurbeleid,!het!creëren!!of!het!behouden!van!een!cultureel!signatuur.!Het!daadwerkelijke!model!is!
vrij!operationeel!en!gaat!meer!over!hoe!gemeenten!het!doel!van!de!culturele!stad!kunnen!behalen.!
De!nadruk!van!dit!model!ligt!op!de!grote!gemeenten!en!voornamelijk!steden.!Wijn!maakt!met!zijn!
Figuur!1.2:!De!Culturele!stad!(2014,!p.22)!
