Spiegel der sonden (proza)

(1)

editie J. Verdam

bron

Spiegel der sonden (proza). In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen 1998.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_spi002jver02_01/colofon.php

i.s.m.

(2)

[Spiegel der sonden]

[Tafel]

Spiegel der sonden (proza)

(3)

2a

Als lude besmet sijn in hoeren ansichte, soe gaen si hoer besien in haren spiegel ende die toent hem dan waer si besmet sijn: wolde alsoe die sunder hem gaen spiegelen in dit boeck ende een besueck in sinen gronde doen, hij sal vijnden in corter tijt off hi sunden heeft in sijnre consciencien. Mer och leider, der en wil men nÜ niet plegen.

Elc merct wel eens anders quaet, ende wil in eens anders spiegel sien, mer dan sijn, leider, hij onbesien leet. Die aen wil sien sijns selves sÜnden, dit boeck salse hem wael ontdecken ende bider heiliger scrifturen bewisen, hoe hy se verwynnen sal mogen; ende om dat sommige leken te swaer weer te vijnden daer sij geern aff lesen wolden, soe sal ic hier een tafel maken biden ABC etc., daer si soeken mogen ende (ontbr. hs.) vijnden van allen sunden, wat sunden si willen.

Sunden sijn bequaem den duvel ... A Sunden deren den minsche zeer ... B

Sunden trecken ses guede werken vanden minsche, ende men salse schÜwen ende ontsien boven den duvel off enich dier dat deren mach ... C

(4)

2b

Vanden vegevier, woe grote pijn die zielen daerin hebben, ende hoe grote blijtschap si in den paradise hebben ... D

Gulsicheit salmen haten ende vlien om xiiij reden wil ... E Gulsicheit heeft mennige swaer quade boesheit toebracht ... F Dronckenscap versmoert sijnne ende wijsheit in den minsche ... G

Dronckenscap is gelijc den grave, daer sin ende wijsheit in versmoert leecht ...

H

Gulsicheit brengt den minsche seven quader punten in ... J

Gulsicheit is een stricke, daer die duvel veel lude mede venget ... K Gulsicheit doet den minsche leven in vulre daet ... L

Gulsicheit heeft vijf gedeenten, die Sunte Gregorius bescrijft ... M

Gulsige sunden (l. souden) lecker spise schuwen om drierehande reden ... N Onmaet van spisen genomen schadet den minsche in drie manieren ... O Hoverdie doet ducwile voel verteren sonder noet ... P

Gulsicheit heeft vijf boeten daer men se mede wederstaen mach ... Q

Cristus armoede te gedencken ende sijn liden is boet teghen die gulsicheit, ende doet den minschen schuwen vrecheit ... R

Luxurie of onsuverheit is een vuyl sunde ende quaet ... S

(5)

2c

Onsuverheit mishaget den engel gads sere ... T

Onsuverheit behaget wael den dÜvel, dat is geproeft bi voel reden ... U Die onsuvere doen gade schoffieringen in vi manieren ... X

Onsuverheit quest ende pijnt zere den minsche die se draget ... Y Onsuverheit helt den minsche in swaerre gevenckenisse ... Z

Buggherie is een vÜyl sunde voor gade ende ongheneem alle minschen ... &

Onsuverheit te doen mit die gheen die hem bestaen is grote sunde ... 9 Overspel is grote sunde ... Aa

Jonffrouwen tontsuveren is groet sunde ... Ab

Onsuverheit mit slechten deernen te doen is groet sunde ... Ac Ledicheit geeft sake der onsuverheit ... Ad

Onsuverheit geschiet ducke overmids overvloedicheit der gulsicheit ... Ae Makelerdie te driven van onsuverheide is grote sunde ... Af

Luxurie of onsuverheide gesciet ducke overmids quade exempel ... Ag Wijve aen te sien mit genoechten is groete sunde ... Ah

Sprake te halden mit wijven is een sake der onsuverheit ... Ai

(6)

2d

Sanck der wijve is een sake der onsuverheit ... Ak Te tasten die wijve is een sake der onsuverheide ... Al

Onsuverheit heeft vrij boeten, daer mense mede wederstaen mach ... Am Onsuverheit moet men vechtende vlien om drie dingen wil ... An

Bi wijven te sijn. Nyemant en verlaet hem op heilicheit off op ennich wederstaen ... Ao

Dansen is groet sunde ... Ap

Dansen is vreselike om die grote sunde die daer dicwile uyt comt van onsuverheiden ... Aq

Dansende vanget den duvel die minschen bij drien reden ... Ar

Alle spoel sal hem verleeden ende alle quade wercken, die ons ketivicheit wil aensien ende op die bitter doet wil dencken ... As

Exempel dat peynsen om die doet wederstaet werlicke lust ... At Eximpel: onsuverheit is verboden bi veel reden ... Au

Onsculdigen en mach hem nyemant, die leeft, van sunden ... Ax

Werlicke personen te mynnen off eerdsche dingen, boete daer tegen, ende woe ons got heeft gemijnt ... Ay

Vrecheit is zeer te haten bij veel reden ... Az

(7)

3a

Vrecheit salmen haten om der maledixien wil die daer got toe worpt ... A&

Vrecheit sal hi haten die merken wille die grote quaetheit die daer uyt comt ...

A9

Vrecken sijn quaet in hem selven ende in die arme creaturen ... Ba Vreckheit is een afgoderie, dat tuget die scrifture ... Bb

Vrecheit is een swaer quale, want si durende is ... Bc

Vrecheit is een onversadelicke quale, dat tuget die scrifture ... Bd Vrecheit heeft drie bedecte stricken den minsche mede te vaen ... Be Vrecke doen got grote dorpernye, als gij wael sult hoeren ... Bf Vier dingen mogen ons heiten te sijn, ende niet meer ... Bg Eertsche besittingen en is ons niet bi voel reden ... Bh

Eerdsche rijcheit schijnt geven vijf manieren van vruchten ... Bi

Den testamentoren die ziel ende dat guet te bevelen is grote vrese ... Bk Vrecken sijn seer onversienlic in voel dingen ... Bl

Eerdsche rijcheit gelijckt den drome ... Bm

Vrecken slachten der doet, der zee, den hont, den mol ... Bn Wokeren salmen schuwen om die quaetheit die daer in is ... Bo

(8)

3b

Woker moet men schuwen om voel quader dingen die daer uyt comen ... Bp Wokernie bedecken den minsche mennichsijns om der werlt schande, die ic hier sal openbaren ... Bq

Roven salmen schuwen om die sware wrake die got daer op sal seynden ... Br Rovers maledixien vijnt men tot vijven bescreven ... Bs

Gijfte of miede tontfaen is grote vrese der zielen ... Bx

Symonie is groet sunde die welke die lude doen vierreleye wise ... By Transenieren of scatten is verboden allen luden ende sonderlinge den edelen luden ... Bt

Marsmans off coeplude oefenen viij sunden in hoerre neringen ... Bv

Geestlike beneficie te vercrigen is sorchlic die genen die noetdorft hebben van patrimonio ... Bz

Provende mit machten te vercrigen is swaer sunde ... B9 Kijnder in oerden te doen is grote vrese ... Ca

Jonge lude in stade of in ampten te setten is seer tontsien ... Cb

(9)

3c

Dat sacrament salmen ontfaen mit groter weerdicheit ... Cc Monigen onweerdelic is grote vrese ... Cd

Drie quaetheiden comen uyt onweerdlijc te monigen ... Ce Exempelen tonen ons die heiligen ten heiligen sacrament ... Cf Sacrament niet te willen ontfaen is grote sunde ... Cg

Weder in sunden te vallen nae der ontfangingen is grote sunde ... Ch Dobbelen salmen schuwen ende vlien om veel saken ... Ci

Spoelen om gelt salmen schuwen om vijf saken of ondoechden ... Ck Dobbelers sijn sot, dats geprueft bi vij reden ... Cl

Spoel met genoechten aen te sien is sonde ... Cm

Teerlinge te verhueren of tafelbrede is groet sunde ... Cn

Rijcke lude pinen om niet in drie manieren nae den eerdschen guede te verkrigen ... Co

Arm lude weren zeer ongeacht, en had si got selver niet aenghenomen ... Cp Cristus en badt nye broet noch almis, wat truwanten seggen ... Cq

Onsekerheit ons levens is boete tegen die vrecheit ... Cr

Hemelsche rijcheit aen te sien ende pijn der hellen sijn boete tegen die vrecheit ... Cs

(10)

3d

Ontfarmicheit is ons bewijst biden stommen beesten ... Ct Almissen verdriven quade begeerten ... Cv

Almissen wie se geeft, hem en minret sijn guet niet ... Cx Almissen verwarft soe wat si biddet ... Cy

Almissen maect veel vriende voer gade, ende wordt ten ordel des ghevers voerspreeck ... Cz

Almissen moet men gheven mit bliden ansichte ... C&

Almissen moet sijn gedaen mit vrientliker spraken ... C9 Almisse moet sijn gedaen sonder ennich beraet ... Da

Drie dingen moet hi vlien, den sijn almissen te staden sullen comen ... Db Nyemant en mach hem ontsculdigen almissen te gheven ... Dc

Bedingen is zeer profitelic den kirsten minschen ... Dd

Bidden moeten wij altijt ende meest in tijden van noeden ... De

Beden sullen hem die werlike lude des sonnendages ende op die hoechtiden ...

Df

Bedingen sal sijn geoefent in allen staden ... Dg

Bedinge moet geschien uyt der herten des bidders ... Dh Bedingen en hoert got niet vanden sunder bi vij reden ... Dj

(11)

4a

Haestlic guet over te brenghen moet men schuwen om veel reden ... Dk Die haestige sijn sot in veel manieren ... Dl

Traecheit solde men haten om viij reden wille ... Dm Traecheit te haten leert ons die heilige Scrifture ... Dn

Traecheit doet den minsche veel quades als ons wael is getuget ... Do Die tijt moet ten orber bestaedt sijn, dat is geproeft bi vijf reden ... Dp Trage minschen onschuldigen oer traecheit overmids scalker vresen ... Dq Verslapenheit der zielen is seer ontroestlic ... Dr

Slapen te veel is te laken allen kirsten minschen ... Ds Exempel dat slapen den mennigen sijn lijf gecost heeft ... Dt

Verslapers of lijdsom minschen sijn onprofitelic der werlt, dat tugen die scrifture ende ewangelium ... Dv

Acht vruchten mach die minsche gaderen uyt sijns selfs monde ... Dx Ledige minschen leveren hem selven den viant vander hellen ... Dy Got rÜept den sunder altoes ter penitencie ... Dz

Offerhande is men sculdich te geven vanden besten datmen heeft ... D&

Ghewoent der sunden heeft mennich swaer verdriet inbracht ... D9

(12)

4b

Sorge sunder noet let den sunder hem te bekeren ... Ea Spade of laet te bekeren is seer sorchlic bi veel reden ... Eb

Biecht te vertragen is groete sunde, want in tijden te doen brenget veel gueder dingen in ... Ec

Biechten suldi u in deser manieren, soe ic u hier leren sall ... Ed

Biechten vertraget tot datmen sterven weent oft int eynde vander vasten is grote vrese ... Ee

Roekeloesheit te schuwen leren ons iiij saken ... Ef

Achter te laeten datmen begonnen heeft van gueden dingen is groet sunde ...

Eg

Droefheit in den dienst gads getoent is grote sunde ... Eh Wanhape is een vreselike sunde der sielen ... Ej

Boete tegen traecheit ... Ek

Hoverdie heit coningynne boven allen anderen sonden ende is een teyken biden wilken die duvel kent die hem toebehoren ... El

Hoverdie haet got boven anderen sunden ende hi heeft duck groet wrake op gedaen ... Em

Hoverdie doet den minsche sot wesen in veel manieren ... En

Hoverdie vercroet got ende nam tot sinen dienst onvroede ende arme ende zieken ... Eo

(13)

4c

Sot sijn si die hem selven wanen hebben dat si besitten off aen gade wanen verdienen dat hi hem verlenet heeft ... Ep

Heerscappie te begeren is groet sunde ... Eq

Hoverdie der clederen is mispriselic voer gade ... Er Overtoellijc cleder te hebben is zeer sundelic ... Es

Gordel mit silver beslagen sijn onbetamelic den minschen te dragen ... Et Mencsel ende vremde scoenheit en is nyemant sculdich te sueken ... Ev Exempel dat des wijfs schoent den man venget overmids hoere aengesicht ...

Ex

Chierheiden den minschen om te hangen brenget veel quaets toe wijf ende mans ... Ey

Worscappie te halden om die rike mede te tÜeven is groet sunde ... Ez Dienstbaden hoverdich te sijn is zeer mispriselic in allen dingen ... E&

Edel van licham en is nyemant, wes werken onedel sijn ... E9 Edele hebben in hem teyken der rechter edelheit ... Fa

Geloeven moeten wij alleen in deser manieren soe wie behalden wil bliven ...

Fb

Weerdicheit moet elc doen desen vieren ... Fc

(14)

4d

Eer ende weerdicheit is men sculdich te bewisen vader ende moeder ... Fd Exempel dat wij sculdich sijn vader ende moder ende ons alders te eren ... Fe Offerhande ende thiende den papen te onthalden is groet sunde ... Ff

Ongehoersamheit is een sunde daer veel sunden uyt sprÜten ... Fg

Den sonnendach ende ander heilige dage is men sculdich te vieren, ende daer op guede wercken te oefenen ... Fh

Bannen moet men ontsien om vj reden ... Fi

Ydel glorie leert ons Cristus vlien ende oec ander leerres mede ... Fk

Exempel dat hem een heilich vader veynsden onwijs te schijnen om ydel glorie te vlien ... Fl

Ypocrisie is een swaer sunde die got boven ander sunden swaerliken doemt ...

Fm

Hoverdie heeft vj boeten, si mede te wederstaen ... Fn Nydicheit is sculdich te sijn gehaet om vj reden ... Fo Exempel dat die nydige zeer inweyndich boeze sijn ... Fp Nydicheit heeft twe manieren die hier sijn getoent ... Fq Nydicheit heeft iiij boeten, si mede te wederstaen ... Fr

(15)

5a

Toernicheit salmen haten om vij reden ... Fs

Toernicheit moet men haten, want si doet den minsche viervoldich quaetheit ... Ft

Toernicheit is van iij manieren ... Fv

Toernicheit heeft uyt haer sprÜten vj ander sunden ... Fx Orloge salmen vlien om viij saken wil ... Fy

Orloge salmen schuwen om menich quaet, dattet toebrengt ... Fz Brantstoringen salmen haten om v saken die hier getoent werden ... F&

Manslacht is sculdich te zijn ghehaet om iiij saken ... F9 Vier sunden sijn roepende gade om wrake ... Ga

Toernicheit heeft iij bueten daer men se mede wedersteet ... Gb

Die tonge moet wael gewachtet sijn, dat is getoent in veel reden ... Gc Die tonge ongewacht brengt veel quaets ... Gd

Blasphemie is een grote sunde die got zelden vergeeft ... Ge Versweren off sweren is grote sunde ... Gf

Murmurrieren tegen got is grote vrese der zielen ... Gg Murmurrieren comt inden minsche duck om veel saken ... Gh Murmurrieren om ziecheit is grote sotheit ... Gi

(16)

5b

Murmurrieren om armoede die men heeft is grote dwaesheit ... Gk Exempel dat nyemant en sal murmurrieren om des weders wil ... Gl Logen is men sculdich te haten om veel reden ... Gm

Vloeken of yemant quelliken te spreken is groet sunde ... Gn Kyven of twijsten is grote sunde ende schande ... Go

Bespotten is grote sunde als bewesen wordt ... Gp Quaden raet te geven is groete sunde ende vreselic ... Gq

Twidrechticheit te maken onder den minschen is grote sunde ... Gr Twe tongen in den mont te dragen is grote sunde ... Gs

Beroemenisse is een schandelike zede ende sunde ... Gt Voel te spreken is groet sunde ende schande ... Gv Lachen is van vier manieren in den minschen ... Gx Swigen is een grote doget als veel leerres tugen ... Gy Exempel dat wi sullen leren swigen ... Gz

Swigen is duck sunde als spreken baeten mach ... G&

Dagelixe sunde sijn zeer te ontsien bi iij saken ... G9

(17)

5c

Exempel dat elc is sculdich aen te sien sijns selfs sunden ende niet eens anders ... Ha

[Proloog]

Miserere mei deus. Och dat ic in ledicheiden aldus iamerlic ende aldus onnÜttelic heb versleten mynen tijt, dat mach ic wael bitterliken clagen. Het is groet tijt dat ic weder kere Ende segge: ontfarmt mijns got, almechtige vader, van allen dat ic tegen u misdaen heb Ende wilt mi voert meer in hulpen staen, soe dat ic alle mijn boesheit moet laeten. Ende mi moet onledich maken mit dingen die nÜt ende orberlic my wesen moeten, ende daer mijnre zielen salicheit in sij gelegen. Des gonne my die heilige drievoldicheit, een simpel wesen In welken drie persoen gescheiden sijn, die vader van hem selven, die soen van den vader ende die heilige geest van hem beiden, nochtant mer een got ende een heer. Die hemelsche vader staende al heel inden soen ende die soen volmaectlic inden vader Ende in hem ende van hem wesende die heilige geest Ende elc geheilicht inden selven geeste Want buten den vader soe en is got niet Noch buten den soen soe en is die vader niet Ende in den hei\ligen

(18)

5d

geest soe is got altemael Nochtant sijn si gescheiden III persoenlicheit. Ende in allen of in elken en is niet meer dan een got noch een heer in weselicheit Die welke is ons enighe scepper ende ons ewige vader. Helpt mi, here, dat dit boeck volcomen werde tot uwer eren ende tot des minschen salicheit Ende dat ic daer in gesalicht moet werden. Vanden welken ic hier begin Als van sunden int gemeyn sal dat irste tractaet spreken.

Sunden zijn bequaem den duvel. A

Ten irsten wordt ons getoent dat wij die sunden mit eernsticheiden moeten vlien Ende dat bij IIj reden. Irst om dat sunden den dÜÜel mede sijn. Dat ander om dat si van gode gehaet sijn. Dat dorde: si doen den minschen mennich quaet. Dat sunden den duvel bequaem sijn, is ons getoent, want hi ewelic den mensche daer mede becoert. Hier aff seet sunte gregorius: "Ewelic becoert die duvel den minsche, al en vijndt hij der niet aen, mer om dat hij hem vermoien wendt, soe is hij altijt werkende om den minsche te schadigen ende te verraden". Een ander vader ons leert ende seet:

"die vliegen en comen niet aen den pot die ziedet, mer si crÜpen

(19)

6a

aen den lauwen pot ende vallen daer in ende bederven hem mit allen". Die duvelen nae deser manieren: die minschen die ontsteken sijn mit gods vuer daer vlien si aff, mer si volgen den lauwen, dat sijn die gheen die traech sijn tot gads dienste. Dat got die sunden haet, is ons bewesen bi IIj reden, irst biden duvel den got gepijnt helt:

got en hed nye haet op hem, en dede die sunde die in hem is Ende en hed die viant gheen sunde in hem, got soude hem minnen gelijc anderen creaturen. Hier aff scrijft Salamon ende seet: "Here got, du en hebste niet gehaet van allen dattu ye gemakeste".

Daer die minsche in is misraket, dat hatet got, dats quaetheit ende sunde, die en dede got nye. Een ander reden is dat got die sunden hatet: hij en heeft soe lieven vrient niet op eertriken, weer hij besmet mit enniger hoeftsunden in sinen sterven, hi en moeste vervaren ende solde hem haten Doe sÜnte peter onsen heer missakede ende driewarff hem loechende, woe lief hem got te voeren had, hij hed hem gehaet En hadden hem die tranen niet mit groten roÜ\we

(20)

6b

verloest, daert hem got om vergaff. Wael schijnet dat got die sunden haet, want hij die sunders daer om stuerdt in die ewige pine, doer welke hij die bitter doet wilde smaken. Een dorde reden is dat got die sÜnden haet, want hij sinen enigen soen winen liet van lede tot leden Om die sunden daer mede te doden. Hier af scrijft sunte Augustinus: "Doe dit onnosel lam starf, doe wart gecruset die sunde". Aldus zere haet Cristus sunde, dat hij die doet woude ontfaen om die sunden daer mede te doeden Merket of hi die sunden yet hatet!

Sunden deren den minschen. B

Dat sunden den minschen deren wart getoent bi iiij reden Die irste is: geen dinck en deert meer dan sunde; daer om, minsche, scuwe desen viant, dat sijn die sunden Alle vianden die gij anders weet noch boeze minsche noch ander ziecheit noch die duvel noch die doet noch geen dinck en sall hem mogen deeren, die die sunden van hem geweren kan. Hier aff seet die heilige scrifture: "En geen contrari en sal hem wesen die die sunde sijn meister niet en leet sijn". Ecclesiasticus seet: "wie dat gades gebot helt, gheen quaetheit

(21)

6c

en sal hem genaken". Die viant en mach den gerechten minsche anders niet deren mit sijnre boesheit, dan hi hem ewige cronen smedet Ende alle sine becoringen ende haerdicheit comt een minsche tot sijnre ewiger salicheit. Dander is wat quaet dat sunde den minsche doet; inden mensche en is geen doget soe groet, is daer sunde in mede versellet, het is den minschen al deerlic SÜnde doet ons leven ter doet comen Ende ons salich leven keert si in verdoemen, gelijc alst inden sacrament is Want wie dat sacrament ontfaet sonder weerdicheit, die ontfanget tot sijns selfs verdoemenisse Sunde doet dat die ghever, die alre ontfermicheit gewoen is, tot ons wart schijnt verwoet te sijn. David seet: "here, in dijnre verbolgenheit en straeffe mi niet". Et is te schuwen gelijc verwoetheit, dat welke dat got int ewige vuer sal werpen ende nummermeer uyt en sal halen die ghene daer hi die bitter doet om starf ende soe grote armode om leet. Die dorde reden waer om sunde zeer deert, want si verteert ende verliest dat edelste dat die minsche besittet, dat is die ziel. Oec en

(22)

6d

doet sunde alleen niet quaet der zielen mer oec den licham mede gelijc. Als een scheer heeft twivoldige snede. Alsoe heeft die misdaet, want si ziel ende lijff versleet Et schijnt wael dat sunde den minschen zeer deert, want si is een ongeneselike wonde den ghenen die in hoeftsunden sijn leven leidt.

Sunden trecken vj guede werken vanden minsche Ende men salse schuwen ende ontsien boven den dÜvel of ennich dier dat deren mach. C

Ses guede dingen treckt sÜnde vanden minsche in alre stont Ten irsten doet si van hem scheiden gade van hemelrijc, die selve dat hemelsche guet is Ten anderen mael doet sunden swiken die zielen vanden ewigen rijke Ten dorden verwerct sunde die bruederscap der heiliger kircken. Hier op seet Ecclesias\ticus: "wat geselscap heeft die heilige minsche mitten honde?" - "Engheen". Tot den vierden belet sunde te deilen dat guet, datmen inder heiliger kircken doet. Hier af sprect David: "Here got, van alle diere bedingen der gheenre die di ontsien bijn ic deelachtich". Ten vijften beroeft sunde den minschen des gueds dat hi besit Als sunte gregorius seet: "Die in hem

(23)

7a

en gheen caritaet en heeft, verliest al dat guet daer hi in leeft". Ten sesten soe roeft sunde den minschen selver, ende dit geschiet twierhande wijs: irst, dat hi vallet in sunden, soe is hi in des duvels handen. Dander is, dat hem beter waer dat hi nye geboeren en ware, dan hi in hoeftsunden misraect bleeff Die soe precioes gemaket was, eert hem die sunde benam Ende dus soe is die sunde alle guede dingen van ons treckende, ende alle quade dingen comen ons uyt sunden Sunde is te schuwen mit groter eernsticheit, want si is den duvel gelijct, ende got onse here haet sij ende si deert den minsche swaerlic. hier om moeten wij die sunden schÜwen, want al stonden tegen di op die een side van allen duvelen ende alle serpenten ende dieren om di te deren Soe waer een hoeft sunde meer te duchten ende te schuwen ende te ontsien dan alle desen te samen Ecclesiasticus seet: "Van sunden staet di te vlien, gelijc dat vanden serpent doet Dat den minsche mit aensien dodet eert hem bi comet". Senica seet: "hebt vrede mit uwen even kirsten Mer die sunden saltu bieden vestinge ende stride Want et moet sijn". Oec wie dat sÜn\de

(24)

7b

doet, hij en kan gheen maet daer in gehalden Want si is sonder bestÜer ende sonder synne.

Vanden vegevuer, hoe grote pijn die zielen daer in liden ende hoe grote blijtscap si inden paradijs hebben. D

Dat dit cappittel hier voer gescreven is, dats om dat die minschen meerre vrese ende meerre andacht solden hebben die sunde te schuwen Nochtant dat waer is, mer et en hoert tot desen boeck niet Men leest van enen edelen ridder die hiet Nycolaus off Claes, die een roekeloes wilt minsche had geweest, soe dat hem sijn sunden

berouweden ende hij biechten hem teghen sinen biscop Die biscop was int lant daer patricius vegevuer steet; hier na als hi hem ghebiecht had, beschalt hem die biscop zeer, want hi gade zeer vertoerndt hadde Soe dat hi zeer drovich wart om sijn sunden te beteren Die biscop setten hem penitencie nae sinen guet duncken Doe sprac die ridder: "heer, want ic gade voel misdaen heb Soe moet ic swaer penitencie doen Mach ic mijn sunden beteren in patricius vegevuer? Ic wil daer voer mijn sunden in gaen". Die biscop weder riedt hem Mar die

(25)

7c

ridder had mans cracht ende woldet ommer doen Doe die biscop des Ridders sijnne verstont Doe riet hi hem aen te nemen monicx leven Die ridder and woerden: neen, hi en hadde irst sijn sunden gebetert int vegevuer. Daer wart hi doe den prior geseyndt, die dat holl te verwaren heeft, daer men int vegevuer geet Ende daer was hi in die kerke xv dage hem te bereiden ende ontfinck daer dat heilige Sacrament ende wart mit processien inden pÜt geleidt Die prior ontsloet die doer ende sprac: "Edel ridder, siet voer u wat gij bestaet ende doet hier penitencie Want mennige dese penitencie aen genomen hebben Die sommige niet weder en quamen Om dingen die si hier sagen ende niet vast int gelove en bleven overmids anxt ende grote onverdrechlicheit der verveernisse. Mer wildi ommer hier in gaen soe sal ic u seggen wat gij sult doen".

Die ridder onversaecht antwoerden: . . . . Die prior sprac: "gij sult vast neder inwart gaen, tot daer gij een velt vijnt; daer suldi sien een sale costelic gemaket Daer suldi in gaen Ende daer sullen baden van gade comen, die u sullen wisen hoe gij u sult onthalden ende wat gij

(26)

7d

doen sult". Dese ridder had manshert, want sijt hem voel ontrieden of voer hem sorgeden, hij haepten in gade mit starcker geloven sijn sunden daer te beteren Ende teykenden hem mitten teyken des heiligen cruce ende ginck int gat Doe sloet die prior die doer weder toe. Dese ridder ginck lange in duysternisse sonder ennich licht te sien; ten lesten sach hi licht ende quam ter salen voerseit Dese zale en hadde geen mÜre aen gheenre siden, mer si was op pileernen geleecht Als hi lange daer om had gegaen, verwonderden hem dier zalen Si was soe sunderlingen wael gemaect dat op eertriken nye dier gelijc gesien en was Hier in ginck dese ridder sitten Ende daer hi aldus sat quamen daer xij man gegaen die alle wit aen hadden ende grueten den ridder mit bliden synne ende gingen bi hem sitten. Ende si swegen al sonder een Sprack tot hem: "Got moet u minnen; got si gebenedijt, die u hier heeft geseyndt ende desen gueden wil heeft verleent Ende behuede di in alle dinen leven ende laet di volbrengen desen wech der penitencien, wanttu om dijnre sunden wil hier bist comen pijn te liden in dit vegevuer Nu moetstu manlic stri\den,

(27)

8a

want ic seg di te voeren: vertraechstu, du biste mit ziel ende mit live verlaren Want alsoe bald als wy van hier sijn Soe sal dit huys vol duvelen komen Om di pijn aen te doen, dreigende u mit swaerre pijnen Si sullen di laven omgequetst totten gate weder te brengen, wiltu om keren Op dat si di bedriegen mogen Wij seggen di oec te voeren: eest sake dat si op deser reysen yet op di wynnen, du biste mit live ende mit ziele verloren; mer blijftu in dijnre geloven Ende dijn herte te mael in gade settes noch doer dreigen noch doer smeiken noch doer ennige pijn en laet di niet bedriegen, soe mogestu aflaet gewynnen ende soe saltu sien der sunden pijn ende rouwe ende der saliger blijtscap Altoes halt got in dijnre herten ende altoes als si di pijn doen Soe saltu roepen: "jhesus cristus, levende gads soen, ontfarmt mijns, sunders!" Ende welc tijt si dat hoeren, soe saltu van dier pinen werden verloest Nu en mogen wi hier niet langer sijn, wij bevelen di gade". Die ridder bleef daer alleen stoutelicken ende onverveert mit vaster geloven Ende riep aen Jhesum dat hi daer ter stede niet en worde bedrogen noch verwonnen. Dear hy aldus sat inder

(28)

8b

zaelen Docht hem dat hi hoerden een gelÜyt off alle die werlt had gevallen Ende alle die dieren, die men vynt, een geluyt te samen hedden gegeven Ende en hadde die cracht van onsen here gedaen Ende dat hem die prior geseet hadde, hi weer sijns moeds al beroeft worden. Als dat gelÜyt was leden, quamen die duvelen in allen siden der zaelen in Ende dreven groeten spot mit hem Ende spraken aldus: "ander lude, die ons dienen, en comen niet tot ons voer oeren sterfdach; daer om hebt danck ende du salste te meerre loen ontfaen Dan oftu dijn verdienste verwacht hedste. Du biste hier comen om pijn te liden voer dijn sunden ende du salste mit ons pijn ende droefheit dogen Mer om dattu ons gedient hebbes, willen wi di vrientlicker sijn Wiltu onsen raet doen, wy willen di verlenen ter werlt blidelic te leven Alsoe dat allet dat inder werlt is di mede sal wesen Ende wy raden di voer dat beste dattu dit doeste".

Die ridder bleef opt sijn ende en hielt niet van hoeren smeiken noch van haren dreigen Hi liet oer seggen oeren wille ende en antwoerden hem niet Doe die duvels dat sagen, maecten si inden zaele een

(29)

8c

vreselic groet vuer ende bonden hem hande ende voete ende worpen hem daer in ende begonsten hem mit haken te trecken hier ende daer doer dat vÜ Doe riep hi aen Jhesum Alsoe hem bevoelen was; doe was hy daer van verloest. Die wile dat hy int vÜer was leet hy pijn Mer doe hy riep "Jhesus", van dien woerden wart gelesschet dat grote vuer Alsoe dat men daer vonck noch twynt aff en vant. Als die ridder dat verstont ende gevoelden Dacht hy dat hi des duvels voert meer niet en ontsage Doe voeren die duvele weer der zaelen vreselic roepende ende togen den ridder mit hem Ende hem docht dat si sich schieden ende togen som doer een lant daer dat eertrijc alsoe swart als een brant was ende altoes nacht sonder dach Ende eer si quamen over dat velt, docht hem dat hi hoerden off alle die minschen, die sijn, te samen een geluyt hadden gegeven, roepende, wenende ende karmende, mer hy en sach niet Ende doe doe hi quam aen dat velt dat scheen soe groet dat hy dat eynde niet oversien en mocht Daer sach hy soe grote pijn ende rouwe beide van wijfs ende mans, van alden ende van jongen Die daer op die eerde

(30)

8d

lagen uyt gerecket mitten aensicht ter eerden, mit gloienden nagelen genegelt in mennigherhande wise doer buyck, doer hande ende doer voet geslagen, ende van groeten rouwe beten si in die eerde End riepen wenende dese woerde: "Ontfarmet, ontfarmt ende spaert ons!" Mer hem en halp roepen noch wenen Want daer en is gheen ontfermen Die duvelen liepen daer om slaende ende deden vreselike pijn Si spraken totten Ridder: "sich, dit moetstu oec liden Off du moetste onsen raet doen".

Die ridder gedacht dier woerden, daer hem got mede verloest had te voeren Ende wat sy spraken, dat had hem ommeer Doe worpen sy hem ter eerden ende wolden hem oeck nagelen Doe riep hy aen gade mit begeerten ende wert verloest. Doe nomen si hem weder ende sleipten hem tot eenre ander stede, daer noch meerre droefheit was ende daermen wonder sien mocht, daert al vol minschen was, beide man ende wyff, jonck ende alt. Allet dreven si roÜ ende pijn Dese lagen oec mit nagelen in die eerde genegelt Mer mitten aensicht opwart Ende op hem saten vÜerige draken die se mitten tanden treckede ende

(31)

9a

schoerende beten Off si se eten wolden ende verslynden Ende omtrent haer halse, haer armen ende haer benen waeren barnende slangen ende aderen gewonden Ende op haer herten saten vÜerige padden ende croepen hem in haer keelen Alsof si hem therte wolden vernielen; dit moesten die zielen daer lyden Hier liepen die dÜÜelen soe onledich pynende ende slaende Doe spraken die dÜÜelen: "sich, dit moetstu liden of keer weder om Wy willen di gesont lijfs weder om ten gate brengen". Die ridder en antwoerden niet Doe nomen si hem ende wolden hem die pijn aendoen Doe riep hi aen Jhesum ende wart verloest Hier nae quamen si tot enen anderen velde dat noch vreseliker was; dat volc was sonder getall ende si lagen ter eerden neder mit gloeienden yseren doernagelt ende alsoe doer-regen, datmen daer ghenen vinger tusschen en had mogen leggen. Dese leden soe groete pijn, dat si nauwe gheroepen en konden Ende hier was mennigerleye pijn Die sommige waeren in groeter hetten, sommige in kelden, die sommige mit geyselen doerslagen Hier wolden si hem oec gepijnt hebben Mer hy riep Jhesum aen Als voerscreven steet ende hi wart verloest Hier nae togen si totter vierder stat die

(32)

9b

welke niet al vol vÜers en was Die zielen hyngen daer mit vÜerige banden gebonden, die sommige biden voeten of biden handen Die sulc biden armen, die sulc bider kelen, die sulc hadden vÜer onder ende boven, die sulc waeren in gloienden oÜenen, men brietse sommige op roesteren, summe als vogelen aen speten Ende sommige goet men gesmolten golt inden buyck Die vianden sloegen si daer in meniger manieren Dese ridder kenden daer die sommighe, die sijn gesellen hadden geweest Dat karmen ende dat roepen mochte een stenen herte ontfarmen Alsoe onsprekelike groet Als die pijn daer was ende soe voel ontalliker zielen Als daer in waren; hierin wolden si oen oec werpen, mer hi riep Jhesum aen ende wart verloest Hier nae togen si tot eenre andere stat Daer hy sach een rat van vÜer utermaten zeer bernende Ende et was omsat mit haken, daer allet zielen aen hyngen Daer die een side aff stont ter eerden ende die ander side ter locht wart Hier onder soe was ontallic vuer van peck ende van zwevel Die vianden seiden: "Sich, dese pijn moetstu mede liden off volbert desen raet die wi di gheven Mer du moetste irst sien, wat pinen si liden Doe gingen die vianden

(33)

9c

aen beiden siden des raeds, die een pertie croet opwart ende die ander nederwart, ende deden dat rat soe zeer omdrayen, dat hijt nauwe geogen en konde Ende die geen, die daer aen hyngen, en konde hy niet gekennen, want et scheen al vuer wesen int om drayen Op dit Rat hadden si den ridder brocht Ende mitten keren in der locht riep hi Jhesum aen die hem vrientlicken vertroesten. Als dit die vianden sagen, togen si tot eenre andere stede, daer men meerre pijn ende rouwe sien mocht Daer vernam hi een huys groet ende utermaten wijt, ghevende roeck Als een oÜen, hi en mocht nergent nae dat eynde sien daer aff Ende doe die ridder den huyse geneecten, vernam hy die hette soe groet, dat hi staende bleef Doe spraken die vianden: "bi wat reden blijfstu staen? Dit is en bat, ist lief ist leet; du moetste daer bi ende daer in". Als hi den huyse geneecten, hoerden hi roepen ende driven soe groet misbaer Ende sach dat dat paÜament beset was mit pÜtten Alsoe dicht bi een, dat men den wech nauwe gevynden en konde daer in te comen Ende dese putten waeren al vol wallende ende siedende metaels ende al vol minsche, daer in driÜende groeten rouwe

(34)

9d

ende onnÜemelike pijn Sommige waeren daer al onder bedoÜen Som totter nasen, som totter kelen, som totter herten of totter gordelstat, som mitten benen, som mitten voeten of mit den handen ende riepen innerlicken zeer Doe spraken die vianden:

"sich, beradet di noch Off du moetes mit desen luden baden". Hy riep aen Jhesum ende wart verloest. Doe togen si hem daer si hem brochten by enen berch, daer hy soe veel minschen sach dat alle die hi ghesien had daer niet bi te geliken en waeren Ende dese saten alle naect off si doet geweest weren, van groeten Anxt gekeert ten oesten wert Doe verwonderden den ridder, hoe si soe ongedaen mochten sitten ende wat dat bedÜyden Doe sprac een der vianden: "my duncket dat di wonder heeft woe dit volc aldus beÜet ende ontdaen is; keer weder om Off du verneemstet sonder waen". Eer die viant dit woert volsprac, quam een wynt soe groet, dat van alle diere scharen noch viande noch ridder noch wijff hem onthalden en mochten Si moesten al voerden wynt achter den berch Daer waest soe vreseliken calt ende nat; stinckende water vol onsuverheiden; daer leden si soe mennichvoldige pijn roepende ende

(35)

10a

karmende Ende vanden bergen quamen die duvelen geloepen ende staken hem mitten hoefde in die calde vochticheit, die soe zeer calt was ende wilden hem daer in geworpen hebben Mer hi riep Jhesum aen, sinen verloeser. Hier nae wart hi gevuert recht west wart Daer hij sach dat een vlam recht op quam stigen, stinckende oft al peck ende swevel geweest weer. Ende daer sach hi minschen sonder getal inder vlammen opvaren gelijc voncken ende die vlamme weder neder wart gaende in den wallenden put. Doer hij daer bij quam, spraken die vianden: "Sich wael voer di Dese put der vlammen is die inganck der hellen ende hier is onse woninge Want du ons hebbes gedient, saltu hier bi ons bliven sonder eynde lc seg di voer waer, comstu daer in Du moeste mit ziele ende mit live vervaren. Mer wiltu noch weder keren ter poerten daer du in quames, wij willen di ongescheynt mit minnen daer leiden". Die ridder setten sinen wil in gade ende en sloech oers raeds gheen acht. Ende hoe hij vorder in ginck, hoe hem die pijn meerre ende heter docht wesen; hier in leet hi soe grote pijn, dat hi sijnre sijnne ende sijns selfs

(36)

10b

nae vergeten hadde. Mer soet got wolde ende hijt geboet, riep hi Jhesum aen Ende die vlam vuerden hem weder op wart, soe dat hi biden put neder viel Daer stont hi ende sach herwart ende gins soe mennichvoldeliken rouwe ende pijn driven. Doe quamen daer duvelen die hem namen ende leiden hem tot eenre anderre stede op een grote wide stinckende vloet, die lopende vuer ende vlammen scheen te wesen. Daer hoerden hij soe groet geschal van vianden Doe spraken die duvels: "hier onder staet die helle, mer dat ander en was die helle niet Ende hier in woent ons prince

belsebÜck". Over dese vloet was een brugge, die soe lanck was ende soe smal Ende si seiden hem dat hi daer over moest gaen, mer oer anxt weer dat hijs niet gedoen en soude kunnen, want misten hi, soe viel hi int afgront vander hellen. Drie dingen waeren daer anxtelicken te ontsien. Dat irste, dat die brugge te mael gelat was te gaen Al weer si breet geweest, men en hedder niet op mogen gaen Dat ander was:

si was te mael smal Dat derde was: sij was soe hoge dattet anxtelic te sien was; hier nae seiden die vianden: "wiltu noch omkeren, wi willen di weder leiden daer du in

(37)

10c

quames, sonder ennich hynder". Die ridder dacht, hoe dat hem got had geholpen ende bad gade, dat hi hem te hulpen queme Ende doe hi den irsten voet op die brugge setten, sprac hi "Jhesus" Ende ten anderen "Cristus" Ende ginc soe voert blidelicken, ende soe hi vorder ginck, soe hem die brugge breder docht wesen Doe die duvels sagen dat hi soe vrilic over ginck, gaven si alsulc geluyt inder locht, dat hi daer aff meer was verveerdt dan van alle den anderen tormenten die hij voer gesien hadde.

Nu was dese ridder vri vanden vianden ende quam voert daer hij een mÜre sach die hoge was mit eenre poerten, die beslaten was soe sunderlingen schoen, dat nye man schoenre en sach. Want wat men daer aen sien wolde, dat was daer aen te sien van sonderlingen gesteynten ende van golde. Doe hij daer bet naerre quam, ontfinc hi sulken roeck daer uyt comende, dat hem alle die roeke van eertriken ende specien niet en docht wesen. Ende hij ontfinc daer soe grote stercte aff dat hij der pinen niet en achte, dat hij geleden hadde Dat lant was alle oft sonnenschijn weer geweest Ende doe hij ter poerten aen quam, quamen si hem tegen mit processien, mit crucen, mit vanen ende

(38)

10d

mit gulden palmen Dat soe schoen nye gesien en was Hij sach daer minschen van alre kÜnne ordenen, jonck ende alt, man ende wijff, bisscoppen abten, monicken clercken Ende al sach hi se in dier manieren Also si gade in desen leven dienst ende loff plagen te gheven. Als si den ridder aldus ontfingen mit sange ende mit groeter blijtscappen Ende si bijnnen der poerten weder in quamen Doe quamen daer twe bisscoppen, die hem leiden ende lietent hem allet besien Daer sach hi blijtscap mennichfolt ende soe groet, dat se gheen minsche vertellen en mocht; gelijc dat die sonne der keersen oer schijnen beneemt, soe docht hem dat licht der sonnen hoer schinen benemen van groeter claerheit Dat lant docht hem sijn soe minnentlicken schoen van groyenden beemden mit schoenen bloemen, mennigerhande crude ende vruchten mit hogen boemen Die nacht en wart daer niet doncker, want dat hemelsche licht schijnt daer altijt sonder wandel Hij sach daer soe voel minschen, dat men der op eertrike op enen dach nye soe voel en gesach. Die sommige woenden hier, die sommige daer in onderscheidene steden van een Mar als si wolden, mochten si tot malcanderen comen

(39)

11a

Ende et scheen als die een den anderen versochte, dat daer die ander grote blijtscap aff ontfinck, ende des gelijcken si weder van hem Si laefden daer mit sange onsen here nae oerre seden Ende gelijc die een schaer claerre is voer die ander Alsoe waren si daer deen schoenre dan die ander Elc nae sinen leven Daer was soe sueten roeke dat scheen dat men daer ewelicken van mochte leven ende die woningen waeren al vol claerheiden. Alle die den ridder sagen, laefden gade recht als of oer broeder, soe hem docht, vander doet verloest weer. Daer was soe groete melodie, daer en was coude noch hette Alle blijtscap ende vroude meer dan ennich minsche in desen leven mach hoeren off begripen. Als dese ridder dit lant al hadde besien, seiden dese twe bisscoppen: "Siet, vrient, u begeerte hebdi bider hulpen van onsen here gesien, der sunder pijn, der saliger vroude. Dit lant is dat irste paradijs, daer got Adam uyt warp, want hier in brack hij sijn gebot Ende onse penitencie, die wij ontfangen voer onser doet, die wij niet en volbrengen te male, daer voer moesten wij ter pinen staen elkerlic nae sijnre

(40)

11b

misdaet groet, cort off lanc. Ende alle die gheen, die hier in sijn, hebben pijn geleden voer hoer sunden Ende alle dage werden tot ons geseynt uyt der pinen die gheen die oer sunden gebetert hebben. Ende die ontfaen wij, gelijc wi u deden Ende als si dan hier tot ons comen sijn, soe en weten wi niet woe lange si bi ons hier wesen sullen, gelijc die in der pinen sijn en weten niet wanneer si verloest sullen werden Alsoe en doen wij, wanneer wij ter blijtscappen des hemelrijcx sullen comen, al sijn wi van der pinen quijt Nochtant en sijn wi niet weerdich totter overster blijtscap te comen".

Hier nae leiden si den ridder op enen berch ende hieten hem opwart sien Ende vraechden hem van wat varwen die hemel hem dacht sijn Die ridder sprac: "Als fijn gepuert gout in enen bernenden oÜen". Doe seiden si: "dat is die hemel\sche poerte daer die claerheit soe groet is. Ende daer doer vaeren si alle, die van hier scheiden Also lange als wij hier sijn, comt alle dage dat hemelsche vuer ende spiset ons mitten hemelschen broede". Die reden en was nauwe uytgesproken, daer en quam een licht

(41)

11c

offt vuer had geweest vanden hemel ende bevinck dat lant over al Soe hem docht recht als een blixen omvinck een ygelickens hoeft sunderlingen ende cort quam si om sijn hoer ende in voer hem gelijc si inden anderen dede. Hier aff ontfinck hij soe groete vroude, dat hij niet en wist of hi op die tijt leefden off doet was Mer die ure was haest geleden. Doe spraken si: "dit is onse voedsel, mer wi en mogens niet meer dan eens des dages ontfaen Ende die hier boven comen gebruykent sonder onderlaet".

hier nae spraken sij: "vrient, nu moetdi weder keren den wech, den gi comen sijt Mer in den wederkeren en suldi u niet ontsien Want viant noch vuer noch gheen torment en sullen u mogen deren Ende in xxx dagen saltu dijn leven eynden ende sult comen bi ons in deser blijtscappen". Die ridder riep clagelic, hij en mochte niet van daer scheiden, want hi duchten in die werlt al sulke smette te ontfaen, die hem mochte beletten daer weder te comen Mer hi moeste weder en wech, ende den natuerliken doet smaken Ende wart geleidt ter poerten ende in den wege; vuer noch duvel en mochte hem deren Mer si schuweden hem den wech Ende quam weder

(42)

11d

daer hem die prioer die doere ontsloet Ende hij leiden sijn leven soe hij meynden dat sijnre zielen profitelixt was ende liet dit cranck leven ende voer int ewige leven;

desgelijc verleent ons. onse lieve here, doer u grondelose barmherticheit. Amen.

[I. Van der Gulsicheden.]

Gheseet is ons van sunden int gemeyn Nu sullen wij van elker sunden bisonder leren ende irst begynnen op die gulsicheit Want sunte Matheus ons leert, dat wij irst vechten moeten op die gulsicheit Et en si dat wij die gulsicheit irst verwynnen, tegen wat sunden wij ons pijnen, et is al verloeren. Dat irste boeck wordt gedeilt in vier partien Dat irste boeck sal toenen XIIIj leringen die ons gulsicheit mogen doen haeten. Dat ander sal bescheiden voel der quaetheiden die daer uyt sprÜten Dat derde sal bewisen xiij quade dingen die onder hoer voert comen Dat vierde sal bewisen remedie tegen die gulsicheit.

Gulsicheit salmen haten om xiiij reden wille. E

Dat irste cappittel leert ons xiiij leringen, gulsicheit mede te haten. Dat irste bewijst ons drierekunne onrecht dat den minsche geschiet wter gulsicheit Irst besmet hi sinen even kirsten daer mede. Hier op seet david: "Hoer eynde is als een graft onderdaen", dat

(43)

12a

verstaet: Die hem des avonds droncken drinct, die aers ende die mont hem des morgens stinckt. Oec wie aldus gulselic leeft, en besmet hem alleen niet, mer hi is self smet Ende oec soe besmet hij die geen die nae hem sien. Dat ander is, dat ons natuer tot desen wantroest. Wij lesen in bÜeken van natueren, dat onder allen dieren van groten leeden soe en heeft der gheen soe cleynen mont Als die minsche doet Ende hier bi is ons beduydt, dat wy ons voedsel altijt gesaetlic solden nemen ende overmaet solden schuwen. Die dorde is, dat in gulsicheit die duvel rust Hier op bescrijft ons Sunte Matheus: "Als die onsuver geest, dat is die duvel, uyt enen minsche rÜmen moet, ter stont wandelt hi dan bi die droege steden Off hi daer rust mocht vijnden, mer neen hij". Die droge steden beduyden die minschen, die gesaetlic ende wael leven, in dusdanigen en vijndt hij geen rust, mer in die gheen die gulselic leven Dat vierde is dat ducwijl uyt gulsicheit vernomen is comende vestingen, stridingen ende groet discort, dat droncken lude ducke gevelt. Proverbiarius seet: "Een dinck vol van allen geschal is dronckenscap, die welke onder allen creaturen

(44)

12b

qualicken cleedt ende daer ducwile veel leeds aff comt". Al en queem daer niet aff, nochtant eest onbequeem te sien den even kersten. Die vijfte is gulsicheit mede te verhaten, dat is die groete onweerdicheit, die men gade in deser sunden doet Want si aenbeden ende mijnnen boven gade dat onedelste dat si hebben, dat is den vuylen buyck. Hier op scrijft sunte Augustinus: "Dat dinck wordt meest geoeffent vanden man, daer hij meest mynnen aen heeft". Dese afgoderie is voel arger dan daer die heydene in leven Want die heyden aenbeden gout, silver of gesteente Ende die gulsige minschen aenbeden oeren vuylen buyck boven gade den scepper, die niet en is dan eerde, mist ende vÜylheit.

Die seste is dat die gulsige gade oneer doet, want hy maect een koken van gads tempel overmids der vÜylheyden die hij mit mennigerhande spisen daer in bedrijft.

Hier op seet Paulus: "Des levende gads tempel sidi luÜde". Die gulsige minsche mach wael een koken beduyden Want hi hem mit spisen vervÜldt, alsoe dat die natuerlicheit die spise niet verteren en mach Ende dan blijft dat voedsel bijnnen der spisen versmoert. Alsoe gi siet dat groen hoÜt sonder vlam verbarnt roeck ghevende Alsoe geeft der

(45)

12c

gulsiger koeken ter kelen smoeck, die den minsche duck quest ende sieck maket ende enen anderen deert diet ruket Desen roeck maket den minsche soe swaer ende soe slaeperich, dat hy bynnen langer tijt niet gedoen en kan, dat wael gedaen weer. David seet: "Die gade niet en mogen genaken, dat sijn die gheen die altoes hem pijnen versaedt te sijn mit spijsen". Die sovende reden daer wy ons mede van gulsicheit solden onthalden, dat is dat dese sunden geset steet als enen strick inden wech daer wij gaen moeten Ende elc van desen stricken mogen wij wael ontsien Mit deser sunden soe began die dÜÜel den soen gads irste te temptieren. Sunte Augustinus leert ons woe voetsel te nemen is, ende seghet: "Voetsel steet te nutten om noet des lichams, mer niet om die genoechte off om lecker smaecks wil". Als hem die minsche voget ter spisen om smakes wil, ende niet om die noetorfte der naturen off des hongers, dan soe is daer gebreidt der gulsiger strick, daer mennich mede gevangen wort Die achtende reden daer gulsicheit mede verhaet mach werden, dat is die ongenadige torment dat got seyndt op den gulsigen, onder der duvel schaer te wesen Van desen tormenten tuget ons die ewangelie, dat daer is screyngen ende kner\singen

(46)

12d

van tanden ende een onleslic vÜer Hier aff leest men vanden riken vrecken man, die inder hellen vlam sat gapende, ende dat aensicht op wart boet om enen dropel waters sijn herte mede te lesschen Dese onseide Lazarum die reliÜeren te gheven van sijnre tafelen. Och, hadden die riken dit voer ogen, als si die armen sien Ende dechten op die bitter pijn der hellen, si solden der armer clage off bede bet achten dan si doen.

Gulsicheit heeft mennige quaetheit toebracht. E

Dat irste quaet, dat wter gulsicheit geschieden, geviel onser irster moeder Even Doe si voer in den appel beet ende gaf hem daer nae Adam, dat ons daer nae zeer misquam Want wij daer om alle souden verlaren hebben geweest En had ons Christus mit sijnre passien aldus swaerliken niet verloest, daer hij die bitter doet om onsen wil smaeckte. Ten anderen orkont die bibel van lot, den gherechtigen man, dat hy eens droncken was ende misdede mit sinen tween dochteren Ten dorden steet, woe die wrake op die kynder van Israhel viel om oerre gulsicheit wille Hier aff seet david:

"Noch was die spise bynnen haeren monde, doe die gods wrake op hem daer daelde".

Ten vierden staet inder co\ninge

(47)

13a

boeck gescreven, woe absolon bider gulsicheit van dranck sinen broeder Amon doet sloech. Ten vijften mael is exempel hier aff, als wij in die scriftuer lesen als van Herodes, woe hy sunte Jan babtisten daer mede hiet onthoefden Inden welken nye smet van sunden en mocht wesen dan van den irsten vader Adam. Voel quader dingen geschien wter gulsicheit Dat irste quaet mach heiten swaerheit des geestes, die seer tontsien is Hier aff seet ons here Christus: "Den geest is seer tontsien, nemes waer, dat u herte in geenre wijs bi dronckenscap noch bi gulsicheit in spisen en verswaerdt".

Die propheet ozeus seet: "Die geest wordt bider vervÜltheit der spisen off drancx alsoe swaer als off hi begraven weer". Oec seet gregorius: "woe die bÜyck meer vervÜlt is, soe die ziele daer by meer verminret is". Jheronimus seet: "Soe wie luxurie doet, is levendich doet, mer soe wie droncken drinckt, hem selven soe versleet hi ende begraeft".

Dronckenscap versmoert synne ende wijsheit inden minschen. G

Lust u dronckenscap te vlien, vijff dingen ende leringen werden hier bescreven, dronckenscap mede te verhaten. Dat irste is, dat dranck doet smekende quaet

(48)

13b

, gelijc verraders plegen. Salomon seet: "Aensiet den wijn niet doer tgelas om sijnre claerheit, noch en ruyket sijn brÜusschen niet, want in desen tween schuylen sunde".

Oec al gaet die dranck ten irsten suet in, int eynde snijdt hi ende wart bitter. Dat ander is die grote maledixie die got den droncken minschen seit biden propheet Ysaias: "wee u luden, die daer gaet daer u gulsicheit wijst om te aftervolgen uwer dronckenscap, ende drinckende hoÜdt geselscap van smorgens tot vespertijt toe!"

Oec soe seet hy: "wee u, die soe moghende sijt tot alre tijt wijn te drincken!" Wee beduydet alsoe veel als die ewige verdoemenisse. Dat dorde is: dronckenscap doet te quijst gaen dat guet, dat den minsche toe hoert; irst soe verwerct si dat guet der gracien Ende si brenget oec toe, dat die minsche groet gebrec heeft. Ecclesiasticus seet: "wijn ende wive doen den minschen darven des hij geplogen heeft". Salomon scrijft: "Die droncken seecht: van al dat si mi sloegen noch van den lede dat si my gonden, en bedroefden ic niet noch en gevoeldes

niet". Augustinus seet: "dronckenscap neemt den minsche sijn gedechten ende sijn vrolike synne beroeft si Si verweckt oec onsuverheit

(49)

13c

ende corrumpiert des minschen bloet Si cort oec dat leven ende verwalget alle salicheit". Dat vierde is een woert, seet sinte Augustinus: "Sij droncken ende si sijn haren dranck beduydt dusdanich Ende en orberen den wijn niet om hem daer mede te versaden, mer om te vervolgen dat eynde der gulsicheit ende verdrincken hem aldus selven". Gregorius seet: "Dronckenscap, diet wael merket, is als een saeft ende smekende duvel ende een suet venijn in des minschen mont, nochtant een swaer ongeneselike wonde.

Dronckenscap gelijct den grave, daer synne ende wijsheit in versmoert is H Dronckenscap is gelijckt bij enen grave, daer synne ende reden in begraven is Dit begraven is als een geestlic versmoeren. Sinte Jheronimus ons bescrijft: "Soe wie maget wil bliven off christus vrient, die schuwe den wijn gelijck hi schuwen sold venijn". Oec bescrijft hij: "Allet dat totter weelden behoert, acht dat in dinen moet gelijc den venijn". Alsoe lange als Eva tegen gulsicheit hielt inden paradise, soe bleeff si maget, mer alsoe schier als si gulsicheit had gedaen ende vanden appel had geten, soe bekenden si onsuverheit Ende aldus soe wat minsche die verwonnen is vander gulsicheit, die en sal geen ander sunde

(50)

13d

wederstaen mogen. Galienus bescrivet: " die droncken minsche is een schallic alre misdaet, want hi en kan gheen quaetheit wederstaen. Alsoe sijn hem die sijnne bedorven". Om dit te verstaen soe is die mont eens minschen als een poert daer men in geet Ende gulsicheit is vrouwe van des duvels gesynne Ende daer hij woent, laet si tot allen tijden ander sunden doer lijden. Jheronimus seet: "Die buyck, die voel smeers in heeft, en maket ghenen wisen synne. Oec seet Tulius: "die gheen die te zeer is vervuldt mit spisen, en mach in gheenre wijs onsen here sijn scholt gegelden.

"Ten anderen mael doet gulsicheit den minsche wesen off hi een swijn weer; hier op seet Senica: "Sommige sijn onderdanich haren bÜyck ende die sullen wij rekenen gelijc beesten ende niet gelijc minschen". Oec bescrijft ons hier aff sunte Peter, dat dese gelijc stommen dieren sijn, die dat vleesch vet ende behagel maken nae al hoeren vermogen. Ende jagen hem aldus selven in die doet Want die vleischauwer dat vetste ende dat behagelste altoes nemen ende sleet Ende aldus eest mitten minsche Soe is hi den wormen groet troest Want woe vetter vleische, woe leckerre morselen. Aldus peistert die minsche hem selven tot in die doet Ende in dit lange

(51)

14a

wenen. Scrifture rekent dese minsche arger dan stomme beesten te wesen Want stom dieren hoeden hem voer putten ende stricken, daer si eens in geweest sijn so waer si se vynden voert meer Mer die minsche en huedt hem niet voer die sunden, die hi wael kendt Ende daer hi wael weet dat hem die duvel mede stricket ende inden put daer mede leidt sonder genaden, dat is die ewige doet, in dat vuyl gat der hellen, daer niet en is dan stanck, duysternisse, vrese, pijn ende anxt, ende dat gruwelike aensien der duvelen, knersingen der tanden, ende daer hoert men karmen ende singen ende dat en is anders niet dan: "Wee, we, we ons, onsaligen EÜen kynder!" hier aff is geseet int cappittel D.

Gulsicheit doet den minschen soven quade dingen. J

Merct hier voert wat gulsicheit den minsche doet Gulsicheit deert den minsche in VIj dingen. Ten irsten doet si den minsche leven in honger. Die scriftuer seet: "Si sullen honger dogen als honde". Oec seet Ozee in der bibelen: "Si sullen eten ende niet werden versaedt". Jheronimus seet: "weelde die men heeft en versaedt tot gheenre tijt, mer altoes gheeft si meer hongers". Oec soe woe een minsche des avonds meer drinckt, soe hem des morgens meer

(52)

14b

dorst Ende desgelijc is die gulsige oec inder spisen All heeft hi spise die sunderlingen guet is, ander spise sal hi begeren, off hi en heeft der alsoe voel niet als hem die kele dÜnct behoÜen Off heeft hi der oec genoech, soe en is si hem niet genoech te genoge bereidt. Aldus is die vuyl sack altoes onversaet Ende als der gulsiger maeltijt is ghedaen, soe moeten si hem verwandelen om honger ende appetijt weder te maken Ende aldus jagen si den honger in sulker manieren als men dieren int velt jaget.

Dander quaetheit, die si den licham doet, is dat si quest die natuer. Hier af bescrijft Job: "Als sinen buyck van spisen is versaedt, soe steet hij gespannen gelijc eenre pesen op den boge". Dese liden tot meniger tijt om die genoechte van enen dage een maent of een jaer sagen of plage off anderre qualen. Ecclesiasticus seet: "Der zielen grote bitterheit dat is voel wijns te drinken". Die dorde quaetheit is waken.

Ecclesiasticus seet: "Si slaepen wael die des dages eernstelic werken, weder si luttel eten off voel Mer wanneer die ledige rike des avonts is sat geten, soe deert hem des nachtes dat avontmael, dat hi leget ende wijndt gelijc enen aele ende en kan niet te slaepen comen". Die vierde quaetheit dat is armoede

(53)

14c

. Ecclesiasticus seet: "Die warckman die hem droncken pleech te drincken sal zelden tot rijcheit comen". Reden toent scriftuer waer bi Gelijc een marsman die sijn mars doet in enen corff, die bademloes is, daert all doer velt Aldus doet die gulsige: wat hi inder weken wijndt, des sonnendages geeft hijt al den sack, dat is die buyck, die herde onsekeren badem heeft, ende anders niet en is dan vuyl dreck Dat vijfte quaet is siecheit. Ecclesiasticus seet: "Siecheit en sal niet gebreken in veel spisen". Elken campvechter genoecht, dat hy sinen viant onderbrenget, mer aldus en eest mitter weelden niet Als die weelde, dat is dansen, springen, hoÜeren, leckerlike spise, costelicke morselen te eten, wijn, malemezie, garnaet, clareit te drincken den weldigen ondersaet, dat is den licham, soe geeft sy hem voel quetsingen: si neemt hem sijn cracht ende maect hem besieckt ende maect hem cropel ende brengt hem ducwile ter doot Ecclesiasticus seet vander weelden: "Ic heb vonden een wijff bitterre dan die doet, dat is weelde des vleisches, die mit oerre vuylre begeerten niet alleen eenvolt den doet toe en brenget, mer driÜolt; verstaet, woe sij toe brenget die doet der natueren; dat ander is die doet der misdaet Ende

(54)

14d

die dorde is die doet des ewigen tormentes. Hier op seet ooc Salomon: "Si gaet saeft sÜet in, mer int eynde salsi bitterliken ende scarpeliken sniden". Dat seste is, dat si is een swaer quale der gansheit, omdat si spruyt inder joget ende allet leven doer, want den alden en verleedt si niet gelijc dat wael luxuri doet, si meerret gelijc wi sien dat die alden altijt wel iet leckers eten solden Ende als sijt hebben, soe en mogen sijs niet verteren; dan volget daer nae ducwile ziecheit. Sunte Gregorius seet: "Al soe veel weelden als wi driven, also veel sullen wij der plagen genieten". Salomon seet: "die gerechtige etet sijn spise ende verwlter sijn ziel in, mer die gulsige buyck en wort nummermeer sat".

Gulsicheit is een stric daer die duvel veel lude mede vanget. K

Een ander reden gulsicheit mede te verhaten is dit Soe wie mit haer bevangen is, die is mitten duvel beÜaen ende kan hem nauwe ontvlien Senica seet: "Eertsche weelde versteeck van di boven alle vuylheit, want gelijc verraders soe heeft si oer ter quaetheit geset om den minschen te worgen". Een ander reden is dit: inden mont der sunden is gulsicheit gelijc of daer enen toem in weer

(55)

15a

daer se die viandt mede leidt in alre quaetheit nae sinen wille. Sunte Jacop seet: wij doen den toem in onsen mont ende maken ons selven daermede onderdaen Aldus is des dÜvels thoem gulsicheit, daer hi die minsche mede dwinget". Jachhonden ende hazewynden hebben ontsienlike monden, nochtant maect men se sat, mer der vuylre hellen gat der gulsicheit des monds en mach men in gheenre stont versaden.

Gulsicheit doet den minschen leven in vuylre daet. L

Een ander is daer gulsicheit bi wordt verhaet, dats: die deser sunden pleecht, die leeft in vuylre swaerheit ende in swaerre quaetheit Ende dit mach in VIj saken sijn geseecht.

Die irste sake is dat die minsche den genen dient die hem mit recht dienen solde, dats die licham. Salomon seet: "Den scallic en beteemt niet te wesen heer boven sinen prince". Als die natuerlike sot van spisen off van dranck versaedt is, dan maect hi gheern sulc rÜmoer off gebeer in toerne off speel, dat hij alle dat volc daer mede verveert, dat bi hem is. Oec alst alsoe gevalt dat een keytijff regnieren wille gelijc den coemstigen here, soe wordet tfolc daer aff verveert ende en kan des niet verdragen Aldus eest min noch meer wanneer die licham boven rijst der

(56)

15b

zielen, die haer knecht wesen solde: des liden die minsche ende die heilige kircke grote storingen. Dander sake is dat hij dient eenre vroÜwen dach ende nacht, die nyeman tot vuylre genÜechlicheit voldienen en kond, dats gulsicheit Want woe wael dat si alle haer genuechte huden heeft gehadt, des anderen morgens, des dorden dages eest effen ny Oec woe een minsche leckerre spise eet, woe hij si leckerre begeert ende aldus en mach si nummermeer versaedt sijn Dat dorde is ons beteykent, dat wi claer sien dat hij tot enen onreynen werck steet, die altijt hem pijndt den vuylen sack te verzaden, daer niet in en blijft Want als die natuer dat doer drijft, soe is kenlic die vuyl onreynicheit Het is grote onsuverheit dat men den vuylen onreynen sac soe begeerlic peistert ende voedet L off LX jaer ende daer nae soe vuyl stincken sall.

Dat vierde is: het schijnt dat al verloren is datmen spiset ende eert den ghenen die den /4-90/ dode verwijst is, dats die lichame, die is ter doet gewesen, soe ons alle condt is Dat noch pauwes, coninc noch keyser noch nyemant en is, hij er moet sterven.

Gulsicheit heeft vijff gedaenten die Sunte Gregorius bescrijft. M

(57)

15c

Sente Gregorius scrijft ons vijff ander gedeenten, die die gulsicheit in heeft Die irste is, dat men niet laten en mach die ongheordenierde maeltijden; dusdanige mogen wael ontsien dat woert dat wij lesen in Ecclesiastico: "Wee den lande, daer die coninck een kijnt is". Biden lande saltu verstaen den stedigen dienst off verbontenis des minschen, want wij sijn scapegewijs ende ons vri wil dat is die coninc off die herde . . . .. Princen die dit lant bijnnen hebben dat sijn die vijff verstendel sijnne Als dese coninc dan kijnt is, soe eest tlant dan zeer geplaget, dat sijn die vijf verstendel sijnne ende dat inspreken van gade ende die doget die hij doen solde. Gelijc die genen die got mijnnen ende den dach altoes irst beginnen toeffenen in gade ende te eren Des gelijc plegen hem die gulsige ter spisen irst voer alle saken te oefenen ende te stellen Ende maken aldus haren got van haren buyck Oec sueken si haer gads rijck, dat is wijn, lecker dranck ende lecker spise. Die ander kunne is lecker spise of dranck te verkiesen. Hier aff tuget die bibel vanden kynderen van Ysrahel die dat hemelsche broet ontfingen; dat broet gaf smaeck van allen dingen, daer si den smaeck aff begeerden; nochtant soe en lieten

(58)

15d

si hem niet genÜegen, mar alle haer begeren was omt vleische. Sunte lucas bescrijft ons vanden rijcken vrecken, die inder hellen put sat, dat hij hem altijt voer plach doen te brengen wtvercoren gherechten van spisen; willen wij dan den riken vrecken niet slachten, soe leert ons Senica ende seet: honger moet di nopen ende du en salti tot leckerre spisen niet setten".

Die gulsige souden lecker spise schuwen om drie reden. N

Om drie reden wil sold hem die minsche van leckerre spise hÜeden Dat irste is, dat wij aen sullen sien die natuer vanden vate, daer wij die spise in doen Soe wat men daer in doet dat stinckt ende vervÜylt; heeft yemant een onzuver vat, daer hi in dede costelike spise off dranck, het soude hem dÜncken verloren sijn Ende aldus eest mitten licham, watmen daer in doet, eest costelic off oncostelic, al vervuylet ende stinck Oec als men dese costelike spise ofte dranck des avonts genomen heeft, des morgens en smaket hij niet weder dat costelic geweest heeft off ooc gemeynre lude spise.

Dat ander is om dat die leckerheit der spisen den licham stercket ende weeldich maket Contrari te wesen der zielen; dat is te ontsien Want aldus vicht der twe

(59)

16a

tegen een, die weelde ende dat vleissche op den geest; die dan verwonnen moet sijn, dat is die gheest. Sunte bernaert seet: "Elc spise die betemelic teten is moet di genoegen sonder te maken dijnre zielen verlies". Die dorde reden is als die minsche der weelden pleget in sinen jongen dagen, soe pleget hij der van gewoenten in sinen alder. Salomon seet: "den wech diet kijnt van jonges hevet geplagen, den salt altoes geerne in sinen alder gaen".

Die vijfte specie daer sunte gregorius aff bescrijft is als yemant te veel eet; hier aff bescrijft hi selve ende seet: "Regen, die saeft velt, is zeer guet ende daer wordt een lant bij gevoedt Mer veel regens onsaeft vallende quest die vrucht ende vernielt se". Aldus doet /90-235/ min noch meer te veel spisen geten maect den licham groete swaerheit ende vernielt hem eer tijt. . . . ..

Onmate van spisen genomen scadet den minschen in drie manieren. O Gulsicheit heeft noch drie ander specien die spreken van overmaet Die irste is ducwile te eten, daer ducwile luttel lude op achten Nochtant soe bedarven si den gesonden minsche. Gesonde lude bedragen hem wael

(60)

16b

mit twewarff des dages te eten Op dat si hem willen verbliden der gesontheit. Die meisters van medecinen scriven dat geen dinck den licham alsoe scadelic en is als datmen begeert eer te eten eer die vorste spise verteert is, want als die roe spise op die roe comt, soe en is die natuerlicheit niet mechtich dat te doen smelten Ende dan volget ducke daer nae den rede off ander ziecheit Ende dit is oec der zielen een groet quale. Dander is als die minsche soe veel manieren van spisen bereidt ende die mennigherande gerichten visiert om den vuylen sack te versaden. Senica hier op seet:

"die mage haket altoes om voel smaken Ende woe si meer neemt, soet oer meer deert.

Aldus den buyck die voel begeert brenget duck den mage voel hynders toe; als si spise doer oer doet jagen die die natuer niet verdragen en mach, soe moet hij dan lange stont daer af quellen". Die dorde speci is van sommigen als si spise sien die duer is, op dat si lecker si, soe willen si se hebben Ende dit doen si meer om hoverdien ende quanshÜys om eren wil dan om den buyck daermede te vÜllen Ende aldus oefenen

(61)

16c

si die hoverdie.

Hoverdie doet duck veel verteren sonder noet. P

Merckt hier voert vander gulsicheiden dienstluden viere, die altoes der gulsicheit mede sijn. Dierste is hoverdie. Salomon seet: "honger en doet ons luden dus groet guet in spisen niet verteren, mer die hoverdie die wij daer in hebben". Wij staen daer nae der lude ogen mede te voeden Ende en dade dat ons die lude aen sien, wij solden die meeste helft des costes wael ontberen Ende des gelijcx doet hoverdie oec verteren in clederen, in dranc ende in baden, des wij al min verteren solden, en sagens die lude niet Dander is in die drie quaetheiden geseecht van drierehande manieren Die irste is in begeerten van mennigerhande spisen Dat ander is dat bereiden der

mennichvoldiger gerichten Dat derde is dat men der spisen alsoe veel begeert, dat si die kele wedersteet, alsoe alst hier voer wael is geseet.

Gulsicheit heeft acht boten daer men se mede weder staen mach. Q Laet ons die remedien sien die tegen der gulsicheit geordeniert sijn. Dat irste is datmen dat woert gads gheern hoert. Got leerden ons selver dese remedie, doe die dÜÜel