PREMIUM
Een trein op het traject tussen Luik en Leuven. © Shutterstock
Drie talen in één treinreis: van
onverstaanbaar Vlaams via Frans naar Duits
EUROPA PER TREIN
Treinen is de trend, zeker in tijden van corona. Op afstand van elkaar relaxed reizen, terwijl het landschap als een levend schilderij aan je
voorbijglijdt. Onze verslaggevers stapten in diverse landen in de trein en nemen u mee. Vandaag: dwars door België. In iets meer dan 3,5 uur reis je van een onverstaanbaar Vlaams dialect via een Franstalige hoofdstad naar het Duits van de Oostkantons.
Mark van Assen 19-08-21, 11:29
Als je in een Belgische trein je ogen dicht doet, niet naar de plaatsnaambordjes kijkt, en luistert naar de eerste woorden van de conducteur, dan weet je toch meteen globaal waar je bent. Dat kan in Vlaanderen zijn (,,Goedemorgen, beste reizigers”), in Wallonië (,,Bonjour, chers voyageurs”), misschien in Brussel
(,,Bonjour, chers voyageurs” én ,,Goedemorgen, beste reizigers”) of helemaal in het oosten, in de buurt van Eupen en Malmedy (,,Gutenmorgen geehrte
Fahrgäste”).
Een Belgische conducteur moet, en daar wordt nooit aan getornd, de reizigers welkom heten in de taal van het gebied waar de trein op dat moment rijdt. En omdat België geen overdreven groot land is, kun je de taalgrens tijdens één en dezelfde reis zomaar een paar keer oversteken. Dat is niet alleen opletten voor de conducteur, maar ook voor de reiziger. Als je bijvoorbeeld in het West-
Vlaamse Oostende de trein pakt, maak je in 3,5 uur (inclusief een lief, klein overstapje op het allerlaatst) een reis langs al die talen, plus enkele schier onverstaanbare dialecten.
Kleine 3,5 uur
De reis van Oostende naar Eupen, van het strand naar de Ardennen, duurt 3 uur en 29 minuten. Een kaartje kost 21,50 euro. Uitstappen kan in Brugge, Gent, Brussel, Leuven en Luik. Er is één overstap: in
Welkenraedt (op spoor 6). Deze laatste rit duurt maar een minuut of 8.
Het begint meteen al aan de kust, in Oostende. Wie ooit op Netflix de serie Bevergem heeft gekeken, weet precies wat hem daar te wachten staat: zonder ondertiteling onverstaanbaar. Loop op weg van het station naar de boulevard, want dat doet hier iedereen, eens stukje om en ga in een gewoon cafeetje zitten. En dan moet je eigenlijk alleen maar
luisteren, naar alle g’s die plotseling een h worden, naar alle t’s die wegvallen aan het eind van een woord, de ou die een oe wordt, de ij die een ie wordt en de ui die een uu wordt. De krant Het Nieuwsblad
presenteerde ooit een cursus West-Vlaams voor dummies, met als mooiste woord ‘muhhenheheuhen’ (muggengeheugen). Na een paar biertjes lukt het vast wel om dat in een gesprek te gebruiken.
De tweede halte op weg naar Eupen is Brussel, die oude Vlaamse stad. ,,Maar dat is ze nu niet meer”, zegt Jacques Van Keymeulen, emeritus professor Nederlandse Taalkunde aan de Universiteit van Gent. ,,In de 19de eeuw is ze totaal verfranst. Nu is de taalrealiteit dat de meeste mensen er Frans spreken, dan Engels, dan een hele tijd niks en dan Nederlands. Zal ik u nog eens wat zeggen? De Vlamingen zijn het enige volk ter wereld met hun hoofdstad buiten het eigen grondgebied.”
Eupen. © Getty Images/EyeEm
En dat steekt bij sommigen. Een andere taalrealiteit is namelijk dat je in Brussel vaak niet met Nederlands terechtkunt. ,,Dat geeft een bepaalde spanning”, zegt Van Keymeulen. ,,Spreek ik er mijn taal of pas ik me aan?” Er zijn maar een paar plekken in de hoofdstad waarvan ze zeker weten dat ze in hun eigen taal worden aangesproken.
Rond het Sint-Katelijneplein bijvoorbeeld, met al zijn restaurants en winkels.
Daar kun je met een gerust hart een gewone koffie bestellen in plaats van het ingewikkelde café allongé. Of een wafel, en geen gauffre. Ook in de prettige boekhandel Passaporta staan er mensen achter de kassa die je aanspreken in het Nederlands (maar misschien dan weer niet in het Frans).
Uitstapje
Wie in dit kader tijd heeft voor een klein uitstapje kan in Brussel de trein pakken naar Louvain-la-Neuve (niet al te ver weg). Daar kun je zien wat de Belgische taalstrijd vermag. In een mooie vallei werd in de jaren 70 een compleet nieuwe universiteitsstad uit de grond gestampt. Daar staat nu de Université catholique de Louvain, de Franstalige versie van de Katholieke Universiteit Leuven. Want die moest en zou er komen. Het is een bijzondere, vreemde plek. Niet alleen omdat er bijna geen auto’s rijden, maar ook omdat deze gemaakte stad het Hergé-museum herbergt (in een al even bijzonder en vreemd gebouw).
Het treinstation in Oostende. © BELGA
Op weg van Brussel naar het oosten gaan we via Leuven naar Luik. Dat is de tweede Franstalige stad van België, na Charleroi. In tegenstelling tot die laatste, waar echt niemand Nederlands spreekt, wil er in Luik nog wel eens iemand overschakelen op het Nederlands. Ze moeten wel, vanwege de vele
Nederlandstalige toeristen.
Verreweg het interessantste stuk is dat tussen Luik en Eupen. (En ook het mooiste: de Ardennen, en met een uitzicht dat niet belemmerd wordt door een geluidswal aan twee kanten, zoals op het voorgaande traject.) Hier rijdt de trein meerdere malen op, over, onder en boven de taalgrens. Vaak ook nog eens op kruiptempo, vanwege de steile hellingen. Zo kan het gebeuren dat je links een straatnaambordje ziet met ‘Weersterweg’ en rechts met ‘Rue de la Gare’, en dat het dezelfde straat is.
Taalgrens
Die taalgrens ligt er officieel sinds 1 september 1963. Ze scheidt de drie Belgische taalgemeenschappen van elkaar: de Vlamingen, de Walen en
Duitstaligen in de zogenoemde ‘Oostkantons’ (die dan weer deel uitmaken van Wallonië). Het gaat in een min of meer rechte lijn, grofweg langs de
breedtegraad 43 51’, die begint in De Panne, aan de westkust, en eindigt aan de Duitse grens. Er ligt natuurlijk geen fysieke grens, maar degenen die in de buurt wonen, weten precies waar ze moeten overschakelen op Nederlands, Frans of Duits.
© BELGA
Zo weet iedereen dat Eupen (spreek uit: Oipen), het eindpunt van deze reis, de hoofdstad is van de Duitstalige gemeenschap. En dat je er dus Duits moet spreken. Het begint al bij de manier waarop je welkom wordt geheten:
‘Willkommen, bienvenue, welkom’. Duits eerst. En dan volgen de wegwijzers naar het ‘Arbeitsamt’, ‘Alle Sportanlagen’ en natuurlijk het ‘Rathaus’. Hier wonen de ‘blije Belgen’, zoals taalkundige Van Keymeulen het zegt. Ze zijn hier trots op hun moedertaal. ,,Iedereen spreekt hier Duits”, zegt de aardige mevrouw van de Tourist-Info. ,,Ik kijk ook altijd naar de Duitse televisie. En we gaan vooral
shoppen in Aachen, dat ligt hier vlakbij.” Ze raakt helemaal op dreef als ze uitlegt dat de Duitstaligen hun eigen plek hebben in het Belgische staatsbestel. Er is grote autonomie, hun taal is officieel erkend, ze hebben zelfs een eigen
parlement. En nu komt de verrassing: nergens in België schakelen de mensen zo makkelijk over op een van ’s lands andere talen. Als ze aan je accent merken dat je goedbedoelde Duits niet meer is dan dat, volgt behulpzaam een
Nederlands of Frans antwoord. ,,Natuurlijk”, zegt de serveerster van restaurant Zum Goldenen Anker aan de Marktplatz. ,,We zitten hier op een drielandenpunt.
Bovendien is het beleefd.’’
En nog een verrassing: nergens in België is het zo netjes en geordend als hier.
Nergens een papiertje of een kapotte vuilniszak, de tuintjes keurig aangeharkt, fleurige bloemenperkjes, geen dichtgespijkerde etalages. Het is eigenlijk net als op alle eerdere haltes: alsof je in een ander land bent.
