Nummer Toegang: Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) formulieren

(1)

Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen

(ABC) formulieren

Versie: 24-12-2021

Het Nederlandse Rode Kruis en Nationaal Archief

This finding aid is written in Dutch.

(2)

I N H O U D S O P G A V E

Beschrijving van het archief...5

Aanwijzingen voor de gebruiker...6

Openbaarheidsbeperkingen... 6

Beperkingen aan het gebruik... 6

Materiële beperkingen... 6

Andere toegang... 6

Aanvraaginstructie... 6

Citeerinstructie... 6

Archiefvorming...7

Geschiedenis van de archiefvormer... 7

Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC)...7

Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis...7

Geschiedenis van het archiefbeheer... 9

De verwerving van het archief... 9

Inhoud en structuur van het archief...11

Inhoud... 11

Selectie en vernietiging... 11

Aanvullingen... 11

Ordening van het archief... 11

Verwant materiaal...12

Verwante archieven... 12

Publicaties... 12

Beschrijving van de series en archiefbestanddelen...13

(3)

Beschrijving van het archief

B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F

Naam archiefblok:

Het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) formulieren Archiefbloknummer:

I28558 Omvang:

106 inventarisnummer(s); 6,10 meter Taal van het archiefmateriaal:

Het merendeel der stukken is in het Nederlands.

Soort archiefmateriaal:

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst:

Nationaal Archief Locatie:

Den Haag Archiefvormers:

Afwikkelingsbureau Kamp Vught

Afwikkelingsbureau Concentratiekampen Samenvatting van de inhoud van het archief:

Het archief bevat de correspondentie over de periode september 1944 tot december 1946 van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen m.b.t. verzoeken om inlichtingen over het lot van joden en politieke gevangen.

(4)

Aanwijzingen voor de gebruiker

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen

OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig beperkt openbaar (B).

Beperkingen aan het gebruik

BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK

Reproductie van bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.

Materiële beperkingen

MATERIËLE BEPERKINGEN

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Andere toegang

ANDERE TOEGANG

Voor dit archief is geen andere toegang beschikbaar

Aanvraaginstructie

AANVRAAGINSTRUCTIE

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in .

2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.

3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Citeerinstructie

CITEERINSTRUCTIE

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:

Nationaal Archief, Den Haag, Het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau

Concentratiekampen (ABC) formulieren, nummer toegang 2.19.305, inventarisnummer ...

VERKORT:

NL-HaNA, Ned. Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) formulieren, 2.19.305, inv.nr. ...

(5)

Archiefvorming

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer

GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER

Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC)

AFWIKKELINGSBUREAU CONCENTRATIEKAMPEN (ABC)

Na de bevrijding van het zuiden van Nederland namen C.E. (Charlotte) van Beuningen-Fentener van Vlissingen en E. (Eelkje) Timmenga-Hiemstra de taak op zich om familieleden van oud- gevangenen van het Kamp Vught te informeren. Al tijdens de oorlog hadden zij gezorgd voor voedselpakketten voor de gevangenen van het kamp. De administratie die zij daarbij hadden opgebouwd diende als uitgangspunt voor de informatieverstrekking.

Op 23 november 1944 werd door het Militair Gezag de opdracht gegeven om alle beschikbare gegevens betreffende personen uit Kamp Vught en Kamp Sint-Michielsgestel te verzamelen. Te beginnen met kamp Vught.

Het Militair Gezag, dat na de bevrijding verantwoordelijk was voor het bestuur in Nederland, besloot dat de informatieverstrekking over ex-gevangenen van de kampen Vught en Sint-

Michielsgestel, geformaliseerd moest worden en richtte in samenwerking met C.E. van Beuningen- Fentener van Vlissingen en E. Timmenga-Hiemstra het Afwikkelingsbureau Kamp Vught op. Na de algehele bevrijding op 5 mei 1945 breidde de taak van het Afwikkelingsbureau zich uit tot alle kampen in Nederland en werd de naam gewijzigd in Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC).

Het doel van het ABC was het nagaan van het lot van de ex-gevangen van de Duitse

Concentratiekampen. De verkregen gegevens werden behalve voor de informatieverstrekking ook voor andere doeleinden gebruikt. Zoals:

– het verzamelen van gegevens over oorlogsmisdadigers;

– het verstrekken van gegevens aan bevolkingsregisters;

– het hulp bieden bij de identificatie van graven;

– de sociale verzorging van voormalig politieke gevangenen (verstrekking van extra kleding- en levensmiddelenkaarten).

Vanaf 27 juni 1945 werd het Afwikkelingsbureau onder het ministerie van Sociale Zaken geplaatst.

In december van datzelfde jaar werd het Afwikkelingsbureau ondergebracht bij het Nederlandse Rode Kruis. In eerste instantie bleef ABC een zelfstandige entiteit die zijn werkzaamheden

uitvoerde onder het hoofdbureau van het Nederlandse Rode Kruis. Begin december 1946 besloot de minister van Sociale Zaken tot centralisatie van de opsporingswerkzaamheden. De

opsporingstaak kwam geheel bij het Informatiebureau te liggen onder supervisie van de minister van Sociale Zaken. Voor ABC betekende dit dat het opgeheven werd en als afdeling van het Informatiebureau werd opgenomen. ABC was het hier niet mee eens en de leiding van ABC bood haar ontslag aan. Half december 1946 werd ABC toegevoegd aan het Informatiebureau.

Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis

INFORMATIEBUREAU VAN HET NEDERLANDSE RODE KRUIS

De vereniging Nederlandse Rode Kruis (NRK) is in 1867 opgericht met als doelstelling:

"In tijd van oorlog, het lot van den gekwetsten en zieken krijgsman door persoonlijke diensten en stoffelijke hulpmiddelen te helpen verzachten, ook dan, wanneer hare hulp wordt gevraagd door oorlogvoerende natiën, terwijl Nederland in den oorlog niet betrokken is; In tijd van vrede, zich uitsluitend tot die taak voor te bereiden, om daarvoor steeds gereed te zijn."

In 1909 krijgt het NRK bij Koninklijk Besluit de aanvullende opdracht om bij mobilisatie een informatiebureau voor zieken en gewonden in te richten.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog voert het Informatiebureau (hierna: IB) voor de eerste keer de

(6)

werkzaamheden van deze oorlogstaak uit. Primair bestaat de taak uit het inwinnen en uitwisselen van informatie over militairen, krijgsgevangenen en geïnterneerden. Daarnaast levert het IB hulppakketten aan krijgsgevangenen en sociale zorg aan hun verwanten.

Het takenpakket van het IB groeit in de loop der jaren en dat is aanleiding om in 1936 het IB in vier afdelingen te verdelen¹:

 Afdeling I: Belast met aangelegenheden omtrent Nederlandse militairen;

 Afdeling II: Belast met aangelegenheden omtrent militairen van vreemde nationaliteit;

 Afdeling III: de Gravendienst, onder andere belast met de identificatie van onbekende gesneuvelden;

 Afdeling IV: Belast met het zenden van pakketten aan krijgsgevangenen, geïnterneerde burgers en gijzelaars.

Daarnaast heeft het IB een algemeen secretariaat en een staf voor de financiële administratie.

Vanwege de groeiende internationale spanningen stelt het NRK het IB op 29 augustus 1939 opnieuw in werking. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nemen de werkzaamheden van het IB explosief toe. Het IB richt zich op militairen maar er blijkt ook behoefte aan informatie over burgers. In juni 1940 richt het IB daarom het Correspondentiebureau en de Inlichtingendienst voor Burgers op². Deze diensten staan los van het IB maar zijn er wel nauw mee verbonden.

Tijdens de oorlog blijken er toch nog groepen geïnterneerden en gevangen te zijn die niet voorkomen in de instructie van het IB. Daarom richt het IB in mei 1943 de Afdeling V op. Deze afdeling gaat zich bezighouden met bijzondere aangelegenheden, zoals het verstrekken van inlichtingen over personen in gevangenissen³.

Na de oorlog stelt het IB nieuwe afdelingen in om de informatiestromen beter te kunnen verwerken⁴:

 Afdeling A: Belast met aangelegenheden betreffende Nederlandse militairen (inclusief Nederlanders in geallieerde dienst);

 Afdeling B: Belast met aangelegenheden betreffende vreemde militairen (inclusief Nederlanders in Duitse dienst);

 Afdeling C: Belast met aangelegenheden betreffende Nederlandse burgers;

 Afdeling D: Belast met aangelegenheden betreffende vreemde burgers;

 Afdeling Gravendienst: Belast met de registratie van oorlogsgraven.

Na de capitulatie van Japan houdt Afdeling A zich bijna alleen nog maar bezig met de Nederlandse militairen in en rond Nederlands-Indië. Het blijkt ook praktischer alle zaken met betrekking Nederlands-Indië door dezelfde afdeling uit te laten voeren. Dit wordt voortaan gedaan door Afdeling A. De nog lopende zaken over Nederlandse militairen in Europa worden door afdeling A overgedragen aan Afdeling C. Eind 1945 worden ook de taken van Afdeling D bij Afdeling C gevoegd.

In de eerste jaren na de oorlog bestaat de taak van het IB voornamelijk uit het vaststellen van het lot van weggevoerde personen. Op 12 september 1945 wijst het NRK het IB dan ook aan als National Tracing Bureau. Ook andere instanties houden zich met opsporing bezig wat het opsporingswerk niet ten goede komt. In 1946 besluit de regering daarom de opsporingstaak te centraliseren bij het IB. De werkarchieven van de andere instanties worden naar het IB

1 Verslag van het Nederlandse Roode Kruis gedurende de periode augustus 1939 december 1940

2 Het correspondentiebureau probeerde contact tussen burgers in Nederland en burgers in het buitenland mogelijk te maken. Het Inlichtingenbureau behandelde vragen betreffende Nederlandsche vluchtelingen, Nederlanders in het buitenland en opvarenden van Nederlandse koopvaardijschepen.

3 Het Nederlandse Rode Kruis (1867-1967) door G.M. Verspyck.

4 Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1939 tot en met 1947 door J. van de Vosse.

(7)

overgebracht⁵.

Het IB neemt lange tijd een zelfstandige plaats in binnen het Nederlandse Rode Kruis. Het heeft een eigen directeur en wordt tot het voorjaar van 1946 gefinancierd door het Ministerie van Oorlog. Hierna neemt het Ministerie van Sociale Zaken de financiering (deels) over.

Dit zorgt er voor dat het IB een nieuwe indeling krijgt⁶:

 Afdeling A: Belast met alle werkzaamheden betreffende Nederlandse militairen en burgers in Indië en het verre Oosten;

 Afdeling B: Belast met alle aangelegenheden betreffende Nederlanders in Duitse dienst en buitenlandse militairen (zogenaamde vreemde militairen);

 Afdeling C: Belast met de aanleg van een Centrale Europese Cartotheek, het beheer van de documentatie en het archief en zaken die niet onder één van de andere afdelingen vallen zoals het opsporen van kinderen;

 Afdeling E: Belast met alle aangelegenheden betreffende vermiste ex-politieke gevangenen;

 Afdeling Gravendienst: Belast met de registratie van oorlogsgraven;

 Afdeling H: Belast met alle aangelegenheden betreffende gedwongen en vrijwillig tewerkgestelde arbeiders;

 Afdeling J: Belast met aangelegenheden betreffende Joden.

Eind jaren veertig neemt de hoeveelheid werkzaamheden van het IB af. Diverse afdelingen worden daarom opgeheven⁷. Het IB blijft wel particulieren voorzien van informatie over

oorlogsgetroffenen in Europa en Indonesië. Ook de gravendienst blijft actief. Vanaf de jaren ’60 wordt steeds vaker onderzoek gedaan voor de verificatie van uitkeringsaanvragen van

oorlogsgetroffenen wat leidt tot de vorming van een aparte sectie voor verificatieonderzoek. Om een betere groepering van de werkzaamheden te krijgen voert het NRK in 1981 een grotere herindeling van de taken door⁸:

 Archief / documentatie / Oorlogsinformatie

 Opsporingen / algemene informatie

 Rampeninformatie binnenland / verbindingen

In de jaren die volgen vinden er nog meermaals (kleine) herindelingen plaats. Halverwege de jaren negentig zet het NRK een grote reorganisatie in. Voor de afhandeling van aanvragen met

betrekking tot de periode rond de Tweede Wereldoorlog en Nederlands-Indië richt het NRK een aparte afdeling in: Oorlogsnazorg. Het Informatiebureau wordt hiermee opgeheven.

In 2014 wijzigt het NRK de naam van Oorlogsnazorg in Oorlogsarchief en brengt het de taak over naar de afdeling Opsporing en Ondersteuning⁹.

Geschiedenis van het archiefbeheer

GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER

Na de opheffing van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen in december 1946 is het archief overgebracht naar het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis.

De verwerving van het archief

DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF

Het archief is in 2018 door Het Nederlandse Rode Kruis overgedragen aan het Nationaal Archief.

5 Luijters, G., Schutz, R. en Jongman, M. (2017). De Deportaties uit Nederland 1940-1945. Portretten uit de archieven.

6 Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1939 tot en met 1947 door J. van de Vosse.

7 Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1948 tot en met 1953 door J. van de Vosse

8 Jaarverslag van het Informatiebureau 1981

9 Jaarverslag van het Nederlandsche Rode Kruis 2014

(8)

(9)

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud

INHOUD

Dit archief bevat delen van de correspondentie van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen m.b.t. de verzoeken om inlichtingen over het lot van ex-gevangenen en inzake de mishandeling van gevangen in diverse kampen. Daarnaast bevat het archief ook stukken m.b.t. de uitvoering van de taken van het ABC zoals een handleiding voor het zoeken van vermiste Joodse personen, stukken over de overdracht van het archief en een index op het archief en de documentatie van het ABC.

Selectie en vernietiging

SELECTIE EN VERNIETIGING

Uit het archief is bij de bewerking niets vernietigd.

Aanvullingen

AANVULLINGEN

Er worden geen aanvullingen verwacht

Ordening van het archief

ORDENING VAN HET ARCHIEF

De documentatie is gedeeltelijk chronologisch geordend. Veel formulieren zijn voorzien van een correspondentienummer. Dit nummer is terug te vinden via de collectie Het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek (toegang 2.19.313)

(10)

Verwant materiaal

Verwant materiaal

Verwante archieven

VERWANTE ARCHIEVEN

2.19.281 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Persoonsdossiers Europees (archiefinventaris 2.19.281)

2.19.287 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Centrale Europese Cartotheek (CEC) (archiefinventaris 2.19.287)

2.19.304 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau, Opgave Representanten formulieren van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (OR-formulieren) (archiefinventaris 2.19.304)

2.19.313 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek (archiefinventaris 2.19.313)

2.19.314 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau, Collectie Vervolging Westerbork (archiefinventaris 2.19.314)

2.19.321 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Kampen en Gevangenissen, (archiefinventaris 2.19.321)

Publicaties

PUBLICATIES

Handboek Militair Gezag - in het bijzonder ter inlichting van de burgerlijke autoriteiten, Nijmegen 1945 Vosse, J. van de, Het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Verslag over zijn werkzaamheden van 1939-1947, Den Haag, 1948

Vosse, J. van de, Het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Verslag over zijn werkzaamheden van 1948-1953 , Den Haag, 1953

(11)

Beschrijving van de series en archiefbestanddelen

B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N

1-97 Ingekomen brieven en afschriften van uitgaande brieven met inlichtingen over getroffenen

1945-1946 97 pakken

In de ABC cartotheek worden verwijzingen gemaakt naar deze brieven. De verzoeken zijn geordend op op volgnummer.

1 I1 t/m I400

Openbaarheid beperkt tot 01-01-2046

2 I401 t/m I800

3 I801 t/m I1200

4 I1201 t/m I1600

5 I1601 t/m I1800

6 I1801 t/m I2000

7 I2001 t/m I2200

8 I2201 t/m I2400

9 I2401 t/m I2600

10 I2601 t/m I2800

11 I2801 t/m I3100

12 I3101 t/m I3300

13 I3301 t/m I3500

14 I3501 t/m I3650

15 I3651 t/m I3800

16 I3901 t/m I4100

17 I4101 t/m I4215

18 I4301 t/m I4700

19 I4701 t/m I4900

20 I4901 t/m I5150

21 I5151 t/m I5400

22 I5401 t/m I5600

23 I5601 t/m I5900

24 I10000 t/m I10200

(12)

25 I10201 t/m I10400

26 I10401 t/m I10600

27 I10601 t/m I18000

28 I10801 t/m I11000

29 I11001 t/m I11200

30 I11201 t/m I11400

31 I11401 t/m I11600

32 I11601 t/m I11800

33 I11801 t/m I12000

34 I12000 t/m I12400

35 I12401 t/m I12653

36 I12801 t/m I13100

37 I13101 t/m I13400

38 I13401 t/m I13600

39 I13801 t/m I14000

40 I14001 t/m I14200

41 I14201 t/m I14400

42 I14401 t/m I14600

43 I14601 t/m I14800

44 I14801 t/m I15000

45 I15001 t/m I15200

46 I15201 t/m I15400

47 I15401 t/m I15600

48 I15601 t/m I15800

49 I15800 t/m I16000

50 I16001 t/m I16200

51 I16201 t/m I16400

52 I16401 t/m I16600

53 I16601 t/m I16800

(13)

54 I16801 t/m I17100

55 I17101 t/m I17200

56 I17201 t/m I17400

57 I17401 t/m I17600

58 I17601 t/m I17800

59 I17801 t/m I18000

60 I18001 t/m I18300

61 I18301 t/m I18500

62 I18501 t/m I18600

63 I18601 t/m 18800

64 I18801 t/m I19000

65 I19000 t/m I19200

66 I19201 t/m I19400

67 I20000 t/m I20200

68 I20201 t/m I20400

69 I20401 t/m I20600

70 I20601 t/m I20800

71 I20801 t/m I21000

72 I21001 t/m I21200

73 I21201 t/m I21400

74 I21401 t/m I21600

75 I21601 t/m I21800

76 I21801 t/m I22000

77 I22001 t/m I22150

78 I22151 t/m I22400

79 I22401 t/m I22600

80 I22601 t/m I22800

81 I22801 t/m I23000

82 I23001 t/m I23200

(14)

83 I23201 t/m I23400

84 I23401 t/m I23600

85 I23601 t/m I23800

86 I23801 t/m I24000

87 I24001 t/m I24200

88 I24201 t/m I24400

89 I24401 t/m I24500

90 I24501 t/m I24700

91 I24701 t/m I24900

92 I24901 t/m I25100

93 I25301 t/m I25499

94 I25501 t/m I25700

95 I25701 t/m I25900

96 I25901 t/m I26000

97 I26001 t/m I26288

98-101 Ingekomen brieven en notities van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen Vught met gegevens over het lot van bepaalde personen (B-lijsten)

98 B1 t/m B125

99 B126 t/m B300

100 B301 t/m B510

101 B513 t/m B729

102 Ingekomen en afschriften van uitgaande brieven van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen inzake het mishandelen van gevangenen in de diverse kampen

juli 1945 1 omslag

103 Register met bezoekers van het kantoor van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen

1946 1 deel

In het register zijn namen te vinden bij personen die werkzaam waren bij het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen

104 Afschrift van de handleiding 1 betreffende het zoeken van vermiste joodse

(15)

personen

16 februari 1946 1 stuk

Openbaarheid beperkt tot 01-01-2046 Is een kopie toegestuurd door het NIOD.

105 Stukken betreffende de overdracht van het archief van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen

1946 1 omslag

Betreft ook overzichten van de gebruikte afkortingen in de diverse kaartsystemen

106 Index op het archief / de documentatie van het Afwikkkelingsbureau Concentratiekampen

1945-1946