University of Groningen
Epidemiology of metabolic health
Slagter, Sandra Nicole
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date: 2017
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Slagter, S. N. (2017). Epidemiology of metabolic health: Lifestyle determinants and health-related quality of life. Rijksuniversiteit Groningen.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Acknowledgements / Dankwoord
About the author and publication list
NEdErlaNdSE SamENvattiNg
Epidemiologie van de metabole gezondheid - leefstijl determinanten en gezondheid gerelateerde kwaliteit van leven
Overgewicht en obesitas leidt vaak tot de ontwikkeling van een verstoord glucose me-tabolisme, een verhoogde bloeddruk en dyslipidemie (te lage waarden van het ‘goede’ HDL-cholesterol en te hoge triglyceriden waarden). De combinatie van deze metabole (stofwisselings) complicaties, wordt het metabool syndroom genoemd (zie box 1). Het metabool syndroom heeft een negatief effect op de gezondheid. Zo is er een verhoogd risico op type 2 diabetes (suikerziekte) en hart- en vaatziekten. Ongeveer één op de vier Europeanen is belast met het metabool syndroom. Hoewel het metabool syndroom meestal veroorzaakt wordt door overgewicht, lijkt een subgroep van zwaarlijvige men-sen minder vatbaar te zijn voor de metabole gezondheidsrisico’s. Ze hebben een even gezonde stofwisseling als slanke mensen. In de literatuur wordt dit metabool gezonde obesitas genoemd.
In dit proefschrift is gekeken naar de prevalentie van het metabool syndroom en metabool gezonde obesitas, en er is gekeken naar de invloed van leefstijlfactoren op de metabole gezondheid. Daarnaast is onderzocht welke aspecten van kwaliteit van leven beïnvloed worden door obesitas en obesitas-gerelateerde complicaties. Voor het onderzoek beschreven in dit proefschrift hebben we de data van de grote populatie studie LifeLines gebruikt. Alle resultaten zijn gebaseerd op volwassen deelnemers van West-Europese afkomst.
box 1. Definitie metabool syndroom en metabool gezonde obesitas
Er is sprake van het metabool syndroom als ten minste 3 van de 5 criteria aanwezig zijn:
- Abdominale obesitas, gekenmerkt door een vergroot middelomtrek. - Verhoogde bloeddruk (of wordt ervoor behandeld).
- Te hoge nuchtere bloedglucose waarde of type 2 diabetes.
- Lage HDL-cholesterol waarde (of krijgt medicatie die deze beïnvloed). - Verhoogde triglyceriden (of krijgt medicatie die deze beïnvloed).
Er is sprake van metabool gezonde obesitas als een persoon met obesitas geen van bovenstaande metabole risicofactoren heeft (behalve abdominale obesitas) en hart- en vaatziekten.
212 Nederlandse samenvatting
prevalentie van het metabool syndroom en metabool gezonde obesitas varieert sterk tussen Europese studies.
In hoofdstuk 2 staan de resultaten beschreven van een Europese samenwerking, BioSHaRE-EU Healthy Obesity Project. Voor deze studie hadden we 163.517 deelnemers tot onze beschikking, afkomstig uit tien grote populatie onderzoeken in Europa. De prevalentie van obesitas varieerde van 11,6% in Italië tot 26,3% in Duitsland. In de subpopulatie met obesitas (28.077 deelnemers) nam de prevalentie van het metabool syndroom toe met toenemende leeftijd, terwijl de prevalentie van metabool gezonde obesitas afnam. Omdat de leeftijdsverdeling binnen de Europese studies varieerde ten opzichte van de leeftijdssamenstelling in het desbetreffende land, hebben we leeftijd gecorrigeerde cijfers gebruikt. Echter, de prevalentie van het metabool syndroom en metabool gezonde obesitas varieerde alsnog sterk tussen de verschillende Europese studies. Het metabool syndroom kwam vaker voor bij mannen (43-78%) dan bij vrou-wen (24-65%), terwijl metabool gezonde obesitas vaker voorkwam bij vrouvrou-wen (7-28%) dan bij mannen (2-19%).
roken is slecht voor je vet profiel
In hoofdstuk 3 hebben we onderzocht in welke mate roken het risico op het ontstaan van het metabool syndroom beïnvloedt. Dit hebben we gedaan door te kijken naar de individuele componenten van het metabool syndroom, door te kijken naar apolipopro-teine (apo) A1 en apoB waarden (eiwitten die zich binden aan vetten om deze door het bloedbaan te vervoeren) en de samenstelling van de lipoproteïne (de combinatie van apolipoproteïne met vetten). Dit laatste aspect is ook een risico factor voor het ontstaan van hart- en vaatziekten. Data van 59.467 LifeLines deelnemers is gebruikt. We vonden dat het metabool syndroom vaker voorkwam bij mensen met overgewicht en obesitas, mannen, ex-rokers, en naar mate men meer tabak gebruikte. Zowel bij mannen als vrou-wen in elke body mass index (BMI) categorie zorgde roken voor een hoger risico op het metabool syndroom. Ook vonden we dat de hoeveelheid roken geassocieerd was met ongezondere waardes voor HDL-cholesterol, triglyceriden, apoA1, apoB, de samenstel-ling van de lipoproteïne en middelomtrek.
Aan de hand van dit onderzoek concludeerden wij dat roken verband houdt met een verhoogd risico op het ontstaan van het metabool syndroom, onafhankelijk van geslacht of BMI categorie.
licht alcohol gebruik zou deels de negatieve invloed van roken kunnen tegenwerken
Roken gaat vaak samen met het drinken van alcohol. Daarom hebben we in
hoofd-stuk 4 bekeken hoe groot de invloed is van roken en alcohol samen op het hebben
van 64.046 LifeLines deelnemers bestudeerd. Het metabool syndroom kwam met name voor bij rokers en bij mensen die geen of juist veel alcohol drinken. We vonden tevens dat licht alcohol gebruik (minder dan 1 glas alcohol per dag) geassocieerd was met een gezonder metabool profiel, onafhankelijk van de rookstatus. Licht alcohol gebruik zou daarom deels de negatieve invloed van roken kunnen tegenwerken. Het mogelijk gunstige effect van alcohol op het ontwikkelen van het metabool syndroom was groter bij wijndrinkers dan bij bierdrinkers of drinkers van sterke alcohol.
We concludeerden in deze studie dat naast afvallen, het stoppen met roken en te-gelijkertijd het reduceren van het alcoholgebruik het aantal gevallen van het metabool syndroom zou kunnen verminderen.
voedingskeuzes en lichamelijke activiteit zouden de metabole gezondheid kunnen verbeteren
In hoofdstuk 5 is bekeken wat de verschillen zijn in voedingspatroon en lichamelijke activiteit bij mensen met metabool gezonde obesitas en obese mensen met metabool ongezonde obesitas (obese mensen met het metabool syndroom). Hiervoor hadden we data tot onze beschikking van 9.270 obese mensen. Op basis van de antwoorden die mensen hadden gegeven op de voedselvragenlijst, konden we vier voedingspatronen onderscheiden. Daarvan waren twee voedingspatronen gerelateerd aan metabool gezonde obesitas in vrouwen. Een hogere score op het dieet patroon dat vooral geken-merkt werd door consumptie van fruit, groente, vis en gefermenteerde melkproducten verhoogde de kans op metabool gezonde obesitas. Echter, een verlaagde kans op metabool gezonde obesitas werd gezien bij hogere scores op het dieet patroon dat ge-kenmerkt werd door consumptie van brood, aardappelen en zoete snacks (zoet brood beleg, koek(jes), taart en toetjes). In tegenstelling tot de vrouwen, werd bij mannen niet een dieet patroon maar zwaar lichamelijke activiteit geassocieerd met een hogere kans op metabool gezonde obesitas.
De resultaten van deze studie vormen de hypothese dat zelfs zonder gewichtsaf-name aanpassingen in de voeding en lichamelijke activiteit de metabole gezondheid van obese mensen positief kunnen beïnvloeden.
de gezondheid gerelateerde kwaliteit van leven is verminderd in obesitas
In een groep van 13.686 LifeLines deelnemers met obesitas hebben we gekeken naar de kwaliteit van leven, zowel op lichamelijk als mentaal gebied, als maat voor de be-perkingen die ze ervaren door de ernst van hun obesitas en de daaraan gerelateerde aandoeningen (hoofdstuk 6). Zowel mensen met een hogere graad van obesitas, met of zonder type 2 diabetes, als mensen met het metabool syndroom of met hogere ontstekingswaarden in het lichaam, hadden een lagere kwaliteit van leven. Ze ervoeren met name problemen op het gebied van algemene gezondheid en fysiek functioneren.
214 Nederlandse samenvatting
We zagen echter dat met name de ernst van de obesitas en type 2 diabetes mannen beperkte in hun fysieke functioneren, terwijl bij vrouwen vooral de mate van ontsteking in het lichaam de boosdoener was. Deze bevinding suggereert dat bij mannen en vrou-wen andere mechanismen een rol spelen die de kwaliteit van leven beïnvloeden. Ten opzichte van het lichamelijke aspect van kwaliteit van leven, werd op mentaal gebied minder beperkingen gevonden in zowel mannen en vrouwen.
Het uitvragen van de kwaliteit van leven in mensen met obesitas zou zorgverleners kunnen helpen om een meer gepersonaliseerde behandeling aan te bieden. Door de probleemgebieden te betrekken in de behandeling, kunnen persoonlijke doelen ge-steld worden.
diagnose van het metabool syndroom wordt vooral gedreven door een verhoogde bloeddruk en buikvet
In hoofdstuk 7 hebben we heel gedetailleerd gekeken naar de prevalentie van het metabool syndroom en de individuele metabool syndroom risico factoren. Daarvoor hebben we 74.531 LifeLines deelnemers opgesplitst naar geslacht, BMI categorie en leeftijdsgroep. Zo’n 19% van de mannen en 12% van de vrouwen had het metabool syndroom. De kans op het metabool syndroom nam toe bij hogere BMI categorieën en bij hogere leeftijd. Een verhoogde bloeddruk en een verhoogde middelomtrek kwam het vaakst voor in de populatie. Met het ouder worden neemt de bloeddruk toe door-dat slagaders met de jaren stijver worden. Echter, de definitie voor een verhoogde bloeddruk als risicofactor voor het metabool syndroom, is erg strikt voor een oudere populatie (systolische bloeddruk ≥130 mmHg en/of een diastolische bloeddruk ≥85 mmHg). Daarom hebben we ook leeftijdsspecifieke afkapwaarden gebruikt om een verhoogde bloeddruk te definiëren (mensen <60 jaar: ≥140/90 mmHg; en mensen ≥60 jaar: ≥150/90mmHg). Niet alleen daalde de prevalentie van een verhoogde bloeddruk met 6-36%, ook de prevalentie van het metabool syndroom daalde met 0,2-12%. Daar-naast zagen wij dat de prevalentie voor een verhoogde bloeddruk - op basis van op de leeftijd aangepaste afkapwaarden- beter paste bij het percentage van mensen die ook daadwerkelijk behandeld wordt voor een verhoogde bloeddruk.
De prevalentie cijfers van het metabool syndroom en de individuele metabole risico factoren zijn nog steeds erg hoog. Nu en in de toekomst moeten we actief (blijven) inzetten op het verlagen van deze risicofactoren zodat het aantal nieuwe gevallen met type 2 diabetes en hart- en vaatziekten zal dalen.
conclusie
In dit proefschrift hebben we laten zien dat het metabool syndroom in Europa en Neder-land vaak voorkomt. Hoewel metabool gezonde obesitas veel minder vaak voorkomt, is toch nog bijna 1 op de 4 obese vrouwen en 1 op de 10 obese mannen in de LifeLines studie metabool gezien gezond, afhankelijk van de leeftijd. Uit de resultaten lijkt verder het rook-, drink-, eet- en beweeg gedrag bij te dragen aan de ontwikkeling van het metabool syndroom. Het intensief aanpakken van deze leefstijl factoren kan helpen om het aantal mensen met het metabool syndroom terug te dringen en draagt daarmee bij aan het minder voorkomen van type 2 diabetes en hart- en vaatziektes in de toekomst. Echter, nog voordat type 2 diabetes of hart- en vaatziekten ontstaan, hebben mensen met obesitas (ook zonder metabole complicaties) een verminderde kwaliteit van leven. Het dient daarom aanbeveling om aspecten van de kwaliteit van leven mee te laten wegen in de behandeling van obesitas.
acKNowlEdgEmENtS / daNKwoord
Voor het schrijven van dit proefschrift (in drie jaar tijd!) ben ik veel dank verschuldigd aan de mensen die direct en indirect betrokken zijn geweest bij het promotietraject. Waar ik tijdens het schrijven van dit proefschrift vaak moeite had om bondig te zijn, heb ik er nu moeite mee om onder woorden te krijgen hoezeer ik de geleverde bijdrage waardeer.
Allereerst wil ik alle (inmiddels) 167,729 deelnemers van LifeLines en alle LifeLines medewerkers bijzonder bedanken voor hun inzet. Zij hebben het fundament van dit proefschrift gevormd en hebben voor indrukwekkende studie groottes gezorgd die schaars zijn in de wetenschap.
Mijn promotor prof. dr. Bruce H.R. Wolffenbuttel en mijn co-promotores dr. Jana V. van Vliet-Ostaptchouk en dr. Melanie M. van der Klauw:
Beste Bruce, niet te veel ‘poeha’ was je hint. En dat past misschien ook niet bij jou. Toch wil ik zeggen dat ik heel dankbaar ben dat je mij de kans hebt gegeven om mijzelf als onderzoeker te ontwikkelen. Ik heb veel van je wetenschappelijke inzicht en expertise kunnen leren. Daar waar ik nog wat onzeker was, heb je meerdere malen in daden laten zien hoeveel vertrouwen je in mij hebt. Bedankt!
Beste Jana, de vele uren overleg in combinatie met ons aanhoudende nauwkeurigheid hebben geleid tot een heel mooi eindresultaat! Met die nauwkeurigheid (lees ook wel perfectionisme) hield ik mezelf soms langer bezig dan wellicht nodig was. Om het grotere plaatje te blijven zien stelde je mij de vraag of het bijschaven nog wel significant zou bijdragen, of dat ik bezig was met een verbetering van 2%. Met jouw kritische blik en scherpe feedback heb je het proefschrift naar een hoger niveau weten te tillen. Bedankt voor de coaching op zowel wetenschappelijk als persoonlijk gebied!
Beste Melanie, jij wist altijd feilloos de hobbels te identificeren die eerst nog glad gestreken moesten worden. Jouw klinische blik was onmisbaar in dit geheel. Bedankt voor je constructieve commentaar, adviezen en niet te vergeten je vrolijke lach.
Dear prof. dr. O.H. Franco, prof. dr. L. van Gaal and prof. dr. R. Sanderman of the reading committee, thank you for the critical reading and evaluation of my thesis.
218 Acknowledgements / Dankwoord
Ook wil ik de leden die hebben plaatsgenomen in de corona hartelijk bedanken voor hun bereidwilligheid om met mij van gedachten te wisselen over de inhoud van het proefschrift.
Dear BioSHaRE colleagues, thank you for the good collaboration and the nice work that we have delivered. I enjoyed and learned a lot from the inspiring talks we had during our HOP meetings.
Naast het superviserende team wil ik ook de co-auteurs van verschillende hoofdstuk-ken in dit proefschrift bedanhoofdstuk-ken voor de ideeën, scherpe feedback en bemoedigende woorden. In het bijzonder wil ik dr. André van Beek, dr. Eva Corpeleijn en prof. dr. Daan Kromhout bedanken. Jullie manier van werken heb ik als erg prettig ervaren.
Verder gaat mijn dank uit naar de endocrinologie afdeling, met in het bijzonder de (ex-) promovendi Jorien, Sarah, Dineke, Robert, Edward, Karin, Thamara, Mariëlle en Marloes. Maar ook alle stage wetenschap studenten. Het was fijn om met elkaar de voor ons herkenbare ups en downs te kunnen delen en om zoveel van elkaar te mogen leren. En als we weer iets te vieren hadden, deden jullie er nooit moeilijk over dat ik van alle taarten een stukje wilde proberen, bedankt!
Lieve Jennifer, onze tijd samen gaat helemaal terug naar de basisschool. Daar stonden we als kleine meisjes al zij aan zij. Ik vind het bijzonder waardevol dat je tijdens mijn promotie weer aan mijn zijde zal staan.
Mijn lieve zussen Sarah en Scarlett, wat ben ik trots op jullie! Het is altijd een feest om weer met z’n drieën te zijn. Bedankt dat jullie altijd voor mij klaar staan.
Lieve mam en pap, jullie staan aan de wieg van wat ik heb bereikt. Altijd hebben jullie mij gesteund en het vertrouwen gegeven dat ik het kan (als je het maar zelf wilt!). Door alles wat ik van jullie heb meegekregen en geleerd ben ik een “rijk” mens geworden. Bedankt lieve ouders!
Lieve Rolf, bedankt voor zo’n fijn (schoon) thuis. Voor jou is naast een dankwoord ook een ‘sorry’ wel op zijn plaats. Sorry voor alle keren dat ik zei al onderweg naar huis te zijn, maar in werkelijkheid nog naar mijn computerscherm zat te staren.
about thE author
Sandra Nicole Slagter was born on August 21th 1990 in Assen, the Netherlands. After
completing pre-university education (Fivelcollege, Delfzijl), she moved in 2009 to Amsterdam to study Health Sciences at the VU University. She received her Bachelor’s degree in 2012, and her Master’s degree in 2013 in the two specializations Prevention & Public Health and Nutrition & Health. From 2013 till 2016, she worked as a PhD student under the supervision of prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, dr. J.V. van Vliet-Ostaptchouk and dr. M.M. van der Klauw at the department of Endocrinology of the University Medi-cal Center Groningen (UMCG). During her PhD she was involved in the BioSHaRE-EU consortium (Biobank Standardisation and Harmonisation for Research Excellence in the European Union). In the final year of her PhD, she started to work as research coordinator on a part-time basis. In collaboration with dr. H. Aanstoot from Diabeter (Rotterdam), a cohort study was set-up, investigating biomarkers of heterogeneity in type 1 diabetes. This collaboration is still on-going.
Sandra further developed her skills as a researcher by presenting at national and international conferences and by completing her training for the Graduate School of Medical Sciences GUIDE and her training for Epidemiologist B by the Netherlands Epi-demiological Society.
liSt of publicatioNS
1. Wouters HJ, van Loon HC, Van der Klauw MM, Elderson MF, Slagter SN, Muller Kobold AC, Kema IP, Links TP, van Vliet-Ostaptchouk JV, Wolffenbuttel BH: No effect of the Thr92Ala polymorphism of deiodinase-2 on thyroid hormone parameters, health-related quality of life and cognitive functioning in a large population-based cohort study. Thyroid 2016, Epub ahead of print.
2. van Waateringe RP, Slagter SN, van der Klauw MM, van Vliet-Ostaptchouk JV, Graaff R, Paterson AD, Lutgers HL, Wolffenbuttel BH: Lifestyle and clinical determinants of skin autofluorescence in a population-based cohort study. European journal of clini-cal investigation 2016, 46(5):481-490.
3. Slagter SN, van Vliet-Ostaptchouk JV, van Beek AP, Keers JC, Lutgers HL, van der Klauw MM, Wolffenbuttel BH: Health-Related Quality of Life in Relation to Obe-sity Grade, Type 2 Diabetes, Metabolic Syndrome and Inflammation. PLoS one 2015, 10(10):e0140599.
220 About the author and publication list
4. Bousquet J, Malva J, Nogues M, Manas LR, Vellas B, Farrell J, the macvia research
group*: Operational Definition of Active and Healthy Aging (AHA): The European
Innovation Partnership (EIP) on AHA Reference Site Questionnaire: Montpellier Oc-tober 20-21, 2014, Lisbon July 2, 2015. Journal of the American Medical Directors Association 2015, 16(12):1020-1026.
5. Bousquet J, Kuh D, Bewick M, Standberg T, Farrell J, Pengelly R, Joel ME, Rodriguez Manas L, Mercier J, Bringer J, …, Slagter S, …., Villalba-Mora E, Wilson N, Wouters E, Zins M: Operational Definition of Active and Healthy Ageing (AHA): A Conceptual Framework. The journal of nutrition, health & aging 2015, 19(9):955-960.
6. van Vliet-Ostaptchouk JV†, Nuotio ML†, Slagter SN†, Doiron D†, Fischer K, Foco L, Gaye A, Gogele M, Heier M, Hiekkalinna T, …, van der Klauw MM, Waldenberger M, Perola M§, Wolffenbuttel BH§: The prevalence of metabolic syndrome and metaboli-cally healthy obesity in Europe: a collaborative analysis of ten large cohort studies. BMC endocrine disorders 2014, 14:9.
7. Slagter SN, van Vliet-Ostaptchouk JV, Vonk JM, Boezen HM, Dullaart RP, Kobold AC, Feskens EJ, van Beek AP, van der Klauw MM, Wolffenbuttel BH: Combined effects of smoking and alcohol on metabolic syndrome: the LifeLines cohort study. PLoS one 2014, 9(4):e96406.
8. Slagter SN†, van Vliet-Ostaptchouk JV†, Vonk JM, Boezen HM, Dullaart RP, Kobold AC, Feskens EJ, van Beek AP, van der Klauw MM, Wolffenbuttel BH: Associations be-tween smoking, components of metabolic syndrome and lipoprotein particle size. BMC medicine 2013, 11:195.
* Slagter S as part of the MACVIA Research Group. † Equal contributors as first author.
