Per email aan: R.v.sutorius@nmanet.nl

(1)

Federatie van Energie- bedrijven in Nederland Utrechtsew eg 310 6812 AR Arnhem Post bus 9042 6800 GD Arnhem Telef oon 026 - 356 94 44 Fax 026 - 446 01 46 E-mail ened@EnergieNed.nl Int ernet w w w .EnergieNed.nl

O L 1 >

ABN-AMRO bank 53.52.71.867 ING Bank 65.33.12.725 Post bank 2367258 KvK Arnhem 40124517

DTe

De heer R van Sut orius Postbus 16326

2500 BH DEN HAAG

Per email aan: R.v.sutorius@nmanet.nl

Onderw erp

draf t DTe recommendat ion - TTF development

Uw kenmerk

uw email 9 f ebruari 2007

Ons kenmerk

2007 -3375

Behandeld door

ir. H.B. Schurink

Telef oon

026 - 3 5 6 9 4 5 6

Faxnummer

026 - 4 4 2 8 3 2 0

E-mail

hbschurink@energiened.nl

Dat um

30 maart 2007

Geacht e heer/mevrouw ,

Met deze brief reageert sect ie Handel & Verkoop van EnergieNed (verder sect ie H&V) op de DTe-consult at ie “ TTF development ” . Wij danken u hart elijk voor de geboden mogelijkheid om onze visie op de gasmarkt en in het speciaal op het TTF t e geven. EnergieNed heef t in sept ember 2006 een visie op de gew enst e situatie van de Noordw est -Europese gasmarkt in de periode 2012 - 2015 ont w ikkeld. De visie is beschreven in het position paper “ Noordw est - Europese gasmarkt 2 012 -2015” (zie bijlage). Het beschrijf t een realist isch maar gelijkt ijdig ook w enselijk beeld van de sit uat ie in de periode 2012 -2015.

Onderst aande ant w oorden zijn ont leend aan dit posit ion paper.

Antw oord op vraag 1: “How do you view the desired end state of TTF?”

In het genoemde posit ion paper w ordt de w holesalemarkt en TTF in de periode 2012 -2015 al s volgt beschreven.

De w holesalemarkt in Europa kent liquide markt plaat sen, voort gekomen uit de

behoef t e van markt part ijen om overdracht spunt en en f acilit eit en t e hebben om

zo onderling gas t e verhandelen, zonder andere mogelijkheden uit t e sluit en. Er

is handelsvrijheid op de w holesalemarkt . De markt zorgt zelf voor een op

economische grondslagen af gew ogen balans t ussen langet ermijncont ract en en

handel op markt plaat sen. De markt zorgt dat het aanbod van zow el f lexibilit eit

als de commodit y gas aan de vraag voldoet . De w holesalemarkt is een markt

w aarbij de kw alit eit van het gas geen beperkingen voor markt part ijen met zich

meebrengt . H-gas en L-gas w orden verhandeld als energiehoeveelheid.

(2)

Pagina 2/ 6 2007-3375 30 maart 2007

In de periode 2012-2015 dient TTF hét cent rale handelsknooppunt t e zijn. Het TTF vervult dan een int ernat ionale rol van bet ekenis voor binnen- en

buit enlandse part ijen. Het is namelijk gemakkelijk en aant rekkelijk om op TTF t e handelen, omdat het liquidit eit , diept e, mogelijkheden en f acilit eit en biedt . TTF f unct ioneert als ref erent iepunt voor geobject iveerde prijsvorming. Daarbij is een rol w eggelegd voor een beurs en market makers. Door de cent rale rol van TTF als handelsknooppunt is de rol en de bet ekenis van andere overdracht spunt en in Nederland beperkt .

Daarnaast kunnen w e inst emmen met de volgende “ st at ement s” uit uw consult at iedocument :

• “ A t ruly liquid TTF t heref ore also t akes aw ay t he need f or liquid market s on exit . If buyers and sellers can f ind each ot her easily on a hub, t rade on exit is not necessary.“ Een belangrijk element uit deze st elling w ordt gekenmerkt door vrijheid en ook de mogelijkheid van handelen van markt part ijen.

• “ We believe buyers on a hub w ill be most ly at t ract ed t o a liquid hub w here t hey can buy (or get delivered) not only commodit y but also f inancial services, balancing services, access t o st orage, and so f ort h.

The hub t hen operat es as a “ one st op shop” . Especially balancing is crucial f or shippers “

• “ A liquid TTF w it h all relat ed services w ill st rengt hen t he posit ion of t he Net herlands in t he European gas market .“

• “ … posit ioning TTF as a regional hub is not only desirable but also necessary: only as a regional hub do w e believe TTF can grow large and liquid enough t o reap t he benef it s described above,..” . De ambit ie is dat het TTF zich verder ont w ikkelt t ot een t oonaangevende HUB in Noordw est Europa.

• “ … w e believe t hat liquid hubs w ill st rengt hen supply securit y, f or t w o reasons. 1) liquid hubs at t ract gas and 2) liquid hubs provide ef f icient price signals t hat in t urn lead t o invest ment s in inf rast ruct ure (e.g.

LNG, st orage, pipelines). “

De meest e part ijen zullen een prijssignaal van een hub gebruiken als één van de indicat oren voor invest eringen, echt er de invloed ervan verschilt per partij. In hoeverre prijsvorming op een hub prikkels geef t voor commerciële invest eringen hangt af van vele f act oren. Voor invest eringen in pijpleidingen is het invest eringssignaal zw ak (de TSO ondervindt w einig prikkels van de prijsst elling van een hub).

• “ …increased hub t rading w ill not drast ically change TSO operat ions

and t hus, w ill not impact t he reliabilit y of t he t ransmission syst em.“

(3)

Pagina 3/ 6 2007-3375 30 maart 2007

Antw oord op vraag 2: How do you rate the urgency of improving TTF

functioning, and to w hat extent do you believe the market place w ill solve the issues by itself?

Antw oord op vraag 3: Do you see any bottlenecks that have not been

mentioned yet? How w ould you prioritize the bottlenecks to TTF improvement?

Verbet ering van TTF dient geen geïsoleerd doel t e zijn. Het doel dient t e zijn verbet ering van de gasmarkt in zijn t ot alit eit . In volgorde van belang zijn dan de onderw erpen:

1. Regulat orische onzekerheden dienen geminimaliseerd t e w orden.

De overheid dient vert rouw en in de markt t e bevest igen en t erughoudend t e zijn met nieuw e regelgeving. De verant w oordelijkheid voor het

f unct ioneren, de w erking en de organisat ie van de markt ligt nadrukkelijk bij de markt part ijen. Zij geven door hun init iat ieven en invest eringen de markt vorm en hebben daarvoor de ruimt e en de verant w oordelijkheid. Bij event uele nieuw e regelgeving mo et w orden gezorgd dat de economische w aarde van reeds gedane invest eringen en reeds af geslot en cont ract en niet w ordt aanget ast en dus gerespect eerd dan w el gecompenseerd w ordt .

2. St uurinf ormat ie essent ieel.

St uurinf ormat ie dient zodanig vormgegeven t e w orden dat shippers online, (near) real t ime inzicht hebben in hun balansposit ie. De st uurinf ormat ie dient nauw aan t e sluit en bij de w ijze w aarop het balanceringsregime is ingericht . Goede st uurinf ormat ie neemt een barrière van shippers voor t oet reding t ot kort e t ermijn gashandel w eg en zal leiden t ot subst ant ieel meer liquidit eit van de day -ahead en int ra-day gasmarkt .

3. Markt int egrat ie en aanbodvergrot ing van gas.

De Europese TSOs moet en meer (f inancieel) gest imuleerd w orden om de t ot st andkoming van int ernat ionaal belangrijke gast ransport verbindingen t e f acilit eren en realiseren. Dat is essent ieel om t e komen t ot markt int egrat ie en aanbodvergrot ing van gas. Dit bet ekent uit breiding van import - en export capacit eit , ont w ikkeling van LNG -t erminals en t ransit cap acit eit om t e komen t ot een opt imale benut t ing van best aande t ransport capacit eit (bijvoorbeeld aanbieden van ext ra t ransport capacit eit met een hogere int errupt iekans). In dat licht dient zo spoedig mogelijk duidelijkheid t e komen over het verdere verloop van de procedure ‘Open season hoogcalorische noordoost zuidw est ent ries en exit s’ . Verder dienen de landelijke en Europese overheden non-discriminat oir het cont ract eren met (grot e) buit enlandse part ijen t e f acilit eren. De overheid verzorgt door middel van r egelgeving een vergunningenbeleid dat aanbodvergrot ing t ot st and brengt .

4. Gegarandeerd voldoende kw alit eit sconversie, zodat er geen verschillende

(4)

Pagina 4/ 6 2007-3375 30 maart 2007

gasmarkt en o.b.v. gaskw alit eit (H- en L-gasmarkt ) meer best aan. GTS heef t de verant w oordelijkheid hiervoor zo nodig invest eringen t e doen.

5. Shippers dienen t e kunnen kiezen om via GTS de onbalans op t e hef f en (boet es of t olerant ieservice) of de onbalans via de markt t e veref f enen.

Voor zover GTS addit ioneel aan line pack mogelijkheden nodig heef t om de systeemint egrit eit t e w aarborgen, dient GTS deze mogelijkheden in t e kopen op een liquide t ransparant e onbalansmarkt (bijvoorbeeld int raday APX en/of TTF).

Antw oord op vraag 4: In w hat (additional) w ays do you see the virtual and physical gas w orlds interact and enhance each other?

Op deze vraag hebben w ij geen react ie. De acht erliggende gedacht e van de vraagst elling is ons onvoldoende duidelijk.

Antw oord op vraag 5: What package w ould you recommend to accelerate TTF development and w hy? Please prioritize.

Wij denken dat de volgende maat regelen genoemd in het DTe-document ‘ TTF- development ’ bijdragen aan de ont w ikkeling van het TTF (in volgorde van belang).

• (10) Improving st eering inf ormat ion and enabling balancing at TTF.

Zie vraag 2.

• (1) Making TTF bet t er accessible: invest ing in t ransport capacit y and harmonizing t ransport procedures.

Zie bij vraag 2/3, onder " Markt int egrat ie en aanbodvergrot ing van gas” .

• (2) Making t ransport capacit y available and accessible in t he short term.

Beide voorst ellen die zijn besproken t ijdens de Regional Gas Init iat ive Nort h West st akeholders meet ing van f ebruari jl. (voorst el EFET en voorst el TSO’ s) kunnen signif icant bijdragen aan het op kort e t ermijn opt imaliseren van t ransport capacit eit .

• (3) Implement ing qualit y conversion as a f ull syst em service.

Zie vraag 2.

• (7) Improving t ransparency on t ransmission capacit y.

a. Real-t ime dat a on f low s and int errupt ions.

De TSO dient samen met markt part ijen t e st reven naar real-

t ime inf ormat ie over gasst romen en int errupt ies zodat

markt part ijen hun risico’ s bet er kunnen beheersen (zie ook

(5)

Pagina 5/ 6 2007-3375 30 maart 2007

vraag 2 bij st uurinf ormat ie). Daarbij dient vert rouw elijk

omgegaan t e w orden met commercieel gevoelige inf ormat ie. De

“ less t han t hree rule” moet verbet erd w orden, zodat alleen inf ormat ie die commercieel gevoelig is en w aarbij publicat ie van deze inf ormat ie één part ij onevenredig schaadt , vert rouw elijk w ordt behandeld.

b. FCFS f or int errupt ible capacit y.

DTe st elt voor om de regels van FCFS voor int errupt ible

capacit eit t e veranderen en bij int errupt ie shippers pro rat a af t e schakelen. Sect ie H& V is van mening dat de regels

markt part ijen recht szekerheid dienen t e bieden en niet discriminerend mogen zijn. In dat licht bezien is sect ie H& V geen voorst ander van pro-rat a af schakelen. Het zou w el een verbet ering zijn, indien shippers vooraf de “ int errupt ibilit y rank”

kennen.

c. FCFS in general.

Gezien de verschillende kort e- en lange t ermijn behoef t en van markt part ijen en gezien de t e onderscheiden sit uat ies (zoals f ysieke net w erkconf igurat ie) kunnen TSO’ s verschi llende soort en inst rument en en spelregels voor de allocat ie van t ransport capacit eit (bijvoorbeeld: veilingen, impliciet e veilingen, open seasons, first -come-first -serve, UIOLI, et c.) hant eren. De regels dienen markt conf orm en non-discriminat oir t e zijn en bij t e dragen t ot de snelle ont w ikkeling van de markt w erking en int egrat ie op de NW Europese gasmarkt en. Daarnaast dienen zij shippers recht szekerheid t e bieden. Daart oe dienen TSO’ s met markt part ijen t e overleggen in w elke sit uat ie w elke regels het meest geëigend zijn.

• (11) TSO balancing at TTF

Zie vraag 2. Wij zijn het eens met de opmerking van de DTe dat eerst gew erkt moet w orden aan het verbet eren van st uurinf ormat ie alvorens een goede onbalansmarkt kan ont st aan.

• (6) Diminishing credit risk result ing f rom imbalance.

Er w ordt door de sect or gew erkt aan het verbet eren van de

administ rat ieve procedures. Onze leden geven aan dat dit punt geen

onoverkomelijk probleem is voor het handelen op TTF.

(6)

Pagina 6/ 6 2007-3375 30 maart 2007

Op de overige punt en zullen leden van sect ie H& V in de individuele react ies nader ingaan.

Vanzelf sprekend geven w ij graag een t oelicht ing op deze brief .

Hoogacht end,

mr. E.W.O. van Vliet

direct eur sect ie Handel & Verkoop

Bijlage: EnergieNed posit ion paper “ Noordw est -Europese gasmarkt 20 1 2-

2015” .

(7)

De Noordwest-Europese en Nederlandse gasmarkt

2012-2015

(8)

De Noordwest-Europese en Nederlandse gasmarkt

2012-2015

september 2006

EnergieNed Federatie van Energiebedrijven in Nederland is de branche- organisatie voor alle bedrijven die in Nederland actief zijn in productie, transport, handel of levering van gas, elektriciteit en/of warmte.

De federatie behartigt de belangen van de aangesloten bedrijven.

EnergieNed is aanspreekpunt voor overheid, politiek en belangenorganisaties

voor bedrijfsleven, consumenten en milieu. Namens de leden voert EnergieNed

op nationaal en internationaal niveau de dialoog met deze 'stakeholders'.

(9)

EnergieNed De Noordw est-Europese en Nederlandse gasmarkt 2012-2015 2

Inhoudsopgave

Inleiding 3

Visie op de gasmarkt in 2012 -2015 4

Transportinfrastructuur in de Noordw est-Europese gasmarkt; het “ Gasrotonde-

snelw egmodel” 4

Marktpartijen verantw oordelijk voor functioneren en organisatie van de markt 4

TSO’ s faciliteren de markt 4

Regulators hebben w akende rol 4

Overheden zorgen voor aantrekkelijk investeringsklimaat 5

Gasmarkt en detail 6

Keuzevrijheid op de eindverbruikersmarkt 6

Handelsvrijheid op de w holesalemarkt 6

Productie, handel, levering, flexibiliteit, LNG en opslag zijn commerciële marktactiviteiten 6

Transparantie via zelfregulering 7

Transportinfrastructuur in de Noordw est-Europese gasmarkt; het “ Gasrotonde-

snelw egmodel” 7

Kw alit eitsconversie geen beperkende factor voor markt 7

Marktconforme allocatie van transportcapaciteit 8

Balancering met behulp van onbalansmarkt 8

Heldere rolverdeling overheden, TSO’ s en marktpartijen 9

Bijlage 1: Verklarende begrippenlijst Gasmarkt 10

(10)

Inleiding

De Europese gasmarkt staat voor grote uitdagingen: het w aarborgen van voldoende van toevoer van gas van buiten de EU, tegelijkertijd zal de vrije Europese gasmarkt verder vorm moeten krijgen w aarbij landsgrenzen binnen de EU geen rol meer spelen. Hierbij spelen vraagstukken zoals w elke delen van de gasinfrastructuur tot het reguleringsdomein moeten behoren en in w elke mate, hoe te anticiperen op de ontw ikkeling van LNG en hoe de Europese gasmarkt aantrekkelijk kan w orden gemaakt voor investeringen en aanbod van gas van binnen en buiten Europa.

Tegen deze achtergrond heeft EnergieNed een visie ontw ikkeld op de gew enste situatie van de Noordw est-Europese gasmarkt in de periode 2012-2015. De visie beschrijft een realistisch maar gelijktijdig ook w enselijk beeld van de situatie in de periode 2012-2015. Doel hiervan is om actuele vraagstukken rond de gasmarkt in een langetermijnperspectief te kunnen plaatsen en dit mee te w egen bij de bepaling van standpunten en het leveren van inbreng in discussies.

Tevens w il EnergieNed met dit toekomstbeeld zow el binnen Nederland met alle betrokkenen als met andere landen de dialoog voeren over de inrichting van de gasmarkt.

De visie is géén routekaart om de gew enste toekomstsituatie te bereiken. Het toekomstbeeld is geschetst vanuit Europees perspectief en biedt een uitzicht op de ontw ikkeling van de Noordw est-Europese gasmarkt. Aan de hand daarvan kunnen routekaarten w orden geschetst en uitgew erkt. Voor Nederland betekent dit bijvoorbeeld dat als het de rol van gasrotonde w il krijgen er concrete stappen zullen moeten w orden gezet en heldere keuzes zullen moeten w orden gemaakt. EnergieNed heeft geheel in lijn met deze visie in 2005 het position paper

Energiesector bevordert marktw erking gepresenteerd met daarin concrete stappen om zow el

de gasmarkt als de elektriciteitsmarkt te verbeteren. Inmiddels is de uitvoering hiervan ter hand genomen.

Eerst w ordt de visie op de gasmarkt in hoofdlijnen geschetst. Vervolgens w ordt de gasmarkt

meer en detail beschreven en w ordt aandacht besteed aan specifieke gasonderw erpen als

allocatie, balancering en kw aliteitsconversie, gasopslag en LNG. Aansluitend w ordt een beeld

gegeven van de rollen van overheden, TSO’ s en marktpartijen. In bijlage 1 is een verklarende

begrippenlijst opgenomen van veelgebruikte begrippen in de gasmarkt.

(11)

Visie op de gasmarkt in 2012-2015

De geïntegreerde Noordw est-Europese gasmarkt in 2012 -2015 kenmerkt zich door

handelsplaatsen en ruime handelsmogelijkheden. Klanten hebben vrije keuze ten aanzien van hun energieleverancier en kunnen die keuze effectueren. Marktpartijen hebben alle mogelijke contractvrijheid en maken daarvan volop gebruik. Markten en handelsplaatsen faciliteren de behoeften van handelaren en op de w holesale markt spelen landsgrenzen geen rol. De Europese markt is aantrekkelijk voor investeerders, handelaren en aanbieders van gas van buiten de Europese Unie. Hierdoor ontstaat een Europese markt met ruime

aanvoermogelijkheden van gas en een markt w aarbinnen gas flexibel, marktconform en leveringszeker kan stromen naar klanten, w aar ook binnen Europa.

Transportinfrastructuur in de Noordwest-Europese gasmarkt; het “Gasrotonde- snelwegmodel”

Een samenhangend systeem van fysieke transportinfrastructuren vervult de functie van een internationaal snelw egsysteem. Het internationale snelw egsysteem biedt voldoende capaciteit onder verschillende omstandigheden en anticipeert op de behoeften van de markt w aardoor tijdig de door de markt gew enste capaciteit beschikbaar is. Dit geschiedt mede op basis van contractering van transportcapaciteit van de marktpartijen bij de Transmission System Operators (TSO’ s). Door een goed samenspel van de TSO’ s met de marktpartijen ontw ikkelt het transportsysteem zich op een economisch efficiënte w ijze, die de ontw ikkeling van de gasmarkt daadw erkelijk ondersteunt, zow el nationaal als internationaal.

De Europese gasmarkt kent verbindingen c.q. relaties met gasbronnen en gasmarkten buiten Europa. In de regulering voor gas bestaat er een duidelijk onderscheid tussen de “ Europese binnenmarkt” met een accent op competitie binnen Europa (o.a. gereguleerde netw erken met TPA) en de verbindingen van die markt met bronnen en andere markten, met een accent op competitie op w ereldschaal (commercieel domein).

Marktpartijen verantwoordelijk voor functioneren en organisatie van de markt De verantw oordelijkheid voor het functioneren, de w erking en de organisatie van de markt ligt nadrukkelijk bij de marktpartijen. Zij geven door hun initiatieven en investeringen de markt vorm en hebben daarvoor de ruimte en de verantw oordelijkheid. Behoudens de netten en transportverbindingen vullen de marktpartijen zelf hun behoeften in door investeringen in bijvoorbeeld opslag- en LNG-installaties, en doet de markt zijn w erk.

TSO’s faciliteren de markt

De TSO’ s in de verschillende lidstaten faciliteren de behoeften van de (internationale) markt en de marktpartijen. Deze onafhankelijke maar gereguleerde Europese TSO’ s zijn daarvoor

adequaat ingericht, hebben voldoende tariefruimte en instrumenten en handelen binnen internationaal op elkaar afgestemde reguleringsregiems. De TSO’ s kunnen er daarbij zeker van zijn dat (grote) investeringen een (gereguleerd) rendement opleveren dat voldoet aan

economische criteria. De TSO’ s vervullen hun taken aan de hand van heldere regels w aarbij de TSO’ s transparant maken w at zij van plan zijn en daadw erkelijk doen. De TSO’ s w aken ervoor commercieel vertrouw elijke informatie van individuele marktpartijen in de openbaarheid te brengen. Door internationale samenw erking en op langere termijn mogelijk fusies, bieden TSO’ s shippers grensoverschrijdend transport aan (bijvoorbeeld traintickets). De rol van de in Europa opererende TSO’ s en de regulering daarvan zijn vergaand geharmoniseerd ter

vermijding van een regulatoire “ lappendeken” in de integrerende Europese gasmarkt.

Regulators hebben wakende rol

De nationale regulators w erken onderling goed samen en spelen een algemeen monitorende rol. De focus van het toezicht ligt op de ontw ikkeling van de (internationale) markt op de langere termijn. De focus van de mededingingsautoriteiten ligt in specifieke gevallen op een onderzoekende rol (in geval van misbruik van marktmacht) en op algemene

mededingingsvraagstukken.

(12)

Overheden zorgen voor aantrekkelijk investeringsklimaat

In het gehele marktgebied zorgen de overheden voor een aantrekkelijk investeringsklimaat, onder andere door het hanteren van voorspelbare en heldere spelregels en regelgeving op langere termijn. Bij eventuele nieuw e regelgeving w ordt gezorgd dat de economische w aarde van reeds gedane investeringen en reeds afgesloten contracten niet w ordt aangetast c.q.

w ordt gecompenseerd.

(13)

Gasmarkt en detail

Keuzevrijheid op de eindverbruikersmarkt

Eindverbruikers (zow el grootverbruikers als kleinverbruikers) kunnen kiezen tussen verschillende leveranciers en uit diverse combinaties w at betreft prijs, product, looptijd en leveringspunt. Daarbij staat het de consument vrij te kiezen voor een product w aarmee hij ook zelf actief kan w orden op de handelsmarkt dan w el een product dat geheel op de

karakteristieken van zijn eigen aardgasbehoefte is afgestemd. Er zijn geen belemmeringen ten aanzien van het sw itchen van leverancier na afloop van een leveringscontract. De

kleinverbruikers genieten w ettelijke bescherming ten aanzien van de kw aliteit en de continuïteit van de dienstverlening door hun leveranciers. In beginsel zijn de leveranciers verantw oordelijk voor de leveringen aan hun klanten.

Handelsvrijheid op de wholesalemarkt

De w holesale gasmarkt in Europa kent liquide marktplaatsen, voortgekomen uit de behoefte van marktpartijen overdrachtspunten en faciliteiten te hebben om onderling gas te

verhandelen, zonder andere mogelijkheden (bijvoorbeeld OTC) uit te sluiten. Zo w ordt er gehandeld op beurzen, virtuele hubs en termijnmarkten. Deze handelsplaatsen zijn gestoeld op contractvrijheid en bieden de marktpartijen tal van mogelijkheden voor anonieme en bilaterale handel in zow el nieuw e en reeds gesloten contracten voor de lange en korte termijn.

Belemmeringen om contracten te kunnen doorverkopen zijn geslecht.

Dat de marktplaatsen geobjectiveerde prijsvorming en betrouw bare prijssignalen voortbrengen is van grote betekenis. Bijvoorbeeld omdat dit een diversiteit aan contractvormen mogelijk maakt, zoals contracten voor langere termijn met een spot-gas-prijsindex.

De markt zorgt zelf voor een op economische grondslagen afgew ogen balans tussen langetermijncontracten en handel op marktplaatsen, w aarbij termijncontracten op

marktplaatsen een concurrerend alternatief vormen voor bilaterale langetermijncontracten.

Eenmaal gesloten contracten kunnen en w orden vrij verhandeld. Mede daardoor leidt de w erking van de contractenmarkt en/of langetermijncontracten/reserveringen niet tot het op slot zetten van afzetmarkten of delen van markten. Steeds is een belangrijke toetsteen of marktpartijen, w aaronder eindverbruikers, w erkelijk keus hebben/krijgen.

In Nederland vormt TTF hét centrale handelsknooppunt. Het vervult een internationale rol van betekenis voor binnen- en buitenlandse partijen omdat het gemakkelijk en aantrekkelijk is om op TTF te handelen, liquiditeit, diepte, mogelijkheden en faciliteiten biedt. TTF functioneert als referentiepunt voor geobjectiveerde prijsvorming. Voorzover nodig kent TTF marketmakers.

Door de centrale rol van TTF als handelsknooppunt is de rol en de betekenis van andere overdrachtspunten in Nederland beperkt.

Productie, handel, levering, flexibiliteit, LNG en opslag zijn commerciële marktactiviteiten

Marktpartijen dragen zorg voor de productie van gas, het aanbod van gas en flexibiliteit. Het betreft commerciële marktactiviteiten. Ook daarmee samenhangende activiteiten en

investeringen in bijvoorbeeld LNG en opslag voor productie- en handelsdoeleinden zijn commerciële marktactiviteiten die in de w et- en regelgeving als zodanig gezien en behandeld w orden. De markt zorgt dat het aanbod van zow el flexibiliteit als de commodity gas aan de vraag voldoet.

Puur commerciële marktactiviteiten vallen, in tegenstelling tot het transport van gas, in het niet -gereguleerde domein en kennen daarom géén speciale verantw oordelijkheden of verplichtingen voor specifieke marktpartijen zoals TPA-verplichtingen.

TSO’ s dragen zorg voor de aansluiting tussen LNG- en/of opslagsystemen en het transportnet

zodat marktpartijen in staat w orden gesteld gas in en uit hun systemen te halen. Daarbij

(14)

w orden de TSO’ s in staat gesteld de te maken kosten terug te verdienen. Met uitzondering van kortstondige behoeften aan flexibiliteit, samenhangend of in het verlengde liggend van het balanceringsregiem, hebben TSO’ s geen taak om de markt te voorzien van flexibiliteit.

Mededingingsautoriteiten houden toezicht op de mededingingsaspecten en hebben voldoende instrumenten om effectief misbruik van marktmacht tegen te gaan.

Transparantie via zelfregulering

Commerciële activiteiten zoals LNG kunnen aanzienlijke effecten op de markt hebben en w orden gebonden aan (nader te bepalen) informatieplichten c.q. transparantievereisten. Door middel van zelfregulering is een “ transparantiecode” opgesteld w aarin staat aan w elke minimum transparantievereisten marktpartijen voldoen.

Transportinfrastructuur in de Noordwest-Europese gasmarkt; het “Gasrotonde- snelwegmodel”

De geïntegreerde Noordw est-Europese gasmarkt is ingericht volgens een “ rotonde-

snelw egmodel” dat zich kenmerkt door marktw erking en voldoende tw eezijdige interconnectie (import en export) tussen landen. Tussen de te onderscheiden deelmarkten en hubs

(bijvoorbeeld in Engeland, België, Nederland, Duitsland, Frankrijk) liggen adequaat

functionerende fysieke gastransportverbindingen. De verbindingen bieden alle ruimte voor handelsactiviteiten en zijn op de behoeften van de markt toegesneden; nationale landsgrenzen zijn voor het transport en voor de handel nagenoeg irrelevant.

De regulering van de markt evenals de verantw oordelijkheden en bevoegdheden van de regulators zijn in hoge mate Europees geharmoniseerd. In internationaal verband hebben de nationale overheden en de Europese Commissie daarover regelingen getroffen. Zo zijn de verantw oordelijkheden, de rolopvatting en de w erkw ijze van TSO’ s in Europa vergaand

geharmoniseerd en op elkaar afgestemd en is de onafhankelijkheid van de TSO’ s gew aarborgd.

De Europese TSO’ s w orden (financieel) gestimuleerd de totstandkoming van internationaal belangrijke gastransportverbindingen te faciliteren en te realiseren. Zij w erken intensief samen, onder andere bij de planning en allocatie van transportcapaciteit en faciliteren het (nationale en internationale) transport zo dat de gashandel optimaal bediend w ordt, rekening houdend met de behoeften van marktpartijen op zow el korte termijn als op langere termijn. Europees is geregeld dat de allocatie van de interconnectiecapaciteit marktconform geschiedt en

ongebruikte capaciteit aan de markt ter beschikking w ordt gesteld. Het investeren in capaciteit door derden blijft (in beginsel) mogelijk. Ook hebben klanten de mogelijkheid

langetermijnreserveringen voor transportcapaciteit te maken.

De Europese gasmarkt kent verbindingen c.q. relaties met gasbronnen en gasmarkten buiten Europa. In de regulering voor gas bestaat er een duidelijk onderscheid tussen de “ Europese binnenmarkt” (o.a. gereguleerde netw erken met TPA) en de verbindingen van die markt met bronnen en andere markten (commercieel domein).

De Nederlandse TSO zorgt voor voldoende transportcapaciteit in Nederland, geënt op lange termijn prognoses van de ontw ikkeling van vraag en aanbod, c.q. de behoeften van de markt.

Een reguleringsklimaat met de juiste prikkels (bijvoorbeeld financieel) draagt bij aan een goede taakvervulling van de TSO. Het reguleringsregiem houdt rekening met zow el de

maatschappelijke kosten van overcapaciteit als de kosten van ondercapaciteit.

Kwaliteitsconversie geen beperkende factor voor markt

¹

De w holesalemarkt is een markt w aarbij de kw aliteit van het gas niet leidt tot beperkingen voor marktpartijen. Fysieke kw aliteitsconversie van hoogcalorisch gas (H-gas) naar

laagcalorisch gas (L-gas) is een dienst van de TSO die op basis van daadw erkelijk gebruik in

1 De visie van de branche op het issue kw aliteitsconversie in 2012-2015 betreft een voorlopige ziensw ijze die nader vorm krijgt in het overleg tussen de desbetreffende TSO, shippers en marktpartijen.

(15)

rekening w ordt gebracht bij de afnemers van de dienst. Daarnaast biedt de TSO

(administratieve) facilitaire diensten voor de “ administratieve conversie” van L-gas naar H-gas.

Kw aliteitsconversie is geen exclusieve taak voor de TSO. De TSO’ s zijn verantw oordelijk voor voldoende conversiecapaciteit, voor zover andere partijen hier niet in voorzien. Een TSO plant capaciteit op grond van (lange termijn) prognoses van vraag en aanbod voor het afzetgebied binnen de TSO-systeemgrenzen. De TSO’ s geven inzicht in hun prognoses en

investeringsplannen en staan daarvoor in.

De w holesale markt is een markt w aarbij de kw aliteit van het gas geen beperkingen voor marktpartijen met zich meebrengt. Op het TTF w orden H -gas en L-gas verhandeld als

energiehoeveelheid. De TSO brengt de volledige kosten van kw aliteitsconversie in rekening bij de shippers die de dienst daadw erkelijk gebruiken. Dit betekent dat voor zover er sprake w as van gesocialiseerde kosten van kw aliteitsconversie, dit is afgebouw d. Kw aliteitsconversie is een dienst zonder toetredingsdrempels voor marktpartijen; het vooraf contracteren van kw aliteitsconversie is niet nodig.

Marktconforme allocatie van transportcapaciteit

Uitgangspunten voor de allocatie van transportcapaciteit zijn dat de Europese markt gebaseerd is op contracten en handel in contracten, en dat de allocatie van transportcapaciteit door de TSO’ s marktconform geschiedt .

De TSO’ s zijn verantw oordelijk voor de non-discriminatoire allocatie van transportcapaciteit en zij doen dit op basis van vooraf bij de marktpartijen bekende (bekend gemaakte) spelregels die met de marktpartijen overlegd zijn. Zij hanteren spelregels die het handelsklimaat bevorderen en onderzoeken daarvoor actief de mogelijkheden zoals vereenvoudigingen in het entry -exit systeem w aaronder varianten van postzegeltarieven.

Gezien de verschillende korte- en lange termijn behoeften van marktpartijen en gezien te onderscheiden situaties, hanteren TSO’ s verschillende soorten instrumenten en spelregels voor de allocatie van transportcapaciteit (bijvoorbeeld: veilingen, impliciete veilingen, open seasons, first-come-first-serve, UIOLI, overig). De regels bieden de marktpartijen rechtszekerheid, zijn niet discriminerend en dragen over middellange termijn bezien bij aan marktw erking op en integratie van de Noordw est-Europese gasmarkt. TSO’ s overleggen met marktpartijen in w elke situatie w elke regels het meest geëigend zijn.

Bij aansluiting op het net heeft elke klant het beschikkingsrecht over de exitcapaciteit behorende bij zijn aansluiting. De klant of zijn shipper is zelf verantw oordelijk voor het tijdig boeken bij zijn TSO van deze exitcapaciteit en van alle overige transportcapaciteit die nodig is om in zijn aardgasbehoefte te kunnen voorzien. De mogelijkheid om de exitcapaciteit over te dragen aan een shipper is aanw ezig.

De TSO houdt in zijn planning rekening met de mogelijke vraagontw ikkelingen op korte en lange termijn (afgestemd met marktpartijen, eindverbruikers en regionale netbeheerders) en openbare, vastgelegde criteria ten aanzien v an de kans op capaciteitstekorten. De TSO verschaft informatie aan marktpartijen over beschikbare capaciteiten en is transparant in de informatievoorziening rondom geplande investeringen.

Balancering met behulp van onbalansmarkt

Onbalanskosten zijn gebaseerd op een faire toedeling van de kosten die een TSO maakt voor de handhaving van de systeemintegriteit. Inkoop van de benodigde diensten hiervoor vindt plaats op een transparante w ijze, bij voorkeur op een zogenaamde onbalansmarkt. De shipper is primair verantw oordelijk voor de balancering van zijn eigen portfolio.

TSO’ s zetten de voorhandenzijnde mogelijkheden van linepack in om a) de systeemintegriteit

zo goed mogelijk te w aarborgen en b) het balanceringsregiem voor shippers zo veel mogelijk

naar de w ensen van de shippers in te richten (d.w .z., in het algemeen gesproken, zo ruim

mogelijk). Op basis hiervan zetten TSO’ s linepack zo in dat daarmee het balanceringsregiem

w ordt geoptimaliseerd. Dit mechanisme is op elk moment van toepassing. Voor zover een TSO

additionele mogelijkheden nodig heeft om de systeemintegriteit te w aarborgen, koopt de TSO

(16)

deze mogelijkheden in op een liquide transparante onbalansmarkt (bijvoorbeeld TTF).

Het balanceringsregiem van een individuele TSO is afgestemd op het handhaven van de systeemintegriteit van deze TSO en w eerspiegelt de karakteristieken van het desbetreffende transportsysteem (lengte, diameter, vermaasdheid). Daarnaast is er, met als primair

uitgangspunt het rotondemodel, sprake van een zoveel mogelijk eenduidig internationaal balanceringsregiem danw el een samenhangend stelsel van balanceringsregimes die geen belemmering opleveren voor het grensoverschrijdend verkeer. Op basis van deze leidraden faciliteren de (internationale) TSO’ s tezamen de marktpartijen bij hun grensoverschrijdende transporten. Zij bieden in ieder geval shippers adequate, goede en tijdige informatie, in het bijzonder ten behoeve van hun balancering. Daartoe w erken de (internationale) TSO’ s nauw samen met de overige netbeheerders en hebben zij regelingen c.q. voorzieningen getroffen en afspraken gemaakt met alle betrokken partijen om de benodigde informatie voor shippers te kunnen leveren. Betrokken zijn alle netbeheerders en marktpartijen, die ofw el aan entrypunten ofw el aan exitpunten van het systeem actief zijn, zoals operators/producenten van

(grens)entrypunten.

Het balanceringsregiem kan zow el elementen van dagbalancering als elementen van uurbalancering bevatten; de mix w ordt bepaald door de balans tussen verschillende doelstellingen zoals de handhaving van de systeemintegriteit en de bevordering van marktw erking en marktintegratie.

De liquide gasmarkt c.q. gasrotonde w ordt mede ondersteund door de vormgeving van het balanceringsregiem.

Heldere rolverdeling overheden, TSO’s en marktpartijen

In samenhang met het voorgaande zijn de rollen van de overheden, de TSO’ s en marktpartijen als volgt kort aan te geven.

Er is effectieve afstemming van het beleid tussen de landen in Noordw est Europa en

harmonisatie van regels geënt op gezamenlijke doelstellingen. Overheden dragen zorg voor een beleid om tot marktintegratie en aanbodvergroting van gas te komen. De landelijke en

Europese overheden faciliteren non-discriminatoir het contracteren met (grote) buitenlandse partijen. Zij verzorgen door middel van regelgeving (in casu onthouding van regelgeving) en vergunningenbeleid dat aanbodvergroting tot stand komt.

Specifiek voor Nederland geldt dat de landelijke Nederlandse overheid het depletietempo van de resterende Nederlandse aardgasreserves bepaalt en zij in dat kader specifieke taken kan toekennen aan marktpartijen of aan de Nederlandse TSO. Regelgeving en het toegangsregiem tot Nederlandse gasinfrastructuur houden w aar nodig rekening met het ongestoord kunnen uitvoeren van deze taken.

Onafhankelijke gereguleerde TSO’ s verzorgen transport en w aarborgen de systeemintegriteit.

TSO’ s hebben geen commerciële belangen ten aanzien van de handel en verkoop van aardgas, zijn volledig onafhankelijk van marktpartijen en voeren overheidsbeleid uit ter stimulering en facilitering van de markt en ontvangen hiervoor de juiste reguleringsprikkels.

TSO’ s hebben een faciliterende (niet-exclusieve) taak met betrekking tot kw aliteitsconversie.

Er is een heldere, voor de langere termijn geldende scheiding tussen de verantw oordelijkheden

van gereguleerde (transport)netbeheerders en de marktpartijen. Marktactiviteiten w orden als

zodanig door de overheid behandeld. De overheid lokt gew enste ontw ikkelingen uit door acht

te slaan op het investeringsklimaat. Primair w ordt vertrouw d op marktw erking en niet op

regulering.

(17)

Bijlage 1: Verklarende begrippenlijst Gasmarkt

Entrypunten:

punten in het gastransportsysteem van een TSO w aar gas w ordt ingebracht vanuit de systemen van producenten of andere netw erkbedrijven.

Exitpunten:

punten in het gastransportsysteem w aar het gas het systeem van een TSO verlaat (bijvoorbeeld naar andere netw erkbedrijven in binnen- en buitenland en industrieën)

Entry/exit systeem:

het entry/exit systeem voor gastransportdiensten biedt shippers de gelegenheid capaciteit te boeken op afzonderlijke entry - en/of exitpunten. Het entry/exit systeem gaat ervan uit dat de hoeveelheid gas die door een shipper op een entrypunt w ordt ingebracht “ gelijktijdig” w ordt afgenomen op een exitpunt. Eenmaal ingebracht in het systeem kan het gas gemakkelijk w orden verhandeld omdat het niet meer gebonden is aan een vaste route of locatie, hetgeen bevorderlijk is voor een vrije gasmarkt.

H-gas:

hoogcalorisch aardgas (aardgas met een hoge verbrandingsw aarde).

(virtuele) Hub:

(virtueel) knooppunt van gasleidingen w aar handel w ordt bedreven.

Kw aliteitsconversie:

in Nederland w ordt aardgas van uiteenlopende samenstellingen gew onnen, w aardoor ook de calorische w aarde verschilt. Onderscheid w ordt gemaakt in hoogcalorisch en laagcalorisch gas. Door middel van kw aliteitsconversie kan een shipper in zijn portfolio hoogcalorisch aardgas omzetten naar laagcalorisch gas.

Linepack:

gebruikmaking van de bufferruimte in het transportnet.

LNG:

Liquified Natural Gas – vloeibaar gemaakt aardgas dat per schip in plaats van via pijpleidingen w ordt vervoerd.

Shipper:

partij op de gasmarkt, veelal groothandelaar, die voor de levering van zijn gas transportdiensten en aanverw ante diensten bestelt bij een gastransporteur (TSO).

Title Transfer Facility (TTF):

platform voor de overdracht van gas. Deze dienstverlening maakt het shippers mogelijk om gas van het ene portfolio naar een ander portfolio over te dragen (te kopen en te verkopen). Zo vormt de TTF voor shippers een extra virtueel entry- en/of exitpunt. Ook de APX-gasbeurs handelt via de TTF.

UIOLI

use it or lose is.

(18)

Federatie van Energiebedrijven in Nederland

Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus 9042 6800 GD Arnhem Telefoon 026 - 356 94 44 Fax 026 - 446 01 46 E-mail ened@energiened.nl Internet www.energiened.nl

Informatie over de inhoud van deze publicatie:

drs. A. T. Sypkens Smit Telefoon: 026 - 356 94 22

Deze publicatie is te bestellen op de website van EnergieNed.

Bestelcode: 313240