7.13 ELEKTRISCH HANDGEREEDSCHAP
Elektrische arbeidsmiddelen moeten conform de Arbowet- en regelgeving ‘passend en veilig’ zijn en dat ook blijven. Wat op de ene arbeidsplaats als veilig kan worden beschouwd hoeft dat niet op een andere plaats te zijn. De werkgever is ervoor verantwoordelijk dat zijn werknemers kunnen beschikken over veilige arbeids- middelen.
Bij het werken met elektrisch handgereedschap zijn de belangrijkste risico’s het in aanraking komen met draaiende of bewegende delen van de machine, getroffen worden door wegvliegende deeltjes van het werk- stuk en elektrocutie door aanraking van spanningvoerende delen.
Normen en regels
• Elektrische arbeidsmiddelen moeten voldoen aan de daarop van toepassing zijn de Warenwet- besluiten. Een CE-markering geeft daartoe het vermoeden. De gebruiksaanwijzing in begrijpelijke vorm in de taal van de gebruiker beschrijft hoe en door wie het arbeidsmiddel mag worden toegepast.
Huishoudelijk gereedschap voldoet in het algemeen niet aan de criteria om te worden toegepast op een bouwlocatie.
• Er wordt onderscheid gemaakt in gereedschap dat op 230 V werkt en gereedschap met een veilige spanning, 50 V wisselspanning of 120 V gelijkspanning.
• Gereedschap op 230 V is meestal dubbel geïsoleerd (merkteken ). Dit betekent dat er een extra isolatie is aangebracht als beveiliging tegen spanning aan de buitenzijde van het apparaat. Aarding via de voedingskabel aan het net is hierbij niet toegestaan.
• In nauwe geleidende ruimten (waaronder besloten ruimten en sleuven) dient uitsluitend gereedschap dat werkt op een veilige spanning te worden gebruikt (zie Abomafoons 2.30 en 6.01 voor meer infor- matie over dit onderwerp).
• De noodzaak om handgereedschap, waarbij gewerkt wordt met water, op een scheidingstrafo aan te sluiten is net als bij ander elektrisch handgereedschap afhankelijk van de omgevingsfactoren (met name nauwe geleidende ruimten).
• In een explosiegevaarlijke omgeving mag geen elektrisch handgereedschap worden gebruikt, tenzij dit aan speciale eisen voldoet. Dit wordt aangeduid met een merkteken dat bestaat uit een zeshoek met de gestileerde letters Ex.
• Dubbel geïsoleerd handgereedschap moet van aangegoten stekers zijn voorzien. In de bouw en industrie heeft dit wel de voorkeur, maar het is niet verplicht. De steker vervangen door een andere mag dus, mits deze voldoet aan IP 44 (stofvrij en spatwaterdicht).
• Machines geleverd voor 1 januari 1995 (de inwerkingtreding van het Besluit Machines, nu het Waren- wetbesluit machines) moeten, evenals nieuwere, voldoen aan hoofdstuk 7 van het Arbobesluit en de hieruit voortvloeiende beleidsregels. Dit betekent dat de machine aan dezelfde criteria moet voldoen als beschreven in het Warenwetbesluit machines, afgezien van de CE-markering.
In-/uitschakelen en vastzetvoorziening
De Machinerichtlijn, die de Europese grondslag vormt voor het Warenwetbesluit machines, stelt dat er geen gevaar mag bestaan voor verwonding, nadat een gebruiker de bedieningshandgreep heeft losgelaten. Dit geldt ook voor ongewilde inschakeling van het gereedschap. De van toepassing zijnde Europese normen (o.a. de NEN-EN-IEC 60745-serie) geven per soort gereedschap aan hoe de fabrikant dient om te gaan met voorzieningen voor in- en uitschakelen en in gebruikstoestand vastzetten van deze schakelaar. Een en ander is schematisch weergegeven in tabel 1 (zie blad 2). Op grond hiervan is een vastzetvoorziening niet toegestaan op onder meer handcirkelzagen, handschaafmachines, bovenfrezen zonder verende onderplaat en nietmachines. Voor de meeste slijpmachines geeft de norm aan dat een vastzetvoorziening is toegestaan, mits de bedieningsschakelaar meteen naar de ‘uit-stand’ schiet als deze wordt bediend. Uit veiligheidsoogpunt is dit niet gewenst. De meeste fabrikanten leveren overigens ook machines zonder vastzetvoorziening. En steeds vaker worden deze machines voorzien van een nulspanningsschakelaar.
Hiermee wordt dan voorkomen dat ‘vastgezette’ slijpmachines, waarvan de stekker wordt uitgetrokken, opnieuw gaan draaien bij het aansluiten van de stekker.
Tabel 1 In- /uitschakelen en vastzetvoorziening
Veiligheidsvoorschriften over in- en uitschakelen en vastzetvoorziening
Haakse slijpmachine Boormachine Handschaafmachine Handcirkelzaag/mes Decoupeerzaag Reciprozaag Bandschuurmachine Vlakschuurmachine Bovenfreesmachine Breekhamer Slagmoersleutel Nietmachine Handgereedschap zonder flexibele as heeft een schakelaar die,
zonder dat de gebruiker het handgereedschap loslaat, kan worden uitgeschakeld
X X X X X X X X X X X X
Als een schakelaar een voorziening heeft om hem in de ‘aan- stand’ vast te zetten, dient de schakelaar automatisch te worden gelost wanneer de trekkerschakelaar of aanzet- voorziening wordt bediend
X X X X X X X X X X X X
Als een continue inschakeling een risico oplevert, mag een schakelaar niet met een vastzetvoorziening zijn uitgerust; als de trekkerschakelaar wordt losgelaten mag hij niet in de ‘aan- stand’ blijven
X X X X X
Als onbedoeld inschakelen een risico oplevert, moet de schakelaar zijn uitgerust met een vergrendeling die hem in de
‘uit-stand’ vastzet
X X X X X
Rechte slijpers met een nominale steendiameter groter dan 55 mm en haakse slijpers met een schijfdiameter groter dan 127 mm, moeten met een schakelaar zijn uitgerust die twee bewuste opvolgende handelingen vereisen om het gereed- schap in werking te stellen
X
Als een schakelaar een voorziening heeft om hem vast te zetten, dient de schakelaar, wanneer bediend, meteen naar de
‘uit-stand’ te schieten
X
Cirkelzagen, cirkelmessen en schaafmachines met een auto- matische afsluiting van het beitelblok zijn uitgerust met een schakelaar die, wanneer losgelaten, het gereedschap meteen uitschakelt
X X
Cirkelzagen, cirkelmessen en schaafmachines met een auto- matische afsluiting van het beitelblok zijn uitgerust met een schakelaar die twee bewuste opvolgende handelingen vereisen om het gereedschap in werking te stellen
X X
Elektrische spijkerapparatuur mag niet zijn uitgerust met een
voorziening om hem in de ‘aan-stand’ vast te zetten X
Bovenfreesmachines met een geveerde basisplaat of met een zelfsluitende afscherming (die niet in open stand kan worden vastgezet) mogen zijn uitgerust met een voorziening om hem in de ‘aan-stand’ vast te zetten; alle andere bovenfreesmachines zijn uitgerust met een schakelaar die, wanneer losgelaten, het gereedschap meteen uitschakelt
X
Praktische invulling
Gebruik
• Zorg dat de gebruikers voldoende zijn geïnstrueerd over het veilige gebruik van het betreffende stuk elektrisch handgereedschap.
• Zorg dat de gebruikershandleiding als naslagwerk op het werk aanwezig of snel beschikbaar is.
• Kabelhaspels die buiten worden gebruikt, moeten spatwaterdicht zijn (IPX4). Dat betekent dat de contactdozen van kleppen zijn voorzien, die allen dezelfde kant opengaan.
• Maak personeel verantwoordelijk voor het dagelijks onderhoud van het elektrisch handgereedschap dat ze in gebruik hebben. De ervaring leert dat de goede en veilige werking dan beter zijn gewaar- borgd. Storingen en defecten worden zodoende eerder gesignaleerd.
• Berg elektrisch handgereedschap op in een daarvoor bestem- de kist of koffer.
• Verwissel gereedschap met uitgenomen steker of afgenomen accu. Gebruik bij wissel van snijdend (scherp) gereedschap handschoenen, die weer uit worden gedaan voor gebruik.
• Laat elektrisch handgereedschap niet onbeheerd achter.
• Maak gebruik van de volgende persoonlijke beschermings- middelen:
o een veiligheidsbril bij wegschietende deeltjes;
o gehoorbescherming bij geluidsniveaus boven 80 dB(A);
o adembescherming bij het vrijkomen van schadelijk stof.
Keuringen en inspecties
• Elektrisch handgereedschap moet periodiek worden geïn- specteerd door een deskundig persoon, die daartoe bevoegd is gesteld door de werkgever (aangewezen als VOP of VP).
• De inspectietermijn wordt bepaald door de fabrikant. De instal- latieverantwoordelijke (IV), een door de werkgever aan- gewezen medewerker (een en ander volgens NEN 3140),
mag die verkorten als de gebruikservaring daartoe aanleiding geeft. Een periodieke inspectie van elektrische arbeidsmiddelen richt zich primair op de vraag of er sprake is van achteruitgang in de veiligheid door slijtage, veroudering, ondeskundig gebruik, verbranding e.d. De inspectie bestaat uit een visuele inspectie (zie controlelijst op blad 5) en metingen en beproevingen.
• Als uit de visuele controle geen bezwaar tot het gebruik is geconstateerd, dienen er afhankelijk van de klasse van het arbeidsmiddel metingen te worden uitgevoerd. Uitgaande van elektrisch hand- gereedschap en verplaatsbare elektrische arbeidsmiddelen betreft het de volgende metingen.
Tabel 2 Metingen elektrisch handgereedschap/arbeidsmiddelen
Klasse Weerstand beschermingsleiding 1) Isolatieweerstand 2)
0I Ja Ja
I Ja Ja (als er uitwendige metalen delen zijn)
II Nee Ja (als er uitwendige metalen delen zijn)
III Nee Ja (als er uitwendige metalen delen zijn)
1) Hiermee wordt de weerstand bedoeld tussen de PE-pen in de stekker en de geaarde metalen omhulling (metalen gestel) van het arbeidsmiddel. De weerstand moet zeer laag zijn en is afhankelijk van de lengte en doorsnede van de aansluitkabel. Voor snoeren tot 5 m geldt R < 0,3 . Voor lange verlengsnoeren geldt een maximum van 1 .
2) Metingen met minimaal 250 V gelijkspanning tussen de actieve delen (fase-nul geleiders) ten opzichte van de beschermingsleiding (bij klasse I) of uitwendige metalen delen (klasse II). Deze meting wordt in de volksmond wel Meggeren (van MegOhmmeting) genoemd. Klasse Riso > 1 M en Klasse II Riso > 2 M.
Verwijzing
• Warenwetbesluit machines.
• Arbobesluit art 7.2 t/m 7.15.
• Machinerichtlijn 2006/42/EG.
• Laagspanningsrichtlijn 2006/95/EG.
• NEN 3140 Bedrijfsvoering van elektrische installaties - Laagspanning.
• NEN-EN-IEC 60745-serie Handgereedschappen met elektrische aandrijving - Veiligheid.
• Abomafoons:
o 1.39 Gebruik van arbeidsmiddelen/machines.
o 2.30 Bouwelektra.
o 3.01 Materieelkeuringen.
o 6.01 Werken in besloten ruimten.
o 7.01 Warenwetbesluit machines en CE-markering.
Datum: Januari 2021
Wijzigingen ten opzichte van vorige uitgave
• Diverse tekstuele aanpassingen.
• Aanvulling met betrekking tot gereedschapswissel ('Verwissel gereedschap met uitgenomen steker of afgenomen accu. Gebruik bij wissel van snijdend (scherp) gereedschap handschoenen, die weer uit worden gedaan voor gebruik).
Uitgave: Aboma bv
Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, opmerkingen of verbetersuggesties, geef het aan ons door via Abomafoon@aboma.nl
Wij helpen u graag!
Maxwellstraat 49 a Postbus 141 6710 BC Ede tel. 0318 69 19 20 www.aboma.nl
Controlelijst Elektrisch handgereedschap
Fabrikaat : Type : Serienr. : Bouwjaar :
Ingevuld door : Locatie/plaats :
Datum :
Sticker : ja / nee, nummer :
Aandachtspunten
Opmerkingen / maatregelen Actiegereedd.d.
v = akkoord; x = tekortkoming; - = niet van toepassing
01 De mechanische toestand is in orde, rekening houdend met vocht, vuil en corrosie
02 De beschermingsleidingen zijn niet onderbroken 03 De beschermingscontacten (aardlipjes op stekker)
zijn schoon, niet verbogen en kunnen een goed contact maken in de contactstop
04 Hulpmiddelen, bedieningsorganen, contact- stoppen en schakelaars zijn in goede staat 05 Signaallampen, meters, akoestische signaal-
gevers en dergelijke functioneren 06 (Aansluit)leidingen zijn niet beschadigd of
gerepareerd
07 Leidingen zijn deugdelijk in het contactstop (stekker) en in het toestel ingevoerd (bijvoorbeeld trekontlasting, wartels en dergelijke)
08 Alle uitwendige onderdelen zijn deugdelijk bevestigd
09 Er zijn geen mechanische of elektrische aanpas- singen gedaan in het bijzonder in veiligheids- ketens
10 Koelopeningen zijn niet afgesloten
11 Er zijn geen tekenen die wijzen op een te hoge temperatuur
12 De omhulling en de bedieningsknoppen vertonen geen gebreken, waardoor er eventueel gevaar kan ontstaan
13 Veiligheids- en bedieningsopschriften, picto- grammen en dergelijke zijn duidelijk leesbaar 14 Beveiligingstoestellen zijn juist gekozen en correct
afgesteld en niet overbrugd
15 De isolerende omhulling verkeert in goede staat en vertoont geen breuken, scheuren, etc.
Toelichting / nadere bijzonderheden:
