Linen Timeline
NL
Een plant met Europese wortels
Linnen is een sensuele vezel voor het oog en de huid. Na het zaaien, tussen maart en april, heeft de vlasplant maar 100 dagen nodig om te bloeien. De eendagsbloem ontluikt ‘s morgens maar niet alle bloemen bloeien tegelijk. De velden krijgen dan een hemelse kleur die in het Pays de Caux als een golvende zee overvloeit in het blauw van het Kanaal en zich uitstrekt tot de Hauts-de-France, doorheen Frans- en Belgisch-Vlaanderen tot Amsterdam. 85% van de wereldproductie wordt in West-Europa (Frankrijk, België en Nederland) geteeld – 124 000 hectare en 171 000 ton gezwingelde lange vezels in 2018(2) – en Frankrijk is het grootste productieland wereldwijd.
Vlas was erg belangrijk voor de impressionisten die naar de natuur schilderden. Hun innovatie was mogelijk gemaakt door de ontdekkingen van de 18e-eeuwse Vlaamse schilders: het gebruik van olieverf op doek. In beide gevallen is linnen gebruikt.
De vlasbloem geurt weliswaar niet maar tijdens het dauwroten in het veld herinnert het door de zon verwarmde vlasstro wel aan gemaaid hooi. Tijdens deze eerste natuurlijke transformatiefase van plant tot vezel zorgt de afwisseling van regen en zon ervoor dat het vlas, dat van juli tot september in zwaden op de grond wordt gelegd, kan roten. Dan wordt de pectine verwijderd die de textielvezels op natuurlijke wijze rond het houtachtige deel van deze bastplant vastklit.
Een compleet natuurlijk proces. Op het roten volgt het oprollen van de zwaden tot balen. Dat moet snel gebeuren want één dag extra dauw kan de kwaliteit van de vezels aantasten. Vervolgens worden de balen opgeslagen in afwachting van het zwingelen, het mechanisch verwijderen van de vezels.
In deze landbouwkalender, waarbij ieder bebouwd perceel een geval apart is, is het samenspel van het duo landbouwer en zwingelaar steevast noodzakelijk.
Elk van hun handelingen en beslissingen garandeert een geslaagde oogst. Het is een steeds herhaald maar nooit identiek patroon: voor de vlasteelt wordt een wiselbouwcyclus van 7 jaar aangehouden om het beste rendement na te streven zonder de bodem uit te putten.
Linnen, verantwoord doek
Bij de teelt van vlas, een voorbeeldig sobere Europese agro-grondstof, komen geen irrigatie(3), afval of ggo’s kijken en er is ook zeer weinig input nodig. Vlas heeft genoeg aan het regenwater waar het klimaat voor zorgt in zijn favoriete grondgebied, een slibrijke strook langs de kust, van Caen tot Amsterdam. Als goed en gul maatje van de ecosystemen en biodiversiteit maakt vlas de bodem gereed voor de volgende gewassen.
De verbouwing van vlas, een niet te verplaatsen knowhow, garandeert een homogeen sociaal netwerk met duurzame tewerkstelling. 90% van de productie gaat naar stoffen voor kleding, interieur en tafellinnen maar voortaan wordt ook gewerkt aan een nieuwe, wenselijke toekomst, die van high performance biosourced composieten.
Linnen, de eerste plantaardige textielvezel die de mens al 38 000 jaar
(1)aankleedt, heeft velerlei rollen gespeeld. Als ‘cultuurvezel’ heeft hij geleid tot kledingpraktijken die door de eeuwen heen verweven zijn met zowel historische feiten als heldenverhalen en volkslegenden. Als ‘designvezel’ maakt hij zich los van de door de seizoenen gedicteerde regels, verovert hij de catwalks en blijft hij een veilige waarde in onze garderobe. Als vector voor innovatie overtuigt hij vandaag industriëlen op hun weg naar geschikte oplossingen voor een verantwoorde bio-economie. Tussen deze hoofdstukken door nemen de kronieken van het linnen ons mee in een stilistische, symbolische, ambachtelijke en technische inventaris van onze menselijke avonturen.
Dat weerspiegelt een buitengewone
verhaalkracht als men bedenkt dat linnen
slechts 0,4% van de wereldproductie van
natuurlijke vezels vertegenwoordigt!
Linnen, een stof voor
uitvindingen en ideeënlabo’s
Tijdens een korte doorbraak in de chronologie van de materialen heeft de vlasvezel genoeg gehad aan een flink decennium om bij te dragen aan de heropbloei van een textielindustrie in volle omwenteling. Dankzij hun milieuprestaties en exclusieve mechanische eigenschappen brengen technische textielsoorten geschikte antwoorden voor nieuwe toepassingen. De zwakke dichtheid, lichtheid, hogere specifieke stijfheid dan van glasvezel en het vermogen om trillingen te absorberen zijn stuk voor stuk pluspunten die linnen geschikt maken voor onverwachte sectoren zoals de automobielindustrie, objectdesign, geluid en muziek, en sport en vrijetijdsbesteding. Deze kwaliteiten waren al 500 jaar v.Chr. gekend: de linothorax van Alexander de Grote was een pantser bestaande uit 15 à 20 lagen in lijnolie gedompeld linnen die door luchtoxidatie verhard werden. De werking ervan is vergelijkbaar met die van het moderne kevlar dat door de verspreiding van de inslag een pijl kan tegenhouden.
Hennep neemt ook een succesvolle positie in binnen de composietindustrie maar deze verwante bastvezel is uitgegroeid tot een alternatief bij het ecologisch bouwen: hennepbeton en hennepwol garanderen een perfecte geluids- en warmte-isolatie. De verwerking van hennep tot textielvezel blijft evenwel een belangrijke uitdaging.
Linnen, een profane stof ten dienste van het sacrale
Linnen houdt van kleur, van alle kleuren, en ook al hoeven de verfvoorkeuren geen betoog meer, toch is er een die aan de grondslag ligt van zijn bekendheid en prestige: wit, een kleur die geen kleur lijkt te zijn en zijn plaats zoekt in de kleurencirkel. Uit hun unieke ontmoeting is een cultureel, symbolisch en gecodificeerd textielgebied ontstaan. Het witte linnen heeft van geboorte tot overlijden, van luier tot lijkwade, geleid tot liturgische en initiatiegewaden geïnspireerd op zuiverheid, maagdelijkheid en spiritualiteit, in Europa, Azië en Afrika.
Herinnert u zich nog? Op 2 juni 1953, in de Westmins- ter Abbey in Londen, wordt Elisabeth II koningin van het Verenigd Koninkrijk. De plechtigheid wordt wereld- wijd gevolgd en toch ontnapt een scène aan de came- ra’s van de BBC. Alsof dat moment beschermd moest worden tegen profane blikken, het moment waarop de
‘bijna’-vorstin als teken van nederigheid boven haar kroningsgewaad een eenvoudig, smetteloos kleed aantrekt. Een outfit met iets heiligs, voor een over- gangsrite waar pronkkleding niet meer thuishoort!
Deze legendarische saga is al eeuwen daarvoor begonnen. Linnen werd bij de Egyptenaren al gebruikt als ultiem kledingstuk voor de eeuwigheid en voor het kleed van de godin Isis, de Dea lingera uit de Metamorfosen van Ovidius. Als fundamenteel onderdeel van de economie onder de farao’s was linnen het emblematisch textiel van het Oude Egypte.
Tijdens het Oude Rijk (ca. 2500 jaar v.Chr.) wordt linnen gebruikt voor de lendendoeken die door alle sociale klassen gedragen worden. Het is altijd effen wit en toch al een modeproduct: er zijn meer dan
veertig verschillende modellen van lendendoeken geïdentificeerd: gesloten, open vooraan, geplooid, gesteven enz. Deze van nature warmte regelende, doorschijnende stof benadrukte de schoonheid van het lichaam! Vaak werd het linnen geappreteerd door onderdompeling in een oplossing van tarwezetmeel:
strijken bestond nog niet! Als kleding voor de eeuwigheid worden de rituele stoffen en zwachtels van linnen voor de mummies bewonderd vanwege hun onbederfelijke eigenschappen: 300 meter voor de mummie van de gewone man, meer dan 1000 voor die van een farao. Eeuwen later geven de lijkwade van Turijn en zijn ‘goddelijke’ afdruk het linnen voor altijd een plek in de inventaris van de extra bezielde relikwieën.
Het linnen, door de eeuwen heen
Toen Julius Caesar Gallië overwon was hij onder de indruk van de kwaliteit van het textiel dat in de vlaktes van Vlaanderen (een regio verdeeld over het huidige België en Frankrijk) geproduceerd werd door een bevolking die hij de Belgae noemde! Het meest gezochte linnen kwam van de Atrebati, de voorvaders van de bewoners in de regio van het huidige Arras. In het Keltisch heette deze natie gewoon Bel’ch: het linnen. De Gallische priesters – de druïden – werden de Belhec genoemd! Tijdens de hele middeleeuwen bleven linnen en hennep, samen met wol, de voornaamste bron van textielvezels. De antibacteriële eigenschappen van linnen waren al bekend, en op advies van Hildegard van Bingen hulde men zich in linnen om de gevaren van de Zwarte Dood terug te drijven en om op het slagveld brandwonden en blessures te verlichten. Hennep werd vanwege de vele mogelijke toepassingen van de vezel als een strategische stof beschouwd. Deze werd met name gebruikt voor koorden, zeilen, ladders en want, en droeg bij aan de overmacht van de vloten van de Europese machthebbers die van de 17e tot de 18 eeuw streden om de controle van strategische doorgangen.
In Frankrijk richt Colbert in 1666 in het arsenaal van Rochefort sur Mer de koninklijke touwfabriek op, een intiatief dat de bevoorrading met hennep uit eigen land veilig zou stellen, een garantie voor welvaart.
Franse steden als Arras, Cambrai en Saint-Quentin raken bekend op het gebied van weven. Aan het begin van de 13e eeuw ontwikkelt een wever, Baptiste genaamd, er een procedé voor uiterst fijne weefsels. Het succes is grensoverschrijdend en ze worden naar Vlaanderen, Nederland, Italië, Spanje en Engeland geëxporteerd.
De uiterst verfijnde stof wordt het ‘doek der koningen’
dat gebruikt wordt voor o.m. tafellinnen, beddengoed en zakdoeken. Het batist is geboren en wordt ook wel linon of, in het Frans, ‘toilette’ (‘petite toile’, fijn linnen!) genoemd. Laten we niet in detail treden over de waanzinnige 17e eeuw waarin verfijnde linnen kleding meer dan één edelman geruïneerd heeft: het ondergoed verschijnt en laat zijn kant en delicate afwerkingen zien.
In 1685 wordt het linnen een staatszaak. De herroeping van het edict van Nantes leidt tot de emigratie van meer dan 6000 protestantse wevers en kantwerkers die naar Nederland, Zwitserland, Duitsland, Engeland en Ierland vluchten en hun kennis van het linnen doorheen heel Europa meenemen.
Linnen, een stof voor het intieme
De intimiteit nestelt zich in de wetenschap die de oorsprong van woorden opspoort, de etymologie.
Het woord linnen komt voort uit het Latijnse linum en heeft de woordenschat in onze Westerse culturen behoorlijk beïnvloed. Linum is een adjectief dat ‘van linnen’ betekent en dat twee substantieven heeft voortgebracht. Linnendraad, en daarvan afgeleid lijn in diverse betekenissen, vb. rechtlijnig, woorden die soms lijken te herinneren aan het specifieke kenmerk van linnen: de lange vezel bij uitstek.
Linnendoek, en daarvan afgeleid linnengoed en lingerie. Het intieme ervan wordt ruim beïnvloed door de blijvende band met noties als hygiëne en zindelijkheid, frisheid en welzijn. De ademende eigenschappen, het absorptievermogen en de vochttransfer van linnen zorgen voor textiel dat geschikt is voor athleisure, comfortwear (polo- en sweatshirts) en zelfs voor het actief sporten en de gezondheid (steunkousen). De ventilerende en isolerende eigenschappen van linnen versterken de warmte regelende aard ervan en maken het geschikt voor kleding voor alle seizoenen(4). Het intieme is ook terug te vinden in gemengde en hybride toepassingen, bijvoorbeeld in de combinatie van linnen en leer in de zo gewaardeerde zadelsteek van de meest prestigieuze lederwarenfabrikanten.
Een modelvezel voor de mode
‘Linnen is voor een couturier wat marmer is voor het beeldhouwen: een edele materie’ schreef Christian Dior. Als inspiratiebron voor alle groepen ontwerpers, van de haute couture tot de luxe prêt- à-porter en jonge nichemerken, weeft het linnen zijn netwerk in alle collecties. Het linnen flirt met luxe. Het traditioneel door modehuizen als patrooncanvas gebruikte linnen is terug te vinden bij de kleermakers voor heren in Savile Row, als versterking van bespoke pakken: een flinke maat boven maatpakken. Het is een droomvezel waarin maatschappelijke verwachtingen en verantwoorde marketing perfect samenkomen, die zich op alle catwalks uitdrukt en een verkoopargument wordt in de winkels waar hij al zijn creatieve vormen openbaart: ruw geweven, geborduurd, diafaan, met een iriserende coating, ragfijn enz. Maar denken we vooral aan de meest recente innovaties. Specifieke R&D-afdelingen van Portugese, Italiaanse en Franse breiers hebben het sensuele, kreukvrije linnentricot ontwikkeld en ook linnendraad die fijn en regelmatig genoeg is om op jersey breimachines verwerkt te worden: een jonge economische realiteit die in de jaren 2000 nog niet bestond en vandaag ongeveer ¼ van het linnen prêt-à-portertextiel vertegenwoordigt. En laten we, op het gebied van beddengoed, niet vergeten dat de lakens van gewassen linnen het energieverslindende strijken overbodig maken!
Een weefsel met een gave: alomtegenwoordig
Linnen aanraken. Zegt men niet dat linnen zo speciaal aanvoelt dat je het blindelings kan herkennen?
Het voelt tegelijk dicht en soepel aan, zwaar of luchtig, al naargelang, zijdezacht of rustiek… De sterkte en duurzaamheid van linnen garanderen een hoge verleidings- en sympathiefactor. Is het niet eeuwenlang beschoud als de schat van de uitzet van onze grootmoeders? Een erfgoed om over te dragen.
Vandaag hebben de technische ontwikkeling en expertise van de Europese spinnerijen en weverijen het linnen een modern aspect gegeven, geïnspireerd op onze gebruiken. Het alomtegenwoordige linnen zit in alle collecties voor kleding, beddengoed en interieur.
Linnen is een canvas voor de creativiteit van wevers en meesters-ververs die erin geslaagd zijn om in de loop der jaren te goochelen met natuurlijke kleurstoffen zoals pastel, indigo, meekrap en andere mineralen. De kleurgamma’s zijn grenzeloos en de kwaliteit van het weefsel maakt het mogelijk om intense en vibrerende kleuren te behouden die met de tijd een patina krijgen.
Natuurlijkheid, ethiek en traceerbaarheid. Innovatie en duurzame ontwikkeling. Plaatselijke en hernieuwbare hulpbron. Deze begrippen, die echt bij het linnenlexicon horen, illustreren het bereik van de eisen van de consument ten aanzien van een geglobaliseerde markt waar het nastreven van transparantie, verantwoordelijkheid en ecologisch verantwoord gedrag een onmisbare garantie geworden is voor kwaliteit. Deze waarden vormen het model voor een nieuw expressie- en expertisegebied dat de basis is voor de CELC (Confédération Européenne du Lin et du Chanvre, de Europese overkoepelende confederatie van de linnensector) bij zijn missies op het gebied van informatieverstrekking en de begeleiding van initiatieven gericht op professionals en het grote publiek. Twee labels garanderen deze verbintenissen:
European Flax®, een certificering van de Europese herkomst van Premium kwaliteitsvezels voor alle toepassingen, en Masters of Linen®, een gedeponeerd merk en club voor textiele uitmuntendheid, en tegelijk een label toegekend voor de traceerbaarheid wanneer Europese ondernemingen deze verzekeren voor alle fasen tot de draad en het weefsel. Het zijn labels langs deze nieuwe internationale routes voor het linnen waarvan Europa, hét productiecentrum van de vlasvezel, ook de trendsetter is.
(1) In september 2009 heeft een team onderzoekers onder leiding van het Instituut voor paleobiologie van het Nationaal museum van Georgië, in de grot van Dzudzuana meer dan 700 microscopische fragmenten van linnen ontdekt. Sommige van deze vezels zijn gekleurd en andere dragen sporen van draaiingen, een teken dat ze gebruikt werden om koord en draad mee te maken.
(2) Bron CELC, 2019
(3) Voor 99,9% gecertificeerd door de CELC
(4) Onderzoek Linnen, comfort en prestaties, Laboratorium Cetelor – Université de Lorraine.
10 De veredeling
De veredeling bestaat erin het aspect en de prestaties van de stof te wijzigen: afparelend/waterdicht linnen voor outdoorkleding en -decoratie, brandwerend linnen om aan de brandveiligheidsnormen in hotels te voldoen, en voortaan ook ecologisch verantwoorde behandelingen.
1 Het zaaien
De plant bereikt haar maturiteit in 100 dagen na het zaaien en is dan 80 à 100 cm groot.
4 Het roten op de grond
Het roten is de eerste, 100%
natuurlijke verwerking van de plant tot vezel. Regen, dauw en zon helpen de micro-organismen in de bodem om de pectose te verwijderen die de textielvezel aan het houtachtig deel van de stengel bindt. Om een homogene roting te bevorderen worden de zwaden halverwege gekeerd en vervolgens in balen geoogst.
5 Het zwingelen
De vlasvezels zitten in het buitenste omhulsel van de stengel. Om ze te kunnen gebruiken moeten ze worden vrijgemaakt en ontdaan van het hout in de stengel. Dit mechanisch proces, het zwingelen, kan het hele jaar door plaatsvinden;
alle delen van de plant worden gebruikt (de korte en lange vezels, het zaad enz.).
6 Het kammen
De vezel wordt gekaard, gekalibreerd en uitgerekt tot spinklare linten. Deze linten van gekaard vlas afkomstig uit verschillende partijen, grondgebieden, regio’s en zelfs oogsten, worden ge- mengd. Deze assemblage, te vergeli- jken met de productiemethoden voor champagne en cognac, optimaliseert de eigenschappen van elke partij om een uniforme draad te verkrijgen van constante en homogene kwaliteit.
7 Het spinnen
Het vlaslint krijgt een regelmatige, uitgerokken vorm en is nu een lont waarvan door draaien draad ges- ponnen wordt. Bij het natspinnen gaat de draad door warm water van 60° waardoor de vezels gemakke- lijker schuiven en er gemakkelijker dunne draden kunnen worden ges- ponnen voor kleding of linnengoed.
Bij het droogspinnen worden rus- tiekere draden verkregen bestemd voor interieurstoffen, touwen e.d.
8 Het weven
Het weven bestaat erin scheringdraden (lengtedraden) te vervlechten met inslagdraden (in de breedte). De verschillende weeftechnieken in combinatie met diverse diktes en effecten leiden tot allerlei creatieve producten, o.m. gekeperde stoffen (denim), visgraatmotieven, satijn en fluweel.
9 Het breien
Het breien maakt het linnen soepel, elastisch en kreukvrij. De stof met mazen of ‘jersey’ wordt op rondbreimachines gemaakt en vervolgens geconfectioneerd (gedecoupeerd en genaaid) voor T-shirtcollecties, topjes e.d. De jerseystof wordt vervaardigd op vlakbreimachines die bepaalde naaiklare vormen of driedimensionale naadloze vormen maken.
Linnen : 10 fasen
van het veld tot de mode
2 De bloei
Juni is de vlasmaand. Hoewel de vlasbloem maar enkele uren bloeit, ontluiken niet alle bloemen op één akker op dezelfde dag.
3 Het rooien
Vlas wordt niet gemaaid maar met wortel en al uit de grond getrokken om de hele lengte van de vezels in de stengels te behouden. Deze worden in zwaden op de grond gelegd; zwaden zijn stroken vlas van een meter breed.
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
©S.Randé
Linen Timeline De tijdlijn van vlas doorheen de g esc hiedenis 36.000 jaar v.Chr. | Vlas wordt al gebruikt voor het eerste door de mens vervaardigde textiel en werd aangetroffen in een grot in de Kaukasus. Katoen wordt al gebruikt in Mexico. De mens maakt het eerste glas in Mesopotamië, Syrië en Egypte. Het eerste porselein ter wereld stamt uit China en dateert uit de tijd van de Tang-Dynastie.
5.000 jaar v.Chr. | De teelt en het weven van vlas zijn van fundamenteel belang voor de economie van de farao’s. 3.000 jaar v.Chr. | De Feniciërs exporteren linnen naar Schotland, Perzië, India en China. 356-323 v.Chr. | Alexander de Grote gebruikt linothorax, een pantser gemaakt van 15-20 lagen linnen geweekt in lijnzaadolie en gehard door oxidatie. Dit is het eerste composietmateriaal ter wereld. 58-52 v.Chr. | Tijdens de Gallische Oorlogen is Julius Caesar onder de indruk van de kwaliteit van het textiel dat wordt gemaakt in de Vlaamse vlakten door een volk dat hij de Belgae noemt. Het meest gegeerde linnen van die tijd wordt geproduceerd door de Atrebati-stam, de voorouders van de mensen uit de streek van Arras. 789 | Karel de Grote geeft de eerste richtlijn voor uitbreiding van de linnenproductie: alle gezinnen moeten het weven. 1066 | Willem de Veroveraar grijpt de Engelse kroon: het verhaal is nog altijd te zien op de 70 meter linnen van het tapijt van Bayeux.
36000 BC 5000 BC 3000 BC 356-323 BC 789 58-52BC 0 1066
©DR©DR©DRDe Engelsman Alexander Parkes legt de grondslag van de moderne kunststoffenindustrie met de uitvinding van parkesine, een van de allereerste kunstmatige polymeren. In de Verenigde Staten wordt nylon uitgevonden. Er wordt een octrooi genomen op polyethyleentereftalaat (PET).
13de eeuw | Baptiste, een wever uit de streek van Kamerijk, ontwikkelt een weefprocédé om uitzonderlijk fijn linnen te maken. Te zijner ere wordt de stof “batist” genoemd. 1685 | Na de herroeping van het Edict van Nantes in Frankrijk vluchten meer dan 6.000 protestantse wevers en kantmakers naar Nederland, Zwitserland, Duitsland, Engeland en Ierland, en verspreiden zo hun knowhow en kennis van linnen over heel Europa. 1784 | Pierre Samuel du Pont geeft opdracht tot het bouwen van vlasspinnerijen in Frankrijk en emigreert dan naar de Verenigde Staten van Amerika, waar zijn zoon het bedrijf Dupont de Nemours opricht. 1810 | Philippe de Girard ontwikkelt de vlasspinmachine: het startschot van de industriële revolutie. 1953 | Elizabeth II wordt tot koningin van het Verenigd Koninkrijk gekroond. Tijdens de ceremonie draagt zij een eenvoudige, witte linnen jurk, die haar kroningsgewaad bedekt. Waarachtig een stof voor de hoogste kringen. 2012-2018 | Referentiepublicaties mee uitgegeven door de JEC GROUP voor de composietindustrie: “Composietmateriaal van vlas- en hennepvezel, een marktrealiteit - ‘biobased’ oplossingen voor de sector.” 2019 | 85% van al het vlas over de hele wereld wordt geteeld in West-Europa (Frankrijk, België, Nederland). In 2018 bedroeg de teeltoppervlakte 124.000 hectare en werden 171.000 ton lange vezels gezwingeld.
1810 2012 -2018
1200 2019 1784 1685 1953
©S.Randé©DR
