ej Mh-^A^-'^-'f

ICON. INSTITUUT VOO:' TAAI-, LA^'D-

EN VOLKtNKUN'-'E

ej Mh-^A^-'^-'f

^ .

A'^-^yi^-pi-^^-e.-^e^^ '''/^^t-t^j^^'^^c-*^-^'

.<t ^/

3^^^-^^-<^Jl^tf-^^.r:^^y

-^^^- ,Ai^^ y^^^^ C^L..,Zu^^^^:^,

,-^

^^-O ^^•-'^L^.i^r-^C

I / y ^ •

^^^ t^^^c^-e^j^

^ ^ j ^ ^

^ j : ^ - ^ ^ - ^ . ^ ^^^^^-^^-^ X ^ : ^ * * ^ ^ C t ^ ^

^ - ^ < ^

.^C-c^-<>'r^

^l<i-c^-<i-ii:^^

Prof. Dr, J C. Brandt Corstius

U t r e c h t , Q > v x £ . o ^ V . Q ^ S ' KON INSTITi JUT Adriaen van Ostadelaan 1 4 7 , Telefoon 1 8 4 5 9 V O O ï ! TA(M-, L.X'iD-

EN VOLKti-KUi'JDE

ft^fe

.,-v.i^ ^«iLcfc.

j j ^ t ^ ^ ^ ^ Q ^ « - ' ^ ^ — ^

^ > O Ï " y U 5 ^ , " e . . Oe ( ^ ^ ^ - ^ " c ^ 'fvi.i^ ^ ^ ^ -

I\'

BATAVIAAS*

In dië in 'i verleden

Een Groot Nederlander : Mr. P, Brooshoof!

Coryphee der Journalistiek kun ons nog ten Voorbeeld, staan l

I n de Tweede K a m e r der S t a t e n - G e n e r a a l w e r d o n l a h g s b e h a n d e l d het.

s l u i t e n Tan een I n d i s c h e leening, o n - d e r g a r a n t i e van Nederland, e n er was 'één, zegge één lid, d a t er bezwaar t e - g e n m a a k t e , d a t Nederland de leening zou g a r a n d e e r e n , w a a r h e t zelf reeds een zoo zwaren schuldenlast heeft e n o p d e n d u u r dus te .groote. risico's ©p zich zou n e m e n . Doch hij w o r d t over- s t e m d door al die anderen, die de Ne- 'derlandsche [garantie volkomen juist a c h t e n , o m d a t , zocals zij t e r e c h t o p - sr.erken, Nederland en Indië zoo navnv

m e t elkaar verbonden zijn, d a t de fi- nancieele t o e s t a n d en h e t crediet van Indië van even groot b e l a n g zijn voar Kederland. Het is verheugend, d a t d i t s t a n d p u n t vrijwel n i e t meer bestreden

•wordt, w a n t zoo is hét i m m e r s n i e t altijd geweest, I n 1884, dus slechts 50 J a r e n geleden, vocht een groot Neder- l a n d e r voer de verwezenlijking van d e - ze denkbeelden ; h e t w a s de journalist Mr. P. Brooshooft, die toen eföp a a n - d r o n g : „Men sluite vooi" Indië een leening, w a a r v a n de r e n t e b e t a l i n g en aflossing iWoxcien gegarandeerd door Nederland", en -al zou h e t nog j a r e n d u r e n Vfor h e t zoover kwam, hij h e e t t zijn s t e m t o c h niet vruchteloos doen klinlven. i

TVIr. Brooshooft is een der beste en

^meest h o o g s t a a n d e journalisten geweest . die Indië ooit gekend heeft, een on-

b a a t z u c h t i g e strijder voor de belangen

"van h e t land e n de bevolking, welke h e m lief w a r e n . I n 1864, — hij was t o e n 19 j a a r oud,,— |ging hij n a a r Lei- d e n om in de r e c h t e n te studeeren ; hij h a a s t t e 'Zich daarbij niet, zijn s t u - dententijd werd een der schoonste p e - rioden v a n zijn zoo ]rijk leven. Ais fuifnimmier stond hij steeds vooraan, d e .j'vroolijke Piet" was de getaptste stur'.ent in Leiden en zijn populariteit p l a n t t e zich voort tot Amsterdam, w a a r h e e n hij zich m e t ;zijn intimi b e -

gaf, als Leiden voor zijn bruisenden levenslust te klein bleek. Hij kon OÜK zeer verdienstelijk dichten en zong of d r o e g zijn geestesproducten zelf voor ; deze KoUandsche Rodolphe Sails vond zijn „ C h a t noir" in de zaal v a n R o e t e - m e i j e r in de Amstelstraat. Hier ge- n c o t hij een geweldige populariteit. I n d e zestiger j a r e n woedde i n ons l a n d een zware veepest ; de komische voor- vaiien, die zicii bij de beteugeling d a a r v a n weleens voordeden, inspireer- d e n ,Piet Brooshooft t o t zijn beroemd gewerden ,,Lied van de Veepest". W a n - n e e r tijdens de pauze i n h e t t h e a t e r

^•an de Gebroeders Van Lier, h e t p u - bliek bij Roetemeijer zijn biertje kwam d r i n k e n en d a a r Brooshooft ontdekte, werd er n e t zoo lang geschreeuwd, t o t - d a t hij op 'een tafel klom om zijn lied voor te d r a g e n ,

'in dien tijd .begon hij zich reeds aan 4Je journalistiek te wijden, hij werd r e d a c t e u r van ,,Het Leidsche Dagblad"

v a n Sythoff ; tevens toonde hij zijn litteraire gaven door een bundel schet- sen uit ,het studentenleven, getiteld ,.Academische Dissolvingviews". Al d e - ze w e r k z a a m h e d e n m a a k t e n h e t h e m n i e t raügelijk zijn studie in de normale 4 a 5 j a r e n te beëindigen ; hij deed e ï precies 10 j a a r ever, p a s in 1874 prom.oveerde hij. Om rustig voor zijn doctoraal te k u n n e n werken, trok hij n a a r P a r i j s ; Leiden was blijk- b a a r te druk. Na voltooiing v a n zijn studie kwam hij in Ridderkerk bij h e t nieuw opgerichte blad „De Liberaal".

Hier bereikte h e m h e t verzoek om de redactie bp zich te n e m e n v a n de t o e n - malige ,,Semarangsche C o u r a n t " ; h o e - wel Brooshooft n i e t s van I n d i ë afwist

— hetgeen trouwens in die d a g e n geen vereischte was om als leider van een Indisch d a g b l a d op te t r e d e n — trok hij in 1877 welgemoed n a a r Indië. Met zijn s c h e r p v e r s t a n d wist hij zich spoe- dig geheel in te werken i n de koloniale v r a a g s t u k k e n en vestigde hij zijn r e - p u t a t i e als k n a p en eerlijk journalist.

Na drie j a r e n te S e m a r a n g te h e b - ben gewerkt, .werd hij a a n g e z o c h t om r e d a c t e u r te worden van de „Soeraba- j a C c u r a n t " ; hij kreeg nu d e gelegen- heid om i n een h a n d e l s c e n t r u m zijn kennis v a n h a n d e l en industrie t e ver - rijken, terwijl hij door bezoeken a a n de omliggende suiker- en t a b a k s t r e - ken zich op de hoogte stelde van de nooden en hehoef t e n i n de cultures. I n h e m o n t w a a k t de strijder, tegen al h e t onrecht, d a t hij om zich h e e n a a n - schouwt, hij wordt de k a m p i o e n voor- dien J a v a a n , in wiens d i e n s t hij zijn kundige ,en hartstochtelijke pen stelt.

O n d a n k s zijn zwaren arbeid, v i n d t hij nog tijd voor litterair werk ;^ voor de Of f iciers-Tooneelvereeniging te Soera - baja schrijft hij een tooneelstuk, h e t bekende ,,Zijn meisje k o m t uit". Door

•een samenlcop .van o m s t a n d i g h e d e n zou de oeropvoering v a n d i t stuk e c h - ter n i e t p l a a t s vinden in Soerahaja, m a a r bij de Koninklijke Vereeniging

„Het Nedeiiandsch Tooneel" te Am- sterdam, waar h e t j a r e n répertoire hield.

In 1883 moest Brooshooft wegens een oogziekte n a a r Nederland ; hij keerde t e r u g n a a r Soerabaja, doch moest k o r t d a a r n a voor een n a d e r e b e h a n d e l i n g

•weer r e p a t r i e e r e n . Hij vestigde zich te U t r e c h t en werd vast m e d e w e r k e r a a n (ie „Soerabaja Courant". I n deze p e -

riode schreef hij d e n r o m a n „Plicht", w a a r m e d e hij bewees d a t zijn k r a c h t niet in deze r i c h t i n g lag. I n 1886 t r o k . hij wederom n a a r Indië om als hoofd- redacteur op te tred&n van „De Lo- comotief", a a n welk blad hij, m e t een kort© önclèrbreking, 20 j a r e n v e r b o n - , dfeii bleef. Steeds krachtiger wordt zijn taal, steeds feller zijn g e d u c h t e pole- m.ieken, hij sabelt alles e n een ieder, neer die n a a r zijn meening in strijd, handelde m e t de belangen van h ë t l a n d en volk, d a t h e m d i e r b a a r was g e - , worden. Hij trok tê velde tegen h e t koloniale int2\iigings-systeem, tegen de j batig slot politiek, tegen wanbeleid en onverschilligheid, hij geeselde de vcor- s t a n d e r s van de idee ,,Indië — winge- west". Over een financieel beleid, d a t geen ander doel h a d d a n weer batige sloten voor Nederland t e kweeken, schrj>ef hij : ,,AlIe verbetering der I n - dische financiën m a g mijnentwegen v/orden nagelaten, zoo zij zou m o e t e n strekken om de koe opnieuw melk te doen geven, n i e t t e n behoeve v a n h e t eigen huis, m a u r ten b a t e v a n een vreemd gezin".

zijn artikelen ,,Bij het optreden van de Heeren Sprenger van Eijk en Van Rees" en ,,Bloedarmoede" zijn v l a m - m e n d e en schitterende pleidooien t e n gunste van Indië. De uitmergeling van h e t l a n d en de uitpersing der bevol- king gaven Brooshooft een „Memorie"

i n de pen, welke t o t de k n a p s t e s t u k - k e n m a g gerekend worden, die ooit over ons koloniaal beheer geschreven zijn.

Hij toonde hiermede tevens a a n , d a t hij n i e t alleen een m a n v a n woorden, m a a r ook van d a d e n was. Die Memo- rie, w a a r i n hij niet alleen afbrak, doch ook opbouwde, was bedoeld als inlei- ding t o t een grootsch plan. Hij .wilde een beweging op touw z e t t e n t o t h e r - vorming van h e t b e s t u u r s s t e l s e l ; d a a r - toe r i c h t t e hij in 1887 zich i n een ige- d r u k t e n brief t o t de redactem-en van aUe in Indië verschijnende d a g - en weekbladen, om h e n u i t te noodigen tot een bijeenkomst, teneinde zijn h e r - vormingsplannen te bespreken. Op een enkele uitzondering na, gaf geen der collega's gevolg a a n de uitnoodiging en toen besloot Brooshooft h e t alleen te doen Van 1 November 1887 af p l a a t s - te hij gedurende twee m a a n d e n lede- ren dag een open brief i n De Locomo- tief, gericht a a n twaalf der meest v o o r a a n s t a a n d e en invloedrijkste p e r - soonlijkheden in Nederland, m e t ver- zoek aaai de Indische ingezetenen om adhaesiebetuiging. Hij kreeg 1255 h a n d - teekeningen.

De brief werd a a n de Hollandsche h e e r e n gezonden, de oorspronkelijke h a n d t e e k e n i n g e n gingen n a a r Prof. Mr.

J. de Louter in Utrecht. I n h e t schrij- ven werd opgewekt tot oprichting v a n een Indische Hervormingspartij in Ne- derland, waarvoor een ontwerp~pro- g r a m m a door Brooshooft tot in details wa-s samengesteld. De partij kwam er niet, m a a r de actie m a a k t e in h e t Moe- derland diepen i n d r u k en h a d h e t ge- volg, d a t vele geesten zich openstelden voor andere en r e c h t v a a r d i g e r d e n k - beelden o m t r e n t de in Indië t e voeren politiek. •

Snel volgden Brooshcoft's publica- tion elkaar öp ; in ,,Het Schrapstelsel", zette hij uiteen hce de D e p a r t e m e n t e n v a n Algemeen Bestuur te B a t a v i a door een vindingrijk systeem van s c h r a p p e n toe te passen op de voorstellen der residenten in h e t belang van l a n d en volk, de begrootingen n a a r genoegen wisten te doen uitvallen. I n zijn „Solo- 1 sche C a t e c h i s m u s " geeft hij i n d e h { vorm van v r a g e n en antwoorden een : beschrijving v a n de in S o e r a k a r t a heerschende t o e s t a n d e n op h e t gebied v a n de l a n d h u u r . Hierop volgde de humoristische reisbeschrijving door M i d d e n - J a v a , getiteld „De koude neus van den heer Van P u t t e n " , een s a r - castische critiek op de t o e s t a n d e n in de Vorstenlanden.

Met de K. P. M. m a a k t Brooshooft een reis v a n twee m a a n d e n door de Molukken en schrijft d a n „Molukken- reis in Vogelvlucht". Zijn kara,kter b e - wijst hij door de nobele wijze, w a a r o p hij G e n e r a a l Vetter, n a d i e n s eerst-e échec op Lombok, verdedigt tegen l a s - ter en v e r d a c h t m a k i n g . Van 1895 tot 1898 vinden wij Brooshooft in Den H a a g als r e d a c t e u r van h e t weekblad

„De Nederlander". I n 1898 ging hij voor de vierde m a a l n a a r Indië, om weer de hoofdredactie van „De Loco- motief" op zich te n e m e n . Na een reis door h e t B a n t a m s c h e verschijnt ,,Vaa P u t t e n in Bantam"-, h e t verslag v a n zijn reis m e t zijn denkbeeldigen vriend Van P u t t e n . W a a r o n r e c h t heerscht, klimt Brooshooft op de bres, w a a r ge- leden wordt, t r a c h t hij h e t leed te v e r - zachten. Getroffen door d e n t r e u r i g e n t o e s t a n d van de bevolking in de resi- dentie S e m a r a n g , s t i c h t Brooshooft het ..Semarangsch Comité voor zieke en behoeftige I n l a n d e r s " ; hij b r e n g t hiervoor ,f 36.000 bij elkaar, waarbij uit Nederland nog ,f 30,000 gevoegd wordt, d a n k :zij de medewerking v a n h e t kamerlid Mr, C, T h . van Deventer, gedelegeerd Commissaris der N. V., die De Locomotief uitgaf. De i n r i c h t i n g kon h e t echter n i e t bolwerken zonder

•Gouvernementssteun ten toen Broos- hooft begin 1904 voor goed n a a r Hol-

land vertrok en er n i e t in plaagde eei.

lands£ub.sidie los t e krijgen, v/erd de zieken- en a r b e i d s i n r i c h t i n g overge- daan aan h e t Leger d e s Heils.

i n Nederland teruggekeerd, blesi Brooshooft den b a n d m e t Indië onder houden, o,a. als Tedacteur van de Lo com.otief. Hij keert ^ich n u tegen ti groote Nederlandsche pers, welker e n - verschilligheid inzake d e koloniale a a n - gelegenheden hij scherp hekelt. H'j vindt gehoor bij De Telegraaf, w a a r - in hij vijf vervolgartikelen schrijft, getiteld „Politiek zonder Hart". On- d a n k s alle lauwheid v a n publiek 6)1 volksvertegenwoordiging, zet Broos- hcoft zijn strijd o n v e r d r o t e n voort ; zelf heeft hij n i e t veel vertrouwen in zijn succes, hij schrijft o,a. : „Ik weet wel d a t ik voor doove ooren preek", en elders ; „De m i n i s t e r zal blijven a p - prouveeren, de p e r s admireeren, de K a - mers, schoon lichtelijk a m e n d e e r e n d , concedeeren. E n Indië zal flaconnee- ren." Indische specialiteit als weinigen, h a d h e t Brooshooft n i e t d e m i n s t e moeite gekost lid d e r Tweede K a m e r te worden ; hij hield zich echter ver v a n alle politiek, zijn r e c h t s c h a p e n a a r d strookte n i e t m e t partij-geknoei. O p - zienbarend was in h e t begin dezer eeuw zijn actie tegen Van Heutsz, dien hij n i e t de ware broeder voor Indië a c h t t e .

Vóór h e t v e r t r e k van dezen Gou- v e r n e u r - G e n e r a a l n a a r Indië, vroeg Brooshooft h e m , h o e hij a a n de -gei- den d a c h t te komen, welke noodig zou - den zijn voor de dringende behoeften v a n Indië. Van Heutsz antwoordde : ,,Daar nroet de Minister (Fock) mij a a n h e l p e n " ; hij, die zijn gewichtige ; ..iiosi- CTi_ng bekleeden. h a d geen begrip ! van en ook geen interesse voor de vraag, hoe h e t financieele beleid moest j worden gevoerd. Geen wonder, d a t de gal Brooshooft overliep bij zulk een • cynisme. Hoe a n d e r s stelde hij zich de i behartiging d e r Indische belangen voor, | hij, die zijn leven gewijd h a d a a n h e t i welvaren onzer koloniën en h a a r b e - volking e n d i t volstrekt -belangeloos.

Hij was n i e t geïnteresseerd in de sui- ker, trok geen inkomsten uit Delitabak, genoot geen dividenden u i t p e t r o l e u m - o n d e r n e m i n g e n en geen gewin uit goud- exploraties, w a a r a a n militaire expedi- ties vocraf mxOesten gaan, Brooshooft heeft gewerkt voor Indië uit liefde voor Indië.

V. E.

r

- ylERDE ÏJLAü

m a k e n , indien hij l o t afwerpen van zijner hooge k a a r t e n gedwongen worden. Hij speelt dus onmiddellijk zijn t i e n troeven achter elkaar uit ^^n m a a k t i n d e r d a a d de rest v a n de sla- gen.

Op verschillende m a n i e r e n h a d West de coup k u n n e n v e r h i n d e r e n . Na met Klaveren Heer a a n slag t e zijn geble-' ven zag hij de r e n t r a n t in den blinde, n.m.l. R u i t e n Aas ; verder ziet hij H a r - ten Heer, die een bedreiging is voor zijn H a r t e n Aas, indien leider tot een coup overgaat. Dus h a d West de r e n t r a n t weg m o e t e n spelen m e t R u i t e n Heer.

Aan h e t afvv'erpen van Oost h a d hij dan duidelijk k u n n e n zien welke- k a a r - t e n hij moest afwerpen onder leider's lange troef.

IV.

Letterraadsel

é^

\?

0

*

V B 9 7 7 A 10 7 6 3 2

A

^ 0

* 5 2

A H 8 H 8 3 H B 9 A B

N W O

A - Z>

0

* Z 10 4 A V B 5 H V 9

3 3

10 5

6 9 6 5 V 8 6 4 10 8 7 4

4 2

Zuid speelt Klein-Slem H a r t e n . West komt m e t Schoppen Vrouw uit en de blinde n e e m t den eersten slag m e t den Heer. Het is geen k u n s t om 12 slagen, dus h e t contract, n e e r te leggen, m a a r wel is h e t moeilijk de mogelijkheid v a n G-root-Slem t e on- d e r k e n n e n , niet door uitspel*»-van ^ l e vaste slagen a c h t e r elkaar, doch doel- bewust afstevenend op h e t groote coup- spel.

Het u i t k o m e n van West d u i d t op Vrouw Boer 9, dit s t a a t zoowat vast, aangezien leider zelf over Aas Heer 10 beschikt. De Schoppen 8 k a n in Noord dus neg een belangrijke k a a r t worden indien West ook over h e t R u i t e n Aas beschikt. Niets is er tegen om deze k a a r t , toet R u i t e n Aas, bij West te ver- onderstellen en d a n Klaveren en H a r - ten af te spelen, in de hoop, d a t West een van zijn w i n n e n d e k a a r t e n moet afwerpen. Ock in dit spel g a a t de opzet goed op. Als leider zijn l a a t s t e troef speelt heeft West R u i t e n Aas en Schop- pen Boer 9 ; blinde heeft op d a t . m o -

>-v^Gnf .Qr»h,nnnpn Aps; R fn R u i t e n H e e r .

or

12 :h a- te et a,t ze 3r.

t- i s

1 -

m w

(Lettergreep-kruiswloordpuzzle)

Benige I n z e n d e r s h e b b e n verzocht, een ,,moei-

lijk" kruiswoordraadsel op te geven. I n af--

w a c h t i n g d a a r v a n iets a n d e r s i n idat genre.

Elk hokje d e r figuur bevat een lettergreep

v a n h e t woord, d a t moet worden ingevuld.

Omschrijvingen.

- -,- ,• -,-, s; H o r i z o n t a a l . groote k w a a d a a r d i g e a a p 12 n a t u u r l i j k w a p e n

p a r a d i j s der gesneuvelde helden 14 uitgave, waarvoor de gouverne- (Germ. mythologie) m e n t s a m b t e n a r e n een toelage krij- c o m p a g n o n gen g e a a r d h e i d v.h. Uchaa'm 16 roei- of zeilwedstrijd

PJ^ieel 18 g e m o e d s t o e s t a n d

m o d e r n Duitsch componist 19 b e k e n d Oceaanvliéger ( ( F r a n s c h - figuurlijke .beteekenis voor „bevor- m a n )

dering, u i t b r e i d i n g "

V e r t i c a a l .

1 w a t m e n op reis bij zich heeft, 2 bewijs v a n deelgenootschap 3 vrucht, 4 Engelsche volksvertegenwoordiging, 6 legr v a n een kerk, 8 richtsnoer, 9 v a k - school, 12 muziêktempo, 13. ouderwetsch oorlogsschip, 15 soort straf, 16 taeWeelg- grond, 17 overzichtstafel.

Voor de inzenders van de juiste oplossing zijn als prijs beschikbaar boek- werken, gramofoonplaten of eenig a n d e r souvenir n a a r keu^e van den w i n n a a r (de w i n n a r e s ) , ter w a a r d e v a n vijf gulden.

I n z e n d i n g e n per briefkaart vóór WOENSDAGAVOND 12 DECEMBER.

Op adrcszijde v e r m e l d e n : Letterraad,jel.

Oplcssing l e t t e r r a a d s e l ddo. 17 November.

1-2 rups, 1-4 rasp, 1-6 rauw, 1-8 rest, 1-10 rOcik, 1-12 r a a m , ,2-4 s t : o p . 4-6 prauw, Ö-8 woest, 8-10 treek, 10-l"2 k r a a m , 12-2 miaats, 1-14 slop, 3-15 CGid, 4-16 park, 5-17. asch, 6-18 wand, 7-19 e r t s , 8-20 toon, 9-21 eens, 10-22 kauw, 11-23 a a r d , 12-24 m a r s , 13-25 a r t s , 14-15 p a a r d , 15-16 d r a n k , 16-17 k r a c h , 17-18 haarde 18-19 droes, 19-20 steen, 20-21'nurks, 21-22 s n a u w , 22-23 woerd, 23-24 dwaas, 24-25 snees, 25-14 stoep.

Prijswinner werd (na loting) m r . C. C. V a n H e l s d i n g e n , Djocjawea, B a t a v i a - C , die a a n de a d m i n i s t r a t i e v a n h e t Bat. Nwbl. geheve op te geven wat verlangd wordt.

C o r r e s p o n d e n t i e . H r. K r e k e 1 b e r g, Bat.-C. Ten ze-srste dank voor Uw ontwerp. Aangezien gelijksoortige opgaven eohter slechts met groote tusschenruimte van tijd kunnen worden geplaatst, houden wij deze tot gelegener tijd aan.

H r. L e V i s o n, Bat.-C. Den heer Xutrathus diepte ik op uit een klassiek handwoordenboekje, dat ik op -het oogenblik met bij me heb, zoodat ik er den titel niet van kan opgeven.

I n West's p l a a t s zou ik zeker n i e t de uitkomst m e t een kleine R u i t e n advi- seeren. Ook v a n de H a r t e n - v o r k is h e t slecht u i t k o m e n . Blijft dus over troef of Schoppen. W a a r West van Schoppen niets afweet, kome hij in dit spel m e t een troef je uit.

West h a d dus wel n i e t de coup k u n - n e n voorzien bij h e t uitkomen, doch hij h a d wel beter k u n n e n uitkomen, d a n hij nu deed. W a n t door de R u i t e n 2 t e spelen moest Oost zijn 10 i n z e t - t e n . H a d Oost die 10 behouden, d a n h a d leider de coup n i e t k u n n e n t o e p a s - sen, d a a r West d a n gerust al zijn R u i - t e n h a d k u n n e n afwerpen. Oost's 10 tweede in R u i t e n blij'ft d a n t o t h e t einde toe blinde's R u i t e n 9 bedreigen.

vr.

<^ 9 1 O A V 5

• A H 9 8 4 9 2

H V 2 H B 8 B 7 6 3 2

N W O

Z V A B 10 9 6 3 V 5

6 5 4

A A H B 1 0 8 7 6 Z> 8

O 10 7 4 2 Jh 10

Zuid speelt Klein-Slem Schoppen.

West k o m t uit m e t den H a r t e n Heer en speelt H a r t e n Vrouw n a , die door

' leider in eigen h a n d m e t de S c h o p p e n 6 wordt afgetroefd.

Dit spel is vrij ingewikkeld. Leider speelt twee m.alen troef, vervolgens Aas Heer van Klaveren, w a a r o p in Zuid een R u i t e n w o r d t weggewerkt en h i e r n a een kleine Klaveren, die in Zuid afgetroefd wordt. Hiecbij blijkt, d a t van vrijspelen geen s p r a k e is, d a a r de verdeeling 5 : 2 is. V a n u i t Zuid w o r d t d a n op den R u i t e n - H e e r gesneden h e t - geen lukt. Deze s n i t is absoluut n o o d - zakelijk, d a a r h e t m o m e n t voor de coup nog n i e t a a n g e b r o k e n is. De v i e r - de Klaveren v a n Noord wordt vervol- gens weer afg-etroefd en d a n t o t slot twee m a l e n troef gespeeld. West is d a n gesqueezed en leider m a a k t d e r e s t der slagen.

Men zal zich afvragen h o e leider in dit spel de squeeze kon onderkenrien ; v/as h e t hier n i e t een kwestie v a n d o m - weg snijden en uitspelen van alle- w i n - n e n d e k a a r t e n ?

Neen lezer, toen bleek hoe -d.e K l a - v e r e n z a t e n , troefde leider alle K l a v e - r e n op een n a af. West hield eon K l a - veren over — de Boer — hooa;er d a n blinde's 9.

W a a r de snit cp de Ruiten gelukte, v/ist leider, d a t West den H e e r h a d . D a a r leider zelf de R u i t e n 10 heeft, zou, indien West ook nog de R u i t e n Boer h a d , de coup k u n n e n w o r d e n geprobeerd. I n d e r d a a d bleek all-es Ie zitten zooals leider gehoopt h a d . Alleen door deze enkelvoudige squeeze kon

'inip'P

1 1

a

Dagljlad Locomotief verdween van het toneel

Honderdjarige traditie

E e n b e r i c h t uit I n d o n e s i ë d e e l d e d e z e r d a g e n m e d e , d a t h e t b e k e n d e S e m a r a n g s e d a g b l a d D e L o c o m o - t i e f e i n d m a a r t v o o r h e t l a a t s t v e r - s c h e n e n i s . Zo is o p n i e u w e e n e i n d g e m a a l t t a a n h e t b e s t a a n v a n e e n d a g b l a d d a t r u i m h o n d e r d j a a r g e l e - d e n w e r d o p g e r i c h t e n in h e t p u b l i c i - t e i t s w e z e n in h e t v o o r m a l i g e N e d e r - l a n d s - I n d i ë e e n b e l a n g r i j k e p l a a t s in- n a m , e e n b l a d m e t e e n m o o i e t r a - d i t i e , in w e l k s l e v e n s l o o p zich de w i j z i g i n g e n d e r s o c i a l e v e r h o u d i n g e n i n de k o l o n i e w e e r s p i e g e l d e n . D a t ook dit b l a d d e v e r s c h i j n i n g m o e t s t a k e n t e k e n t w e l b i j z o n d e r d u i d e l i j k d e o m - w e n t e l i n g d i e z i c h in I n d o n e s i ë vol- t r o k k e n h e e f t .

Het begin was m a a r Klein: D e L o c o - m o t i e f is gegroeid uit het S e m a- r a n g s c h N i e u w s - e n A d - v e r t e n t i e b l a d , een klein blaadje in k w a r t o f o r m a a t , dat van m a a r t 1852 af e e n m a a l per week verscheen. E e n grotere courant vond destijds nog geen levenskansen. Nederlands-Indië was een ambtenarenkolonie, de b u r e a u c r a t i e re- geerde o p p e r m a c h t i g , de resident en de assistent-resident w a r e n koning in hun b e s t u u r s r e s s o r t en m a c h t i g genoeg om ieder die hun beleid door kritiek aan- t a s t t e , m a a t s c h a p p e l i j k te breken. Het Cultuurstelsel w a s wel over zijn hoogte- punt heen, m a a r het bestond nog en de baten ervan voor de Nederlandse schatkist waren d e r m a t e welkom, dat wie op afschaffing van het stelsel aan-

W. A. van Goudoever

]. E. Stokvis

drong zich h e t vooruitzicht opende op gevangenisstraf of verbanning.

Inmiddels waren evenwel in Neder- land de k r a c h t i g s t e voorstanders van het particuliere initiatief tot' politieke invloed gekomen, en hun politieke or- ganisatie, de Liberale P a r t i j , eiste m e - dezeggenschap ten aanzien van de ex- ploitatie van de I r d i s c h e w e l v a a r t s - bronnen. Zij ijverde voor de mogelijk- heid van stichting van p a r t i c u h e r e on- dernemingen door kapitaalbezitters, met afschaffing van h e t stelsel van gedwon- gen arbeid en ,,vrije a r b e i d " , de vrij- heid voor de inheemse arbeider, zijn a r b e i d s k r a c h t aan de o n d e r n e m e r in loondienst te v e r h u r e n . De druk van het Cultuurstelsel op de bevolking w a s in de loop der j a r e n zo z w a a r gewor- den en de uitwassen w a r e n zo ernstig en zo evident, dat d a a r v a n een wapen kon worden g e m a a k t .

De Liberale P a r t i j boekte stuk voor stuk overwinningen, w a a r d o o r het be- s t a a n d e stelsel geleidelijk afgebroken w^erd. In 1840 werd de Kroon verplicht, jaarlijks bij de Staten-Generaal een 'verslag in te dienen over de s t a a t der Indische bezittingen. In 1848 volgde de bepaling, dat de Indische begroting v o o r t a a n door de E e r s t e en de Tweede K a m e r m o e s t worden goedgekeurd, en tegelijk w e r d besloten dat 'een nieuw r e g e r i n g s r e g l e m e n t voor Ned.-Indië zou worden samengesteld.

Dit nieuwe reglement, dat in 1854 werd ingevoerd, b e v a t t e de bepaling d a t het toezicht op de d r u k p e r s bij al- g e m e n e verordening zou worden gere- geld. Twee j a r e n later werd het Druk- p e r s r e g l e m e n t van k r a c h t , waarbij de bladen onder censuur van het binnen- lands bestuur werden gesteld. Dit ,,ge- wrocht der d u i s t e r n i s " , — n a a r de ken- schetsing van Thorbecke — b e v a t t e een a a n t a l zo draconische bepalingen, dat h e t voor publicisten wel h e e l moeilijk werd, kritiek op het a l g e m e n e beleid te oefenen die hen niet g e v a a r deed lo- pen, m e t de s t r a f r e c h t e r in a a n r a k i n g te komen of een a d m i n i s t r a t i e v e m a a t - regel op zich en zijn blad te zien toe- gepast.

Aanvankelijk liep het niet zo n v a a r t . De bladen gaven, steunende op de scherpe afkeuring van het r e g l e m e n t in

A. J. IJi'vegocd

de Tweede K a m e r , hun mening m e t te- voren nooit gekende vrijmoedigheid, en eerst in 1858 k w a m de justitie op lou- ter formele gronden, n a a r aanleiding van een onbetekenend verzuim, in oe- weging.

Het zou spoedig a n d e r s worden. De eerste hoofdredacteur van Ue Locorno- tief, C. E. van Kesteren, werd in 1864 vervolgd en tot gevangenisstraf veroor- deeld.

De transportverbindingen van S e m a - r a n g m e t , in het bijzonder, de Vorsten- landen waren zeer onvoldoende, en er werd m e t a a n d r a n g g e a g e e r d voor het tot stand komen van een spoorwegver- binding. Het S e m a r a n g s c h Nieuws- en Advertentieblad had daarin aandeel.

Het v r a a g s t u k was niet nieuw: minister van koloniën Baud had er reeds om- s t r e e k s 1835 zijn gedachten over laten g a a n m a a r aan een stoomverbmding werd' aanvankelijk niet gedacht. De mi- nister liet in '35 een a a n t a l k a m e l e n , ezels en ezelinnen van Tcnenffe n a a r

J a v a t r a n s p o r t e r e n , m a a r de a r m e die- ren k w a m e n j a m m e r l i j k om zonder dienst te hebben gedaan. Bij Koninklijk besluit van 28 mei 1842 werd bepaald, .dat ter bevordering van het t r a n s p o r t van produkten en goederen van Sema- r a n g n a a r Kedoe en de z o g e n a a m d e Vorstenlanden van J a v a en vice versa ^

(zou) worden aangelegd een ijzeren i spoorweg, b e s t e m d om te worden bere- den m e t ijzeren wagens, getrokken door buffels, ossen of p a a r d e n " . Ook dit be- sluit bleef onuitgevoerd, en het moest tot 1862 duren eer een particuUer een concessie kreeg voor de aanleg van een spoorweg Semarang—Vorstenlanden. De Nederlandsch-Indische spoorwegmaat- schappij werd opgericht. Het w a s een grote dag voor S e m a r a n g ; de vreugde en de verwachting vonden uitdrukking • in v e r a n d e r i n g van de n a a m van het blad I n D e L o c o m o t i e f .

De Locomotief als dagblad]

D e c o u r a n t g r o e i d e e n w e r d inj

1870 e e n d a g b l a d . I I n 1870 w e r d definitief b e s l o t e n tot

a f s c h a f f i n g v a n h e t C u l t u u r s t e l s e l ; h e t p a r t i c u l i e r initiatief k o n zich ont- plooien e n e r v o l g d e n r o e r i g e j a - r e n . D e l i b e r a l e n h a d d e n e e n klin- k e n d e o v e r w i n n i n g b e h a a l d e n d r e - v e n d e o o r l o g s v e r k l a r i n g a a n A t j e h d o o r . D e e e r s t e e x p e d i t i e o n d e r g e - n e r a a l K o h i e r l i e p a l l e r o n g e l u k k i g s t af; hij l a n d d e op 5 a p r i l 1873 m e t e e n v e e l t e g e r i n g e t r o e p e n m a c h t v a n 3600 m a n , d i e , n a d a t hij g e s n e u - veld w a s , t e r u g t r o k z o n d e r zelfs d e k r a t o n v a n K o t a R a d j a t e h e b b e n g e z i e n . I n d e p e r s k w a m felle v e r - o n t w a a r d i g i n g t o t u i t i n g . N a e e n oor- l o g s v e r k l a r i n g die o v e r b o d i g e n in l i c h t z i n n i g h e i d g e d a a n w a s , s c h r e - v e n d e k r a n t e n , v o l g d e e e n o v e r h a a s - te v o o r b e r e i d i n g v a n d e e e r s t e ex- p e d i t i e , o n d a n k s d e d r i n g e n d e a d v i e - zen v a n d e s k u n d i g e n a l s g e n e r a a l K r o e s e , d i e e e n t r o e p e n m a c h t v a n 12.000 m a n t e r n a u w e r n o o d v o l d o e n d e g e n o e m d h a d , m e t h e t g e v o l g v a n e e n g e v o e l i g e c h e c e n d e d o o d v a n d e o p p e r b e v e l h e b b e r a l s s t r a f v o o r h e t o n v e r a n t w o o r d e l i j k e a v o n t u u r . T o e n d e o o r l o g e e n m a a l v e r k l a a r d

w a s w e r d n i e t k r a c h t i g g e n o e g door- g e t a s t .

In d e c e m b e r 1873 werd onder gene- r a a l Van Swieten een tweede troepen- m a c h t n a a r Atjeh gezonden, die ook te klein w a s : 6000 m a n . De liberale gou- verneur-generaal, jhr. Loudon, moest het ontgelden. Mr. Winckel schreef in de S e m a r a n g s e h e C o u r a n t , dat de G.G., een vertegenwoordiger van 1' a r t d e p 1 a i r e, de kunst van te behagen, een beminnelijk, m a a r onbe- duidend m a n , gemeend h a d dat Indië met beminnelijkheid g e r e g e e r d kon wor- den. Hij w e r d het land uitgezet. D e L o c o m o t i e f v e r z e k e r d e d a t de Hol- lander in Indië zich tegenover zijn in- heemse bedienden s c h a a m d e . Lehnke- ring, r e d a c t e u r van D e V o r s t e n - l a n d e n te Solo, die de gouverneur- g e n e r a a l o n b e k w a a m had genoemd en h e m zowel moed als beleid ontzegde, liep een j a a r gevangenisstraf op. H. B.

van Daalen van de J a v a - B o d e werd eveneens wegens zijn kritiek op het Atjehbeleid voor een j a a r in de gevan- genis opgesloten.

Dat ging j a r e n l a n g zo door, ook on- der het bewind van Loudons opvolger Van L a n s b e r g e . In 1877 werd de druk kerij van D e V o r s t e n l a n d e n bi;

bestuursbesluit gesloten, terwijl aan d«

uitgeefster de beroepen van d r u k k e r uitgeefster en h a n d e l a a r in d r u k w e r k e n verboden werden. In 1879 w e r d de hoofdredacteur van D e L o c o m o t i e f , m r . J. W. T. Cohen Stuart, tot zes m a a n d e n gevangenisstraf veroordeeld.

Hij legde na zijn invrijheidstelling de leiding van de courant neer en w e r d opgevolgd door P . A. D a u m .

De Locomotief werd In de toen volgende j a r e n door bestuur en justitie in het bijzonder in h e t oog gehouden.

H a a r m e d e w e r k e r Verheyen werd in 1879 wegens ,,hoon tegen gestelde m a c h - t e n " tot een m a a n d gevangenisstraf veroordeeld. Holkema te Djokja werd het verblijf in de Vorstenlanden ont- zegd o m d a t hij in De Locomotief de sultan van Djokja ,,op ergerlijke en boosaardige wijze gehoond" heette te hebben. In datzelfde j a a r kreeg een an-|

dere m e d e w e r k e r van het blad. de heeri Berkholtz, een m a a n d gevangenisstraf. |

Een goede tijd hrak voor de cou-^^

rant aan nadat mr. P. Brooshoop hoofdredacteur geworden was, in 1886. Brooshooft had te Leiden ge- studeerd, was in 1877 naar Indië ge- gaan en had de hoofdredactie gevoerd van de Semarangsehe C o u- daarna van de Soerabaia Cou- rant. Hij was een eerlijke en ge- harnaste vechtersbaas, begaan met het lot van de bevolking van Midden- Java, waar feodale toestanden be- stonden die van slavernij maar wei- nig verschilden.

Die bevolking was s t r a a t a r m , en Brooshooft schreef voor zijn blad een reeks artikelen die later in boekvorm verzameld werden onder de titel M e- m o r i e o v e r d e T o e s t a n d o p J a v a . Hij was een h a r d e w e r k e r , een ridderlijke natuur, altijd bereid, de par- tij op te nemen voor wie hij als slacht- offer van onrecht zag. Een uitmuntend stilist, die zijn gaven ook buiten het gebied van zijn journalistieke werk- z a a m h e i d gebruikte: hij schreef o.a.

een toneelstuk, Z i j n m e i s j e k o m t u i t, d a t ook in Nederland herhaaldelijk vertoond is. , . , Als criticus van het koloniale bewind groeide Brooshooft uit tot socialist: in zijn afscheidsartikel vóór zijn repatrië- ring, in 1904. gaf hij r e k e n s c h a p van zijn socialistische overtuiging. Dit be- lette niet dat hij als leider van het S e m a r a n g s e blad volkomen op zijn p l a a t s was, ondanks de a l g e m e n e ver- werping van al w,-t n a a r socialisme riekte onder de E u r o p e a n e n in het toen- m a l i g e Ned.-Indië.

w a s g e r i n g e r d a n die v a n B a t a v i a en S o e r a b a j a . D e e x p o r t b e s t o n d v o o r v e r r e w e g liet g r o o t s t e d e e l u i t in- h e e m s e p r o d u k t e n , o.a. k a p o k , e n d e i m p o r t e u r s v o n d e n v o o r h u n a r t i k e - len in h e t a r m o e d i g e a c h t e r l a n d m a a r r e l a t i e f g e r i n g e k o o p k r a c h t . D e b e l a n g e n d e r i m p o r t e u r s zowel a l s die v a n de N . I. S p o o r w e g m i j . k o n d e n bij v e r g r o t i n g v a n d i e k o o p k r a c h t door w e l v a a r t s m a a t r e g e l e n e n k e l b a a t h e b b e n .

Brooshoofts p r o p a g a n d a voor m a a t r e - gelen van die strekking vond veel in- s t e m m i n g . E n dat hij de schrijnende armoede van de bevolking van IMidden- J a v a aan de v o r m der koloniale ex- ploitatie toeschreef werd beschouwd als een privé mening die h e m gegund kon i worden. De ,,ethische politiek", w a a r - van Brooshooft een der eerste propa- gandisten was, werd als een S e m a r a n g s belang gezien.

Nog in de l a a t s t e j a r e n voor de Eer- ste Wereldoorlog, toen ik s e c r e t a r i s van de S e m a r a n g s e Handelsvereniging was, viel op dat de chefs van importhuizen bijna alle ,,ethisch" gezind waren, of- schoon de ethische aandoeningen inder- tijd overal elders al zeer v e r v a a g d of verdwenen waren. De exporteurs, die belang hadden bij lage lonen, wilden van de ,,ethische" politiek niets weten.

E r leefde te S e m a r a n g een frisse geest van vrijzinnige vooruitstrevend- heid en vernieuwing, ook op staatkun- dig terrein. De Vereniging voor locale belangen, die m e e r decentralisatie wen- ste, h a d ' h a a r zetel te S e m a r a n g : de n a m e n van Stokvis, m r . Van Wijngaar- den, ir. D. de longh Wzn., Rückert, Westerveld e.a. w a r e n e r a a n verbon- den. De jong gestorven ir. Van Heel was de organisator van de grote tentoon- stelling in 1914. Tillema, de p r o p a g a n - dist van beter, gezonder wonen en be- tere kampongbouw, w a s een typisch S e m a r a n g s e figuur. E r werd m e t opge- jwektheid gewerkt, er werden grote ' p l a n n e n ontworpen en uitgevoerd, o.a.

de bebouwing van het zg. Heuvelter- rein.

Zó w a s de m a a t s c h a p p e l i j k e achter- grond van het journalistieke bedrijf der Locomotief.

Brooshooft v e r t r o k na tien j a r e n on- afgebroken arbeid voor zijn blad, in 1896, voor korte tijd m e t verlof n a a r Nederland en legde in 1904, vermoeid en ziek, de leiding van de courant n e e r . In 1900 v e r s c h e e n zijn boek over D e e t h i s c h e p o l i t i e k . In Nederland bleef hij als m e d e w e r k e r aan De Loco- motief verbonden, en in het mooie m a a n d b l a d De B e w e g i n g van Al- bert Verwey publiceerde hij enige op- stellen, o.a. over de behandeling van de inheemse vorst L a p a w a w o o y K a r e ë n g Segiri van Celebes en een over Daen- dels en Van Heutsz. Hij overleed in 1921.

In 1904 werd M. Vierhout, een Neder- lands liberaal journalist, hoofdredacteur van De Locomotief. Vierhout was een door en door eerlijke, ridderlijke figuur, een m a n m e t e n o r m e feitenkennis, een all-round journalist. Hij onderging een wekenlange gijzeling, o m d a t hij gewei- gerd had, de n a a m van een bericht-

gever te noemen. Het gold een bericht over een of andere troepenbeweging, op zich zelf een onbelangrijk geval. M a a r het legerbestuur w a s in "dat opzicht uiterst gevoelig.

Vierhout keerde in 1910 n a a r Neder- land terug, doch k w a m kort d a a r n a op-^

nieuw in Ned.-Indië om de leiding op zich te nemen van de te Medan ver- schijnende S u m a t r a - P o s t . Hij werd opgevolgd door J. E. Stokvis, die r e d a c t e u r geweest w a s van het analy- tisch v e r s l a g van de Tweede K a m e r en d a a r d o o r kenner was van de Nederland- se politiek. Hij schreef een levendige, geestige en zeer l e e s b a r e stijl en wist typeringen te vinden die in het geheu- gen bleven hangen. Hij was doordron- gen van het besef voor de verantwoor- delijkheid van zijn positie als voorlich- ter van het publiek en wat hij schreaf was doordacht en gaf zijn oprechte m e - ning weer. Zijn politieke opvattingen on- dergingen in zijn Indische j a r e n veran- dering: toen hij k w a m had m e n h e m vrijzinnig-democraat kunnen n o e m e n ; hij v e r w i e r p de opvattingen der toenma- lige socialisten in Indië, en kopstukken als ir. C r a m e r , Schotman, Westerveld e.a. werden m e e r m a l e n door h e m op de vingers getikt. Toen hij heenging, in 1917, was hij sociaal-democraat ge- worden; van zijn v e r a n d e r d e overtui- ging gaf hij rekenschap in twee artike- len over ,,Ethiek en Geld" in K o l o - n i a l e S t u d i ë n " . In Nederland gaf hij zich geheel aan het partijleven, m a a r toen wenselijk gevonden werd dat op-i nieuw een socialist van gezag zitting!

zou hebben in de Volksraad en h e m een benoeming werd aangeboden, k e e r d e hij]

n a a r Indië t e r u g . Hij was, m e t prof.

Oppenheim en de heer T h a m r i n . een!

der beste p a r l e m e n t a r i ë r s in Indies i vertegenwoordigend college, een uit-j muntend, eenvoudig en geestig s p r e k e r , ! die het a l g e m e n e v e r t r o u w e n genoot, |

Hoofdredacteur van de Locomo-.

tief werd na Stokvis Ant. Lievegoed,]

die tevoren de journalistieke leiding van de Sumatra-Post te Medan had gevoerd. De verhoudingen in Mid- den-Java waren • inmiddels gewij- zigd. Wel was de armoede der be- volking er nog groot, maar de bete- kenis der westerse landbouwbedrij- ven was er overheersend geworden en de leiding van de Locomotief kon zich niet langer het radicalisme ver-

oorloven dat de vreugde van een Brooshooft had uitgemaakt.

i r . G. .\. de Keiz

Voor Stokvis w a s de tijd van heen- gaan gekomen toen hij sociaal-demo- c r a a t geworden v/as en m de S.D.A.F, een v o o r a a n s t a a n d e p l a a t s w a s gaan bekleden. Lievegoed w a s geen socialist, m a a r een l i b e r a a l m e t grote r u i m h e i d van denken. Zijn integriteit stond boven elke twijfel, en r a s s e n w a a n w a s h e m volkomen v r e e m d . M a a r zijn opvattin- gen o m t r e n t staatkundige h e r v o r m i n g e n gingen m i n d e r ver dan die van zijn voorganger. , , u *j

Eind 1925 legde Lievegoed de hoofd- redactie neer om te worden opgevolgd door W. G. N. de Keizer, een b e k w a a m journalist, die m e t de door zijn voor- ganger gevolgde lijn volkomen b r a k .

De oude geest k e e r d e , m e t m a t e , te- rug toen in de periode voor de Tweede Wereldoorlog de heer W. A. van Goud- oever hoofdredacteur w e r d . Hij toonde zich een eerlijk en r u i m denkend m a n , al ontbrak het s t r i j d e r s e l e m e n t m zijn houding. Aan zijn leiding van de cou- rant m a a k t e de J a p a n s e bezetting een einde. , . , , j , , j

De Locomotief heeft in h e t dagblad- wezen in Ned.-Indië steeds een eervolle plaats bekleed, en groot en a l g e m e e n | was het respect, ook bij lezers, die het met de richting niet eens w a r e n . D e | reputatie van het blad w a s een beves- tiging van de stelling, d a t de k r a n t e - lezer vóór alles een blad wenst w a a r - van hij weet dat het de eerlijke m e n i n g der r e d a c t i e verkondigt, ook al verschilt m e n in tal van opzichten van m e n i n g . Men wist, dat De Locomotief n a a r eer- lijkheid de feiten n o e m d e en interpre- teerde, en dat gaf in elk geval hou- vast.

Toen de courant honderd j a a r gewor- den was, werd gehoopt d a t ze ook in het nieuwe Indonesië h a a r mooie traditie en h a a r belangrijk w e r k zou kunnen voortzetten. Het heeft niet zo mogen zijn.

D. M. C. KOCH

Betekenis van Semarang

D e v e r k l a r i n g v a n d e z e s c h i j n b a r e t e g e n s t r i j d i g h e i d s c h u i l t in d e a l g e - m e n e o m s t a n d i g h e d e n in M i d d c n - J a v a en do p o s i t i e v a n S e m a r a n g a l s b e l a n g r i j k s t e s t a d in d a t doel v a n J a v a . D e b e t e k e n i s v a n S e m a r a n g

12

Weten t e leven . . . allicht dat rbij is inbegrepen! Met wat speurzin en je rekentalent kom je een héél eind.

zegt: „ I k heb bij V r o o m en Dreesmann zellig een kamer wel kan zijn, ook met een , n a t u u r l i j k : ' t is maar een weet!

1001-Toepassingen zijn er te vinden voor de g e z e l l i g b e d r u k t e k a t o e - nen o v e r g o r d i j n s t o f die wij voor U uit Engeland importeerden! Ver- der is het degelijk, goed wasbaar en kleureciit . . . énig voor gordijnen, kussens . . kleedjes . . . enfin, vult U maar i n ! A 9Q 120 cm breed, per meter " •

Wat U allemaal met plastic kunt doen, hoeven w i j U niet meer te vertellen! Wèl moet U weten dat onze fantastische kollektie nog steeds uitgebreid en gemoderni- seerd w o r d t ! W i j hebben plastic in de nieuwste dessins met de leukste bonte kleuren en met stof- < 9 5 effekt. 120 cm breed P. m . • •

Royale Amerikaanse prullebak van roestvrij metaal in frisse O 9 0 kleuren en moderne d c k o n . * " •

Wat een weelde . . een nieuwgebouwd huis niet grote ramen, die ns- tüüriijk strakke, moderne v i t r a j a vragen! V i t r a n e t -

p r i m a wasbaar grofge- w c v e n f i l e t harmonieert

n e t ieder hedendaags interieur, geeft ruim door-

zicht en is in vele breedten leverbaar,

o.a. in 90, 110, 130 en 150 cm br., | 7 5 90 cni órecd.P. m. « •

Fauteuil in moderne lijn, uitgevoerd in blank of z w : r t . Zodra U zit voelt U dat de konstruktie „ a f " is! Wat d«

bekleding betreft C O 7 5 is er volop keus. U w t

Maak nu vast van Uw tuin een zomerparadijs! W i j heb- ben luie l i g s t o e l e n voor U in zorgvuldig gladgeschuurd beuken, met armleggers en, om afscheuren te voorkomen, ultneem- bare lopers . . en ver- der is dan het wachten nlléén nog op Q 7 5

de zon! ^ * Idem, gelakt 11.90

Praktisch bijzettafeltje in 6oem»«

r a n g - m o d e l . Blank eiken of gepolijst noten . . . aan U de keus! 1 ^ 9 0

Wie op zoek Is naar neutrale vloer- bedekking, sterk en passend bij klassieke zowel als moderne inte- rieurs, zou zeker niet direkt aan Chinees p a r k e t denken. Toch be- fe» reikt U een prachtig resultaat met

zo'n ,.tegeltapijt", vervaardigd uit.

originele Chinese biezen, gevat in blokken van 30 x 30 cm! Per strook van 9 blokken, J 2 0 afmetingen 50 x 270 cm. ' •

Stuk voor stuk sublieme staaltje»

van weefkunst. onze t a f e l k l e - den van zuiver wollen garen, speciaal voor Vroom en Dreesmann dekoratief gedessineerd in rustige kleurkombinaties en aldus aangepast aan de moderne binnen hu is-architektuur!

1 4 0 x 1 7 0 cm Q ^ 5 0

Voor hardwerkende H.B.S.-ers en altijd bezige vaders is er een b l a n k eiken bureau met 5 laden berg- ruimte, voorzien van centraal slui- ting. Afmetingen l l f l - 105 x 5 5 cm • ' " •

C h e n i l l e b e d s p r e i in originele kleurschakeringen die veel bijdragen t o t net buitengewoon smaakvolle effekt van de rustige dessinering.

1-persoons Q C 5 0 150 x 220 cm

2-persoons

210 x 2 2 0 cm

36.

Attrakties

„Stoffententoonstelling". 'n Unieke exposi- tie van moderne stoffen naar ontwerpen van bekende Nederlandse kunstenaars.

Expositie Amerikaanse h u i s h o u d e l i j k e ar- tikelen in het souterrain op de huishoud- afdeling.

U w w a r e n h u i s

ROTTERDAM

:hting „ M a a s o o r d "

trs(ers)

jleiding voor h e t sging B.

5,14 t o t f 140,96 per ding, bewassing en 3r gediplomeerden ituele a f t r e k voor oning f 37,25 p. m.

o t de geneesheer-

y

vertrouwen l

N.V. OPTISCHE INDUSTRIE

-<oTr.^^ „DE OUDE DELFT"

v r a a g t :

a. E E N T Y P I S T E

voor haar Directie-Secretariaat.

Kennis der m o d e r n e talen strekt tot aan- fcbeveling.

b. EEN T Y P I S T E

voor haar bedrijfsbureau.

Deze functie omvat het typen van rappor- ten en werkinstructies.

c. E E N A S S I S T E N T E

voor lichte administratieve w e r k z a a m h e d e n .

Mulo-4iplom« str«kt tot aanbeveUng.

Eigenhandig geschreven brieven met uitvoerige inlichtingen omtrent personalia, ervaring en ver- langd salaris te richten aan de afd. Personeelszaken Oude Delft 3R - Delft,