Biologische waarderingskaart: verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36

Hele tekst

(1)Instituut voor Natuurbehoud. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART. Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36 Demolder, H., De Knijf, G. & Paelinckx, D..

(2) Wijze van citeren (zowel kaarten als tekst): Demolder, H., De Knijf, G. & Paelinckx, D., 2000. Biologische Waarderingskaart, kaartbladen 27-28-36. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 14. 81 pp. + 16 kaartbladen.. Colofon. Samenstelling Instituut voor Natuurbehoud Wetenschappelijke Instelling van de Vlaamse Gemeenschap Verantwoordelijk uitgever Desiré Paelinckx en Eckhart Kuijken Depotnummer : D/1998/3241/197 ISBN-nummer: 90-403-0093-3 Opmaak en Druk Enschedé-Van Muysewinkel Voorpagina: Zicht op de Kemmelberg vanop de hoogte van Nieuwkerke (Geert De Knijf) © 2000, Instituut voor Natuurbehoud, Brussel Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.. Instituut voor Natuurbehoud Kliniekstraat 25, B-1070 Brussel. E-mail: bwk@instnat.be Internet: http://www.instnat.be Tel. 02/558.18.11 Fax 02/558.18.05.

(3) BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART. Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. Demolder, H., De Knijf, G. & Paelinckx, D.. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 14 Brussel. In opdracht van de Vlaamse regering en de Vlaamse Landmaatschappij, Mestbank..

(4) Instituut voor Natuurbehoud 2. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(5) Inhoudsopgave. Inhoudsopgave VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SAMENVATTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Bewoning en verkeersassen . . . . . . . . . . . . . . 1.3 Tekst, terreinopname en recente aanpassingen 1.4 Karteringseenheden en evaluatie . . . . . . . . . . 1.5 Digitaal bestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 5 7. ............................................... ............................................... ............................................... ............................................... ............................................... ................................................ 9 9 9 9 11 14. 2. Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 15. 3. Zandlemig Binnen-Vlaanderen (I) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1 Geologie en lithologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Geomorfologie en reliëf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Hydrologie en hydrografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Pedologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5 Landschapsbeschrijving aan de hand van cultuurhistorische invloeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6 Algemene biologische typering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7 Gebiedsbespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.1 Gebied 1: Het Helleketelbos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.2 Gebied 2: Couthofbossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.3 Gebied 3: Het Bardelenbos (3a), ’t Heetbos (3b), Canadabossen (3c) en Doringenbos (3d) . . . . . . . . . 3.7.4 Gebied 4: Bos bij de St-Sixtusabdij en enkele bospercelen ten zuidoosten hiervan . . . . . . . . . . . . . . 3.7.5 Gebied 5: De Galgebossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.6 Gebied 6: Dikkebusvijver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.7 Gebied 7: Zillebekevijver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.8 Gebied 8: De Verdronken Weide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.9 Gebied 9: De Ieperse Vestingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.10 Gebied 10: Het Teerlingenbos en het bosje nabij Koekuit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.11 Gebied 11: Het Congobos en de Moeremaai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.12 Gebied 12: Verlaten spoorweg Roeselare-Menen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.13 Gebied 13: Verlaten spoorweg Roeselare-Ieper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8 Globale evaluatie en bescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 21 21 22 22 23 23 24 28 28 28 28 29 29 30 30 31 31 32 33 33 33 34. 4. Het West-Vlaams Heuvelland (II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Geologie en lithologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 Geomorfologie en reliëf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3 Hydrologie en hydrografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4 Pedologie ..................................... 4.5 Landschapsbeschrijving aan de hand van cultuurhistorische invloeden 4.6 Algemene biologische typering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7 Gebiedsbespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.1 Gebied 14: Het Polygonebos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.2 Gebied 15: De vallei van de Polygonebeek . . . . . . . . . . . . . . 4.7.3 Gebied 16: De vallei van de Bassevillebeek . . . . . . . . . . . . . 4.7.4 Gebied 17: De Gasthuisbossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.5 Gebied 18: De Nonnebossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.6 Gebied 19: Het Vijverbos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.7 Gebied 20: Het Provinciaal domein de Palingbeek . . . . . . . . 4.7.8 Gebied 21: De oude vaart Ieper-Komen . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.9 Gebied 22: De Vierlingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.10 Gebied 23: Het Croonaertbos ("Bayernwald") . . . . . . . . . . . . . 4.7.11 Gebied 24: Het bos bij de Kapelleriehoek . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.12 Gebied 25: De Spanbroekmolenput . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.13 Gebied 26: De Kemmelberg en omgeving . . . . . . . . . . . . . . .. 35 35 36 36 37 38 40 43 43 44 45 45 46 46 47 48 48 49 49 49 50. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ............................... Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 3.

(6) Inhoudsopgave 4.7.14 Gebied 27: De Monteberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.15 Gebied 28: De Scherpenberg en de vallei van de Scherpenbergbeek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.16 Gebied 29: De vallei van de Sulferbergbeek en de vallei van de Brandersbeek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.17 Gebied 30: De Rodeberg en het Hellegatbos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.18 Gebied 31: De Vidaigneberg en de Broekelzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.19 Gebied 32: Het Eeuwenhout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.20 Gebied 33: De vallei van de Douvebeek vanaf de bron tot aan het Kasteelpark Behaeghel . . . . . . . . . 4.7.21 Gebied 34: Kasteelpark Behaeghel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.22 Gebied 35: De vallei van de Hellebeek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.23 Gebied 36: De Zwarte Molenhoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.8 Globale evaluatie en bescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De Vlakte van de Leie (III) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1 Geologie en lithologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Geomorfologie en reliëf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Hydrologie en hydrografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Pedologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5 Landschapsbeschrijving aan de hand van cultuurhistorische invloeden 5.6 Algemene biologische typering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7 Gebiedsbespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7.1 Gebied 37: Bosje De Seule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7.2 Gebied 38: Laag-Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7.3 Gebied 39: De Poel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8 Globale evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 51 51 52 53 53 53 54 54 54 55 55. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ............................... 57 57 58 58 59 59 59 61 61 61 61 62. ........................................................... hand van cultuurhistorische invloeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................... ............................................................ 63 63 63 63. Documentatielijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 68. Bijlage 1: Soortenlijst van de vermelde flora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijlage 2: Soortenlijst van de vermelde fauna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 69 73. Index van de toponiemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 77. Figuren in bijlage: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 81. 6. Leie-Schelde Interfluvium (IV) . . . 6.1 Landschapsbeschrijving aan de 6.2 Algemene biologische typering 6.3 Globale evaluatie . . . . . . . .. Literatuurlijst65. Figuur 1. Herkomst van de gegevens (terreinopname, externe gegevens, orthofoto en/of terreinopname ’78-’84) met weergave van de bebouwing en de voornaamste hoofdwegen en de belangrijkste waterlopen. Figuur 2. Indeling in landschapsecologische homogene gebieden (I tot IV) en situering van de besproken gebieden (1-39). Figuur 3. Situering van de akkers en de intensieve graslanden (hx en hp zonder kleine landschapselementen) Figuur 4. Situering van de extensieve graslanden en de percelen met kleine landschapselementen (kb, kh, kw en kn). Figuur 5. Situering van de loofbossen, naaldbossen, gemengde loof- en naaldbossen en de uniforme populierenbossen.. Instituut voor Natuurbehoud 4. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(7) Voorwoord. Voorwoord Het project "Biologische Waarderingskaart van België" (BWK) startte in 1978 als een nationaal project onder de bevoegdheid van het toenmalige Ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu. Het onderzoek gebeurde met de medewerking van een tiental wetenschappelijke centra. De coördinatie berustte bij het Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie. Dit nationale project werd beëindigd in 1986, op een ogenblik dat het veldwerk nagenoeg was afgerond en ongeveer de helft van de kaarten was gepubliceerd. Voor het Vlaamse gewest heeft sindsdien het Instituut voor Natuurbehoud de werkzaamheden rond de Biologische Waarderingskaart verder gezet. Eerst gebeurde dit door contractuele overeenkomsten met de vroegere karteercentra, die de ontwerpen van kaarten en teksten praktisch volledig afwerkten. Sinds 1990 werd aan het Instituut voor Natuurbehoud een "cel Biologische Waarderingskaart" toegevoegd. Een belangrijke taakstelling van deze cel is, naast het drukklaar maken van de documenten, de opbouw van een digitale databank in functie van de verdere publicatie en het wetenschappelijk onderzoek. Met de officiële overdracht van het nationale project naar de gewesten in het voorjaar van 1993 kon de publicatie van de resterende kaartbaden hervat worden. Door deze lange tijdsspanne tussen terreinopnamen en publicatie zijn de toenmalige kaarten en teksten ongetwijfeld vatbaar voor aanvullingen en verbeteringen. Gezien het toenemend belang en gebruik van de BWK (zowel kaarten als karteringseenheden) in kringen van natuurbehoud, ruimtelijke planning en milieubeleid, werd besloten een grondige actualisatie van de kaarten door te voeren. In 1997 en 1998 kon de tweede versie van de Biologische Waarderingskaart gerealiseerd worden dankzij een opdracht van de Vlaamse regering via de Vlaamse Landmaatschappij, Mestbank. Sinds 1999 is met kredieten van de Vlaamse Gemeenschap een groep contractuele medewerkers aan het Instituut voor Natuurbehoud toegevoegd. Hoewel bij de opmaak van de BWK, versie 2, belangrijke methodologische aanpassingen zijn doorgevoerd, blijven de hoofdkenmerken van de vorige versie behouden. Hierdoor behouden de kaarten hun belang als uniform referentiekader voor geheel Vlaanderen. De bruikbaarheid van de nieuwe versie zal voor meer gedetailleerde karteringen en projecten een duidelijke meerwaarde betekenen.. Prof. dr. E. Kuijken Algemeen directeur Instituut voor Natuurbehoud. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 5.


(9) Samenvatting. Samenvatting Op de kaartbladen 27-28-36 kunnen verschillende deelgebieden onderscheiden worden op grond van een aantal geologische, geomorfologische, hydrologische, pedologische en antropogene kenmerken. De verschillen in abiotisch milieu hebben een belangrijke invloed op het biotisch milieu en op het occupatiepatroon. Zandlemig Binnen-Vlaanderen bestaat hoofdzakelijk uit zandleemgronden met in de beekvalleien kleigronden. Het zwakgolvend landschap wordt in Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen onderbroken door een uitloper van de centrale heuvelkam. Westelijke Zandlemig Binnen-Vlaanderen bestaat uit een half-open tot dunbevolkt cultuurlandschap. De drogere en meest lemige gronden liggen onder akkerland. Ze vormen open velden. De natte gronden zijn vooral als weiland in gebruik. In vele graslanden komen nog veedrinkpoelen voor. De grootste natuurwaarden vinden we vooral terug in de grotere boscomplexen en in mindere mate in een aantal soortenrijke graslanden in de beekvalleien en in de restanten van hagen en andere kleine landschapselementen. Het gelijkaardige cultuurlandschap van Centraal Zandlemig BinnenVlaanderen bezit een zeer dicht wegennet, een grotere bebouwingsdensiteit en is vrij arm aan waardevolle biotopen. Enkele kleinere bosjes en soortenrijke beekdalgraslanden vertegenwoordigen er de belangrijkste natuurwaarden. In het West-Vlaams Heuvelland is de quartaire zandleemlaag plaatselijk zeer dun of vermengd met de tertiaire ondergrond. Op de getuigeheuvels ontbreekt het quartaire dek als gevolg van erosie en dagzomen de jongere tertiaire afzettingen van het Lediaan, Bartoon en Diestiaan. Op de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug komt een grindpakket vanaf een hoogte van 35-40m voor. Het gebied van de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels behoort hoofdzakelijk tot de Leemstreek, de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug maakt deel uit van de Zandleemstreek. Kenmerkend voor het West-Vlaams Heuvelland zijn de talrijke bronniveaus die het ontstaan geven aan talrijke beken. Het landschap van de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels bezit een uitgesproken reliëf van heuvels en diep ingesneden beekdalen. Ook het landschap van de MiddenWest-Vlaamse Heuvelrug heeft een heuvelachtig karakter. De gemiddelde hoogteligging is er evenwel beduidend lager dan in de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels. Het West-Vlaams Heuvelland bezit het hoogste aandeel natuurwaarden van de kaartbladen 27-28-36. Biologisch zeer waardevol zijn de eiken-haagbeukenbossen op de flanken van de heuvels, de bronbosjes en enkele dotterbloemgraslandjes in de beekvalleien.Van belang zijn de nog, weliswaar schaars aanwezige, restanten van heidevegetaties en heischrale graslanden in het gebied van de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug. Typerend voor het West-Vlaams Heuvelland zijn de nog relatief talrijk voorkomende restanten van hagen en (knot)bomenrijen. Net zoals in de houtkanten van de holle wegen komen er vaak belangrijke autochtone boom- en/of struiksoorten voor. De Vlakte van de Leie bestaat vooral uit vochtige tot zeer vochtige zware kleigronden. Op de ruggen komt licht zandleem voor. Het landschap is er vrij vlak met enkele langgerekte ruggen. Het landelijke gebied kent een verspreide bebouwing. De zone rond Wervik en vooral deze rond Menen is sterk verstedelijkt. De natuurwaarden zijn hier bijzonder schaars. De voormalige natte meersen in de alluviale vallei zijn bijna allemaal verdwenen, met uitzondering van de biologisch waardevolle graslanden in het natuurgebied Laag-Vlaanderen. Andere natuurwaarden vinden we in de soortenrijke graslanden in de Breemeersen en in de moerasvegetaties van het natuurgebiedje De Poel. Het gebied Leie-Schelde Interfluvium werd op basis van verschillende abiotische factoren afgebakend. Gezien de kleine oppervlakte die deze regio op dit kaartblad inneemt, wordt dit gebied hier nauwelijks besproken en verwijzen we naar de kaartbladen 29-37.. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 7.


(11) Inleiding. 1 Inleiding 1.1 Situering Het kaartblad 27-28-36 omvat de volgende kaartbladen van de topografische kaart van België (schaal 1/25.000), uitgegeven door het Nationaal Geografisch Instituut: 28/1-2 : Poperinge-Ieper 28/3-4 : Geluveld-Moorslede 28/5-6 : Nieuwkerke-Mesen (gedeeltelijk) 28/7-8 : Wervik-Menen (gedeeltelijk) 27/3-4 : Proven (gedeeltelijk) 36/1-2 : De Seule-Ploegsteert (gedeeltelijk) Het gebied situeert zich in het zuidwesten van de provincie West-Vlaanderen. Het grenst aan de provincie Henegouwen en aan het Franse departement Nord. Volgende Vlaamse fusiegemeenten vallen binnen het besproken gebied: - volledig: Heuvelland, Ieper, Wervik; - grotendeels: Poperinge, Zonnebeke, Moorslede, Ledegem, Menen, Wevelgem; - over een klein gedeelte van hun oppervlakte: Roeselare,Vleteren, Langemark-Poelkapelle. In het besproken gebied zijn de volgende twee geografische streken vertegenwoordigd: - de Zandleemstreek neemt het grootste, noordelijk, deel van het kaartblad in; - de Leemstreek omvat het zuidelijk deel van het kaartblad, namelijk het gebied van de Zuid-WestVlaamse Getuigeheuvels. Het besproken gebied behoort hydrologisch zowel tot het IJzer- als het Leiebekken. De kaartbladen 27-28-36 behoren tot twee fytogeografische districten (LAMBINON et al. 1998). Het deelgebied de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels behoort tot het Brabants district en de rest van het kaartblad behoort tot het Vlaams district.. 1.2 Bewoning en verkeersassen Met uitzondering van de stedelijke agglomeraties is het gehele gebied met minder dan 250 inwoners per km2 dun bevolkt (SCHREURS 1986). Rond de gemeente Ieper bedraagt de bevolkingsdichtheid 250 tot 400 inwoners per km2. De streek van Wervik-Menen heeft een bevolkingsdichtheid van 400 tot 750 of meer inwoners per km2 en is daarmee het meest verstedelijkte gebied van de kaartbladen 27-28-36. Ook de omgeving van Ieper en Poperinge is sterk verstedelijkt (Figuur 1). De belangrijkste industriezones en zones voor KMO bevinden zich vooral langs het Ieperleekanaal te Ieper, langs de oostelijke ring te Poperinge en te Menen. Het wegennet omvat, naast de autoweg A17 (KortrijkIeper), verschillende invals- en verbindingswegen tussen Ieper, Poperinge, Menen,Wervik en de andere grote centra in de omgeving van de kaartbladen. Het gebied wordt doorkruist door de spoorweg Kortrijk-Poperinge en de twee verlaten spoorwegen tussen Ieper-Roeselare en Menen-Roeselare. De belangrijkste waterwegen zijn het Ieperleekanaal of het kanaal van Ieper naar de IJzer en de gekanaliseerde Leie.. 1.3 Tekst, terreinopname en recente aanpassingen Een ontwerp voor deze huidige tekst werd geschreven door R. BOSMANS in 1986 en aangevuld door L. DEMAREST in 1989. Deze eerste versie werd evenwel nooit gepubliceerd. Gezien de huidige gevolgde indeling in de verschillende deelgebieden voor een deel afwijkt van de oorspronkelijke en gezien het tijdsverschil in kartering van bijna 20 jaar tussen beide versies en de aanzienlijke oppervlakte van het kaartblad dat geherkarteerd is (Figuur 1), was het noodzakelijk om de tekst te herschrijven. Bij de herziening van de tekst werd recente literatuur geraadpleegd, maar. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 9.

(12) Inleiding hierbij kon door tijdsgebrek geen volledigheid nagestreefd worden. Wanneer niet gerefereerde soortgegevens overgenomen zijn uit de ontwerptekst, zonder dat hun huidige aanwezigheid kon gecontroleerd worden, blijkt dit uit de tekst door toevoeging “jaren ’80”. Er werd ook geen volledigheid nagestreefd bij de gegeven soortenlijsten; veeleer werd de nadruk gelegd op kenmerkende soorten. Dit zijn niet noodzakelijk de dominante, meest voorkomende soorten in een vegetatie. De lezer dient te weten dat de samenstellers zich tot een (onvermijdelijke subjectieve) keuze moesten beperken. K.VAN DEN BROECK hielp mee bij de eindredactie en de lay-out. C.WILS was behulpzaam bij de analyse van het digitaal bestand en de opmaak van de figuren. De eerste terreinopnamen dateren uit de periode 1978-1984 en werden uitgevoerd door: P. VERMANDERE (27/3-4, 28/5-6, 36/1-2); K. DESMET (28/1-2, 28/5-6); J. HEIRMAN (28/3-4,28/7-8); H. DE MEYER (27/3-4, 28/1-2, 28/5-6, 36/1-2) en L. DEMAREST (27/3-4, 28/1-2, 28/5-6, 36/1-2). Deze terreinopnamen werden verwerkt tot de BWK, versie 1 en zijn enkel digitaal beschikbaar. De BWK, versie 2, is integraal binnen het Instituut voor Natuurbehoud ontstaan en dit in opdracht van de Vlaamse regering en de Vlaamse Landmaatschappij, Mestbank. Het eigendomsrecht situeert zich volledig bij het Instituut voor Natuurbehoud. Figuur 1 geeft per kaartblad een overzicht van de herkomst van de gegevens. In het digitaal bestand is de herkomst van de gegevens terug te vinden onder het veld herkomst. In 1997 werd er in het kader van de “Digitale lokalisatie van gronden met een natuurfunctie in het kader van het decreet van 23 januari 1991 inzake de bescherming van het leefmilieu tegen de verontreiniging door meststoffen” (PAELINCKX & KUIJKEN 1998) begonnen met een kartering van het agrarisch gebied binnen de groene en geelgroene gewestplanbestemmingen. Hierbij werden vooral de graslanden opnieuw bekeken. In 1998 werden de niet-agrarische gebieden binnen de groene en geelgroene gewestplanbestemmingen en alle gebieden daarbuiten volledig geactualiseerd (Figuur 1). Ook een deel van de terreinopnamen van 1997 werd in 1998 herzien. Dit had meestal te maken met percelen die in 1997 te laat op het jaar waren bezocht of die in 1997 op het moment van het terreinbezoek reeds gemaaid waren. De terreinopnamen in 1997 en 1998 werden uitgevoerd door H. DEMOLDER en G. DE KNIJF. Door tijdsgebrek konden niet alle kaartbladen gebiedsdekkend geherkarteerd worden. Voor die delen waar veldwerkgegevens. ontbreken, dit betreft vooral intensief agrarisch gebied, gebeurde de actualisatie aan de hand van recente kleurenorthofoto’s (LANNOO 1997), gecombineerd met de gegevens van de BWK, versie 1. Door de kritische evaluatie zal ook dit areaal nauwkeuriger zijn dan de BWK, versie 1. Het is evenwel mogelijk dat zich hier plaatselijk bv. in de perceelsranden en bermen, soortenrijkere situaties bevinden dan uit de ons beschikbare gegevens blijkt. Een beperkt deel van het kaartblad werd geactualiseerd op basis van recente literatuur en vooral recent kaartmateriaal van derden: - de gegevens van het provinciaal domein De Palingbeek zijn grotendeels afkomstig uit het Beheersplan voor het gebied (ANONIEM 1999); - de kartering van de Galgebossen is voor het grootste deel gebaseerd op gegevens aangereikt door P. HUBEAU en enkele vrijwilligers; - literatuurgegevens afkomstig uit de ruilverkaveling van Woesten (TECHNUM 1995; 1996) werden aangewend voor een deel van de actualisatie van kaartblad 28-1; - het Eeuwenhout werd geactualiseerd aan de hand van het kaartmateriaal uit de biotoopstudie opgemaakt door BRUGGEMAN (1997); - voor de kaartbladen 27-4, 28-1, 28-2 en 28-5 en 28-6 leverde het kaartmateriaal van de GNOP’s bijkomende informatie over kleine landschapselementen.Voor de andere kaartbladen leverde dit slechts beperkte gegevens op; - uit onderzoek van MAES & RÖVEKAMP (1998) bleek dat een gedeelte van dit kaartblad belangrijke vindplaatsen van autochtoon bronnenmateriaal herbergt. Deze informatie was enkel voor de kaartbladen 27-3, 27-4, 28-1, 28-2, 28-5 en 28-6 beschikbaar. Bovenstaande gegevens werden indien mogelijk en relevant, vergeleken met recente kleurenorthofoto’s (LANNOO 1997). Door deze werkwijze en vooral door de intensieve en naar detail strevende veldcampagne zijn de doelstellingen vooropgesteld bij de opmaak van de BWK, versie 2, (PAELINCKX et al. in prep.) grotendeels gehaald voor deze kaartbladen. In het niet herkarteerde areaal kunnen zoals boven reeds gesteld niet waargenomen natuurwaarden aanwezig zijn. Verschillende personen leverden een bijdrage aan deze kaartbladen en/of de verklarende tekst. P. HUBEAU en D. CUVELIER leverden gerichte informatie en bezorgden relevante literatuur. L. STUBBE bezorgde bijkomende informatie voor de Ieperse Vestingen en de Verdronken Weide en leverde eveneens losse, gebiedsgerichte inventarisatiegegevens. E. COSYNS stelde voor de kaartbladen 28-3 en 28-4 gedetailleerde veldgegevens ter beschikking. S. SPRUYTTE leverde inventarisatiegegevens van amfibieën, reptielen en vlinders voor de kaartbladen 27-4, 28-1, 28-2, 28-5 en 28-6.. Instituut voor Natuurbehoud 10. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(13) Inleiding. Tabel 1.1 Overzicht gehanteerde orthofoto’s, topografische kaarten en digitale bestanden.. EUROSENSE OC GIS-VLAANDEREN. Opname 1989 –1990 1995. Uitgave 1990 -1991 1997. AeroAtlas Het zuiden van de provincie West-Vlaanderen 1996 1997 LANNOO 1997 Boskartering a.h.v. kleur-infraroodfoto’s 1981–1992 OC GIS-VLAANDEREN Topografische kaarten NGI, klassieke reeks, uitgave 3, 1/10000. Opname 1978. 1.4 Karteringseenheden en evaluatie Na de eerste karteringsronde bleek op meerdere vlakken dat de bestaande set van karteringseenheden (DE BLUST et al. 1985), in het bijzonder bij de graslanden, onvoldoende gedetailleerd waren. Omwille van de continuïteit tussen de eerste en de tweede karteringsronde was het nochtans zeer belangrijk dat er géén nieuwe karteringseenheden bijkwamen. De bestaande set aan eenheden werd behouden. Wel zijn een aantal nuances aangebracht en werden duidelijke richtlijnen opgesteld voor het vertalen van problematische veldsituaties naar karteringseenheden (PAELINCKX et al. in prep.). De meest relevante voor dit kaartblad worden hier verder kort toegelicht.. • Cultuurgraslanden hp, hp*, hpr, hpr* en hx De eenheid hp stond in de eerste karteringsronde synoniem voor alle beweide en een aantal hooilanden, die zowel heel veel als matig werden bemest. De term hp wordt in de tweede karteringsronde verengd. De indicatorsoorten Beemdkamgras, Gewoon timoteegras, Scherpe boterbloem en Pinksterbloem worden gebruikt om de eenheid hp* te karakteriseren. Behalve de vier genoemde soorten die indicatief zijn voor hp* worden ook tal van andere soorten gebruikt om voor deze eenheid te kiezen. Het gaat om alle soorten die een zekere botanische waarde vertonen zonder dat daaraan een bestaande karteringseenheid kan gekoppeld worden.Tot de eenheid hp worden die percelen gerekend waarvan de botanische waarde eerder gering is.. Uitgave 1981. Schaal 1/10000 Vliegschaal 1/43 000 1/10000. Kaartbladen 27(3-4) 28(1-8) 36(1-2). In het geherkarteerde areaal worden graslandpercelen met uitsluitend nog botanische waarden aan de rand als hp + k(hp*) genoteerd. Het deel tussen haakjes kan ook een andere eenheid zijn, bv. hp + k(hc), hp + k(hf), hp + k(ha), hp + k(mr),…. Het complex krijgt een gemengde waardering (bv. complex van minder waardevolle en waardevolle elementen). Niet overal kon, gezien de tijdsdruk om op één veldseizoen een volledig kaartblad te karteren, evenveel tijd besteed worden aan de perceelsranden. In de beekvalleien in het agrarisch gebied dat in een groene en geelgroene bestemming van het gewestplan gelegen is, kregen deze randjes evenwel de nodige aandacht. De karteringseenheid hpr werd in het verleden vooral gereserveerd voor graslanden met microreliëf in de polders en valleien. Bij de kaartbladen 27-28-36 werd deze eenheid ook daarbuiten gebruikt en dit vooral voor die graslanden die gekenmerkt worden door luie grachten, “laantjes”, depressies, bulten en/of de aanwezigheid van talrijke slootjes. Zo werden in het West-Vlaams Heuvelland ook de graslanden op de hellingen die een uitgesproken microreliëf vertonen als hpr gekarteerd. Dit microreliëf is onder meer te wijten aan de aanwezigheid van bronzones en aan verschuivingen in de verschillende lagen van de bodem. De eenheid hpr* wordt dan gebruikt voor de botanisch waardevolle graslanden die het uitzicht hebben van een hpr. Tot de eenheid hx behoren graslanden die zowel gemaaid als begraasd worden. Meestal betreft het tijdelijke graslanden die regelmatig worden ingezaaid en die zwaar bemest worden. Gezien het sterke wisselgebruik met. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 11.

(14) Inleiding akkers, soms nog binnen hetzelfde jaar, wordt deze eenheid vaak gebruikt in combinatie met akkers: hx + bl of bl + hx afhankelijk van het grootste aandeel in oppervlakte van één van beide karteringseenheden. In een aantal gevallen werd de eenheid hx uit het akkergebied gehouden wegens het toch nog voorkomen van dicotylen, hoewel het perceel duidelijk was ingezaaid. Permanent grasland wordt dan automatisch herleid tot de eenheid hp.. bezitten soorten van glanshavergraslanden en werden als hu gekarteerd. Wegen met waardevolle bermen werden als één polygoon afgebakend en kregen een gemengde waardering, namelijk complex van biologisch minder waardevolle en zeer waardevolle elementen. Wegen met bomenrijen werden eveneens als één polygoon tezamen afgebakend en kregen een gemengde waardering, namelijk complex van biologisch minder waardevolle en waardevolle elementen.. • Kleine landschapselementen • Loofbossen en aanplanten Bij de tweede karteringsronde werd er bijzonder veel aandacht besteed aan lineaire landschapselementen. Indien mogelijk werden ze bij de aanpalende graslanden gerekend. In een aantal gevallen was het lineaire element over een dergelijke grote afstand aanwezig, dat besloten werd om die als een afzonderlijke eenheid op de kaarten weer te geven. Ook goed ontwikkelde lineaire landschapselementen in het intensief agrarisch gebied (bl en hx) worden zoveel mogelijk als een afzonderlijk vlak weergegeven. Lineaire landschapselementen, zoals dreven, werden slechts in een beperkt aantal gevallen afzonderlijk aangeduid. Op basis van het terreinwerk, eventueel aangevuld met de digitale orthofoto’s wordt er een indeling gemaakt van de densiteit aan lineaire landschapselementen: - kb° of kh°: lage densiteit, vaak onderbroken rijen, soms gereduceerd tot geïsoleerde bomen; - kb of kh: ofwel lage densiteit maar goed ontwikkeld, ofwel matige densiteit; - kb* of kh*: hoge densiteit of zeer goed ontwikkeld. Goed ontwikkelde hagen of houtkanten werden, indien ze interessante autochtone soorten bevatten (MAES & RÖVEKAMP 1998), opgewaardeerd tot kh* of kh(sp*). Bij holle wegen (kw), taluds (kt) en dijken (kd) wordt zoveel mogelijk de aanwezige begroeiing en de ontwikkelingsgraad opgegeven. In het West-Vlaams Heuvelland werd tijdens de kartering extra aandacht besteed aan de aanwezigheid van holle wegen (kw). Vaak komen in de ondergroei soorten van eiken-haagbeukenbossen voor met o.a. Wilde hyacint. In dit geval werd de karteringseenheid kw + qe gebruikt. De holle wegen (kw) gelegen in grote akkercomplexen zijn niet systematisch geïnventariseerd. Een onderschatting van de waarde van holle wegen is door deze werkwijze mogelijk. Dit geldt ook voor taluds gekarteerd op basis van interpretatie van orthofoto en topografische kaart. Bermen werden niet stelselmatig gekarteerd. De aangeduide bermen op de kaartbladen 27-4, 28-1 en 28-7 zijn overgenomen uit de GNOP’s en voor kaartblad 28-4 op basis van mededelingen van vrijwilligers. Deze bermen. Bronbosjes maken vaak deel uit van beekbegeleidend bos (va). In zo’n situatie is gekozen voor een kartering als va + vc. Het onderscheid tussen populierenbossen op natte bodem (lh) en op droge bodem (ls) werd op het terrein bepaald aan de hand van de aanwezige kruidlaag.Vaak was het niet mogelijk om enkel en alleen op basis van de kruidlaag een typering te geven. In dergelijke gevallen werd er op het terrein gekeken naar de aard van de bodem, de ligging (bv. in een beekvallei) en de vegetatie in de onmiddellijk omgeving. In géén enkel geval werd het onderscheid gemaakt op basis van de bodemkaart omdat die vaak het tegendeel indiceerde als de veldgegevens. Bijna steeds werd bij de kartering het onderscheid gemaakt tussen populierenaanplanten met verspreide opslag van struiken en jonge bomen en waarbij een verdere typering van de vegetatie niet mogelijk is (lhb), een omvorming van alluviaal elzenbos in populierenaanplanten (bv. lh/va) en min of meer occasionele aanplanting van populier in alluviaal elzenbos (bv. va ì), m.a.w. naar gelang de natuurlijkheid. Het verschil is echter niet altijd even duidelijk, vooral wanneer de kartering laat in het seizoen gebeurde. Vaak is het gemaakte onderscheid dus nogal arbitrair, en zal in het ene geval populierenaanplant worden genoemd wat elders als bos werd geïnterpreteerd. Vooral bij meer nitrofiele situaties, bv. tussen lhb, lh/vn en vn ì, wordt het onderscheid zo subtiel, dat het verschil in waardering niet altijd terecht is. Ook werd stelselmatig aangeduid waar bronbos (vc), moerasspirearuigte (hf) en rietvegetatie (mr) in populierenaanplanten voorkomt. De kartering van een beperkt aantal populierenaanplanten is overgenomen uit de BWK, versie 1, of gebaseerd op orthofoto-interpretatie. Hierbij is het niet uitgesloten dat deze een hogere natuurlijkheidsgraad bezitten dan aangeduid en/of dat zij een interessante ondergroei bevatten. Zij kunnen met andere woorden een te lage waardering hebben gekregen. Indien er geen gegevens voor handen waren, zijn kleine geïsoleerde bosjes op basis van de orthofoto als n. Instituut voor Natuurbehoud 12. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(15) Inleiding gekarteerd.Waar er gegevens uit de Boskartering (AMINAL, Afdeling Bos & Groen z.d.) beschikbaar waren, werden deze toegevoegd; meestal betrof het gemengd loofhout. In andere gevallen werd de bestaande kartering van BWK, versie 1, behouden. Bijgevolg kunnen zulke bosjes in een aantal gevallen een ander type loofbos zijn, eventueel met een hogere biologische waarde.. • Parken Door hun ontoegankelijkheid konden een aantal kasteelparken (kpk) niet bezocht worden. Het is niet uitgesloten dat zij interessante bos-, water- en eventueel graslandvegetaties bevatten en bijgevolg in wezen een te lage waardering gekregen hebben. Opvallend voor de kaartbladen 27-28-36 zijn de talrijke oorlogskerkhoven. Meestal gaat het over kleine perceeltjes die verspreid in het agrarische gebied voorkomen. Over het algemeen bestaan ze uit soortenarme gazons al dan niet met bomenrijen van veelal exotische soorten. Gezien ze weinig natuurlijke elementen bezitten kregen ze de karteringseenheid kp° en werden ze als biologisch minder waardevol geëvalueerd.. • Plassen Een deel van de plassen werden op basis van orthofotointerpretatie, veelal in combinatie met de BWK, versie 1, gekarteerd. Het betreft overwegend eutrofe plassen weergegeven als ae of aer. Het onderscheid tussen beide karteringseenheden viel niet altijd juist te bepalen. Er werd onder meer gekeken naar de grootte en de vorm van de plas. De recente, eutrofe plassen (aer) zijn systematisch als biologisch waardevol geëvalueerd. Uit terreinopnamen blijkt dat het meestal recent gegraven plassen met steile oevers, zonder water- of oevervegetatie betreft. Ze zijn vaak in gebruik als visvijvers of hebben een recreatieve functie. De plassen aangeduid op basis van orthofoto alleen kunnen in realiteit zwak of juist heel goed ontwikkeld zijn zodat een te hoge, respectievelijk een te lage, waardering niet uit te sluiten is. Wanneer de plassen nabij bebouwing voorkomen werd het geheel als biologisch minder waardevol aangeduid. Meestal gaat het over tuinvijvers die als aer op basis van de luchtfoto aan het complex toegevoegd zijn. Opvangbekkens voor regenwater of uitgegraven plassen bij serres zijn in een aantal gevallen aangeduid met aer°, maar vaak zijn ze niet vermeld op de kaarten.. • Veedrinkpoelen Kenmerkend voor grote delen van dit kaartblad is het voorkomen van graasweiden met veedrinkpoelen (kn). Dikwijls heeft zich hier een fraaie vegetatie ontwikkeld, zodat het gerechtvaardigd is aan het complex van hp + kn een gemengde waardering van “complex van biologisch minder waardevolle en zeer waardevolle elementen “ toe te kennen. Een klein gedeelte van de veedrinkpoelen (kn) werd enkel op basis van orthofoto-interpretatie opgenomen. Een aantal ervan kunnen interessante vegetaties bevatten waardoor een typologie als kn* verantwoord kan zijn.. • Urbane gebied Ur staat voor bebouwing in agrarisch gebied. Dit wil niet zeggen dat het steeds agrarische bedrijven betreft. De grens tussen ua en ur is niet altijd te trekken, zodat toekenning ervan in een aantal gevallen subjectief is. Zeer grote industriële landbouwbedrijven zijn in een aantal gevallen als ui + ur gekarteerd. De omvang van de stallingen is dermate groot dat we hier eerder te maken hebben met een agroindustriële vesting dan met bebouwing in het agrarisch gebied. Door de toevoeging van de tweede eenheid ur behouden we het onderscheid met echte klassieke industrieterreinen. Sportterreinen krijgen de eenheid hx + uv.. • Opwaardering valleien In een aantal gevallen werden percelen die gekarteerd waren als hp of hx toch opgewaardeerd tot “complex van biologisch minder waardevolle met waardevolle elementen”. Deze opwaardering werd toegekend aan alle graslandpercelen die langsheen, en in contact staan met een ecologische prioritaire beek. Het gaat hem om beken die gekenmerkt worden door een goede waterkwaliteit en/of goede structuurkenmerken. Bij de opmaak van de Biologische Waarderingskaart werd er verder géén rekening gehouden met de beken (structuurdiversiteit, waterkwaliteit) zelf. Het is dan ook ten sterkste aan te bevelen de Biologische Waarderingskaart te gebruiken in combinatie met de kaarten en rapporten i.v.m “de verspreiding en typologie van ecologische waardevolle waterlopen in het Vlaamse Gewest” (NAGELS et al. 1992, 1994).. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 13.

(16) Inleiding Tabel 1.2 Herkomst faunagegevens. Diergroep Amfibieën en reptielen Broedvogels Libellen Vlinders Watervogels. Eigendom Databank Hyla Project Bijzondere Broedvogels (IN) Belgische Libellenwerkgroep Gomphus Vlaamse Vlinderwerkgroep vzw Watervogeltellingen (IN). • Aanduiding van gebieden met belangrijke faunaelementen Een aantal gebieden krijgen op de kaarten een specifieke “rode” arcering omwille van de aanwezigheid van bepaalde fauna-elementen. Voor de afbakening van de gebieden baseren we ons op die soorten die in de Rode lijst van amfibieën en reptielen (BAUWENS & CLAUS 1996), libellen (DE KNIJF & ANSELIN 1996), vlinders (MAES & VAN DYCK 1996) en broedvogels (DEVOS & ANSELIN 1999) zijn opgenomen.Van zoogdieren worden alle Rode lijstsoorten weerhouden voor zover ons de gegevens bekend waren. (CRIEL et al. 1994).Van de andere faunagroepen bestaat er nog géén Rode lijst of waren de verspreidingsgegevens niet beschikbaar op kilometerhok. Bij de afbakening van de faunagebieden wordt er met die groepen géén rekening gehouden. Enkele relevante soorten zullen bij de kenmerkende gebieden besproken worden. Bij vogels wordt er ook rekening gehouden met overwinterende watervogels. Als norm voor Vlaanderen stellen wij voor, in overeenstemming met KUIJKEN (1984), de 5%-norm van het in Vlaanderen overwinterend aantal per soort te hanteren. Deze 5% werd bepaald op het wintermaximum per soort zoals die soort vanaf de winter 1991-1992 tot en met de winter 1996-1997 in Vlaanderen voorkwam. Een bepaald gebied krijgt een “rode” arcering omdat er meestal verschillende Rode lijstsoorten samen voorkomen, of een soort er in hoge aantallen of dichtheden aanwezig is. Voor de kaartbladen 27-28-36 zijn de gegevens afkomstig van de verspreidingsgegevens zoals ze in de diverse databanken zijn opgenomen (Tabel 1.2), eigen veldwaarnemingen van G. DE KNIJF en uit diverse literatuurgegevens. S. SPRUYTTE leverde recente waarnemingen van enkele amfibieën- en reptielensoorten, waaronder Kamsalamander en Hazelworm. De vertaling van deze gegevens in een gebiedsafbakening werd uitgevoerd door R. GUELINCKX en G. DE KNIJF.. Contactpersoon Dirk Bauwens Anny Anselin Geert De Knijf Dirk Maes Koen Devos. 1.5 Digitaal bestand Deze kaarten zijn ook digitaal beschikbaar (Geografisch Informatie Systeem, Arcview bestanden). Het betreft zowel bestanden van de individuele kaartbladen (schaal 1/10.000), als een continu bestand van het gehele kaartblad. De bestanden zijn te bekomen op cd-rom of door de bestanden te downloaden via de homepagina van het Instituut voor Natuurbehoud (http://www.instnat.be). Hoewel deze digitale bestanden diverse nieuwe toepassingen mogelijk maken, zijn zij op inhoudelijk vlak onderhevig aan dezelfde beperkingen als de analoge kaarten. De digitalisatie gebeurde voor alle kaarten door interactieve digitalisatie met de digitale NGI-orthofoto’s (OC GIS-Vlaanderen 1997) en gebeurde door H. DEMOLDER. Aanvullingen, bv. grenzen die niet uit de digitale NGI-orthofoto’s konden worden afgeleid, gebeurden aan de hand van de digitale topografische kaarten, schaal 1/10.000 (OC GIS-Vlaanderen 1996). De gemiddelde digitalisatieschaal bedraagt 1/5.000. Bij de digitalisatie werden de digitale orthofoto’s als basis gebruikt. Hierdoor kan de begrenzing van de vlakken verschillen t.o.v. de topografische kaarten. Bij de gedrukte kaarten zijn niet de meest recente, beschikbare topografische kaarten gebruikt, dit omwille van financieel-technische redenen. Technische ondersteuning en ontwikkeling van de nodige applicaties voor het GIS-programma Genamap, gebeurde door C. DUBOIS, D. PAELINCKX en T.VAN TILBORGH. De afwerking van de bestanden gebeurde in Arcview. J. PEYMEN en C. WILS hielpen bij het op punt stellen van de methodologie ter zake.. Instituut voor Natuurbehoud 14. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(17) Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken. 2. Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken. Verschillende landschappen kunnen onderscheiden worden op grond van een aantal geologische, geomorfologische, hydrologische, pedologische, biologische en antropogene kenmerken (Figuur 2, Tabel 2.2). Tussen de bestaande fysisch-geografische indelingen zijn er verschillen en dit vooral op het niveau van de hiërarchie en de begrenzing. Het evalueren van de bestaande indelingen behoort niet tot de taak van deze bijdrage.Wel is het de bedoeling om op een landschapsecologische basis een indeling in homogene gebieden te maken. De indeling die hier aangehouden wordt is gebaseerd op de indeling in ecodistricten (ANTROP et al. 1993). Er werden geologische, geomorfologische, hydrografische en pedologische factoren aangewend en ook algemene kenmerken van het biologische en humane landschapspatroon werden in rekening gebracht. Ecodistricten kunnen omschreven worden als ruimtelijke eenheden die homogeen zijn voor wat de in de tijd zeer langzaam veranderende abiotische kenmerken als geologie, lithologie, bodemgesteldheid, geomorfologie, reliëf en (grond)waterhuishouding (KLIJN 1988). Ecodistricten worden gekenmerkt door specifieke ecologische factoren waardoor die gebieden een eigen specifieke combinatie van milieukenmerken hebben. Bij een relatief constant en stabiel landgebruik is het te verwachten dat er zich een kenmerkende flora en vegetatie kan ontwikkelen en eventueel zelfs een eigen fauna (ANTROP et al. 1993). De ecodistricten komen in grote lijnen overeen met de traditionele indeling in natuurlijke streken en met de traditionele landschappen in Vlaanderen. De indeling in ecodistricten wordt volledig overgenomen, maar is achteraf wel verfijnd. De Midden-WestVlaamse Heuvelrug werd als een aparte eenheid erbij opgenomen. Tabel 2.1 geeft de BWK-indeling in gebieden en de relatie tot andere indelingen. In totaal wordt het kaartblad 27-28-36 opgedeeld in 6 eenheden: Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen, Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen, de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug, de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels, de Vlakte van de Leie en het Leie-Schelde Interfluvium. De gebieden Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen en Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen (respectievelijk Gebied Ia en Gebied Ib) in onze indeling stemmen. overeen met de ecodistricten Westhoek en Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen. Dit laatste ecodistrict wijkt slechts gradueel af van het eerste naarmate de hoogteligging toeneemt en daarmee de grondwatertafel verandert van permanent naar variërend. Bijgevolg kunnen we binnen het kaartblad slechts geringe verschillen aanduiden. De grens tussen deze twee verschillende ecodistricten is arbitrair en dit onder meer door het ontbreken van duidelijke grenzen in het landschap. Natuurlijke geleidelijke overgangen en een sterke menselijke beïnvloeding zorgen er immers voor dat bepaalde ecodistricten geleidelijk in elkaar overgaan. Het hier afgebakende West-Vlaams Heuvelland (Gebied II) komt grotendeels overeen met het ecodistrict West-Vlaams Heuvelland. De afbakening werd verfijnd door grosso modo de 40 m hoogtelijn als grenslijn te gebruiken. In de beekvalleien werd deze lijn echter geabstraheerd, gezien de valleien het heuvelland diep insnijden. Geologische en geomorfologische verschillen maken het nuttig dit ecodistrict op te splitsen in de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug (Gebied IIa) en de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels (Gebied IIb). Hiertoe werd arbitrair een lijn getrokken tussen de hoogte van Wijtschate en de Kemmelberg. Volgens de verklarende tekst bij de bodemkaart (HUBERT 1963) loopt de MiddenWest-Vlaamse Heuvelrug van Mesen over Wijtschate, Hollebeke, Zandvoorde, Geluveld, Passendale, Klerken naar Diksmuide. De Vlakte van de Leie (Gebied III) in de hier gehanteerde indeling stemt overeen met het ecodistrict “het Leiedal van Kortrijk-Deinze”. De naam Vlakte van de Leie slaat op de gehele opgevulde teritaire vallei van de Leie. Als grens werd grosso modo de hoogtelijn van 20 m aangehouden, waarbij ook hier deze lijn geabstraheerd werd in de beekvalleien. Het Leie-Schelde Interfluvium (Gebied IV) in de hier gebruikte indeling komt overeen met het ecodistrikt “Leie-Schelde Interfluvium van Anzegem”. Een overzicht van de belangrijkste abiotische kenmerken van de onderscheiden gebieden wordt gegeven in Tabel 2.2. Voor een bespreking van de geologie, de geomorfologie, de hydrologie, de pedologie en het bodemgebruik verwijzen we naar de respectievelijke. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 15.

(18) Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken hoofdstukken waarin de onderscheiden gebieden nader besproken worden.. mag niet uit het oog verloren worden dat bepaalde gebieden slechts ten dele of voor zelfs maar een klein deel op dit kaartblad voorkomen, zoals gebied IV. Figuur 3 geeft een overzicht van de akkers en de intensieve graslanden, Figuur 4 geeft een overzicht van de extensieve graslanden, de poelen en de kleine landschapselementen en op Figuur 5 is de verspreiding van de verschillende bossen weergeven. Voor een overzicht van de verschillende BWK-karteringseenheden en hun zeldzaamheid in Vlaanderen verwijzen we naar VAN LANDUYT et al. (1999).. De fysisch-geografische karakteristieken komen tot uiting in de vegetatie en bijgevolg ook in het al dan niet voorkomen van bepaalde karteringseenheden. Bepaalde karteringseenheden komen slechts in bepaalde gebieden voor, terwijl andere indifferent zijn (Tabel 2.3). De landschapsecologisch homogene gebieden zijn hierbij gegroepeerd aan de hand van hun onderlinge gelijkenis. Hierbij. Tabel 2.1 Indeling in landschappen en relatie tot andere indelingen. Nummer in figuur 2. I. Ia. Hoofdstuk. 3. BWK–indeling. Hoofdindeling Zandlemig BinnenVlaanderen. Ib. II. IIa. 4. West-Vlaams Heuvelland. IIb. III. 5. Vlakte van de Leie. IV. 6. Leie-Schelde Interfluvium. Ecodistricten. Overeenstemmende fysischgeografische streek (1) (2). Bron van concrete afbakening. Onderverdeling Hoofdindeling (3) Onderverdeling Westlijk “Zandleemstreek” Westhoek Zandlemig BinnenVlaanderen Centraal Centraal Zandlemig Zandlemig BinnenBinnenVlaanderen Vlaanderen Midden“Zandleemstreek” West-Vlaams West-Vlaamse Heuvelland Heuvelrug. Hoofdindeling Zandleemstreek: Bodemkaart Zandleem Vlaanderen. Onderverdeling Digitaal bestand ecodistricten. Zandleemstreek: 40 m Zandleem hoogtelijn Vlaanderen. Beschrijving Verklarende tekst bij bodemkaart 96 W. Zuid-West Vlaamse Getuigeheuvels. Leemstreek: West-Vlaamse heuvels “Zandleemstreek” Leiedal van Kortrijk- Deinze “Leemstreek” Leie-Schelde Interfluvium van Anzegem. 20 m hoogtelijn zie III. (1) naar ALBRECHTS et al. 1984 (2) meestal vormen de betreffende gebieden een onderdeel van een grotere streek, de begrenzing kan verschillen (3) bij de indeling in ecodistricten wordt wel een zekere “verwantschap” of “hiërarchie” weergegeven in de nummering zonder dat het groter geheel benoemd wordt; de namen tussen aanhalingstekens geven hiervoor een logische benaming. Instituut voor Natuurbehoud 16. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(19) Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken Tabel 2.2 Kenmerken van de landschapsecologisch homogene gebieden. Geologie Gebied I Zandlemig Binnen-Vlaanderen Ia Westelijke Zandlemig tertiair substraat: Ieperiaan; quartair dek: Binnen-Vlaanderen zandleem (0,5 tot plaatselijk 10 m dik); alluvium in de beekvalleien. Ib Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen. II West-Vlaams Heuvelland IIa Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels. IIb Midden-WestVlaamse Heuvelrug. III Vlakte van de Leie. tertiair substraat: Ieperiaan en Paniseliaan; quartair dek: eolischfluviatiele leem, 15 m dik, afgedekt met fluviatiele lagen van wisselende textuur, maar vooral klei. IV Leie-Schelde Interfluvium. quartair dek van zandige leem en zandleem op tertiaire zanden en kleien (Ieperiaan en Paniseliaan). Occupatiepatroon. Hydrologie. zwakgolvend landschap. stroombekken van de IJzer; ontwatering via noordzuid gerichte beeksystemen; kanalisatie Ieperlee. zandleemgronden; plaatselijk licht zandleem; vochtige kleigronden in de beekvalleien. heuvellandschap met diep ingesneden beekvalleien; hoogste top: Kemmelberg (156 m); sluit aan op de MiddenWest- Vlaamse Heuvelrug. Waterscheiding Leie- en IJzerbekken; bronniveaus op de paniseliaanklei op 80 à 100 m; tijdelijke bronnen op de bartoonklei op 120 m. lemig zand op de topveel taluds, holle wegen, pen; lager: licht zandleem; hellingen bronbossen dikwijls complexen of sterke recreatiedruk afgespoeld langs de hellingen; droge tot natte leemgronden; klei in de beekvalleien en bij tertiaire ontsluitingen. golvend reliëf met gemiddelde hoogteligging 45 tot 55 m; centrale rug diep versneden tot smalle kam door beekvalleien; hoogste top: hoogte nabij Wijtschate 84 m vrij vlak landschap met enkele langgerekte ruggen; gemiddelde hoogteligging 20 m; steil talud op de overgang naar de leemstreek; insnijding van de vroege Holocene Leie in de Pleistocene opvullingsvlakte glooiend landschap; van 20-80 m; met convexe en lange concave hellingen. waterscheiding Leie- en IJzerbekken; bronnen (40 à 70 m) vormen talrijke beken. noordoostelijk deel: complexen van lemig zand tot licht zandleem zuidwestelijk deel: vnl. leem beekvalleien: klei plaatselijk stenige bodem. halfopen landschap met smalle beekvalleien, enkele boscomplexen; verspreide bewoning. permanent grondwater; stuwwatergronden; ontwatering door beken, grachten en bemaling in de gekanaliseerde Leie. vochtige tot zeer vochtige zware kleigronden; plaatselijk veen; op de ruggen : lichtzandleemgronden plaatselijk lemig zandgronden. zeer vlak; verspreide bebouwing in het landelijk gebied; verstedelijkte kern Wervik-Menen. tertiair substraat: vlak landschap met Ieperiaan en Paniseliaan; uitloper centrale quartair dek: heuvelkam zandleem tot 20 m dik. tertiair substraat: Ieperiaan en Paniseliaan met vooral op de getuigeheuvels jonger tertiair substraat plaatselijk dagzomend; quartair dek: lemige lössafzettingen, plaatselijk dun of ontbrekend; in de beekvalleien kleiige afzettingen tertiair substraat: Ieperiaan en Paniseliaan quartair dek: lokaal een grindpakket aan de basis; niveo-eolische zandige en lemige lössafzettingen, enkel dm tot 2 tot 5 m. Bodem. Geomorfologie. halfopen; dunbevolkt cultuurlandschap: afwisseling van akker en weilandpercelen, enkele bossen en kasteelparken; ondiepe beekvalleien en verspreide landelijke bewoning zandleemgronden; naar open- tot halfopen dicht stroombekken van de het noorden en naar de bevolkt cultuurlandschap Leie; ontwatering via Leie toe lichter zandleem met ondiepe beekvalleinoordwest-zuidoost en en dicht wegennet afvloeiende beeksystemen. waterscheiding Leie en natte leem- en zandScheldebekken; leemgronden stuwwater op de ieperiaanse en paniseliaanse kleien; tussenliggende zandlagen zijn watervoerend en zorgen voor talrijke bronniveaus. halfopen, cultuurlandschap, dicht bevolkt. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 17.

(20) Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken Tabel 2.3 Inventaris en abundanties. (1). IIa. van de karteringseenheden per gebied. KE(3). IIb. Ia. qb ppms aom ce cp se cg lsh vm fs kc mru ppmb. 4 4 2 2 2 2 2 2 2 3 3 2 4. 2. 2. sg fe ha vc pa hf pmb pms qa qe hj hr kpk kq lsb va ae aer aev bs hc hpr hpr* hp* ku lhb lhi mr. 3 2 2 2 3 2 3 3 4 3 2 3 3 2 2 2 3 2 3 4 2 4 4 4 2 3 3 2. 2 3 3 3 2 2 2 2 3 4 3 3 3 3 2 2 3 2 2 2 3 4 4 4 2 2 2 2. 2 2 2 3 2 2 3 3 2 2 2 3 2 3 2 2 4 3 3 2 2 2 3. Ib. (2).. III. IV. 2 2 2 2 2 2. 2. 2 2 2 2 2 3 2 2 2 2 2 4 2 3 2 3 2 2 2 2. 2 2 2 2 2 4 4 4 3 2 2 2. Instituut voor Natuurbehoud 18. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(21) Indeling in gebieden en synthese van hun belangrijkste kenmerken. KE(3). IIb. IIa. Ia. Ib. III. IV. qs sf sp sz ui uv vn bl bu hp hx kj n ua. 4 3 2 2 4 4 3 6 4 6 4 2 4 5. 3 2 2 2 3 3 2 6 5 6 4 2 4 4. 4 2 2 2 4 3 2 6 5 6 4 2 3 5. 3 2 2 2 4 3 2 6 4 6 6 3 2 5. 2 3 2 1 5 4 2 6 6 6 4 2 3 6. 6 4 6 4 3 3 6. ur hu kl lsi mc pi. 4. 4 2. 4 2 2 2 2. 5 2 3. 6 2 3. 2. 2. 2 2. 4. (1) abundantieklassen: 1 = < 0.001% 2 = 0.001 – 0.1% 3 = 0.1 – 0.5% 4 = 0.5 – 5% 5 = 5 – 10% 6 = > 10% (2) verklaring gebiedscode: zie Tabel 2.1 (3) karteringseenheden inclusief ontwikkelingsgraad, tenzij expliciet vermeld (hp* en hpr*). Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 19.


(23) Zandlemig Binnen-Vlaanderen (I). 3 Zandlemig Binnen-Vlaanderen (I). De Couthofbossen te Proven. 3.1 Geologie en lithologie (vrij naar HUBERT 1961; 1962a; 1974; HUBERT & T’JONCK 1963; SANDERS & HUBERT 1987) Het huidige landschap kan slechts volledig begrepen worden als we ook zijn geologische voorgeschiedenis kennen. Binnen het kader van de Biologische Waarderingskaart vinden we het dan ook noodzakelijk om dit aspect van de geologie weer te geven dat voor de evolutie van het ontstaan van het huidige landschap van belang is. Voor de kaartbladen 27-28-36 behandelen we dan ook niet de allervroegste afzettingen die in de ondergrond zijn te vinden.Wat wel zijn invloed op het landschap uitoefent zijn de afzettingen uit het einde van het Tertiair en uit het Quartair. foto Geert De Knijf. Het ontstaan van Zandlemig Binnen-Vlaanderen en van de overige gebieden die verder zullen besproken worden, hangt nauw samen met de evolutie van de ondergrond in Vlaanderen. Ongeveer 55 miljoen jaar geleden overspoelde de zee verscheidene malen ons land. Tijdens opeenvolgende transgressies werden zeesedimenten afgezet, die afwisselend uit klei en zand bestonden.Terwijl in de Zuid-West-Vlaamse Getuigeheuvels de opeenvolgende sedimenten nog terug te vinden zijn, werden in Zandlemig Binnen-Vlaanderen de jongste lagen volledig weggeërodeerd en bestaat de gehele ondergrond uit tertiaire sedimenten van het Eoceen. Het is vooral ieperiaanse klei die de ondergrond vormt van bijna heel de streek tot op meer dan 120 m diepte. Plaatselijk is ze bedekt met ieperiaans zand en zandige en kleiige mariene sedimenten van het Paniseliaan. Deze tertiaire lagen hellen naar het noorden.. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 21.

(24) Zandlemig Binnen-Vlaanderen (I) Tijdens het Quartair en meer bepaald tijdens de Weichsel-ijstijd werd deze kleilaag bedekt met pleistocene niveo-eolische afzettingen (löss) en niveo-fluviale, zandige lagen (lokale dekzanden). De dikte van deze laag varieert van enkele decimeters tot enkele meters. Nabij de beken dagzomen deze niveo-fluviale afzettingen dikwijls, vandaar het lokaal optreden van lemig zandgronden en licht zandleemgronden. Op de meest aan erosie blootgestelde plaatsen, zoals de centrale heuvelkam, die hier het verlengde is van de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug, is de quartaire deklaag het dunst en vermengd met het onderliggende substraat (§ 4.1). Op de centrale heuvelkam wordt vanaf 35-40 m het Tertiair lokaal afgedekt door een quartair grindpakket, dat als een terrasafzetting van de Leie wordt beschouwd. De meeste beekvalleien werden uitgeschuurd tijdens het Boreaal, toen de Noordzee nog voor een groot gedeelte droog lag.Ten gevolge van de zeespiegelstijging na het Boreaal werden de valleien opgevuld en plaatselijk vormden zich veenlagen. Boven het veen komt meestal een kleiig alluvium voor. De beekdepressies en vooral de Poperingevaart zijn opgevuld met jongere, kleiige afzettingen, waarschijnlijk uit het Laat-Glaciaal en het Holoceen. Tot het Laat-Glaciaal behoren waarschijnlijk ook de zogenaamde dekzandruggen langs de Poperingevaart en de Grote Kemmelbeek.. 3.2 Geomorfologie en reliëf (vrij naar HUBERT 1961; 1962a; 1974; HUBERT & T’JONCK 1963; SANDERS & HUBERT 1987) De erosie op het einde van het Tertiair deed een vlak tot zwak golvend landschap ontstaat, dat heel langzaam stijgt vanaf de IJzervallei naar het zuiden. In Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen ligt een hoger gelegen noordzuidgerichte heuvelrug (62 m bij de Gasthuismolen, 55 m bij de Wolfshulle en 56 m nabij de wijk Abeele op de grens tussen Poperinge en Watou). Vanaf deze heuvelrug daalt het landschap naar alle richtingen. In westelijke, noordelijke en oostelijke richting verloop deze daling langzaam en gelijkmatig. Zuidwaarts daalt het landschap eerst tamelijk snel naar de valleien van de Dode Stappen- en de Vleterbeek, om daarna weer te stijgen naar de Franse grens toe. De beken liggen in ondiepe dalen. Het vlakke landschap in Centraal Zandlemig BinnenVlaanderen wordt onderbroken door de opvallende centrale heuvelkam (§ 4.2). Plaatselijk is dit heuvelland diep ingesneden door terugschrijdende erosie van de beken.. 3.3 Hydrologie en hydrografie (vrij naar HUBERT 1961; 1962a; 1974; HUBERT & T’JONCK 1963; SANDERS & HUBERT 1987) Hoewel het reliëf grotendeels vrij vlak is, vertonen de meeste gronden met ondiep quartair dek en waar de ieperiaanse klei op geringe diepte voorkomt, kenmerken van stuwwater. Andere gronden met betrekkelijk dik zandleemdek vertonen eigenschappen inzake waterhuishouding die intermediair liggen tussen deze van bodems met permanent grondwater en bodems met stuwwater. De ieperiaanse klei is immers ondoorlatend en heeft zelf een vlak reliëf, zodat er ook weinig ondergrondse afvloei plaats heeft over het kleioppervlak. Het heuvellandschap in Centraal Zandlemig BinnenVlaanderen staat onder invloed van tijdelijk stuwwater. Als gevolg van een afwisseling van kleiige en zandige lagen in de tertiaire afzettingen zijn sommige zandlagen watervoerend. Waar deze zandlagen dagzomen vormt zich meestal een bronniveau. De afwatering gebeurt door een stelsel van grachten en sloten, die uitmonden in de onderstaande grotere beeksystemen. Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen behoort tot het stroombekken van de IJzer. De ontwatering gebeurt er via enkele grote zuidnoord stromende beeksystemen, waarbij we de volgende beken van west naar oost onderscheiden: - Heidebeek (met de Warandebeek, de Steenvoordse Beek, de Plokhanebeek, de Moenaartbeek en de Montefaultbeek); - Poperingevaart (met de Hollebeek, de Vleterbeek, de Bommelaersbeek en de Robaartbeek); - de Haringebeek; - Grote Kemmelbeek (met de Wanebeek, de Vuilebeek, de Scherpenbergbeek en de Klijtebeek); - de gekanaliseerde Ieperlee (met de Zwaanhofbeek, de Bellewaardebeek, de Klijtgatbeek, de Zillebeek, de Bollaartbeek en de Dikkebusbeek-Vijverbeek); - Steenbeek (met de Hanebeek en de Zonnebeek); - de Stroombeek-Ravebeek. Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen behoort tot het stroomgebied van de Leie. De beken stromen er overwegend in noordwest-zuidoostelijke richting. Stroomafwaarts van de Leie onderscheiden we achtereenvolgens: - Kortekeerbeek (met de Rozemeersbeek en de Bassevillebeek);. Instituut voor Natuurbehoud 22. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

(25) Zandlemig Binnen-Vlaanderen (I) - Kruisekebeek; - Sint-Jansbeek; - Reutelbeek (ook Geluwse beek genoemd) met de IJselbeek, de Krommebeek en de Wielsbeek; - Heulebeek (met de Passendalebeek, de Papelandbeek, de Wulfsdambeek, de Koolsdambeek).. 3.4 Pedologie (vrij naar HUBERT 1961; 1962a; 1974; HUBERT & T’JONCK 1963; SANDERS & HUBERT 1987) De grootste oppervlakte wordt ingenomen door zandleemgronden. In Westelijk Zandlemig BinnenVlaanderen kunnen plaatselijk in kleine vlekken licht zandleemgronden optreden (o.a. langs de Poperingevaart en de Grote Kemmelbeek). In Centraal Zandlemig BinnenVlaanderen is het aandeel van de licht zandleemgronden groter. Lemig zandgronden komen weinig voor en vormen geïsoleerde duinvormige kopjes, vooral verspreid tussen Dadizele en Ledegem. Plaatselijk vormt kleiige tertiair substraat de bovengrond; meestal zijn het ontsluitingen van de ieperiaanse klei. In de beekdepressies liggen natte alluviale kleigronden zonder profielontwikkeling. Zeer sterk gleyige en gereduceerde zware kleigronden zonder profielontwikkeling vormen de natste kernen van sommige valleien. Bij de “bron” van de Ravebeek (nabij Passendale) ligt een klein stukje veengrond. Voor de bespreking van de bodem van de centrale heuvelrug, verwijzen we naar § 4.4.. 3.5 Landschapsbeschrijving aan de hand van cultuurhistorische invloeden (vrij naar VERHULST 1964; BOURY 1978; TACK et al. 1993; VERHULST 1995). Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen Tijdens de Vroege Middeleeuwen bestond het landschap van Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen over het algemeen uit duidelijk afgetekende boscomplexen, van elkaar gescheiden door min of meer grote oppervlakten cultuurland. Een aantal zeer uitgestrekte boscomplexen lagen als een krans om de stad Ieper heen. Het meest bekende boscomplex, omdat de kern ervan tot op heden. bewaard is gebleven, is het “Vrijbusch” of bos van Houthulst ten noorden van Ieper.Ten noordwesten en ten westen van Ieper strekte zich van Zuidschote tot Watou een tweede groot boscomplex uit. Meer zuidwaarts, tussen Ieper en Poperinge, viel dit complex uit elkaar in enkele meer versnipperde en kleine bosjes. Een brede zoom bossen strekte zich uit langs de oostzijde van Ieper: van Roeselare in het noorden tot Voormezele en Dikkebus in het zuiden. Plaatselijk kwamen moerassen voor waarin turf werd gedolven. Ten dele hierdoor ontstonden de vijvers van Dikkebus en Zillebeke, die in de latere Middeleeuwen de stad Ieper van drinkwater voorzagen (§ 3.7.6). Tijdens de vroegmiddeleeuwse ontginningen (7de eeuw) werd de wijde omgeving van Ieper spectaculair ontbost. De talrijke en veel kleinere bossen in de omgeving van Ieper kwamen, door hun versnippering, gemakkelijk in aanmerking voor ontginning. Tijdens de grote middeleeuwse ontginningsbeweging (1000-1300) werden de bossen verder gerooid. Ondertussen was de streek rond Ieper uitgegroeid tot een van de oudste en dichtste bewoonde gebieden van het Graafschap Vlaanderen. Ieper zelf ontwikkelde zich tussen het midden van de 11de eeuw en het begin van de 12de eeuw tot een internationaal handelscentrum. Vooral de talrijke grote en kleine bossen die Ieper omringden kwamen in aanmerking voor ontginning. Op “La Carte de cabinet des Pays-Bas Austrichiens”, 1771-1777 gemaakt door de Graaf Joseph de Ferraris (schaal 1/11.520) is heel kleinschalig landschap met talrijke hagen afgebeeld. Bijna overal op de kaarten valt de verspreide bebouwing op, die vermoedelijk reeds dateert uit de Late Middeleeuwen. Hoogstamboomgaarden namen ook een behoorlijk aandeel van het grondgebruik in en lagen hoofdzakelijk in de onmiddellijke omgeving van woningen of boerderijen. Er situeerden zich een aantal grotere boscomplexen o.a. rond de huidige Galgebossen, ten zuidoosten van Poperinge nabij het toponiem Brabant, het bos Sint-Six tussen Poperinge en Proven, tussen Pilkem en St-Juliaan. De huidige Canada- en Bardelenbossen maakten deel uit van het Keyselaerebos dat zich uitstrekte ten oosten van Proven. Het Helleketelbos behoorde tot een groter boscomplex dat in het noorden reikte tot St-Jan Ter Biezen. Er situeerden zich tevens een aantal kleinere bossen, die anno 2000 verdwenen zijn. Voorbeelden hiervan zijn het Warande bos ten zuidwesten van Watou, het bos tussen Proven en Watou, een bos ten oosten en ten westen van Abeele en te Dikkebus een bos op de wijk Hallebast en aan de grens met Vlamertinge. Ten noorden van Brielen bevond zich een bosgebied waarvan nu nog een aantal kleine snippers resten. De Ferraris (1771-1777) vermeld twee bossen ten westen van Voormezele, in de omgeving van het huidige Kasteelpark Elzenwalle.. Instituut voor Natuurbehoud BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36. 23.

(26) Zandlemig Binnen-Vlaanderen (I) Op de kaart van Vander Maelen (ca. 1845) zijn de grote boscomplexen nog duidelijk terug te vinden. Hier en daar, aan de rand of in het centrum, werd een perceel bos omgezet naar landbouwgrond. Deze versnippering valt des te meer op in de kleinere bossen zoals bv. deze gelegen ten westen van Voormezele en tussen Pilkem en St-Juliaan. De Couthofbossen, die op de Ferrariskaart voor een deel uit agrarisch gebied bestonden, zijn ondertussen in omvang toegenomen. Deze versnippering neemt verder toe en op de kaart van “Dépôt de la Guerre” (1861) is te zien dat grote boscomplexen verder ineengekrompen zijn. In vergelijking met de toestand ten tijde van de Ferraris (1771-1777) valt het groter aantal kleinere bosjes sterk op. Het kleinschalige landschap met zijn talrijke bomenrijen en hagen is nog steeds aanwezig en ook de hoogstamboomgaarden zijn nog steeds goed vertegenwoordigd. Tijdens de moderne ontginningsbeweging (1760-1880) werd een deel van het Staatsbos St-Sixtusbos te Westvleteren verkocht en grotendeels of volledig ontgonnen. Het merendeel van de bossen in de Westelijke Zandlemig Binnen-Vlaanderen is tijdens de Eerste Wereldoorlog gespaard gebleven. Ze hebben dus een grotere leeftijd dan die van het West-Vlaams Heuvelland.Vooral na de Tweede Wereldoorlog verdwijnen vele hagen en houtkanten onder meer als gevolg van de intensifiëring en mechanisatie van de landbouw. Het gesloten landschap van weleer werd vervangen door een halfopen landschap. De bebouwing nam vooral sterk toe langsheen de grote invalswegen waardoor de typische lintbebouwing ontstond.. Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen De ontstaansgeschiedenis van dit gebied is in grote lijnen dezelfde als die van Westelijk Zandlemig BinnenVlaanderen. Ook hier bestond het vroegmiddeleeuwse landschap uit bossen afgewisseld met cultuurgronden. Op de kaart van de Ferraris (1771-1777) wordt het kleinschalige landschap met levende hagen onderbroken door bossen die duidelijk kleiner in omvang zijn dan deze in Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen. De grootse bosgebieden situeren zich tussen Passendale en Zonnebeke en tussen Zonnebeke en Moorslede. Het huidige Teerlingenbos en het bosje nabij Koekuit maakten deel uit van een groot boscomplex, namelijk het Capelle Bos en het aangrenzende Veldt Bos.Verder lag er onder meer bos ten westen en ten oosten van het toponiem den Tuimelaar, ter hoogte van Ter Handt en in de buurt van Beselare waar het gelijknamige Becelarebos voorkwam. De grootste concentratie aan bos situeerde zich ten westen van de weg Menen-Roeselare.. In Centraal Zandlemig Binnen-Vlaanderen kwamen regelmatig hoogstamboomgaarden voor, weliswaar in mindere mate en met een kleinere oppervlakte dan in Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen. Het verdere verloop van de landschapsevolutie is ook hier een toenemende omzetting van bos in landbouwgrond met een grotere versnippering van de bossen als gevolg. Zo zijn op de kaart van “Dépôt de la Guerre” (1861) de grotere boscomplexen tussen Passendale en Zonnebeke en tussen Moorslede en Zonnebeke sterk versnipperd tot kleinere bosjes. Het kleinschalige landschap is nog aanwezig, maar in mindere mate en met grotere perceelsoppervlaktes in vergelijking met de Ferrariskaart. Na de Tweede Wereldoorlog gaat de ontginning van zowel bos als hagen en houtkanten met een snel tempo door en tegenwoordig schiet er van het oorspronkelijk bos maar heel weinig over. Lijnvormige landschapselementen beperken zich nu hoofdzakelijk tot de beekvalleien, het kleinschalige landschap is tot een halfopen landschap geëvolueerd. Hoogstamboomgaarden zijn een zeldzaamheid geworden.. 3.6 Algemene biologische typering Westelijk Zandlemig Binnen-Vlaanderen Zoals hierboven reeds vermeld, is dit gebied een intensieve landbouwstreek met verspreide landelijke bebouwing (ur). Akkers (bl) en cultuurgraslanden (hx, hp) nemen de grootste oppervlakte in (Figuur 3). Rond en ten westen van Poperinge wordt veel Hop geteeld, wat het landschap een heel karakteristiek uitzicht geeft. Aan de hand van de aanwezige biotopen (Tabel 2.3) is een typering van Zandlemig Binnen-Vlaanderen en een differentiatie ten opzichte van de andere landschapsecologisch homogene gebieden op dit kaartbladen 27-28-36 niet eenduidig te maken. Hier en daar komen een aantal biotopen (cg, ppmb, ... ) voor die een indicatie zijn voor voedselarmere gronden. Dit is ook het geval, maar meer uitgesproken, op de Midden-WestVlaamse Heuvelrug . Het overgrote deel van de graslanden behoort tot het relatief soortenarme type (hp). Soortenrijke permanente cultuurgraslanden (hp*), met vooral Pinksterbloem en Scherpe boterbloem, komen verspreid voor, meestal in de beekvalleien zoals bv. de Heidebeek (Watou, Proven). Egelboterbloem en Echte koekoeksbloem groeien in een soortenrijk weiland in de vallei van de Ravebeek. Instituut voor Natuurbehoud 24. BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART – Verklarende tekst bij kaartbladen 27-28-36.

No results found