0
Scriptie voor opleiding “Master Internationale Betrekkingen en Internationale
Organisatie”
Gevolgen van Amerikaanse Sancties voor
de Cubaanse Gezondheidszorg:
1
2
3 Inhoudsopgave
Introductie 5
Hoofdstuk 1 Definiëring en theorie 9
1.1 Definitie van sancties 9
1.2 Theorie over de schade die sancties kunnen aanrichten 13
Hoofdstuk 2 Amerikaanse sancties tegen Cuba 17
2.1 Geschiedenis van de Cubaanse revolutie 17
2.2 Reden voor en doel van invoering sancties 19
2.3 Inhoud van Amerikaanse sancties tegen Cuba 24
Hoofdstuk 3 Cuban Democracy Act en Cuban Liberty and Democratic Solidarity Act 28
3.1 Vóór de invoering van de Cuban Democracy Act (CDA) 28
3.2 Cuban Democracy Act 29
3.3 Cuban Liberty and Democratic Solidarity Act (Libertad) 30
3.3.1 Europese weerstand 32
3.3.2 Onderhandelingen E.U. en V.S. 33
3.4 Nederlandse interpretatie 35
Hoofdstuk 4 Schade in Cuba door Amerikaanse sancties 36
4.1 Belang buitenlandse handel voor Cuba 36
4.1.1 Verwevenheid van Cubaanse met Amerikaanse economie vóór revolutie 36
4.2 Handelsvolume voor en na sancties 38
4.2.1 Cuba en de E.U.: na invoering CDA 38
4.2.2 Cuba en de E.U.: na invoering van LIBERTAD 42
4.2.3 Cuba en de V.S.: na de revolutie en na de invoering TRSA 45
4.2.4 Cuba en Nederland: na invoering van CDA en LIBERTAD 46
4.3 Cubaanse buitenlandse reserves 49
4.4 Controle over Cuba’s handel 50
4.5 Conclusie 53
Hoofdstuk 5 Gevolgen Amerikaanse sancties voor Cuba’s medische uitwisseling met de E.U. 55 en Nederland
5.1 Gezondheid en zorg op Cuba 55
5.2 Belang van buitenlandse handel voor Cubaanse gezondheidszorg 59
5.3 Gevolgen van CDA voor Cubaanse gezondheidszorg 60
5.3.1 Gevolgen van CDA voor Amerikaanse bedrijven 60
5.3.2 Gevolgen van CDA voor E.U. export naar Cuba: Amerikaanse dochterbedrijven in de Unie 62 5.3.3 Gevolgen van CDA voor Nederlandse export naar Cuba: V .S dochterbedrijven in
Nederland 65
5.3.4 Derde landen 66
5.3.5 Gevolgen van CDA voor Cubaanse gezondheidszorg 67
5.4 Gevolgen van LIBERTAD voor de uitwisseling tussen Nederland en Cuba 68
4
5.5 Effect van TRSA 71
5.6 Beschikbaarheid van substituten 72
Hoofdstuk 6 Conclusie 75
5
Introductie
Cuba was vóór de revolutie in 1959 allesbehalve een onafhankelijk land, zowel in economisch als militair opzicht. De infrastructuur, industrie en het bankwezen waren allemaal in handen van buitenlandse bedrijven, voornamelijk Amerikaanse. Tot 1933 verdedigde de Amerikaanse regering deze belangen door militair in te grijpen en vervolgens door het bewapenen van haar gunstig gezinde regeringen tegen politieke
tegenstanders. Cuba kende tot 1959 een periode van staatsgeld verslindende corruptie, massastakingen voor de verbetering van arbeidsomstandigheden en armoede onder de gewone bevolking.1 De arme boerenbevolking had in haar leven amper een dokter gezien omdat de gezondheidszorg geen publieke dienst was.2
De nieuw gestichte Republiek Cuba poogde een einde te maken aan deze situatie. Al sinds haar eerste levensjaren legde de regering in samenwerking met de bevolking een grote toewijding aan de dag om de armoede en ongelijkheid tegen te gaan. Het doel van het Cubaanse economische beleid was en is daarom niet om de economie te doen groeien en de groei weer te doen groeien. De economie is een middel om de gehele bevolking vooruit te helpen. Het doel is om het “revolutionaire project te volbrengen van het garanderen van een minimum aan voedsel, kostenloze medische diensten van hoge kwaliteit, uitstekend onderwijs, redelijke banen en toegang tot alle culturele en sportieve activiteiten voor alle mensen.3 Hier wordt hoge prioriteit aan gegeven.4 Handel wordt in Cuba door de overheid uitgevoerd en winsten daaruit weer teruggeïnvesteerd in publieke zaken.5
Op sociaal welzijnsgebied heeft een ontwikkelingsland als Cuba bergen verzet. Dat is erkend door regeringen en internationale organisaties.6 Door middel van rantsoenering krijgen mensen voldoende te eten. De regering heeft samen met de bevolking bijna een eind gemaakt aan het analfabetisme. Op belangrijke gezondheidsindicatoren scoort het derdewereldland even goed of zelfs beter dan
geïndustrialiseerde landen. De Verenigde Naties plaats het op de vierde plaats in de lijst van landen met een hoge human development.7
Dit alles is volbracht onder voortdurende tegenwerking van het land dat vóór de stichting van de Republiek Cuba de belangrijkste Cubaanse handelspartner was, de grootste economie in de wereld is en de sterkste krijgsmacht heeft: de Verenigde Staten. Cuba kampt al meer dan 50 jaar met een van de strengste en meest veelomvattende sanctiesystemen die de V.S. ooit hebben ontworpen. Amerikaanse bedrijven, instellingen en personen is het nagenoeg in het geheel verboden om financiële transacties met Cuba, Cubaanse bedrijven, instellingen en personen uit te voeren. Tot voor 2000 verbood Washington zelfs de export van voedsel en medicijnen naar Cuba. Tegenwoordig vindt onder voorwaarden de export van voedsel plaats. De uitvoer naar Cuba van medicijnen, medische voorraden en apparatuur wordt nog steeds aan banden gelegd. De strafmaatregelen zijn niet alleen van toepassing op het Amerikaanse grondgebied. Amerikaanse dochterbedrijven, bedrijven in derde landen, internationale hulporganisaties en internationale financiële instituten worden allemaal in hun contacten met Cuba belemmerd. De vraag dringt zich daarom op hoe lang het communistische land zijn hoofd boven water kan houden onder zo’n alomvattend web aan
1
Van Eijk I., Grote Spectrum Encyclopedie 4, ( Utrecht 1975).
2
Cooper R.S., Kennelly J.F., and Orduez-Garcia, P., ‘Health in Cuba’, International Journal of Epidemiology 35 (2006): 818. 3
Cuba, ‘Cuba’s Report On Resolution 65/6 of the United Nations General Assembly’, Embassy of Cuba in the Netherlands
<http://www.cubadiplomatica.cu/holanda/EN/Blockade/tabid/15181/ctl/Details/mid/24139/ItemID/7004/Default.aspx> (07-2011, 21-11-2011).
4 Barry, M., ‘Effect of the U.S. Embargo and Economic Decline on Health in Cuba’ Annals of Internal Medicine 132. 2
(2000) 151-154, 151.
5
Luis, J. G., The Cuban Revolution Reader: A Documentary History of Fidel Castro’s Revolution, (Melbourne, 2008), 244, 245. 6
Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know, 445. 7
6 strafmaatregelen.
Onder dit Amerikaanse beleid is het zeer moeilijk voor Cuba om de armoede in het land te bestrijden. De Groep van 77 ontwikkelingslanden en China stellen dat het embargo Cuba nog steeds ernstige
economische en financiële restricties oplegt, waardoor het welzijn van de bevolking geschaad wordt.89 Wang Min de Chinese vertegenwoordiger in de VN zegt over de Amerikaanse sancties: “Ze hebben de fundamentele mensenrechten van het Cubaanse volk, het recht op voedsel, gezondheid en onderwijs en hun recht om te overleven en het recht op ontwikkeling geschonden”.
De gevolgen van de sancties bedreigen Cubanen in hun welbevinden. Dit is het duidelijkst op het gebied van de volksgezondheid. Hoewel de Cubaanse republiek de gezondheidszorg op een hoog niveau heeft gebracht, is het de vraag hoe lang het deze standaard kan behouden. Deze studie legt zich daarom toe op het onderzoeken van de gevolgen van deze Amerikaanse sancties voor de Cubaanse gezondheidszorg.10 Er wordt getracht te beantwoorden in hoeverre deze de medische handel tussen enerzijds Cuba en anderzijds de E.U. en Nederland tegenhouden.
Na de val van de Sovjet-Unie belandde de Republiek in een zware economische crisis omdat zijn belangrijkste handelspartner ophield te bestaan. Juist op dat moment scherpte de Amerikaanse regering de strafmaatregelen tegen het communistische land aan door de Cuban Democracy Act (CDA, 1992) en de Cuban Liberty and Democratic Solidarity Act (LIBERTAD, 1996) in te voeren. Beide wetten worden ook naar hun opstellers genoemd, de CDA wordt ook wel Torricelli-wet genoemd en LIBERTAD wordt de Helms-Burton-wet genoemd. Het ingrijpende is dat deze de juridische werking van de sancties versterken buiten het Amerikaanse grondgebied. De strafmaatregelen beperken niet alleen de contacten tussen de Verenigde Staten en Cuba maar hebben gevolgen voor Cuba’s betrekkingen met alle landen in de wereld.11
Er is gekozen voor de handel tussen Cuba en de E.U. omdat de extraterritoriale werking van onder andere de LIBERTAD ervoor zorgde dat er een hoogoplopend geschil ontstond tussen de Unie en de V.S. De keuze is ook ingegeven omdat de medische industrie in de E.U. een succesvolle bedrijfstak is. Nederland neemt op farmaceutisch en medisch onderzoeksgebied een voorname positie in binnen de E.U. De
toespitsing is eveneens voortgekomen uit noodzaak omdat het onderwerp van de scriptie anders te breed wordt.
Onderzoek naar de effecten van de sancties op de gezondheid van de getroffen bevolking is van belang omdat er is gebleken dat die er aanzienlijk onder kan lijden. Een voorbeeld betreft de sancties van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) tegen Irak. Die strafmaatregelen wijst de directeur van de VN-kinderrechtenorganisatie UNICEF aan als één van de oorzaken waardoor de sterfte onder Iraakse kinderen meer dan verdubbelde tussen 1994 en 1998.12 Het Amerikaanse sanctiebeleid tegen Cuba wordt ook bekritiseerd omdat de Cubaanse bevolking er onder lijdt.13 Spijtig is dat sinds het begin van de vorige eeuw sancties steeds vaker worden toegepast als een politiek machts- of pressiemiddel door één land (unilateraal) of door een groep van landen. De V.S. hebben de meeste unilaterale sancties uitgevoerd.14
De Amerikaanse regering bepaalt in de Helms-Burton-wet dat de strafmaatregelen tegen Cuba pas
8
U.N. General Assembly (GA/11162), ‘Speakers Denounce Cuban embargo as “Sad Echo” of Failed Cold War Politics’, United Nations <http://www.un.org/News/Press/docs/2011/ga11162.doc.htm> (25-10-2011, 21-11-2011).
9
<http://news.xinhuanet.com/english2010/world/2011-10/26/c_122197867.htm> 10
Met Amerikaans wordt in deze scriptie aangeduid als zijnde van de Verenigde Staten. 11
Cuba, ‘Cuba’s Report’
12 UNICEF Information Newsline, ‘Iraq Surveys Show “Humanitarian Emergency” ’
< http://www.unicef.org/newsline/99pr29.htm> (12-08-1999, 24-02-2013).
13 Garfield, R., ‘Suffer the Innocents’ The Sciences 39:1 (1999) 23.
14 Zhang, S., Economic Cold War: America’s Embargo against China and the Soviet Alliance, 1949-1963, (Stanford: 2001)
7 worden opgeheven als er nieuwe regering aan de macht komt waar Fidel en Raoul Castro geen zitting in hebben.15 Veel lidstaten van de Verenigde Naties zijn echter tegen zulke unilaterale economische sancties die soevereine landen om politieke redenen worden opgelegd en ontworpen zijn om het recht van volkeren in te perken om vrij te beslissen over hun politieke, economische en sociale systemen.16 Bijna unaniem hebben zij in 2012 voor het 21ste achtereenvolgende jaar een resolutie aangenomen waarin wordt gepleit voor de opheffing van “het Amerikaanse embargo tegen Cuba”.17 Dit heeft echter geen invloed gehad op het Cuba-beleid van de V.S.
In deze scriptie wordt een sanctietheorie van Makio Miyagawa toegepast. Hij heeft factoren vastgesteld die bepalen in welke mate strafmaatregelen schade aanrichten aan een land.
Dat zijn: het belang van de buitenlandse handel voor het slachtoffer van de sancties, het handelsvolume tussen het doelwit en de sanctienemer(s) vóór de sancties werden ingevoerd, de beschikbaarheid van substituten voor de goederen waar een exportverbod voor is ingesteld, de mate waarin het doelwit beschikt over buitenlandse valutareserves, de mate waarin de handelsrelaties van het doelwit met sanctienemer door de laatste kunnen worden gecontroleerd en beheerst18.
In hoofdstuk 1 wordt het begrip “sanctie” gedefinieerd en de keuze voor de bovenbeschreven theorie toegelicht. Hoofdstuk 2 verschaft achtergronden over de sancties tegen Cuba en een chronologische lijst van de voornamelijk Amerikaanse strafmaatregelen.
Hoofdstuk 3 behandelt de extraterritoriale bepalingen van LIBERTAD, de Europese weerstand hiertegen en de overeenkomst die de E.U. en de V.S. hier uiteindelijk over hebben bereikt. Hoofdstuk 4 onderzoekt aan de hand van Miyagawa’s factoren de schade die Amerikaanse sancties aanrichten in Cuba. Hoe groot was het handelsvolume tussen Cuba enerzijds en de VS, EU en Nederland anderzijds dat door de Torricelli wet werd getroffen? In hoeverre belemmerde de Helms-Burton-wet de economische uitwisseling tussen Cuba en deze handelspartners? Hoofdstuk 5 toetst ook deze factoren maar spitst zich specifiek toe op de gezondheidszorg. Wordt Cuba’s toegang tot Amerikaanse medische producten en kennis geblokkeerd door de Helms-Burton-wet? In hoeverre kan Cuba in de EU en Nederland substituten verkrijgen van Amerikaanse medicijnen en medische goederen die het niet kan kopen? Bevinden zich in Nederland dochterondernemingen van Amerikaanse bedrijven die de wereldmarkt beheersen voor bepaalde medicijnen, medische apparatuur of onderdelen? Ook wordt onderzocht in hoeverre Cubaanse producten en kennis door de Helms-Burton-wet worden geweerd van de Nederlandse markt. Hoofdstuk 5 onderzoekt eveneens of er substituten zijn voor Amerikaanse medische producten die Cuba niet uit de V.S. kan importeren. De conclusie tracht een antwoord te geven op de hoofdvraag.
De methode die voor dit onderzoek gebruikt wordt, is een studie van onderzoeken en officiële documenten van internationale hulporganisaties, academische literatuur over de gevolgen van Amerikaanse sancties (voor de Cubaanse gezondheidszorg), officiële documenten van de Nederlandse overheid en de E.U.,
15
Hufbauer, G.C., Schott, J.J., Elliot, K.A. e.a, ‘Case Studies in Economic Sanctions and Terrorism, Case: 60-3 US v. Cuba (1960 -: Castro)’, Peterson Institute for International Economics) <http://www.iie.com/publications/papers/sanctions-cuba-60-3.pdf> (06-2011, 21-11-2011), 27.
16
U.N. Secretary General of General Assembly, ‘Necessity of ending the economic, commercial and financial embargo imposed by the United States of America against Cuba: A66/114’ <http://w ww.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=a/66/114> (16-08-2011, 21-11-2011).
17
U.N. General Assembly (GA/11162), ‘Speakers Denounce Cuban embargo as “Sad Echo” of Failed Cold War Politics’, United Nations <http://www.un.org/News/Press/docs/2011/ga11162.doc.htm> (25-10-2011, 21-11-2011).
18
8 wetteksten van de Amerikaanse overheid, documenten van de Amerikaanse instelling voor de handhaving van sancties (Office for Foreign Assets Control, OFAC). Ook wordt er academische literatuur over
sanctietheorieën bestudeerd.
9
Hoofdstuk 1 Definiëring en theorie
1.1 Definitie van sancties.
Volgens de Van Dale is een sanctie een dwangmaatregel of een vergeldingsmaatregel. Dat zijn
beleidsinstrumenten die regeringen inzetten om andere regeringen en/of bedrijven en burgers van dat land te beïnvloeden, stellen Askari, Forrer, Teegen e.a.19 De Encyclopedie Britannica schrijft dat sancties deel uitmaken van het voeren van een economische oorlog. Daarbij zet een land economische middelen in om de economie van de tegenstander te verzwakken en daardoor zijn politieke en militaire macht af te zwakken.20 Er kan ook met deze maatregelen gedreigd worden.
Een belangrijk onderdeel van sancties zijn economische sancties, die deel uitmaken van het Amerikaanse sanctiesysteem tegen Cuba. Indien een land economische strafmaatregelen implementeert, dan maakt het gebruik van zijn economische macht om een politiek doel te bereiken.21 Het land dat sancties instelt zal in deze scriptie de “sanctienemer” worden genoemd en het land waartegen deze worden
ingevoerd wordt “doelwit” of “doelland” genoemd.
De sancties tegen Cuba worden door de Amerikaanse regering aangeduid als “economisch embargo”. Het woord “embargo” betekent “exportverbod voor alle of bepaalde goederen”. De term wordt echter vaak gebruikt om beperkingen op commerciële transacties aan te duiden.22 Met “economisch embargo” doelt de Amerikaanse regering op alle sancties tegen Cuba die in Amerikaanse wetten zijn vastgelegd, met inbegrip van alle beperkingen op handel of transacties met Cuba, reizen naar en vanaf Cuba en alle restricties op transacties in eigendom waarin Cuba of burgers van Cuba een belang in hebben.23
Het “economisch embargo” genoemde sanctiesysteem omvat ook diplomatieke maatregelen. De Amerikaanse president en bepaalde Amerikaanse functionarissen dienen druk uit te oefenen op andere landen en internationale instellingen om de contacten met Cuba te beperken op economisch, financieel en commercieel gebied.24
Gezien de rigide pogingen van Washington om Cuba af te sluiten van de rest van de wereld, gebruikt de Cubaanse regering het begrip “economische, commerciële en financiële blokkade” om het Amerikaanse web aan sancties aan te duiden. Allerlei in Amerikaanse wetten vastgelegde strafmaatregelen zijn er namelijk op gericht om Cuba te isoleren van zoveel mogelijk landen en uit te sluiten van deelname aan multilaterale organisaties en internationale financiële instituten.25 De benaming van de Cubaanse regering staat daarom dichter bij de werkelijkheid, ook omdat het woord “embargo” eigenlijk “exportverbod” betekent.
Voorbeelden van blokkades zijn zeeblokkades en belegeringen die werden toegepast om een land of stad af te sluiten van de buitenwereld. Een historisch voorbeeld is het beleg van Leningrad dat ook wel de
19
Askari, H.G.., Forrer, J., Yang, J, e.a., Economic Sanctions, Examining their Philosophy and Efficacy, (Londen, 2003). 20
Shambaugh, G., ‘Embargo’, Britannica Online Encyclopedia
< http://www.britannica.com/EBchecked/topic/178545/economic-warfare> (16-12-2011). 21
Miyagawa, M., Do Economic Sanctions work?, (London, 1992) 7. 22
Shambaugh, G., ‘Embargo’, Britannica Online Encyclopedia <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/185507/embargo> (20-11-2011).
23
United States Congress, ‘Bill Text 104th Congress (1995-1996) H.R.927.ENR’, Library of Congress Thomas < http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c104:H.R.927.ENR:> (1996, 21-11-2011).
24 Cuba, ‘Cuba’s Report On Resolution 65/6 of the United Nations General Assembly’, Embassy of Cuba in the
Netherlands
<http://www.cubadiplomatica.cu/holanda/EN/Blockade/tabid/15181/ctl/Details/mid/24139/ItemID/7004/Default.aspx > 1-3 (07-2011, 21-11-2011).
25
Cuba, ‘Cuba’s Report On Resolution 65/6 of the United Nations General Assembly’, Embassy of Cuba in the Netherlands
10 blokkade van Leningrad wordt genoemd. In de Tweede Wereldoorlog omsingelde Duitsland deze Sovjet-stad bijna 900 dagen waardoor alle aanvoerlijnen van voedsel en andere goederen werden afgesneden. De blokkade kostte 650.000 inwoners het leven.26 Economische sancties hebben volgens Henry Weisburg hetzelfde doel als een belegering: “(t)he primary purpose of economic sanctions is generally isolation if the
target state”27. Het plaatsvervangend hoofd Institutioneel Beleid en Integriteit van de Directie Financiële Markten, Eric Ligthart, vergelijkt bijvoorbeeld het bevriezen van de tegoeden van een centrale bank met een beleg. Aan Managementscope vertelt de medewerker van het Ministerie van Financiën: “Als je bijvoorbeeld de tegoeden van een centrale bank blokkeert, is dat een heel zware sanctie. Dat kan zo’n land een aantal maanden volhouden, maar op een gegeven moment loopt de machinerie toch echt vast. Zo’n sanctie is de moderne variant van de stadsbelegeringen uit de Middeleeuwen”28. Economische sancties hebben dus vaak hetzelfde doel als een belegering.
In deze scriptie worden de Amerikaanse sancties tegen Cuba aangeduid als blokkade of sancties en ook niet als economische, financiële en commerciële blokkade omdat de blokkade en de sancties ook cultureel, wetenschappelijk en educatief zijn. Voor Amerikaanse staatsburgers gelden zelfs voor educatieve en culturele reizen naar Cuba restricties.29 De uitwisseling van kennis en gedachtegoed wordt dus eveneens
beperkt. Voor het woord “sancties” wordt in dit werk ook het synoniem “strafmaatregel” gehanteerd. In engere zin worden tot economische sancties economische maatregelen gerekend om het doelwit te dwingen het beleid te veranderen.30 Het is een beperking van de handelsbetrekkingen tussen burgers en bedrijven van op zijn minst twee landen.31 Onder economische sancties kan worden verstaan: 1) een verbod op alle handel in goederen en/of diensten tussen het zendend land en het doelwit 2) een gedeeltelijk verbod dat de handel in bepaalde goederen en diensten verbiedt 3) beperkingen op investeringen en andere
financiële stromen 4) beperkingen op reizen 5) beperkingen op de transfer van niet-financiële goederen (bijv. technologie)32
Tot economische sancties behoren volgens de smalle definitie: het verminderen of afschaffen van hulp (militair, voedsel, ontwikkeling, of technisch) en kredietfaciliteiten tegen gunstige of markttarieven; bevriezing, confiscatie of onteigening van banktegoeden of andere goederen die in bezit zijn van het doelwit; de weigering om de afbetaling van de schuldenlast te financieren of te herschikken. Op het gebied van de handel en technologieoverdracht wordt met economische sancties gerefereerd aan maatregelen zoals quota’s op de import en/of export; discriminerende invoer- en uitvoerrechten (inclusief de ontzegging van de status van meestbegunstigde land); opschorting of annulering van handelsovereenkomsten, gezamenlijke projecten of industriële ondernemingen; verbod op de export van technologie; het op een zwarte lijst plaatsen van individuen of bedrijven die handel drijven met het doelwit; de vermindering, opschorting of het
26
Encyclopedia Britannica, ‘Siege of Leningrad’<http://www.britannica.com/EBchecked/topic/335949/Siege-of-Leningrad> (21-02-2013).
27
Weisburg, H., ‘Unilateral Sanctions and the risks of extraterritorial application: the Libyan example’
International Law and Politics 19.993 (1987) 1003, in Laan van der, R., ‘Economische Sancties in Theorie en
Praktijk’ Ontwikkeling en Veiligheid 44 (1994) 12.
28Groothengel, P., 'Sanctiewetgeving grijpt hard in op internationale handel', Managementscope
<http://managementscope.nl/magazine/artikel/622-sanctiewetgeving-internationale-handel> (01-03-2012, 21-02-2012).
29
U.S. Congress, ‘Cuban Liberty and Democratic Solidarity (Libertad) Act of 1996’, U.S. Department of the Treasury <http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Documents/libertad.pdf> (26-02-2012).
30
Zhang, S., Economic Cold War: America’s Embargo against China and the Soviet Alliance, 1949-1963, (Stanford: 2001) 4.
31
Askari, Economic Sanctions, Philosophy and Efficacy, 1. 32
11 annuleren van technische steun en trainingsprogramma’s.33
Deze smalle definitie wordt echter vaak als ongeschikt beschouwd voor de analyse van buitenlands beleid. Baldwin bijvoorbeeld is van mening dat tot economische sancties al het politiek gemotiveerde buitenlands beleid behoort dat gericht is op het berokkenen van schade aan het doelwit of dat een element van dwang bevat. Diplomatieke, culturele en militaire sancties zouden ook meegenomen moeten worden volgens Baldwin. Technieken van staatmanschap die dan onderzocht dienen te worden zijn: veroordeling en afkeuring; het verbreken van diplomatieke relaties; annulering van culturele, wetenschappelijke en
educatieve uitwisselingen en samenwerking; het verbod op toerisme van- en naar het doelwit; de beperking of annulering van communicatiemiddelen; de beperking of annulering van het vervoer via of over het grondgebied van de zendstaat; stemmen voor royement in internationale organisaties, stemmen tegen het verschaffen van leningen, vergunningen, technische hulp en andere voordelen door deze instellingen.34
Baldwin’s brede definitie van economische sancties is van toepassing op deze scriptie omvat deze zeer goed de Amerikaanse sancties tegen Cuba dekt, in tegenstelling tot de smalle definitie. In deze scriptie worden economische sancties ook aangeduid als “sancties”.
Volgens Gary C. Hufbauer en Jeffrey J. Schott kunnen sancties ook het militaire potentieel van een land beschadigen en zelfs grote veranderingen van beleid voortbrengen: het doelwit kan bijvoorbeeld besluiten om grondgebied op te geven.
Zhang deelt economische sancties in categorieën in, afhankelijk van de beoogde doelstelling. De eerste is dwang. Naar Zhang’s mening worden economische wapens voornamelijk toegepast om een land te dwingen om zijn beleid te veranderen.35 Dat kan zijn op het gebied van de mensenrechten, nucleaire proliferatie of op militair gebied. Grotere beleidsveranderingen zijn het stoppen van een militaire
onderneming of het destabiliseren van een regering.36 Verdergaande doelen van economische sancties die Baldwin noemt zijn: het economische of politieke systeem in een land veranderen; de economische groei van een land of het economische herstel vertragen; het economische welzijnsniveau in een land verlagen; een ander land goederen onthouden van een derde land.37 Een omwenteling die beoogd kan worden is het aftreden van een bepaalde regering.38
De V.S. beogen met het web aan sancties tegen Cuba, de omverwerping van de Cubaanse regering te bewerkstelligen: de voorwaarde voor opheffing van het beleid is dan ook dat er een nieuwe regering
aantreedt waarin Raoul en Fidel Castro niet deelnemen. De Amerikaanse sancties tegen de Volksrepubliek hadden als doel om de wederopbouw en ontwikkeling in het land tegen te gaan. Juist toen er een eind was gekomen aan oorlogen die China tientallen jaren hadden geteisterd, voerden de V.S. en wereldorganisaties sancties in tegen het land.
Baldwin’s lijst toont dat economische sancties ook aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor de gewone bevolking in het doelland. Een voorbeeld is Irak waar de kindersterfte in de jaren negentig verdubbelde. Dit wijt de toenmalige directeur van UNICEF onder andere aan de V.N.-sancties tegen het land.39 De schadelijke effecten worden in bepaalde gevallen breed gevoeld onder een bevolking en
33
Zhang, Economic Cold War, 4.
34 Ibid., 5. 35 Ibid., 5. 36 - Ibid., 4,
- Laan van der, R., ‘Economische Sancties in Theorie en Praktijk’ Ontwikkeling en Veiligheid 44 (1994) 12.
37
Baldwin, D.A., Economic Statecraft (Princeton 1985) 40.
38 Zhang, Economic Cold War, 5
39 UNICEF Information Newsline, ‘Iraq Surveys Show “Humanitarian Emergency” ’
12 beïnvloeden zeker niet alleen de regering van een land. Dus sancties mogen in de publieke opinie minder gewelddadig zijn dan het gooien van bommen, maar het is twijfelachtig of dat zo is.
13
1.2 Theorie over de schade die sancties kunnen aanrichten
Veel literatuur over (economische) sancties onderzoekt de omstandigheden waaronder sancties effectief zijn of in welke mate sancties effectief zijn. Met effectief wordt dan bedoeld, in hoeverre het doelwit toegeeft aan de eisen van de sanctienemer. Hieronder verstaan Hufbauer en Schott eveneens de mate waarin
sancties hebben bijgedragen tot het beoogde doel. In het geval van Cuba kan dan geconcludeerd worden dat de Amerikaanse sancties en de extraterritoriale invloed hiervan tot nog toe niet effectief zijn geweest: de beoogde democratische verkiezingen en daarop volgende regimewisseling hebben niet plaatsgevonden. Deze scriptie verhaalt echter niet over de effectiviteit van de Amerikaanse sancties tegen Cuba, maar over de schade die deze hebben aangericht aan de Cubaanse gezondheidszorg en de gevolgen ervan voor de Cubaans-Nederlandse handel op medisch gebied.
De effectiviteit hangt samen met de schade die sancties een land, de economie en mensen
toebrengen. Onder welke omstandigheden economische sancties effectief zijn, hangt volgens Van Bergeijk af van de voorwaarden waaraan voldaan moet worden, willen ze economische schade kunnen aanrichten. Verschillende auteurs benadrukken dat economische strafmaatregelen alleen druk kunnen uitoefenen of het beoogde doel kunnen bewerkstelligen, als ze economische schade aanrichten bij het doelwit.4041 Als het slachtoffer geen “schade van betekenis” kan worden toegebracht is de sanctie slechts symbolisch. Askari, Forrer, Teegen en Yang gaan verder, zij stellen dat economische sanctie worden gebruikt als een van de middelen om economische moeilijken bij het doelwit te veroorzaken.42 Vervolgens is het de vraag of dit leidt tot de beoogde politieke verandering.43
Door het instellen van sancties worden de voordelen van vrije internationale handel het doelwit ontnomen. De tegenstander moet kosten worden opgedrongen doordat de sanctienemer(s) niet meer beschikbaar is als afzetmarkt of leverancier.44 Handelssancties kunnen dit effect hebben. Ze kunnen het doelwit kosten opdringen omdat deze exportmarkten verliest, de toegang tot belangrijke importen ontzegd wordt, lagere prijzen ontvangt voor goederen waar een embargo voor geldt, en hogere prijzen moet betalen voor substituten.4546
Sancties die betrekking hebben op een gedeelte van de handel of die worden ontdoken, hebben ook effect, namelijk de daling van de ruilvoet. Het slachtoffer kan bijvoorbeeld niet meer het beste en
goedkoopste product aanschaffen omdat daar een importverbod voor geldt. Ook het risico van extra-terrritoriale straffen worden door de zakenpartner in rekening gebracht bij het doelwit. Dus ook als een sanctie niet waterdicht is, lijdt het doelwit schade, omdat het bijvoorbeeld een hogere prijs moet betalen voor importen en daardoor minder kan importeren. Dat goederen waar sancties voor gelden niet op rantsoen zijn, is daarom geen bewijs dat economische strafmaatregelen geen schade berokkenen en niet effectief zijn.47
Het is dus erg belangrijk om de economie van het doelwit te beschadigen. In het geval van Cuba is de economie er ook om mensen uit de armoede te helpen en in geestelijke en lichamelijke behoeftes te
voorzien.48 Wil de VS druk uit oefenen op Cuba, dan brengen ze dus de Cubaanse bevolking ook schade toe. Bijna alle lidstaten van de Verenigde Naties, Amnesty International, de AAWH en vele academici zoals
40
Van Bergeijk, Handel, Politiek en Handelspolitiek (Den Haag 1991) 56. 41
Hufbauer, G.C., Economic Sanctions Reconsidered, (Washington, 2007) 161. 42
Askari, H.G.., Forrer, J., Yang, J, e.a., Economic Sanctions, Examining their Philosophy and Efficacy, (Londen, 2003), 67,81 43
Van Bergeijk, Handelspolitiek, 52. 44
Van Bergeijk, Handelspolitiek, 55. 45
Hufbauer, Economic Sanctions Reconsidered, 45. 46
Van Bergeijk, Handelspolitiek, 54. 47
Ibid., 53. 48
14 Anthony Kirkpatrick, Peter Schwab, Michèlle Barry benadrukken dat het Amerikaanse embargo de
gezondheid en het welzijn van de Cubaanse bevolking schaadt.49
Deze scriptie onderzoekt de schade die de Amerikaanse blokkade toebrengt aan de gezondheidszorg in Cuba en in hoeverre de Nederlands-Cubaanse handel op medisch gebied erdoor wordt tegengehouden. Dit is interessant omdat dan niet alleen de effecten op de Cubaanse gezondheidszorg worden bestudeerd, maar ook de invloed van Amerikaanse sancties op derde landen. Cuba heeft een vooraanstaande gezondheidszorg in Latijns Amerika. Op medisch onderzoeksgebied worden belangrijke ontdekkingen gedaan voor de
preventie en genezing van ziektes. Door de extraterritoriale werking van Amerikaanse sancties zouden Cubaanse medicijnen bijvoorbeeld de E.U. markt niet kunnen bereiken. Dat kan een groot gemis zijn voor de patiënten in de E.U. en Nederland.
Deze studie zal ingaan op de goederen, apparatuur en medicijnen, waarvan Cuba’s toegang waarschijnlijk wordt beperkt door de Amerikaanse blokkade. De reden is dat medische goederen direct gebruikt worden in de gezondheidszorg en een gebrek hieraan de zorg duidelijk schaadt. Het onderzoek spitst zich toe op de handel in medische goederen tussen Cuba enerzijds en de VS, EU en Nederland anderzijds.
De bestaande sanctietheorie bevat voornamelijk onderzoek naar de effectiviteit van sancties en de kosten die ze meebrengen voor het sanctienemende land. Er is weinig onderzoek gedaan naar de factoren die van invloed zijn op de schade die sancties kunnen aanrichten. Misschien is dit omdat de factoren voor de hand liggen. Miyagawa en Bergeijk zijn uitzonderingen hierop.
Omdat de scriptie over goederen verhaalt en economische sancties van invloed zijn op de
goederenstroom, wordt de theorie van Makio Miyagawa toegepast. Hij heeft onderzocht welke factoren van invloed zijn op de effectiviteit van sancties en stelt effectiviteit gelijk aan schade aan het doelwit. Dit is een slordigheid in de bewoording omdat indien de schade groot is, dat nog niet zegt dat het getroffen land toegeeft aan de eisen van de sanctienemer. Desondanks levert Miyagawa’s werk een voor deze scriptie bruikbare theorie op. Er is gekozen voor zijn theorie omdat deze meer factoren behandelt dan die Bergeijk noemt.
De factoren die Miyagawa en Bergeijk beiden noemen staan beschreven achter “a” en “b” : a) het belang van de buitenlandse handel voor het getroffen land . Hoe groter het belang van de
buitenlandse handel is voor de economie van het doelwit, des te groter is de economische impact. Bergeijk noemt dit punt eveneens.50
b) de beschikbaarheid van substituten voor de goederen waar een exportverbod voor is ingesteld. Des te moeilijker het doelwit alternatieve voorraden, markten of vervangmiddelen kan vinden, hoe meer schade de sancties zullen aanrichten.51
Het is vanzelfsprekend dat de volgende factoren van invloed zijn:
49
U.N. General Assembly (GA/11162), ‘Speakers Denounce Cuban embargo as “Sad Echo” of Failed Cold War Politics’, United Nations <http://www.un.org/News/Press/docs/2011/ga11162.doc.htm> (25-10-2011, 21-11-2011).
- Amnesty International, The US Embargo Against Cuba: its Impact on Economic and Social Rights, (Londen,
- American Association for World Health, Denial of Food and Medicine: The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in
Cuba (Washington 1997), summary of findings.
- Kirkpatrick, A.F., ‘Role of the USA in Shortage of Food and Medicine in Cuba’ Lancet 348 (1996): 1489-91. - Schwab, P., Cuba: Confronting the U.S. Embargo (New York 1999), 18,80.
Barry, M., ‘Effect of the U.S. Embargo and Economic Decline on Health in Cuba’ Annals of Internal Medicine 132. 2 (2000) 151-154. 2009) < http://www.amnesty.org/en/library/info/AMR25/007/2009/en> (17-12-2012), 16-19.
50
Van Bergeijk, Handelspolitiek, 55
Miyagawa, Do Economic Sanctions work? 206.
51
15 c) de handel van het getroffen land met de sanctienemer(s) in de periode voordat de sancties werden toegepast. Dit ligt in het verlengde van punt a: Des te groter het handelsvolume is dat wegvalt, des te groter is de schade die het doelland ondervindt. Bergeijk stelt dat het vanzelfsprekend is dat deze het grootst is wanneer de getroffen handelsstromen het grootst zijn. 52
d) de mate waarin het doelwit beschikt over buitenlandse valutareserves. Landen met een tekort aan deze reserves zijn moeilijk in staat om uit het buitenland te kopen wat zij nodig hebben, vooral in tijden van natuurrampen en oorlogen.
e) de mate waarin de handelsrelaties van het doelland gecontroleerd en beperkt kunnen worden en de mate waarin de sanctienemer(s) de buitenlandse handel van het doelland beperken kan (kunnen) door middel van bijvoorbeeld zeeblokkades en belegeringen. Een eiland met een zwakke vloot en luchtmacht, zal makkelijk afgesloten kunnen worden, evenals een land dat ingesloten is door land van sanctienemer(s). Deze factor ligt in het verlengde van de factor afstand. Indien de afstand van sanctienemer tot het getroffen land zeer klein is, waardoor de handel tussen beide landen veel goedkoper is dan substituten van vergelegen landen, dan zal de schade groot zijn indien de handel wegvalt.53
f) het Bruto Nationaal Product (BNP) van het doelwit. Hoe kleiner de economie van het doelwit is in verhouding tot de economie van de sanctienemer(s), des te groter is de invloed op het getroffen land. Er wordt van uitgegaan dat als een land een grote economie heeft, er een economisch surplus is en het slachtoffer meer bewegingsvrijheid heeft om de beschikbare middelen anders te bestemmen om de schade op te vangen. Over dit punt is redelijke overeenstemming in de sanctieliteratuur. Soms wordt het aangeduid als de grootte van het land dat van belang is om invloed te hebben.54 Het is echter juister geformuleerd om over het BNP te spreken, omdat een groot land ook een kleine economie kan hebben als het arm is. Deze factor zal desondanks niet worden meegenomen in het scriptie-onderzoek omdat het BNP van Cuba waar prijzen van diensten en goederen mede door de overheid bepaald worden niet kunnen worden vergeleken met het BNP van een kapitalistisch land.
g) of de staat de handel uitvoert of de privésector dit doet.55 Miyagawa stelt dat landen waar de staat handel drijft in plaats van de privésector, minder kwetsbaar zijn voor economische sancties. In feite doelt hij op communistische en kapitalistische landen. Volgens hem vangen in kapitalistische landen, de private partijen de klappen van de economische sancties op, waardoor zij misschien niet bereid zijn om tegenmaatregelen uit te voeren om het hoofd te bieden aan de sancties. In een land waar de staat handel drijft, zoals een communistisch land als Cuba, worden de gevolgen niet direct gevoeld door de bevolking, maar door de regering. Hij geeft wel aan dat de bevolking uiteindelijk zal kunnen lijden omdat er bijvoorbeeld een voedseltekort ontstaat.
Miyagawa stelt in deze redenering de handel drijvende privésector in een kapitalistisch land gelijk aan de bevolking. Dat is niet het geval. Het is de welvarende bovenlaag daar die lijdt onder economische sancties en handelsverliezen, niet de gewone bevolking. Winsten uit handel komen ook niet direct ten goede aan de gewone bevolking. In een socialistisch of communistisch land heeft de overheid vele taken
waaronder handel voeren. Verliezen uit deze sector zullen hier daarom gevolgen hebben voor het budget dat er is voor bijvoorbeeld de gezondheidszorg en het onderwijs. De bevolking lijdt daarom wel direct.
Een ander argument dat Miyagawa aanvoert voor zijn stelling dat communistische en socialistische landen minder geraakt worden door economische sancties omdat de media er beheerst worden door de
52
Van Bergeijk, Handelspolitiek, 53.
53
Askari, H.G.., Forrer, J., Yang, J, e.a., Case Studies of U.S. Economic Sanctions: The Chinese, Cuban and Iranian Experience (Londen, 2003), 248.
54
Van Bergeijk, Handelspolitiek, 55. 55
16 regering, waardoor er minder onrust zal ontstaan door sancties.
17
Hoofdstuk 2 Amerikaanse sancties tegen Cuba
Hieronder volgt een beschrijving van de Cubaanse geschiedenis die licht werpt op de rol van de Verenigde Staten hierin en uiteenzet hoe de Cubaanse revolutie onder leiding van Fidel Castro is ontstaan. Op deze manier wordt geprobeerd om de vraag te beantwoorden waarom de V.S. begin jaren zestig maatregelen trof om Cuba economisch en diplomatiek te isoleren van de buitenwereld.
Cuba werd vanaf 1511 meer dan drie eeuwen lang door Spanje overheerst en geëxploiteerd. Daarna volgde een periode waarin de V.S. een grote politieke en militaire invloed uitoefenden om de zakelijke belangen op het eiland te behartigen. In 1959 nam de groepering onder leiding van Fidel Castro de macht over en kwam er een eind aan de onafhankelijkheidsstrijd op Cuba.
2.1 Geschiedenis van de Cubaanse revolutie
56Toen Columbus in 1492 Cuba ontdekte, leefden er twee Indianenvolken die tezamen 100.000 mensen telden. In 1511 begon het Spaanse leger met de verovering van het eiland door de plaatselijke bevolking uit te moorden: na 50 jaar overleefden er van de 100.000 Indianen slechts 5000. Na de slachting waren er onvoldoende mensen om op het land te werken waardoor slavenarbeiders uit Afrika ingevoerd moesten worden. Cuba was belangrijk voor de Spaanse regering omdat ze er havens had laten bouwen van waaruit andere gebieden werden veroverd. Ook was het eiland belangrijk voor de export van koffie, rietsuiker en tabak.
In de 19e eeuw groeide op Cuba het verzet tegen de Spaanse overheersing. Cubaanse
grootgrondbezitters wilden de macht van de Spaanse regering overnemen en zich verbinden aan Noord-Amerika. Zij waren banden aangegaan met de slavenhoudende plantagebezitters in het Zuiden van de Verenigde Staten die grote investeringen hadden gedaan in de Cubaanse suikerrietplantages. De intellectuelen op Cuba probeerden arbeiders te bewegen om zich te verzetten tegen de elite en het grootgrondbezit. Het doel was om een humanitaire democratie tot stand brengen die onafhankelijk van zowel Spanje als de V.S. was. Na een opstand die in het oosten sociaal revolutionair van karakter was, kreeg Cuba zelfbestuur in 1886, maar na herstel van het Spaanse bewind werd de nieuwe opstand zeer
gewelddadig neergeslagen. Stukken eiland werden verwoest en concentratiekampen werden opgericht. Twaalf procent van de bevolking kwam om.
In 1898 mengden de V.S. zich in het conflict om de Amerikaanse commerciële belangen op Cuba te behartigen. Zo brak de Spaans Amerikaanse oorlog (1898) uit. Met de Amerikaanse overwinning kwamen Cuba, maar ook Puerto Rico en de Filippijnen in hetzelfde jaar in Amerikaanse handen. Op Cuba werd een Amerikaans militair bestuur in het leven geroepen die regeerde tot 1902, toen verkiezingen een nieuwe regering aan de macht brachten .
Het Teller Amendement dat president William McKinley de bevoegdheid had gegeven om actie te ondernemen tegen Spanje bepaalde wanneer de Amerikaanse militaire bezetting beëindigd moest worden: nadat de Spaanse strijdkrachten van het eiland waren verwijderd. Washington wilde zijn invloed wel
behouden. Het bewerkstelligde daarom dat het Amerikaanse recht om militair in te grijpen werd
56 Indien anders vermeld, komt de informatie uit:
18 opgenomen in de Cubaanse grondwet.57 Op basis van het Platt Amendement was militair ingrijpen
gerechtvaardigd om een regering te behouden die “leven, bezit en individuele vrijheid” waarborgt. Ook bepaalde het dat de Cubaanse regering land zal verkopen of verhuren aan de Amerikaanse regering om kolencentrales of scheepvaartcentrales op te bouwen. Dat werd uiteindelijk Guantanamo Bay.58
Onafhankelijkheid was daarom nog niet binnen handbereik.59 Cubanen werden beschouwd als kinderen die niet in staat waren zichzelf te besturen.60 De Amerikaanse regering heeft herhaaldelijk een beroep gedaan op het Platt Amendement, totdat het in 1934 werd afgeschaft.
Tussen 1902 en 1932 waren slechts Cubaanse presidenten aan de macht die de Amerikaanse regering geschikt had bevonden. Na opstanden en stakingen vluchtte in 1933 de tirannieke president Gerardo Machado y Morales. Er ontstond anarchie in het land waarop het leger de macht greep en sergeant Fulgencio Batista y naar voren schoof als leider. Hij werd door de Amerikaanse regering geaccepteerd als belangrijkste politicus. Hij trad op als een dictator en stelde marionetten van de V.S. aan als president van Cuba. In 1940 werd hijzelf tot president verkozen. Van 1944 tot 1952 zouden presidenten uit de
democratische partij ‘auténticos’ het bewind voeren. De linkervleugel scheidde zich af als ‘auténticos orthodoxos’, waartoe Fidel Catro ook behoorde.
In 1952 zouden verkiezingen voor het presidentschap worden gehouden maar Batista greep met behulp van het leger de macht. Bij het hooggerechtshof had Fidel Castro een klacht tegen hem ingediend, maar dit bleek tevergeefs te zijn. Er ontstond al snel verzet tegen Batista’s regime. Twijfelachtige
verkiezingen brachten hem in 1955 het presidentschap. Zijn bestuur ontaardde met behulp van het leger en de politie vrij snel in een schrikbewind.
Sinds 1952 bereidde Castro het verzet tegen Batista’s bewind voor. Eind 1956 deed hij samen met 82 man een invasie in het Cubaanse Oriente. Slechts 12 overleefden het vuurgevecht bij de landing aan de kust. Zij begonnen een guerilla-opstand in de Sierra Maestre. De guerrilla’s kampten met een Cubaanse regering die werd gesteund de V.S. De Amerikaanse regering leverde Batista wapens ondanks dat hij de bevolking onderdrukte. In 1957 sloeg hij een binnenlandse opstand neer waarbij hij executies uitvoerde die hij na de opstand voortzette. De Amerikaanse regering koos er desondanks niet voor om het alternatief, de revolutionaire beweging , te steunen. Want hoewel Batista’s regime gewelddadig en dictatoriaal was, beschermde hij het Amerikaanse grootkapitaal op Cuba dat eind jaren vijftig 774 miljoen dollar bedroeg.61
Op 1 januari 1959 slaagde de opstand tegen Batista. Hij vluchtte vervolgens naar het buitenland.
Uit de Cubaanse geschiedenis blijkt dat het eiland geen onafhankelijkheid kreeg nadat de V.S. de Spaanse overheersing hadden beëindigd. In plaats daarvan volgde een periode van Amerikaanse overheersing op economisch, politiek en militair gebied. De Cubaanse bevolking leed hieronder Dictatoriale en repressieve regimes werden gesteund omdat de Amerikaanse zakelijke belangen erbij gebaat waren.
57 US department of State, ‘Office of the Historian: The United States, Cuba, and the Platt Amendment, 1901’, <http://history.state.gov/milestones/1899-1913/Platt> (17-02-2012).
58Osieja, H., Economic Sanctions as an Instrument of U.S. Foreign Policy: the Case of the U.S. Embargo against Cuba (Boca Raton 2006), 27, 28.
19
2.2 Reden voor en doel van invoering sancties
Er wordt vaak gesteld dat de Amerikaanse regering sancties tegen Cuba invoerde omdat de Cubaanse regering bezit van Amerikaanse bedrijven onteigende in 1959 en 1960.62 De Amerikaanse handelscommissie schrijft bijvoorbeeld dat alle Amerikaanse buitenlandse bedrijven al waren onteigend nog voordat
alomvattende sancties in 1962 werden ingevoerd.63 De maatregelen zouden een reactie zijn op vijandig Cubaans beleid. Uit gebeurtenissen in de eerste jaren na de revolutie blijkt echter dat de situatie omgekeerd was.
In april 1959 had de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad al een plan opgesteld om de consolidatie van de Cubaanse revolutie tegen te gaan. Dat was dagen voor Castro’s bezoek aan de V.S. toen zijn regering werd erkend door de Amerikaanse regering.6465 Maatregelen om de Cubaanse revolutie tegen te werken dateren dus al van voor de onteigening die startte op 17 mei 1959.66
De nationalisatie geeft Cuba terug wat het land is ontnomen door de Amerikaanse interventie in 1898, legt Castro uit. Toen werd Cuba’s belangrijkste materiële bron, het land, afgepakt. Amerikaanse suiker- en veebedrijven (waar Cubaanse oligarchen zich bij hadden aangesloten) zetten dit voort en ontnamen het meeste land van de Cubaanse regering.67 Eind jaren vijftig hadden Amerikaanse belangen meer dan 75 procent van het Cubaanse landbouwgrond in handen.68 Op deze manier waren grote Amerikaanse bedrijven de belangrijkste eigenaren geworden van het land, maar ook van suikerfabrieken, mijnen, olieraffinaderijen, allerlei industrieën, winkelketens, publieke voorzieningen en een groot deel van de bank- en importsector.69 Daarom schreef Castro in 1968 dat kolonialisme en imperialisme Cuba eeuwenlang hebben gedomineerd en geëxploiteerd waardoor het een economisch onderontwikkeld land was geworden.70
Na de revolutie was het voor Castro daarom belangrijk dat Cuba onafhankelijk bleef, ook economisch, en niet een marionettenstaat van de V.S. werd. Tijdens zijn eerste bezoek aan de V.S. in april 1959 heeft hij Cubaanse ministers, bankieren en economen daarom verzocht om geen cent te vragen of te accepteren van Washington of van de IMF en de Wereldbank die het beheerst.71
De offensieve politiek tegen de Cubaanse Republiek is hoogstwaarschijnlijk ingegeven door de Amerikaanse ervaringen in Guatemala en de Volksrepubliek waar Amerikaanse monopolisten zijn onteigend en
genationaliseerd. Het vrijgekomen land werd verdeeld onder de armen onder wie landloze boerenarbeiders. Dit heeft plaatsgevonden in Guatemala tussen 1944 en 1954 en na de stichting van de Volksrepubliek in 1949.
62 Suchlicki , J., The U.S. Embargo of Cuba, ICCAS Occasional Paper Series (Miami 2000).
Amnesty International, The US Embargo Against Cuba: its Impact on Economic and Social Rights, (Londen, 2009) < http://www.amnesty.org/en/library/info/AMR25/007/2009/en> (17-12-2012), 7.
63 U.S. International Trade Commission, The Impact of U.S. Economic Sanctions with Respect to Cuba, Publication 3398 (Washington DC 2001) < http://www.usitc.gov/publications/332/PUB3398.pdf> (18-02-2012) xiv, xv.
64 Sweig, J.E., Cuba: What Everyone Needs to Know (Oxford 2009), 78. 65 Osieja, 34
66
Luis, J. G., The Cuban Revolution Reader: A Documentary History of Fidel Castro’s Revolution, (Melbourne, 2008), 8.
67Ibid., 55.
68 U.S. Department, Foreign Agricultural Service, Cuba’s food and Agriculture Situation Report (2008), 3. 69
- Luis, The Cuban Revolution Reader,72.
- Osieja, Economic Sanctions as an Instrument of U.S. Foreign Policy, 57.
70 Luis, The Cuban Revolution Reader, 194.
20 In Guatemala voerden de presidenten Juan José Aravalo (1945-1951) en Jacobo Arbenz (1951-1954) een politiek om de ongelijkheid in de inkomensverdeling te verkleinen om de levens van de arme bevolking te verbeteren. Arevalo is de democratisch verkozen president uit de meest transparante verkiezingen in de Guatemalteekse geschiedenis. Onder zijn leiding zijn een reeks hervormingen doorgevoerd om de
levensomstandigheden van talloze landloze landarbeiders te verbeteren: plattelands oligarchen werden gedwongen om tegen lage pacht land te verhuren aan boerenarbeiders, 40% van United Fruit Company’s land werd onteigend en vakbonden werden bij de wet toegestaan. Daardoor nam het financiële gewin van de grootgrondbezitters en buitenlandse bedrijven af.72 United Fruit Company is het huidige Chiquita. Het bedrijf was de grootste landbezitter in Guatemala die de meeste mensen voor zich had werken en eigenaar was van het bedrijf International Railways of Central America.73
De opvolger van Arevalo, Arbenz heeft zijn beleid voortgezet. Hij voerde vergaande agrarische hervormingen door, onteigende landgoederen van de United Fruit Company, belastte de welvarenden en legaliseerde de communistische partij.74 Om dit beleid te stoppen smeedde de regering van president Eisenhower plannen om Arbenz af te zetten. Die omvatten een propaganda-oorlog, bombardementen op de Guatemalteekse luchtmacht en het trainen en financieren van een leger van tegenstanders.75 Toen Arbenz
niet op verzoek van Washington 17 ministers wilde ontslaan, werd hij in 1954 afgezet door een leger dat getraind en gefinancierd was door de Amerikaanse regering.
De invloed van bedrijven waaronder United Fruit Company heeft een fundamentele rol gespeeld in de vorming van het Amerikaanse buitenlandse beleid t.a.v. Latijns Amerika. Nagenoeg elke Amerikaanse politicus die invloed had op de politiek t.a.v. Guatemala had een directe band met the United Fruit
Company.76 Het Amerikaanse anti-communisme tijdens de koude oorlog is hoogstwaarschijnlijk ingegeven door de economische belangen van de Amerikaanse bedrijven. Vergeleken met Arbenz pakte Castro het bezit van Amerikaanse bedrijven harder aan, waardoor hij de Amerikaanse hegemonie doorbrak.77 Onder andere United Fruit Company werd genationaliseerd.
De sancties tegen Cuba waren onderdeel van een anti-communistische politiek om de Amerikaanse economische belangen in Cuba te behartigen door de communistische regering te vervangen door een volgzame pro-Amerikaanse regering.78 Om dit te bewerkstelligen werden ook andere maatregelen genomen. In april 1959 had de Nationale Veiligheidsraad dus al plannen uitgewerkt om de stabilisering van de
Cubaanse revolutie tegen te werken. Binnen enkele maanden had president Eisenhower de CIA en het State Department al instructies gegeven om een veel agressievere politiek tegen Cuba in te voeren.79 De
Amerikaanse overheid heeft vrij snel een veelomvattende politiek ten aanzien van Cuba ingevoerd die er op was gericht om met diplomatieke en economische sancties tezamen met militaire en propagandamiddelen Castro’s regering omver te werpen. Er werd een plan opgesteld om Cubaanse bannelingen te trainen en te financieren om vanuit Amerikaans grondgebied invasies op Cuba uit voeren. De president gaf hier eind
72
Osieja, Economic Sanctions as an Instrument of U.S. Foreign Policy, 15
73 Ibid., 15.
74 Osieja, H., Economic Sanctions as an Instrument of U.S. Foreign Policy: the Case of the U.S. Embargo against Cuba (Boca Raton 2006), 16, 17.
75Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 17. 76Ibid., 17.
77Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know ,
80.
78Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know 79 79
21 oktober 1959 goedkeuring aan.80 In maart 1960 heeft Eisenhower zijn handtekening gezet onder een breed CIA plan om de regering onder Castro omver te werpen.81 Onderdeel hiervan zijn clandestiene acties zoals sabotage van de industrie en het destabiliseren van de politiek.8283 Er werd toen al eveneens gewerkt aan het beëindigen van de import van Cubaans suiker en de planning van de invasie op de Varkensbaai werd goedgekeurd. In augustus 1960 schakelde de CIA, de Amerikaanse maffia in, om Fidel Castro te vermoorden, hetgeen onderdeel is van het invasieplan.84 Bewijsmateriaal toont aan dat de dienst tussen 1960 en 1965 acht keer heeft geprobeerd om Fidel Castro om te brengen.85 De campagne van de CIA, bepaalde
Amerikaanse politieke figuren en, anti-revolutionaire groepen gevestigd in de V.S. om Fidel Castro uit de weg te ruimen heeft meer dan veertig jaar geduurd.86
Gelijktijdig met de ontwikkeling van de geheime plannen, begon Washington met de uitvoering van zijn beleid om Cuba financieel te isoleren. In de eerste maanden van 1960 oefende ze met succes druk uit op West-Europese en Canadese instituten om Cuba leningen en kredieten te weigeren. De Amerikaanse adjunct minister Lester D. Mallory schreef in een memorandum van 6 april 1960 : “Het doel is om op Cuba salarissen te doen afnemen, honger en wanhoop te veroorzaken onder de bevolking, waardoor de steun voor de regering Castro zal afnemen en deze omvergeworpen kan worden”.87
In februari 1960 sloot Cuba een handelsovereenkomst met de Sovjet-Unie voor de levering van ruwe olie, tarwe, staal en materieel voor de verkoop van suiker en andere Cubaanse producten. Als reactie hierop beval Washington in juni 1960 Amerikaanse oliemaatschappijen op Cuba om geen olie te raffineren voor het land. Het doel was om de Cubaanse economie te verzwakken. Cuba had namelijk schulden uitstaan bij de buitenlandse oliemaatschappijen. Deze zouden worden afbetaald met ruwe olie van de Sovjet-Unie. Daar waren de bedrijven van op de hoogte. Na hun weigering om te raffineren nationaliseerde de Cubaanse regering tussen 28 juni en 1 juli Esso, Texaco, Shell en andere oliemaatschappijen die weigerden olie te verwerken.88
80
American Association for World Health, Denial of Food and Medicine: The Impact of the U.S. Embargo on the Health &
Nutrition in Cuba (Washington 1997)
<http://www.medicc.org/resources/documents/embargo/The%20impact%20of%20the%20U.S.%20Embargo%20on%20 Health%20&%20Nutrition%20in%20Cuba.pdf> 4 (28-01-2013).
81Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know, 80.
82 American Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9.
- Haney, P. J. en Vanderbush, W., The Cuban Embargo: The Domestic Politics of an American Foreign Policy (Pittsburgh 2005), 14
83Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 79 84Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know, 79.
85 - Luis, A Documentary History of Fidel Castro’s Revolution, 88. - Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know ,83.
86Luis, A Documentary History of Fidel Castro’s Revolution, 87.
87 - McElvaine, Robert S., ‘Lift the U.S. trade embargo on Cuba’, Los Angeles Times
< http://articles.latimes.com/2011/sep/08/opinion/la-oe-mcelvaine-cuba-20110908> (2011, 24-11-2011).
- Lamrani S., ‘The Economic Sanctions Against Cuba: The Failure of a Cruel and Irrational Policy’, Third World Traveller <http://www.thirdworldtraveler.com/Cuba/Economic_Sanctions_Cuba.html>(07-10-2007, 24-11-2011).
- Haney, P. J., The Cuban Embargo, 20.
88 - Luis, A Documentary History of Fidel Castro’s Revolution, 8, 73. - Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 71.
- U.S. International Trade Commission, The Impact of U.S. Economic Sanctions with Respect to Cuba, Publication 3398
22 Het Witte Huis beoogde de Cubaanse economie lam te leggen en te doen instorten door onder andere Cuba te beroven van zijn belangrijkste middel van bestaan, de verkoop van suiker.89 Op 6 juli besloot president Eisenhower om Cuba’s suikerquota te annuleren en de reeds geproduceerde 700.000 ton suiker niet meer af te nemen.90 Havana beval dezelfde dag nog de onteigening van de 26 grootste Amerikaanse bedrijven die zaken deden in Cuba. In oktober 1960 verbood Eisenhower alle Amerikaanse exporten naar Cuba, uitgezonderd exporten van voedsel, medicijnen en ziekenhuisvoorraden.91 Dit wordt beschreven als de quarantaine van Cuba.92
Op 3 Januari 1961 verbraken de V.S. de diplomatieke betrekkingen met Cuba. Dat was vóór het aantreden van president John F. Kennedy. Plannen voor de invasie in de Varkensbaai waren toen al ver ontwikkeld onder leiding van CIA directeur Allen Dulles, door plaatsvervangend CIA-directeur Richard Bissel. De laatste had eveneens de clandestiene operatie om Jacobo Arbenz af te zetten, ontwikkeld.93 In de maanden daarop trainde de CIA de interventiemacht en probeerde onrust in Cuba te creëren door propaganda tegen het regime te voeren en sabotage te plegen. Op 15 april 1961 bombardeerden 8 bannelingen vanuit gevechtsvliegtuigen de Cubaanse luchtmacht. Vijftienhonderd door de CIA getrainde bannelingen landen op Cuba. Tijdens de aanval werden 100 gedood, 1214 werden vastgehouden tot de kerst van 1962, toen zij in ruil voor voedsel en medicijnen door Havana werden vrijgelaten. De overwinning was mede te danken aan de steun van de Cubaanse bevolking voor de revolutie.94
De volgende crisis waar Cuba en V.S. bij betrokken waren, vond slechts een jaar na de Amerikaanse interventie in de Varkensbaai plaats. In augustus 1962 ontdekte de Amerikaanse regering dat de Sovjet-regering in het geheim was begonnen met het plaatsen van raketten op Cuba. Enkele jaren daarvoor had de Amerikaanse regering al raketten geïnstalleerd op bases in Italië en Turkije die gericht waren op de
Sovjetunie. In oktober openbaarde John F. Kennedy op de nationale televisie het nieuws dat zich op Cuba Sovjet-raketten bevonden die gericht waren op de V.S. Er volgden dertien dagen waarin het gevaar van een grote confrontatie tussen de wereldmachten beangstigend dichtbij leek. De Amerikaanse regering en de Russische regering voerden harde onderhandelingen, waarbij de Cubaanse regering buitenspel stond. Uiteindelijk werden de Sovjet-raketten van Cuba verwijderd evenals de Amerikaanse raketten in Italië en Turkije. Moskou kreeg de informele toezegging dat Washington Cuba niet zou aanvallen, of niet zijn
grondgebied daarvoor zou laten gebruiken. Havana’s eisen om zulke crisissen in de toekomst te voorkomen, werden genegeerd: er kwam geen einde aan de Amerikaanse economische sancties, aan de heimelijke operaties, de luchtaanvallen op Cuba, vluchten over het Cubaanse luchtruim en het eiland Guantanamo werd niet teruggegeven aan Cuba.95
89Luis, A Documentary History of Fidel Castro’s Revolution, 72, 73. 90 Ibid., 73.
Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 71.
91 Hufbauer, G.C., Case Studies in Economic Sanctions and Terrorism, Case 60-3: US v. Cuba, (2011) < http://www.iie.com/publications/papers/sanctions-cuba-60-3.pdf> (10-2011, 18-02-2012), 1.
American Association for World Health, Denial of Food and Medicine: The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba (Washington 1997), 9.
92 American Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9. 93Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know, 79.
94
Ibid., 82-84.
95
- Sweig, Cuba: What Everyone Needs to Know, 86.
23 Sancties hebben als doel om een economie schade toe te brengen, in het geval van Cuba om een
regimewisseling te bevorderden.96 Een middel daartoe is om een land te isoleren van de rest van de wereld. Al sinds de jaren zestig proberen de V.S. Cuba af te sluiten.97 Na de koude oorlog was Cuba in grote
economische moeilijkheden geraakt door het uiteenvallen van zijn belangrijkste handelspartner, de Sovjet-Unie. De Amerikaanse regering zag daarom de kansen schoon om de Cubaanse regering ten val te brengen door sancties aan te scherpen. In 1992 werd de Cuban Democracy Act ingevoerd om Cuba’s handel met derde landen tegen te houden. De Cuban Liberty and Democratic Solidarity Act werd in 1996 ingevoerd om buitenlandse bedrijven te weerhouden om te investeren in Cuba . Op deze manier werd Cuba in een nog groter isolement gedwongen.
De Amerikaanse economische en andere sancties waren onderdeel van een plan om een einde te maken aan het voortbestaan van een Cuba onder leiding van de communistische regering van Castro. Uit de Helms Burton wet blijkt dat dit nog steeds het geval is: de sancties zullen pas worden opgeheven als er een naar Amerikaanse maatstaven democratisch gekozen regering wordt geïnstalleerd, waarin Fidel en Raul Castro geen functie hebben.98
96
U.S. Congress, ‘Cuban Liberty and Democratic Solidarity (Libertad) Act of 1996’, U.S. Department of the Treasury <http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Documents/libertad.pdf> (26-02-2012).
97 Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 79.
24
2.3 Inhoud van Amerikaanse sancties tegen Cuba
Onder leiding van president Kennedy (1961 -1963) werden sancties tegen Cuba sterk uitgebreid tot het punt dat er alomvattende strafmaatregelen werden gehandhaafd. Onder druk van de Amerikaanse regering besloot de organisatie van Amerikaanse Staten in januari 1962 om het lidmaatschap van Cuba te
beëindigen.99 In februari voert de Amerikaanse regering een verbod op de import van Cubaanse goederen.100 Er worden allerlei maatregelen getroffen om Cuba economisch, financieel en commercieel af te sluiten van de rest van de wereld. De Amerikaanse regering oefent druk uit op zoveel mogelijk landen om sancties tegen Cuba in te voeren.
Derde landen hebben ook te maken met de gevolgen van Amerikaanse sancties tegen Cuba. In maart 1962 verbood Washington bijvoorbeeld de import van producten die Cubaanse grondstoffen bevatten of daarvan gemaakt zijn.101102 Bedrijven in derde landen zullen indien zij goederen afzetten op de
Amerikaanse markt, geen Cubaanse grondstoffen in hun producten verwerken. De strafmaatregel zal de export van Cubaanse grondstoffen zeker remmen. Washington zal bovendien geen hulp meer geven aan landen die Cuba steun verlenen, bepaalt de wijziging van de Foreign Assistance Act van 1 augustus 1962. De
Cuban Assets Control Regulations (CACR) van juli 1963 legde alle landen in de wereld een verbod op om
transacties waar Cuba bij betrokken is in dollars uit te voeren.103 “Het fundamentele doel van de sancties is om de Cubaanse regering economisch te isoleren en het Amerikaanse dollars te onthouden” staat in de verordening.104 De CACR is nog steeds van toepassing. Wat de export van derde landen naar Cuba betreft, het is niet toegestaan om goederen die meer dan 10 procent aan Amerikaanse componenten bevatten te exporteren naar Cuba.105 Al sinds de jaren zestig beperkt de Amerikaanse blokkade dus Cuba’s
handelsbetrekkingen met alle landen in de wereld.
Washington voerde eveneens sancties in om het zeevervoer van derde landen naar Cuba tegen te
belemmeren. Op 1 oktober 1962 werd Amerikaanse schepen of schepen die in bezit zijn van Amerikaanse burgers verboden om vrachten van en naar Cuba te vervoeren. In hetzelfde jaar wordt de Foreign Assistance Act (FAA) van 1961 uitgebreid waardoor landen die schepen onder hun vlag goederen laten vervoeren van en naar Cuba, buitenlandse hulp wordt onthouden.106Schepen die onder een buitenlandse vlag varen en na 1 januari 1963 Cubaanse havens hebben aangedaan krijgen na 1 februari 1963 geen opdrachten meer van de Amerikaanse overheid.107
99 Hufbauer, G.C, ‘Case Studies in Economic Sanctions: US v. Cuba’, 2.
Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9. 100Hufbauer, G.C, ‘Case Studies in Economic Sanctions: US v. Cuba’, 2.
Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9. 101Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 72.
American Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9. 102
Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 72, 106.
American Association for World Health, Denial of Food and Medicine: The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in
Cuba (Washington 1997), 9.
103 Amnesty International, The US Embargo Against Cuba: its Impact on Economic and Social Rights, 9. 104
CACR. http://www.cubavsbloqueo.cu/Default.aspx?tabid=974 105
Amnesty International, The US Embargo Against Cuba: its Impact on Economic and Social Rights.
106 Hufbauer, G.C, ‘Case Studies in Economic Sanctions: US v. Cuba’, 2.
25 In juli 1963 wordt de Cuban Assets Control Regulations ingevoerd die de belangrijkste sancties omvat die sindsdien tegen Cuba van kracht zijn. “Amerikaanse personen” waar ook bedrijven en instellingen onder vallen, wordt het verboden om financiële en commerciële transacties met Cuba uit te voeren. Dit gold ook voor het spenderen van geld tijdens een vakantie in Cuba. In de Verenigde Staten werden alle Cubaanse bezittingen bevroren.108
De nieuwe wet had tot gevolg dat er voor banken, bedrijven en personen van derde landen eveneens een verbod geldt om Cuba betalingen te doen in dollars. Het doel is om te voorkomen dat Cuba het internationale betaalmiddel in handen krijgt. Op basis van de CACR was het eveneens verboden om Cuba in dollars kredieten te verstrekken.109
De CACR bepalen dat alle “personen” (individuen en entiteiten) die onder de Amerikaanse wetgeving vallen deze bepalingen dienen na te leven, waar zij zich ook bevinden in de wereld.110 De bepalingen zijn daarom eveneens van toepassing op buitenlandse ondernemingen die gevestigd zijn op Amerikaans grondgebied, maar afdelingen en dochters van Amerikaanse organisaties en bedrijven in het buitenland, hebben er ook mee te maken. Bovendien dient een ieder die transacties uitvoert waarbij bezit in de V.S. of ressorterend onder de Amerikaanse jurisdictie bij betrokken is zich aan de CACR te houden. Straffen voor het overtreden van de CACR omvatten een maximum celstraf van 10 jaar, bedrijfsboetes van $1 miljoen en individuele boetes van $250.000.111
Onder president Lyndon B. Johnson (1963-1969) werden de sancties nog verder uitgebreid. In mei 1964 besluit het Amerikaanse ministerie van Handel dat voedsel, medicijnen en medische voorraden niet meer onder een algemene vergunning naar Cuba geëxporteerd kunnen worden. Het beleid is om de speciale vergunning daarvoor te weigeren. Alleen humanitaire donaties worden beperkt toegestaan.112
Om Cuba te isoleren beoogden de V.S. om Cuba’s handel met zoveel mogelijk landen beperken. Onder Amerikaanse druk besloot de Organisatie van Amerikaanse Staten in juli 1964 een resolutie aan te nemen die de leden verplicht om een handelsembargo tegen Cuba in te voeren. De verkoop van voedsel, medicijnen en medische benodigdheden is hiervan uitgezonderd, maar de V.S. hielden zich vast aan hun beleid om deze exporten geen vergunning te verlenen.113 De druk op derde landen wordt opgevoerd als in mei 1966 het Amerikaanse congres ook het transport van voedsel verbiedt naar landen die strategische of niet-strategische goederen verkopen of verschepen naar Cuba, hetzij de president anders beslist.114 Op 10
augustus 1967 nam de OAS een resolutie aan die opriep om alle schepen die zaken deden met Cuba te boycotten en deze brandstof te onthouden.115
In juli 1975 heft de OAS pas de collectieve sancties tegen Cuba op. Dit gebeurde tijdens het termijn van president Gerald Ford (1974-1977). Amerikaanse dochterbedrijven werden in juli 1975 toegestaan om
108 American Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9. Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 105.
109 Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 76. 110
http://www.treas ury.gov/re source-center/sanctions/Programs/Documents/cuba.pdf 111
http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Documents/cuba.pdf
112 Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 74.
American Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 10. Hufbauer, G.C, ‘Case Studies in Economic Sanctions: US v. Cuba’, 2,3.
113 American Association for World Health, The Impact of the U.S. Embargo on the Health & Nutrition in Cuba, 9,10. 114 Osieja, the Case of the U.S. Embargo against Cuba, 106,74.
