De bibliotheek is niet meer een gebouw waar mensen naar toe gaan om een boek te lenen.

(1)

Samenvatting ... 2 Inleiding ... 3 Uitgangspunten voor de beleidsnota ... 6 De bibliotheek in Beuningen:

cijfers en feiten ... 10 De bibliotheek in de ogen van gebruikers en samenleving ... 12

Jeugd en jongeren 12

Geletterdheid 15

Kennis en informatievaardigheden 19 Versterking door samenwerking en

ontmoeting 20

Bibliotheekfunctie in de kleine kernen 22 Doelen bibliotheekwerk in Beuningen .. 23 Uitwerking ... 27 Bijlage 1 ... 28 Bijlage 2 ... 30

Bibliotheek in Beuningen: Actief voor Lezen

(2)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Samenvatting

De rol van de bibliotheek verandert. Aan de ene kant nemen de aanschaf, uitleningen en in het bijzonder het lezen van gedrukte boeken en media af, aan de andere kant neemt het belang van geletterdheid en digitale en informatievaardigheden voor het goed maatschappelijk functioneren toe.

De bibliotheek is niet meer een gebouw waar mensen naar toe gaan om een boek te lenen.

Haar rol is die van een actieve partner die functioneert in samenwerking met andere organisaties. Landelijk vinden die ontwikkelingen hun weerslag in een nieuwe Bibliotheekwet.

In het werkgebied van de Bibliotheek Gelderland Zuid hebben de wethouders in 2015 samen met de bibliotheek een basiskoers opgesteld.

Op basis daarvan en met de uitkomst van gesprekken met maatschappelijke organisaties, scholen en de bibliotheek heeft de gemeente enkele speerpunten geformuleerd voor de komende jaren.

In het kort zijn die punten:

• leesbevordering en het stimuleren van leesplezier bij kinderen en jongeren,

• meer projectmatige samenwerking met andere partners om meer laaggeletterden en jongeren te bereiken,

• het bevorderen van mediawijsheid door mensen te leren omgaan met het leggen van digitale contacten

met de overheid en digitale belastingaangifte.

(3)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Inleiding

De openbare bibliotheek vindt haar oorsprong in de openbare leeszalen, die in de negentiende eeuw ontstonden uit plaatselijke initiatieven. Aanvankelijk werden de boeken nog niet uitgeleend.

Vanaf 1900 werden de eerste openbare, gesubsidieerde bibliotheken opgericht. Volksverheffing of volksontwikkeling was het maatschappelijke doel. Maatschappelijke vorming door het uitlenen van boeken als bronnen van kennis, informatie en cultuur.

Dit doel van de eerste openbare bibliotheek is in de loop der jaren blijven bestaan. Zelfredzaamheid, ontwikkelingskansen en participatie zijn termen die daarvoor nu worden gebruikt.

Het aantal bibliotheekleden en vestigingen zijn tot het eind van de vorige eeuw gestegen. De belangrijkste taak van de bibliotheek was het uitlenen van boeken. Maar de samenleving veranderde snel.

Digitalisering en technologische vernieuwingen zijn sterk toegenomen. Ook in de tijdsbesteding van mensen vinden veranderingen plaats. Internet, mobiele apparaten en een groot aanbod van activiteiten concurreren met het lezen van boeken en andere gedrukte media.

Deze en andere maatschappelijke ontwikkelingen hebben invloed op het bibliotheekwerk. Het aantal leden, uitleningen en vestigingen neemt af. Daarnaast hebben veel gemeenten moeten bezuinigen op de subsidies aan de bibliotheken.

Het bibliotheekwerk richt zich meer op activiteiten om het lezen te bevorderen en minder op het uitlenen van boeken.

De bibliotheek in Beuningen

Het bibliotheekwerk wordt in de gemeente Beuningen sinds 2007 verzorgd door de Bibliotheek Gelderland Zuid – officieel: Stichting Openbare Bibliotheek Gelderland Zuid (OBGZ). Zij doet dat ook voor de gemeenten Berg en Dal, Heumen, Lingewaard, Nijmegen en Overbetuwe.

In de gemeente zijn twee vestigingen. In het dorp Beuningen is de bibliotheek sinds 1 juni jl. gehuisvest in het dorpshuis De Lèghe Polder. Daarvoor was de bibliotheek gevestigd aan het Mauritsplein.

Een onbemande bibliotheek bevindt zich in MFA ’t Hart in Ewijk.

(4)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

De inkomsten van de Bibliotheek Gelderland Zuid komen voor het grootste deel uit de subsidies van de deelnemende gemeenten. Beuningen verleent jaarlijks subsidie op basis van uitgangspunten uit de Richtlijn

voor Basisbibliotheken ¹

uit 2005 en het Beleidsplan Bibliotheek Gelderland Zuid 2011-2016.

Een andere inkomstenbron zijn de abonnementen. De bibliotheek maakt ook steeds meer gebruik van subsidies van andere organisaties en samenwerkingsverbanden.

1 Richtlijn voor basisbibliotheken: visiedocument. Samengesteld door OCW, IPO, VNG en VOB. Den Haag: VOB, september 2005.

Wat de bibliotheek biedt:

(5)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Aanleiding

De maatschappelijke veranderingen zijn natuurlijk een belangrijke reden om de beleidsuitgangspunten te herzien. Ook andere ontwikkelingen geven aanleiding een beleidsvisie op het lokale bibliotheekwerk op te stellen:

• Vanaf 1 januari 2015 is er een nieuwe bibliotheekwet, de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob). Deze wet beschrijft de functies van de bibliotheek en de waarden waaraan de bibliotheek voldoet. Verder geeft de wet de lokale bibliotheek een rol in een netwerk.

• Bezuinigingen van de gemeenten op het bibliotheekbudget hebben een forse reorganisatie bij de Bibliotheek Gelderland Zuid tot gevolg gehad. De nieuwe bibliotheekorganisatie is veel meer gericht op samenwerking met andere culturele en maatschappelijke organisaties en het onderwijs. Ze neemt een actieve rol in om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken.

• Voor de verkiezingen van 2014 zijn de wethouders van de gemeenten voor het eerst bij elkaar geweest om te praten over een toekomstbestendige bibliotheek.

Dit wethoudersoverleg is daarna door de nieuwe wethouders voortgezet. Samen met de Bibliotheek Gelderland Zuid hebben de wethouders een basiskoers opgesteld. Die wordt uitgewerkt in

gemeentelijke visies en plannen, en een beleidsplan voor de Bibliotheek Gelderland Zuid als geheel.

Hoe is de nota tot stand gekomen?

De beleidsnota bouwt voort op de Basiskoers bibliotheekwerk Gelderland Zuid en de kernzinnen die daarin zijn geformuleerd.

Voor de gemeente Beuningen, die wil dat de bibliotheek midden in de samenleving staat en een maatschappelijke functie vervult, is het ook belangrijk te weten hoe organisaties en vrijwilligers die actief zijn in de gemeente, denken over de rol en de functie van de bibliotheek.

In maart en mei zijn er bijeenkomsten geweest met vertegenwoordigers en vrijwilligers die betrokken zijn bij het onderwijs, welzijnswerk, seniorenverenigingen, dorpshuizen, het tegengaan van laaggeletterdheid, het stimuleren van participatie, geestelijke ondersteuning en natuureducatie. Een gesprek over de bibliotheek bij het ROC met volwassenen die moeite hebben met lezen en schrijven, heeft informatie opgeleverd.

De bijdragen van de deelnemers zijn verwerkt in deze nota.

(6)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Doelstelling

Het formuleren van de belangrijke hoofdthema’s van het bibliotheekwerk door de Bibliotheek Gelderland Zuid in de gemeente Beuningen.

De wijze waarop het bibliotheekwerk wordt uitgevoerd en wie daarbij de partners van de bibliotheek zijn, wordt globaal aangegeven.

Uitgangspunten voor de beleidsnota

Bibliotheekwet

De wet legt vast aan welke eisen een bibliotheek moet voldoen om deel te nemen aan het bibliotheeknetwerk (het stelsel van openbare bibliotheekvoorzieningen). In het netwerk maken de bibliotheken gebruik van één digitale infrastructuur en de digitale bibliotheek.

De belangrijkste eisen zijn:

• het functioneren vanuit publiek waarden,

• het vervullen van vijf maatschappelijke functies.

De publieke waarden voor een openbare bibliotheekvoorziening zijn:

1 Betrouwbaarheid 2 Onafhankelijkheid 3 Authenticiteit 4 Pluriformiteit 5 Toegankelijkheid

Een openbare bibliotheekvoorziening onderscheidt zich van particuliere initiatieven en commerciële

aanbieders door te functioneren vanuit deze publieke waarden.

(7)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

De vijf functies van de bibliotheek

Een bibliotheekvoorziening die een publieksfunctie heeft, moet volgens de bibliotheekwet vijf functies vervullen:

1 ter beschikking stellen van kennis en informatie,

2 bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie, 3 bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur, 4 organiseren van ontmoeting en debat,

5 laten kennis maken met kunst en cultuur.

Wat de bibliotheek biedt:

(8)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Met de vijf functies draagt de bibliotheek bij aan de persoonlijke ontwikkeling van mensen en de verbetering van hun kansen in de maatschappij.

De Richtlijn voor basisbibliotheken die door veel gemeenten gehanteerd wordt als subsidievoorwaarde, sluit hierbij aan, zoals ook voor Beuningen.

Basiskoers bibliotheekwerk Gelderland Zuid

De wethouders van de samenwerkende gemeenten en de Bibliotheek Gelderland Zuid hebben in 2015 een gezamenlijke basiskoers opgesteld. Daarin is een koers voor de toekomst verwoord in zes speerpunten (zie bijlage).

Drie speerpunten zijn voor Beuningen vooral van belang. Deze punten zullen in de nota verder worden uitgewerkt.

1 De bibliotheek is dichtbij en werkt creatief en verbindend samen met diverse organisaties en probeert een zo groot mogelijke maatschappelijke effect te bereiken.

2 De bibliotheek heeft bijzondere aandacht voor het voorkomen van laaggeletterdheid en draagt bij aan de aanpak van laaggeletterdheid.

3 De bibliotheek vergroot leesplezier, leesbeleving en informatievaardigheden van mensen, met bijzondere aandacht voor jeugd en jongeren.

Trends

De digitalisering en de maatschappelijke en economische veranderingen hebben effect op het bibliotheekwerk. Deze zetten aan opnieuw te kijken naar de functies van de bibliotheek en hun invulling.

Vragen die opkomen zijn: welke veranderingen hebben invloed op het bibliotheekwerk en welke niet? Hoe

duiden we die en wat betekenen ze voor de bibliotheek en de gemeenten?

(9)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

De commissie Cohen heeft een rapport geschreven, 'Bibliotheek van de toekomst’ (Rapport Cohen), waarin zij een toekomstvisie schetst voor de bibliotheek anno 2025

²

. Doel van dit toekomstperspectief is zowel bibliotheken als de overheden houvast bieden bij het maken van keuzes voor de toekomst.

De volgende ontwikkelingen vindt deze commissie de belangrijkste:

• Kennis wordt een steeds belangrijker productiemiddel.

• Het belang van specifieke vaardigheden neemt toe.

o geletterdheid als fundamentele voorwaarde voor duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt, zelfredzaamheid en voorkomen van maatschappelijke uitsluiting;

o digitale en informatievaardigheden, zowel op technisch, inhoudelijk en strategisch niveau;

o ‘21st Century skills’, competenties als samenwerken, creativiteit, communiceren, probleemoplossend vermogen, kritisch denken en sociale en culturele vaardigheden.

• Verdergaande digitalisering en personalisering. Kernzinnen:

o Bijna alle Nederlanders maken gebruik van internet, vaak met mobiele apparaten. Het delen van kennis wordt gemakkelijker. Gebruikers voegen gemakkelijk informatie toe.

o Zoekmachines zorgen ervoor dat informatie altijd en overal in grote hoeveelheden beschikbaar is.

o Informatie wordt steeds meer op maat, op de individuele afnemer, toegesneden.

o Aanschaf, uitlening en het lezen van gedrukte boeken en media neemt af. Aanschaf en gebruik van e-boeken en media neemt toe.

• Belang van netwerken en gemeenschappen.

Het individu is minder gebonden aan instituten, maar beweegt zich in verschillende gemeenschappen en sociale netwerken.

• Tijdsbesteding en beleving consumenten.

Er is veel concurrentie tussen manieren van (vrije) tijdsbesteding, dus ook met lezen. Mensen verlangen meer naar beleving en intensiteit.

• Veranderingen in sociaal weefsel van stad en dorp.

Ontmoeting is van belang voor het vormen en in stand houden van gemeenschappen. Het aantal openbaar toegankelijke voorzieningen neemt af, en daarmee de leefbaarheid van wijken en dorpen.

2 Bibliotheek van de toekomst: knooppunt voor Kennis, Contact en Cultuur. Den Haag: Sectorinstituut Openbare Bibliotheken, januari 2014, www.kb.nl/sites/default/files/siob_boek_1-5_22_01_0.pdf.

(10)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

De bibliotheek in Beuningen: cijfers en feiten

De bibliotheekvestigingen in de gemeente Beuningen zien hun aantal uitleningen sinds 2010 sterk dalen. De laatste jaren meer dan daarvoor, in 2015 zelfs met 12,1 procent. De trend zien we in de hele regio, maar in 2015 was de daling na Millingen aan de Rijn in Beuningen het sterkst.

13.719 14.476 13.138 12.400 10.952 9.124

169.720

161.542

152.732

139.004

125.023

110.382 183.439

176.018

165.870

151.404

135.975

119.506

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Uitleningen

Ewijk Beuningen Totaal

(11)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

De teruggang in het aantal leden doet zich voornamelijk voor bij de volwassenen. In 2015 waren er 1.816 volwassenenabonnementen in Beuningen, 6,1 % minder dan in 2014 (landelijk -6,3 %). In 2014 was er een daling van 5,4 % (landelijk -5,7 %). Het aantal jeugdabonnementen bedroeg in 2015 4.071, een afname met 0,9 %, tegenover een lichte stijging van 0,6 % landelijk. In 2014 was er nog een positieve trend met 1,3%

meer jeugdabonnementen in Beuningen (landelijk 1,1 %).

Het lidmaatschap voor kinderen en jongeren tot 18 jaar is gratis. Vanaf juli 2014 heeft de Bibliotheek Gelderland Zuid een speciaal abonnement voor jongeren van 18 t/m 21 jaar ingevoerd van slechts € 24.

Deze maatregel laat een positief effect zien. Het aantal jongeren in die leeftijdsgroep met een abonnement nam in Beuningen en in andere gemeenten in de regio in 2015 toe. In het werkgebied van de Bibliotheek Gelderland Zuid heeft 14% van deze groep eind

2015 een betaald abonnement afgesloten. In 2013 was dat slechts 3,3 %.

In Beuningen verschuift het accent door de nieuwe locatie in een gemeenschapsvoorziening van traditionele bibliotheek die gericht is op het uitlenen van boeken, naar een plek voor ontmoeting, educatie en zelfontplooiing voor zowel leden als niet-leden.

Wat doet de bibliotheek allemaal?

De Bibliotheek Beuningen biedt in Beuningen tal van projecten aan die bedoeld zijn om het lezen te bevorderden en bij te dragen aan persoonlijke ontwikkelingen.

U vindt er in deze beleidsnota diverse geïllustreerde voorbeelden van.

De bibliotheekvestiging in De Lèghe Polder heeft diverse voorzieningen voor verblijf, ontmoeting,

lezen en studie: wifi (gratis), expositieruimte, café, individuele werkplekken, internet, studieplaatsen.

Wat de bibliotheek biedt:

(12)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

De bibliotheek in de ogen van gebruikers en samenleving

Samen met vertegenwoordigers van verenigingen, instellingen en het onderwijs in Beuningen hebben de gemeente en Bibliotheek Gelderland Zuid gesproken over de rol en betekenis van de bibliotheek in de huidige tijd en de zaken die beter kunnen in het bibliotheekwerk in onze gemeente.

Een leidraad voor het gesprek vormden de volgende vragen:

• Wat is uw persoonlijke ervaring met de bibliotheek?

• Wat vindt u vanuit uw organisatie belangrijk dat de bibliotheek biedt?

• Wat verwacht u dat de bibliotheek in de toekomst kan betekenen?

• Hoe zorgen wij ervoor dat mensen die nu niet in de bibliotheek komen, wel naar de bibliotheek zullen gaan?

• Hoe kan de bibliotheek met u of uw organisatie samenwerken?

Wisselwerking bibliotheekwerk en activiteiten maatschappelijke organisaties

De bijeenkomsten toonden aan dat de deelnemers de bibliotheek en de functies die ze heeft, belangrijk vinden. De gesprekspartners voelen zich vanuit hun rol erg betrokken bij het bibliotheekwerk. Er kwamen diverse ideeën naar voren om de maatschappelijke meerwaarde van de bibliotheek te versterken en er zijn verschillende voorbeelden van samenwerking aan bod gekomen.

Uit de gesprekken: aandachtspunten en wat gedaan kan worden

Jeugd en jongeren

De taalvaardigheid van jongeren, vooral vanaf 12 jaar, is voor de gesprekspartners een punt van zorg.

Zowel uit eigen waarneming, als uit berichten die de laatste jaren in de media naar voren komen, blijkt

dat de kennis van de Nederlandse taal is afgenomen. Vooral de schrijfvaardigheid in het Nederlands en

het begrijpend lezen van langere teksten.

(13)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Jongeren van nu ondervinden veel afleiding door de vele en steeds nieuwe apparaten, ‘gadgets’, die ze overal en op elk tijdstip bij de hand hebben. Ook de talloze activiteiten, de bijbaantjes, het sporten, het verenigingsleven en het sociale netwerk dragen ertoe bij dat er weinig tijd overblijft voor het lezen van boeken, kranten en tijdschriften. Het lezen van een boek verliest aan populariteit. Jongeren ervaren soms niet meer dat lezen leuk is, wat leesplezier is.

De ‘ontlezing’ en de gebrekkige taalvaardigheden komen op alle niveaus voor. Ook studenten die naar het hoger onderwijs gaan, blijken de Nederlandse taal vaak onvoldoende te beheersen. Bijscholing is dan nodig.

Ervaring scholen in Beuningen

De schoolbesturen en leerkrachten van de basisscholen in de gemeente Beuningen zien op hun scholen ook dat het niveau van geletterdheid afneemt. Het gaat dan om leerlingen tot 12 jaar.

Het stimuleren door ouders van hun kinderen om te lezen is van wezenlijk belang, maar die rol wordt minder. Ouders lezen hun kinderen minder vaak voor dan vroeger. Het aantal kinderen dat een eigen boekensmaak ontwikkelt – een stimulans om te blijven lezen - neemt af.

De scholen zijn zich bewust van de trend van ontlezing.

Ze zien het grote belang van goed leesonderwijs en stimuleren het lezen van boeken, ook buiten het reguliere lesprogramma. De scholen hebben schoolbibliotheken en elk jaar bezoeken een of meer groepen de bibliotheekvestiging in Beuningen. Ook bij sommige projecten op school is een bezoek aan de bibliotheek inbegrepen.

De zorg van de leerkrachten is: hoe blijven kinderen lezen na de basisschool?

Schoolbibliotheken

De scholen hebben een schoolbibliotheek, een waardevolle voorziening. De scholen zijn trots op de verzameling boeken die in de school aanwezig zijn. Veel scholen steken veel tijd en energie in het in stand houden van de schoolbibliotheek en het begeleiden van de lezers met zo weinig mogelijk financiële

Wat de bibliotheek biedt:

(14)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

middelen. Ze zijn soms vindingrijk in het verzamelen van boeken.

Bibliotheek op School

Een project dat Bibliotheek Gelderland Zuid al enkele jaren in Nijmegen en Overbetuwe op diverse basisscholen uitvoert, is Bibliotheek op School. De Bibliotheek op School is een landelijke aanpak voor het basisonderwijs, waarin bibliotheken en scholen structureel samenwerken aan taalontwikkeling, leesbevordering en mediawijsheid van kinderen. Doel is kinderen te stimuleren meer te lezen, op school en thuis.

Het bestaat uit verschillende elementen die gezamenlijk belangrijk zijn voor een kwaliteitsimpuls aan het leesonderwijs:

- Toegang tot actuele en aantrekkelijke boeken;

- Digitale omgeving voor:

het reserveren en bestellen van boeken;

het zoeken naar informatie (koppeling educatieve databanken) het stimuleren van leesbeleving in leeslog;

- Jaarlijkse monitor;

- Deskundigheidsbevordering van de school;

- Leesmediaplan.

De resultaten van Bibliotheek op School zijn meetbaar. Het project sluit aan bij de opbrengstgerichte werkwijze van het onderwijs.

De bibliotheek benadert zelf de schoolbesturen om samen te beoordelen of het concept Bibliotheek op School voor bepaalde scholen een goed instrument is voor leesbevordering van kinderen. De scholen zijn verantwoordelijk voor het onderwijs.

De Beuningse scholen kennen het Bibliotheek-op-schoolproject, evenals De Rode Draad, een pakket met tips, ideeën en suggesties voor leesbevordering. Enkele Beuningse scholen maken gebruik van De Rode Draad. Dit is echter geen kant-en-klare methode voor leesbevordering.

De Beuningse schoolbesturen zijn positief over het project en zien de toegevoegde waarde van de

methode in. Vooral de scholen in de dorpen Winssen en Weurt, waar geen bibliotheekvoorziening is,

zien de voordelen. Andere scholen geven aan tevreden te zijn met de schoolbibliotheek die ze hebben.

(15)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Anders lezen door de digitalisering

De digitalisering heeft een nadelig effect op het lezen van traditionele boeken en het opgaan in de verhaalwereld van het boek. Daardoor worden geschreven woorden minder goed opgeslagen in het geheugen en zijn kinderen zijn minder geconcentreerd bij het lezen. Maar daartegenover staat dat de digitale ontwikkelingen er wél toe geleid hebben dat jongeren vaak een aanzienlijk deel van de dag besteden aan een andere manier van lezen en schrijven met sms’en, chatten en whatsappen, e-mailen, sociale media checken en specifieke informatie zoeken op internet.

Ook zijn er digitale hulpmiddelen die het verhaalbegrip en de woordenschat van kinderen juist bevorderen. Zo zijn er digitale kinderboeken met interactieve vertelmiddelen. Bijvoorbeeld filmpjes en animaties, muziek en achtergrondgeluid en spelletjes.

Ideeën om kinderen en jongeren bij de bibliotheek te betrekken:

• Het landelijke bibliotheekproject Bibliotheek op School

• Aandacht richten op peuterspeelzalen en kinderopvang

• Huiswerkbegeleiding

• Voorlezen van kinderen

• Beschikbaar stellen computers / aanwezigheid wifi

• Studieplekken

• Activiteiten om jongeren te helpen om te gaan lezen

• Activiteiten buiten de bibliotheekvestiging, zoals een biologie- / technieklaboratorium (Dijkmagazijn)

• Activiteiten op het gebied van mediawijsheid, zoals workshops programmeren, app’s maken en games ontwikkelen

Geletterdheid

De bibliotheek is meer dan een plek waar mensen boeken lenen. Tijdens de groepsbijeenkomsten voor deze bibliotheeknota werd er veel aandacht besteed aan de actieve rol van de bibliotheek bij het verwerven van vaardigheden die bijdragen aan leesbevordering en de vaardigheden hoe om te gaan met alle informatie die beschikbaar is.

Die actieve rol kan ook ondersteunend zijn.

(16)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid is een overkoepelende term voor mensen die grote moeite hebben met lezen en schrijven. Laaggeletterden zijn niet goed in staat gedrukte of geschreven informatie te begrijpen. Ze kunnen minder goed meedoen in de samenleving, thuis of op het werk. Ze hebben vaker geen betaalde baan, gezondheidsproblemen en zijn eerder aangewezen op (gemeentelijke) voorzieningen.

Het maatschappelijke probleem van de laaggeletterdheid is de laatste jaren volop zichtbaar geworden.

Maar de laaggeletterde zelf probeert zijn persoonlijke probleem vaak te verbergen. Het bespreekbaar maken van laaggeletterdheid is lastig.

Het percentage laaggeletterden in Beuningen ligt met 11-13 % rond het landelijk gemiddelde. De gemeenten Beuningen en Druten hebben in de regio Nijmegen het hoogste percentage laaggeletterden.

Wat de bibliotheek biedt:

(17)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Bibliotheek en laaggeletterdheid

De Bibliotheek Gelderland Zuid is een van de leden in het Bondgenootschap Laaggeletterdheid regio

Nijmegen. Dit bondgenootschap van onderwijs, maatschappelijke, zorgen nog andere organisaties en

bedrijven is in 2014 opgericht met het doel samen te werken en taalproblemen aan te pakken binnen de mogelijkheden en vanuit de eigen verantwoordelijkheid. Stichting Lezen & Schrijven ondersteunt het Bondgenootschap.

Het Bondgenootschap is van belang voor de bewustwording van het probleem en voor het vormen van een netwerk, maar leidt nog niet direct tot concrete acties. Voor de bibliotheek is belangrijk dat zij met partners afspraken maakt om samen projecten op te zetten, elkaar te ondersteunen en te versterken.

Zo bezit de bibliotheek in de vestiging Beuningen een taalpunt met boeken en andere materialen die helpen bij het beter leren lezen en schrijven van de Nederlandse taal. Het ROC Nijmegen geeft de taallessen aan laaggeletterden, ook in Beuningen. Voor de bibliotheek is het belangrijk dat docenten van het ROC de cursisten wegwijs maken in de bibliotheek, zodat ze kennis maken met wat de bibliotheek te bieden heeft. Naast de gemakkelijke boeken zijn er natuurlijk ook allerlei kranten en tijdschriften over allerlei onderwerpen: sport, muziek, huisdieren en vogels. Lezen leert men vooral in de praktijk.

Andere activiteiten waarbij de bibliotheek een ondersteunende rol heeft, waarmee ze laaggeletterden kan opsporen en laaggeletterdheid bespreekbaar kan maken, zijn: Klik & Tik, Walk & Talk en Beuningen

Werkt!. Klik & Tik is een beginnerscursus voor het gebruik van een computer. Bij Walk & Talk wisselen

werkzoekenden ervaringen uit en doen nieuwe kennis en vaardigheden op om beter te solliciteren.

Beuningen Werkt! is een initiatief van het WerkBedrijf waarbij werkzoekenden en werkgevers elkaar ontmoeten rond het thema werk.

In deze voorbeelden is het vinden van laaggeletterden misschien een nevendoel. Maar mensen die laaggeletterd zijn, gaan niet gemakkelijk naar de bibliotheek. De schaamte is groot. Al die letters en woorden in zo’n ruimte werken afschrikwekkend. De bibliotheek zal de doelgroep vooral indirect met andere activiteiten moeten benaderen. Of stimuleren dat hun kinderen met hen naar de bibliotheek gaan.

Suggesties voor een toegankelijke bibliotheek voor laaggeletterden zijn:

• Activiteiten voor kinderen, klussen, tekenen, knutselen

• Leesgroepen voor kinderen, waarbij ouders meelezen

(18)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

• Voorleesboeken voor volwassenen waarbij ze kunnen meelezen, zoals ze bestaan voor mensen met een visuele beperking of dyslexie

• VoorleesExpress, een project dat in Nijmegen loopt. Hierbij zoeken vrijwilligers 20 weken lang taalarme gezinnen thuis op voor een voorleesuur.

• Huiswerkbegeleiding

• Knutselen met handleidingen

• Taalmaatjes voor geletterdheid

• Meer aandacht voor de bibliotheek in de Koerier, op veel bezochte websites en op billboards in de gemeente

• Probeer persoonlijk contact te leggen

• Een prettige omgeving, waar de koffie niet te duur is

Voorkomen laaggeletterdheid

Het voorkomen van laaggeletterdheid begint op jonge leeftijd. Laaggeletterdheid bij volwassenen wordt al bepaald door een taalachterstand op jonge leeftijd.

De bibliotheek heeft diverse methodes om kinderen al vanaf de geboorte vertrouwd te maken met boeken, het voorlezen en het lezen.

Ouders krijgen enkele maanden na de geboorte van hun baby van de gemeente een waardebon, die ze in de bibliotheek kunnen inleveren voor een BoekStartkoffertje met de eerste boekjes en een gratis lidmaatschap voor de eerste vier jaar.

De leer- en leeslijn wordt voortgezet naar peuters, kleuters, basis - en voortgezet onderwijs tot en met volwasseneneducatie.

Wat de bibliotheek biedt:

(19)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Naast deze BoekStart voor baby’s is de bibliotheek landelijk ook begonnen met BoekStart in de kinderopvang. Met als doel om kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar, hun ouders en pedagogisch medewerkers van de kinderopvang intensief met boeken en lezen daarvan in aanraking te brengen door hen te binden aan de bibliotheek.

In enkele kinderopvangcentra in Nijmegen heeft de Bibliotheek Gelderland Zuid BoekStart in de kinderopvang geïntroduceerd.

Kennis en informatievaardigheden

De hoeveelheid digitale informatie die iedereen dagelijks tegenkomt, neemt almaar toe en is steeds ingewikkelder. Het op de juiste manier zoeken, vinden, selecteren en interpreteren van de informatie wordt steeds belangrijker. De bibliotheken bezitten de deskundigheid om hierin een taak te vervullen, evenals in het bijbrengen van het besef van kwaliteit en betrouwbaarheid van informatiebronnen. Een pijler in de vernieuwing van het bibliotheekwerk.

Mediawijsheid

Een ‘mediawijze’ burger is in staat actief te participeren in de samenleving met gebruik van de nieuwe media. Daarvoor moet hij veilig, bewust, kritisch en actief gebruik kunnen maken van de aangeboden informatie en diensten. Het Rijk wil dat met name kinderen en jongeren, hun ouders en scholen ondersteuning krijgen in het leren omgaan met de veelheid van media-uitingen.

De rol van de bibliotheek kwam ook tijdens de gesprekken met de vertegenwoordigers van de diverse Beuningse organisaties aan de orde.

Cursussen

Bibliotheek Gelderland Zuid verzorgt in diverse vestigingen in de regio cursussen voor het verbeteren van de digitale vaardigheden. Voor het aanleren van de allereerste beginselen van het werken met een computer en internet heeft de Bibliotheek Gelderland Zuid Klik & Tik-cursussen georganiseerd in Nijmegen en de gemeenten Lingewaard en Overbetuwe.

De Nederlandse overheid gaat steeds verder in het digitaal communiceren met haar burgers. Dat

betekent het einde van talloze papieren formulieren. Met de gemeenten Lingewaard en Overbetuwe

heeft de bibliotheek workshops ‘Werken met de e-overheid’ georganiseerd. Tijdens de workshops

(20)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

worden mensen wegwijs gemaakt in de digitale communicatie met de overheid en digitale formulieren.

Van het aanmaken van een DigiD tot en met het bijhouden van een werkmap.

Deze cursus blijkt aan een grote behoefte voldoen.

Andere activiteiten van de Bibliotheek Gelderland Zuid voor het aanleren van digitale vaardigheden zijn een cursus Sociale Media en het Digitaal Café, waar mensen terechtkunnen voor vragen over de computer, laptop, smartphone, internet, e-books lenen of ander digitale zaken.

Belastingdienst

De Belastingdienst wil belastingzaken vanaf 2017 volledig digitaal doen. Voor een aanzienlijk aantal mensen is dat een grote stap. De Belastingdienst, de Koninklijke Bibliotheek en de Openbare Bibliotheken gaan samenwerken om mensen ondersteuning te bieden bij het digitaal zaken doen met de overheid, zoals gratis toegang tot computers met internet plus printfaciliteiten. De Koninklijke Bibliotheek heeft voor deze cursussen de licenties gekocht. Hiervan kunnen de bibliotheken gratis gebruik maken.

Daarnaast worden gratis cursussen gegeven om mensen te leren hoe de digitale communicatie met de overheid werkt.

Bibliotheken zullen maatschappelijke organisaties uitnodigen om op sommige locaties belastingspreekuren te houden voor hulp bij belasting- en toeslagzaken. De Belastingdienst traint deze dienstverleners.

In de gemeente Beuningen zijn de seniorenverenigingen al sinds jaar en dag hun leden behulpzaam bij het invullen van belastingformulieren. Zij willen een bijdrage leveren aan de nieuwe ondersteuningstaken van de bibliotheek bij belastingzaken.

Versterking door samenwerking en ontmoeting

De verbinding van de bibliotheek met andere maatschappelijke organisaties in Beuningen versterkt het uitoefenen van de bibliotheekfuncties.

Verlagen drempel

Omdat jongeren niet meer in de bibliotheek komen, organiseert de bibliotheek nu al activiteiten

waardoor ze wel bereikt worden. De bibliotheek kan verdergaan met het uitbreiden van deze

activiteiten, bijvoorbeeld in samenwerking met scholen, het jongerenwerk, het verenigingsleven en

(21)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

andere organisaties. Samenwerking met kinderopvangorganisaties van belang is om kinderen al heel jong vertrouwd te maken met boeken en lezen.

Laaggeletterden komen niet gemakkelijk uit zichzelf in de bibliotheek. Om hen over te halen wel te komen, wordt samengewerkt met het ROC, welzijnsorganisatie Stg. Perspectief, Vluchtelingenwerk of andere maatschappelijke organisaties. De verdere ontwikkeling van deze activiteiten moet voortdurend onder de aandacht blijven.

Ouderen die zich niet kunnen redden in de digitale wereld, kan de bibliotheek samen met of met behulp van de seniorenverenigingen, Perspectief en de kerken wegwijs maken in internet en de digitale diensten van de overheid.

Kortom: samenwerking is noodzakelijk om de drempel voor het bibliotheekwerk, zowel fysiek als mentaal, te verlagen.

Ontmoeting

Door het actief zoeken van samenwerking wordt de sociaal-culturele rol van de bibliotheek groter, omdat de betrokkenheid en het wederzijds begrip tussen mensen en groepen onderling wordt gestimuleerd.

Evenals de betrokkenheid van mensen bij de maatschappij, de publieke zaak.

De Bibliotheek Beuningen, opgenomen in het dorpshuis, is een publieke ontmoetingsplaats. Het (multifunctionele) gebouw heeft ruimte beschikbaar voor het uitvoeren van activiteiten. Maar is ook een van de weinige openbare ruimten waar bezoekers kunnen verblijven zonder dat er iets van hen wordt verwacht. En waarom eenzame ouderen, inburgeraars en jongeren er graag komen. De plek nodigt uit toevallige gesprekken aan te knopen, te grasduinen door tijdschriften en boeken, te studeren of misschien toch mee te doen met activiteiten.

Omdat Beuningen de komende 10 jaar sterk

Wat de bibliotheek doet:

(22)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

vergrijsd, zal de behoeft aan ontmoeting voor ouderen waarschijnlijk groter worden.

De Bibliotheek Beuningen zal in het dorpshuis op actieve wijze alle voordelen uit het multifunctionele gebouw moeten halen. Goede contacten zijn daarvoor nodig. De inzet van vrijwilligers voor allerlei voorzieningen en voor het uitvoeren van wisselende taken bevordert de ontmoeting en maakt de bibliotheek toegankelijker.

Bibliotheekfunctie in de kleine kernen

Ewijk

Van de drie kleine kernen in de gemeente heeft Ewijk een moderne multifunctionele accommodatie waarin de bibliotheek een eigen ruimte heeft. De forse daling van het aantal uitleningen in de laatste jaren is onder andere te verklaren uit de landelijke trend dat er minder boeken worden geleend.

De daling in Ewijk is sterker. Een reden daarvoor is ook dat de ruimte als onbemande bibliotheek nogal is afgesloten van de rest van het gebouw. Mensen die komen voor activiteiten in MFA ’t Hart, gaan niet even kijken in de onbemande bibliotheek.

Om de bibliotheekfunctie in Ewijk te versterken is het wenselijk dat de Bibliotheek Gelderland Zuid met het bestuur van ’t Hart onderzoekt of de bibliotheek beter benut kan worden en meer onderdeel uitmaakt van de accommodatie.

Een andere mogelijkheid is dat de vestiging nieuwe doelgroepen aantrekt. Daarbij valt te denken aan het betrekken van mensen van dagverzorging ‘t Praothuis bij activiteieten in de bibliotheek, zodat ze zich op die manier betrokken voelen bij hun eigen dorp. Ze kan verder onderzoeken of ze de bibliotheekvestiging in overleg met de bassischool de Reuzepas kan openstellen voor de schoolbibliotheek. De vestiging van een asielzoekerscentrum in Ewijk biedt kansen om boeken en andere media voor taal en inburgering aan te bieden.

Winssen en Weurt

In de kernen Winssen en Weurt wordt een bibliotheekfunctie gemist. De dorpshuizen zien in een vestiging van een bibliotheekfunctie in het dorpshuis een mogelijkheid andere activiteiten aan te trekken, en daardoor meer bezoekers binnen te halen. Ouderen en mensen met een beperking zijn soms niet in staat, of het kost hun te veel moeite, naar Beuningen of Ewijk te gaan om daar boeken te halen.

Een servicepunt kan een oplossing bieden.

(23)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Bij een servicepunt kunnen lezers de boeken die ze eerst via internet hebben aangevraagd na een paar dagen ophalen, en later weer inleveren.

Een nadeel is dat de bibliotheek bij een servicepunt moet investeren in een ‘dure’ ICT-voorziening.

Voor mensen die niet in staat zijn een vestiging te bezoeken, biedt Bibliotheek Gelderland Zuid ook

Bibliotheek aan huis, een service waarbij vrijwilligers ervoor zorgen dat boeken en andere materialen

thuisgebracht en weer opgehaald worden.

Een experiment in Lingewaard dat een alternatief voor een servicepunt in Weurt en Winssen kan zijn, is een leeskring in aansluiting op bestaande activiteiten voor senioren. De leeskring komt één keer per week bij elkaar. Een vrijwilliger brengt dan boeken mee naar het dorpshuis die deze heeft opgehaald bij een vestiging. De gelezen boeken levert de vrijwilliger na afloop weer in. De vrijwilliger is op de hoogte van de wensen van de lezer.

Voor de basisscholen De Wegwijzer in Winssen en de Ruyterschool in Weurt kost het zorgen voor de schoolbibliotheek en het actueel houden van de collectie veel tijd en energie. Zij hebben te kennen gegeven graag gebruik te willen maken van het project Bibliotheek op School. De financiële middelen die ze beschikbaar hebben, zijn zonder financiële ondersteuning van de gemeente echter niet toereikend.

Doelen bibliotheekwerk in Beuningen

De Bibliotheek Gelderland Zuid voert de vijf functies uit die de Bibliotheekwet voorschrijft voor een openbare bibliotheekvoorziening. Zij voldoet daarmee ook aan de subsidievoorwaarden van de gemeente Beuningen. In Beuningen is de bibliotheek een volwaardige vestiging die aan deze functie voldoet. De onbemande bibliotheek in Ewijk is dat niet.

De Beuningse vestiging is echter geen kopie van de Bibliotheek De Mariënburg in Nijmegen, de hoofdvestiging. Die heeft meer taken, biedt meer projecten en producten aan. De wet maakt het mogelijk dat een bibliotheekorganisatie per vestiging andere accenten legt, afhankelijk van de reikwijdte, omgeving, sociale structuur, gemeentelijke financiële bijdrage etc.

De Bibliotheek Gelderland Zuid biedt als geheel het volledige pakket aan diensten en producten. En de

gemeenten hebben volgens de wet een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het geheel. Ook al heeft

elke gemeente een eigen subsidierelatie met de Bibliotheek Gelderland Zuid.

(24)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Samenwerking van de gemeenten is noodzakelijk en heeft vorig jaar voor het eerst een gezamenlijke basiskoers opgeleverd.

Elke gemeente heeft eigen wensen ten aanzien van de bibliotheek in haar gebied. Ook Beuningen heeft dat.

Aan de andere kant zijn er financiële beperkingen. Het begrotingsregime laat weinig ruimte voor het subsidiëren van nieuw bibliotheekbeleid. De doelen moeten zoveel mogelijk binnen het huidige budget worden bereikt.

De Bibliotheek heeft haar eigen verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van haar eigen en gemeentelijke beleidsdoelen. Haar organisatorische capaciteit is niet onbegrensd. De bibliotheek maakt zelf ook afwegingen over welke diensten zij inzet en welke activiteiten zij onderneemt in de gemeente. Zij maakt bij voorkeur gebruik van producten die al bestaan en meestal landelijk door deskundigen zijn ontwikkeld.

Partners met wie de bibliotheek verbindingen aangaat voor het uitvoeren van projecten hebben eveneens hun eigen verantwoordelijkheid.

Op basis van alle beperkende voorwaarden, de kennis en de inbreng van de bibliotheek en diverse organisaties in Beuningen streeft de gemeente samen met de bibliotheek de volgende doelen na:

• De gemeente wil samen met de bibliotheek, de basisscholen in Beuningen, peuterspeelzalen en kinderopvang het lezen bevorderen en het leesplezier stimuleren bij kinderen en jongeren, en laaggeletterdheid in de toekomst voorkomen.

o Daarom stelt zij voor in Winssen en Weurt het project Bibliotheek op School in te zetten.

Basisschool De Wegwijzer in Winssen heeft inmiddels met de bibliotheek afgesproken dat het project in 2017 op de school wordt ingevoerd. De bibliotheek probeert in 2017 met De Ruyterschool in Weurt tot afspraken te komen over de invoering met ingang van 2018.

De gemeente zegt aan de scholen toe bij te dragen in de kosten per leerling (totale kosten per leerling € 11,66), omdat in beide dorpen geen bibliotheekvoorzieningen zijn.

Voor 2017 geeft het bestaande budget voor welzijn en cultuur ruimte om de kosten hiervoor

op te vangen. Gekeken wordt in hoeverre na 2017 een extra aanvulling op het budget nodig

is. In beide kernen gaat het om een beperkt aantal leerlingen (ongeveer 250).

(25)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

o De gemeente staat open voor verzoeken van de andere basisscholen voor een bijdrage als zij Bibliotheek op school willen invoeren.

o De gemeente wil met de bibliotheek onderzoeken of het inzetten van BoekStart in de kinderopvang - of eventueel de VoorleesExpress, waarbij vrijwilligers een bepaalde tijd komen voorlezen bij taalarme gezinnen - een haalbaar en effectief middel is voor de taalontwikkeling in Beuningen.

In 2017 heeft de gemeente inzicht in de haalbaarheid, effectiviteit en de steun daarvoor bij de kinderopvangorganisaties.

• De gemeente wil met de bibliotheek bevorderen dat allerlei vormen van projectmatige

samenwerking met de dorpshuizen, MFA ’t Hart, de basisscholen, andere onderwijsinstellingen (ROC), Stg. Perspectief en overige partners tot stand komen en leiden tot initiatieven waardoor de

Wat de bibliotheek doet:

(26)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

drempel tot het bibliotheekwerk wordt verlaagd voor laaggeletterden, jongeren en digibeten, kortom: voor mensen die niet vaardig zijn met taal en computers.

De bibliotheek is al gestart met nieuwe vormen van samenwerking. In 2017 wordt dat verder uitgebouwd.

o De vestiging in Ewijk wordt meer een gemeenschapsvoorziening. Hiervoor neemt de bibliotheek in 2017 het initiatief.

o De gemeente onderzoekt met de bibliotheek of de Bibliotheek op School in Winssen en Weurt een voorziening voor het hele dorp kan worden, of dat andere opties voor een grotere rol van de bibliotheek in deze kernen haalbaar zijn. Het onderzoek vindt in 2017 plaats.

o Het bibliotheekwerk vindt ook buiten de deur plaats als daardoor de doelgroep

gemakkelijker wordt bereikt, zoals op scholen, in het Molenhuis, bij het Dijkmagazijn en in dorpshuizen. De eerste contacten zijn hiervoor gelegd.

• De gemeente wil de mediawijsheid van haar inwoners bevorderen. De bibliotheek heeft als nieuwe taak om in Beuningen ondersteuning te bieden bij digitale aangifte van de belastingen en andere digitale zaken met de overheid. Met hulp van andere partners, zoals de seniorenverenigingen en het ROC, wordt onderzocht aan welke cursussen en kennisdeling over computers, internet en andere digitale zaken behoefte is.

De samenwerking van de bibliotheek en haar partners gaat uit van wederzijdse deskundigheid.

Activiteiten worden op elkaar afgestemd, zodat verschillende organisaties niet hetzelfde aanbieden voor dezelfde doelgroep.

Op veel terreinen is in toenemende mate digitale wijsheid nuttig en nodig (internetbankieren, gezondheidszorg, contacten via internet), bijvoorbeeld voor ouderen. De seniorenverenigingen kennen deze groep en bieden al het een en ander aan om ouderen zolang mogelijk te laten participeren in de samenleving. Hun coördinerende rol is belangrijk voor de doelgroep.

Begin 2017 start de bibliotheek in de vestiging in Beuningen met het bieden van ondersteuning bij

de digitale aangifte van de belastingen. In de eerste helft van volgend jaar gaat de bibliotheek met

(27)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

de seniorenverenigingen en eventueel andere organisaties in gesprek over de invoering van de cursussen Klik & Tik en Werken met de digitale overheid, en wat de wederzijdse taakverdeling is.

Uitwerking

Na het vaststellen van deze beleidsnota zullen de bibliotheek en de gemeente Beuningen de beleidsdoelen

uitwerken in concretere afspraken. De gemeente zal de afspraken opnemen in de subsidiebeschikking en de

resultaten samen met de bibliotheek jaarlijks evalueren.

(28)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20

Bijlage 1

Organisaties die hebben deelgenomen aan de gesprekken

Stichting Perspectief ROC

Vluchtelingenwerk Het Dijkmagazijn

WerkBedrijf Rijk van Nijmegen Stichting Lezen en Schrijven Ambassadeur Laaggeletterdheid Seniorenvereniging Ewijk Seniorenvereniging Weurt

Vereniging van Senioren Beuningen Stichting Oeverwal

Schoolbestuur De Triangel Ontmoetingscentrum De Paulus

Stichting Sociaal Cultureel Centrum De Lèghe Polder

(29)

Geletterdheid 15

ontmoeting 20