.. ~ ":.
DEN GULDEN WINCKEL (2.
qiil1uSU'u...t.. '}.y""luhriir YOOI" " " . . . m.n4."-' . .
1-)
I~ 2..8,
... -.~.. . - ... . -
-
.. ~ . _. -:-165 Keulen blijkt zee; ingenomei). te zijn ~et deze
.. ' . .. :; ----< .
· tentoon.stelling, gewijd aan-· de h~:ivelingen
·van. de Koningin der. Aarde. De stad is "- _ vroolijk versierd. 's Avonds wordt. de oude . I?~mtoien:!D~t--grooteDatterij~n' verlicht, er '. w.orden '. coricerten gegeven en .theaterVoor-
stelli?gen; :.winkels geven joumalisten kor':'o' :.ring; als:,menniet beter.wist zou men' zeg-
gen, -d~t· de journalist de meest' populaire man van -d~ .wereld 1s. yan Napoleon dacht· men e~ns. dat hij de machtigste' was. Maar
· zijn eenvoudig' moedertje schreef hem van
· ~orsic,,:o:,. .PQ~.rvU' _ qu~ cela~-·d.ure: .: En: wij,
~ournalist~n~ zu~len . als. ~de :~i-essa gesloten
~ls,-.ze~f~ __ m Keulen.·. wel~ :weer ~egradeeren
tot.:.: .'p~~s~~~kieten!'· -~:' . ' :._~'- .
F. S. -
'--~ ~
w ··
~ -:~Noro SOEROTO ·/
geen tentoonste1lingsgebou'Wtj~s :gewordeii: ' maar echte, stevige, solide gebouwen. De Kal- . nische zette in zoo'p gebouw een complete tech-
nische afdeeling, Mergenthaler bracht in een an- . EENS, . kor.t .
slech~s,
der gebouw enkele van' zijn vele machines, een' had ik hem gezien andere krant bouwde een grooten stapel van hei- in een kring' -van schrij- palen op en liet er trotsch· op schilderen: -Al dit vers, schilders en too- hout is noodig om onze. krant een maand van neelspeelsters. Het was papier te voqrzien! Rudolf Mosse bracht een radio- in een bovenzaaltje van installatie naar een flat van glas; op de bijbehoo- Riche op het Buitenhof rende kermis draaien -de molens, blazen de Tiro- in den Haag~ N oto Soe- lers, ~ansen de meisjes, _'t is alles reusachtig;. roto zat in . een ' hoek:
machtlg
groo~sch
en interessant voor den belang- . klein en fijn, met dat stellenden bUltenstaander. Maar. wat ik gemist vreemde waas in de don- heb op deze perstentoonstelling,dat is eenIuS-
kere oogen, dat aan~ge, goed-uit~werkte, wetenschappelijke afdee-·' droom en· heimwee-deed ling voor den. Journalist. ]a,.er is eeny,retenschap-.. d~nken. De glans van In-:.
afdeehng onder leiding van den eminenten .. dische oogen kan dat on- _ . -... ,-- . . Emil .Dovifat, ~aat: die is-ongenietbaar ge., doorgrondelij~e'e?fascineerende hebben,dat·een-.
worden door te veel, .OP zich zelf zeer interessante ' echte vrouw _bezlt; .'. - . - " . '-. .. -. - .
statistie~en.
Doch dan verde:: waari~
de boekerij ._Zo~
heb ik Ra'den MasNoto-~oeroto 0.v0or
heteerst der vakhtte~atuur .. voor·den -:Journalist? Waar zijn gezlen, maar gesp~~en ~eb lk hell? pas later. Het de wetenschappehJke modellen, v~n "koppen" en blad Oed.~y~, dat hlJ redi~eert, bestond de" vorige onderkoppen? - <- : ' . ' .. maand VlJf Jaar en de vnenden en medestanders~= zou een juweelvaneen afdeelinkje te maken van den sch=.ijver hebben 'dat feit aangegrepen ZlJn over de geschiedenis' van. de headline! Waar om hem beWlJzen van hun vriendschap en trouw
~ordt de goede illustratie'-naast de onjuiste plaat- te geven ... Zij hebben ?it gedaandoor hem een Jes g:zet? Waar wordt materiaal getoond uit de. feestmaaltiJd aan te bleden, waar ruim 60 per- t~chmek van de journalistiek? Deze tentoonstel- son en aan hebben deelgenomen, w.o. een twaalf-
~g is wat dat betreft een zeer zuivere afspiege- tal hier te lande studeerende IndonesH:rs, terwijl ling van de werkelijkheid: de journalist schrijft, N ot.o Soeroto' zelf . het lustrum van zijn blad heeft tnaar de typograaf maakt de courant. Naar veler geVlerd door de Ultgave van een keurig verzorgd opvatting zal de toekot:J1st hierin vera~dering feestn?mmer van O.~daya. . . tnoeten brengen. Het is jammer dat de 'Pressa Op dlen feestmaaltiJd waren o.a .. aanwezig de deze strooming negeert.· Regent van Bandoeng, Raden Adipati Aria Wi-
. - * * *
r~nataKo~soema (lid van de.n Volksraad), de" . dichter-graflcus Ir. Hein von Essen (tafelpresi-
.. ,
. '''.
: ~ , .. ~~:~, '~~':'~..:.,';:~'!::-tf~~ :T~,·\~,;:;,,_-:·:,,:-;1· ~~ ::",-'<;-~:.;. ~-.:: ' ":' '. ,
"
166
(DEN GULDEN WINCKEL '
q,illu.5tftc ... M,un.4,ch.,.ik v.or '\ownvr',cndcn-,;
r
)/ '
haat:. grooten verwekker en moedigen vond. Prof. Gonggrijp deelde Noto Soeroto die groep van menschen, die hij de " -.
, , wers" noemde. In tegenstelling tot de Ste:rK-ee:n
· - '. dige figtiren, die ook hun groote waarde b~zi
~. " . ,het t~taa~ van het menschelijk evolutie-p
-, orengen menschen alsNoto, Soeroto .verbj,ndin~ie
: tot stand tusschen groepen, die soms v~'r-'r:ln
kander af schijnen te staan. Hij moest· belltentrii in den 'aanvang aan een v'erbinding tUissc:hen
.' .Nederlaridsche en . ..de Indonesische volken'
· -'he?ben gel9<>fd. ~aar ~ oto ~oeroto was
· , , looviger, een-= grooter mensch. gebleken dan
" en had heinte~slotte' van'die mogelijkheid :
'·en· meer .overtUiga.: Noto' Soerotohad ook
" ,'." . hem een g~ooVige gemaakt. . . ..:. - . ; ..
Na'de heercm;Ricardo, Hugo Vogel en nir.
Zijwand van de .groote hall, met Pressa-turm
dent), de schrijver Ben ,van Eysselste'yn, de too- neelcriticus Dop Bles, de schrijver van A~oka,
,Prot .G. Gonggrijp, de beeldhouwex: loop . van Lunteren, de houtsnijder Fokko Mees, de 'dichter en poezie-criticus Nico Oosterbeek, de oeconoom A. Ricardo, Mr.
1): J.
W.J.
Kluiver en Raden Mas Mr. Soeript'o' (resp. voorzitter en vice-voorzitter van het Ned. Indonesisch Verbond), de publicist Dr. E. van Raalte' en Hugo Vogel, de in leeftijd oudste vriend van Noto, Soerotoen "
die hem in aanraking bracht 'met de 'kunstenaarS van de oudere generatie' als Toorop en Thorn ·Prikker. . . '' ..:.
1 ;. v~n Esse~· ope~de
ae' rij'~ari ' ~p~ek~rs ~et
eropte wijzen, hoe zonder uitzondering. cinen gaame' aan den oproep 'tot· dezen feestmaaltijd hadden gehoor gegeven, 'omdat allen "den klein en. Noto"
zoo hartelijk genegen zijn, hem als vriend en kameraad liefhebben, in hem den -zeer bijzonderen dichter en den prachtigen en klaren prozaist hoog- . schatten, maar ook en bij deze gelegenheid voor- namelijk, omdat zij in den klein en Noto, een groot syInbool, een groote Idee eeren. .
Deze samenkomst was te be schouwen als meer' dan een vriendschapsbewijs aan een goed mak- ke.r, meer dan een viering van een schrijver, of van het eerste ,lustrum van een goed-geredigeerd- maandblad. Door het aanzitten aan dezen disch werd allereerst de_ Idee Oedaya, de idee Opgang gehuldigd, die in den persoon· van N oto Soeroto
ver voerde R. M.: Mr. Soeripto het woord.
erkende de .. moeilijke positie van zijn larld!~rlog
die steeds tegen twee uitersten te kampen ,AIs mede-oprich ter van het N ederIandsch
nesi~ch Verbond konden hij en zijn drie hier wezige medewerkers in deze beseffen, h6e en ondankbaar die taak maar' al te vaak is . . de Indonesiers, die konden en wilden
zag hij in de figuur van N oto Soeroto
beeld van edele volharding en st<m(lvCllstilghlei(i.~
N oto Soeroto dankte met een kort WIJ~orlQ..
baar ontroerd. Hij had deze groote sympathie verwacht., Door een avond als deze sch'een verguizing, alle verdachtmaking" elke la5;tel:cru~
pagne in vieze' brochures als uitgewischt.
Diep verheugd gevoelde, hij zich door deze . hankelijkheidsbe~jzen. Maar hij wist, en aIle
wezigen zouden het zich weI met hem zijn, d.at deze avond nog geenoverwinning
. kende. Hij 'bevond zich in den kringvan
schen,' voor' wie rasverschil, geen waan meer medebrengt, menschen wier gevoelens hoog· genoeg .ontwikkeld zijn ras te begrijpen als onderdeel van de menschheid 'en 'die volgens de eigenschappen hun ras werken willen voor dat geheel.
Maar' buiten deze kleine kringen. 'heerschten dere Qpvattingen en het is dus zaak met ael~ell,~
volharding, dezelfde rechtlijnigheid voor'de der raciale toenadering te strijden en' het se'n der mogelijke conflicten tusschen N",rl,.rl:m
'en Indonesie 'langs redelijken weg voor te
reiden. " _
Uit de verschillende toesp.raken blijkt, da:t voornamelijk den propagandist voor een idee geeerd, den zoeker naar sam en werking tus Oost ,en West. Maar deze propagandist voor denkbeeld was toch ook litterator, al schijnt 'het oogenblik de dichter ondergegaan in
strijder voor een idee. '
rang a:
om in hij zij. Leiden uit er.
Soerot.
reserve
.. W .. Ik hel wilde lang ui meer r
te zet·
.a
~aI!
"Dat .. Ik ha bewus1 ven. A vaags, te vine
"Toen ling de zanger op het toen tl
~~i~e:
Door- ik aan broer I
lezen
. DEN GULDEN WINCKEL
167qti11ustrurL ).u."cisch.riiC """'" 1IoWnvNndtn..-
'
..
. -...,
Het Pressa-theater
"
Hoe was deze' verandering geschied? Hoe was de dichter geboren en wanneer de prppagandist? ' Noto Soeroto zat op een laag bankje in zijn groote kamer en vertelde mij, dat hij van 1906 af in Hol- land was. N a zijn eindexamen H. B. S. te Sema- rang afgelegd te hebben ging hij naar Nederland om in de rechten te studeeren. Maar eerst moest hij zijn staatsexamen doen. Hij studeerde te Leiden en v lak voor zijn' doctoraal brak de -oorlog uit en trok ook hij naar de grens" want Noto Soeroto had zich verbonden als huz'aar' bij . het reservekader.
"Waarom?" vroeg ik.
"Ik heb geijverd voor een Inlandsche militie en wilde dus het voorbeeld geven. Maar toen ik zoo lang uit mijn werk was, voelde ik me innerlijk niet meer rustig genoeg om m'e weer aan de studie zetten; ik was om zoo te zeggen uit mijn koers geslagen." ~, .;
"Wanneer is uw eerste boek verschenen?".
"Dat is in 1915, geweest. Melati-knoppen.
"Ik had i~ Indie nOQit geschreven, was me niet
bewust, dat ik een versregel zou kunnen schrij- Yen. Als leerling van de H. B. S. voelde ik iets vaags, gevoelens, die in je woelen zonder uiting
te vinden. '
,:Toen kreeg ik in 1914 toevallig de prozayerta- hng door Frederik van Eeden van Tagore's Wij- zangen in handen. Het lezen daal'van heeft me op het idee gebracht om me zoo te uiten. Ik heb ' toen een vers gemaakt, dat in Melati-knoppen is Opgenomen en liet het aan iemand Ie zen, die me zei: Dat is zekel' van Tagore, dat is heel mooi.
~oor die opmerking van onvel'dachte zijde ben lk aangemoedigd en verdeI' gaan schrijven. Een broer van mij he eft buiten mij om verzen laten lezen aan den redacteul' van De Tijdspiegel, die
mij to~ gevraagd heeft om die dingen te mogen publiceeren.
Nu kunt u mijn groote liefde en vereering voor Tagore begrijpen, want hij hee£!, me aan mijzelf geopenbaard. V oor het jubqC:um- numme'i van Oedaya heeft hij eenvers~:'af
-g-estaan, dat nog nooit geimbliceex:d is·,~m.aar het is te laat gekomen. tJet wordt de yol-:
gende. maand geplaatst.~'
N oto Soeroto liet mij het vers lezen, dat ik hier volgen laat:
K I a a g' d a a rom' n i e t ...
Al wie uw eigen is zal u veclaten, Klaag daarom niet. . ,
Gebroken zullen v.allen de 'ranken van uw hoop en vruchten zullen ze wellicht niet drag en,
Klaag 'daarom niet.
De duistel'nis zal komen op uw weg des 'nacht~
. maar zult ge daarom blijven staan?
0, keer op keer zult gij bet licht ontsteken van uw lamp,
~ doch wellicht zal, de lamp niet brand en , :- ' Klaag ,daarom niet:
Ais zij de woorden van uw lippen hooren
zullen de beesten van het woud stil komen om u heen, Maar in uw eigen huis zullen wellicht
de steenen hart en niet verzachten.
Klaag daarom niet.
Omdat gij zien zult _dat de deur gesloten is, kan dat een red en , zijn om terug te keeren?
Gij zult er moeten kloppen keel' op keer, doch wellicht zal de deur niet opengaan -
Klaag daarom niet.
Uit bet Bengaalsch door A.. A. B.
"Een zeker aantal jaren heb ik elk jaar een bundel uitgegeven tot 1918, toen E>loemeketerien ver- schenen is. Daarna verscheen nog in 1920 L~tos
en Morgendauw en in 1925 Nieuwe fluisteringen.
Na di'en tijd heb ik geen verzen meer geschreven.
.Ret is een kortstondige arbeid gewe'est, waar ik met vreugde aan terugdenk. Het is om zoo te zeggen een intermezzo tusschen ander werk door, want mijn Indische ideeen zijn altijd primair bij mij geweest. De zaak van Indie heeft mij vervuld van jongsaf aan. Hoe kan. het anders, waar rnijn vader zelf een pionier was?"
"Heeft uw PQezie weerklank gevonden bij uw rasgenooten in Indie?"
"Eenigen weerklank heeft mijn poezie ongetwij- feld gevonden bij mijn rasgenooten, natuurlijk slechts bij hen, die de :Nederlandsche taal als uit- drukkingsmiddel der gedachte hebben leeren be- grijpen en ontvankelijk zijn voor "poezie" in den ruimsten zin genom en. Behalve langs particuliere wegen - gesprekken en correspondentie - is mij dat gebleken uit aanhalingen, zoo nu en dan, in de periodieken der jeugdvereenigingen."
I. ,....
! .~:. .' .
.:.~'.
" .. -~':~
. ~~~---~ ..
.
~. ~~.=~.~., -
~~.-:::- : .--:,-',", .
~'.
-
-;F) ~ ...
168
male prOPQrties ,. wordt teruggeb~acht -, men in' het W es'te~ gaat"inzien, dat:dit
~ "Untergang", maar juist de'reddiqg '''''''' ...
, . Westen zal -beteekenen, . dan' zuBen ...
Oostersche ·letteren een· groote-aa:'ntlcekJtij -' -op den' Westerling uitoefene~. Zietmen --riu nieLreeds, hoe vele Westersche"
tueelen gefascineerd· worqen---door:
~ducten~'van Oos~ersche wijsheic:f en .heid?-Dit heel1angzame; haast on:merk1:.ai
'~proces iso.!:>egonnen met SC:ho·pe:nhauer.
; . iJ . ;, L ';. , ~ ~=eK~~~~:?~~_, ~lw~~;_·!~ . :?e.:~
_~ Indit:verbarid'"'wee~-.NJto':Soe~ot~
.
;' ~~~.. .' be~nl ' ', a,~tikeklk,· dadt" zooal~
k"?ijlatebr~bl~ek,
--< e ,_- e angwe en' e opmer tngen · evatte
~:!.,. :~-. ~
'ZijrLdichterschap. Dit' opst-el, H1oll,mdlscll,;:, -'::".: ,_ - " . .. , b d · :', ' gedichten en'
J
avaansche gedachten, isDeProtestantscbe afdeeling der Pressa ouw e .een,~ ',drukt in ,d, en' bundel Kl~urschak, eeri!lE-en,
·',kerk van· glas: in lood " , , ~
, , .--- " -- ',Oedaya ::'(N.V.Adi" Poestaka, den H
. ' . , ' " '. , ' " . . "",' '192
5). " ::,-:::' . , ' " ' -
"Is het moge1ijk
om
een litter~re cultuur op Java ',,10 192o'heb i~ mij op het zakenleven .00 . . ,wn·M\";te vormen in' de· N ederlandsche taal?" ' omdat ik ." behoefte' had aan een mclatsclilal)p~:~
"Misschien is het mogelijk, -maar zij_ zal 'sle'chts, beroep,' waardoor.ik mijn idealeri kon u!c:nt:n .. ,~
tot een zeer klelnen kring beperkt blijven. De per-. heb .toen den boekhandel en uitgeverij Adi son en, die in staat zullen zijri de N ederlandsche. taka opgericht, waardoor ik in de 'gelegenbeid taal als instrument van hun gevoelsleveo te bezi-inijn eigen gedachten eri die van mijn
gen, zullen uit den aard der zaak slechts in een 'wanten in druk onder de menschen te nr, .. ",,,,,,,,
zeer klein aantal te yinden 'zijn. Hoe kan het -an-' '"Tot die uitgaven ,behoort ook het blad ders, aangezien de N ederlandsche taal voor ons' · Het vijfjarig ·.bestaan is een bestaan van· blijft eeo vreemde-taal en n()g weI uit een heelge",,:eest en ial het-ook nog welblijven: Mijn andere taalfamilie dan onze eigen taal? ' .' " ting is' het str-even naar samenwerking tm;sclile
"Tot op het oogenblik ben ik de eenige gebleven; - Oosten West: terwi]l de ultra'-na.tioln· .aliste:n.j~
doch dit is ook maar betrekkdijk. Er is ~en --leuze· "los:-vail Holland" .propageeren. Ze
andere
J
avaansche dichter in. de, Hollandsche taal ... Imjn, directe tegeristanders: Maar eerlijkheid.sh'll~geweest, die eenige jaren ,geleden jong. gestorven '" moet ik zeggen, dat de~e scheurmakers in .de is. Hij schreef ook rhythmischproza; publiceerde kern; van de
'zaak
en zonder dat beide in bet orgaan van. zijn jeugdbond.' ?ijo poezie 'er zich klaai ·van bewust zijn, hun bondgell0c.t~was nog onvolkomeo, doch aanleg om in e~n latere, gevonden hebben in die oer-c.onse1rvClltic:ve ontwikkeling de Nederlandsche, taal als medium, ·derg, die van eenige wijziging der velrhcmding , volkomeo 'te gebruiken, was onmiskenbaar aan-.· ,:,hoegenaamd niets willen weten ...•
wezig. Zoo zijn er me~r jonge menschen, die dit ,-'-;,Ik heb -een' schets 'ontworpen van-een
. _ talent nog onvoldrage~, in zich hebben. Alleen,democrqtisch staatkundig stelsel voor Indonelw
we weten dit niet." , . ' . . . .
waar
ik u heel moeilijk in het kort een delnkl)e~"Is het dgenlijk niet abnormaal, dat eeo .Ooster-· van kan geven. _ Dit staatkundig
ling tot de Westersche letteren wotdt aange-, basis gebruiktworden, voor loyale 'nationa:list.~
trokken?" . .. - . Het spreekt vanzelf, dat niet ieder~en het er 'Ilk betwijfel, of men met juistheid kan spreken' eens is. Samenwerking, zeker, maar hoe mc.et.Ql van 'een "eigenlijk abnormale aantrekking van de , gaan zoolang dedragers van de traditie Westersche letteren op een Oosterling". M.i.- is kend worden. 'Die niet-erkenning is vOlell)a,lr dat het natuurlijke gevolg van de groote rol, die de maatscbappelijke constructie van het de Westersche cultuur in het moderniseerings- leven.
proces van het geheele Oosten speelt. Wanneer "Ik geloof,' dat ,u het beste doet met dit uit te eeruger tijd, zeg over een ee';lw, het Oosten zijn schets over te nemen:
kalmeerenden invloed gaat uitoefenen op' de koort- "Waar ik in beginsel afne van bet "parlementaire sige dyn'amiek van de Westersche cultuur, de rol sel of weI van bet principe der mede-beslissende der Westersche cultuur in de wereld tot haar nor- voegdbeid van een collegiaal licbaam, d.i. in fine:
\
: .. '
. "'"
DEN GULDEN WINCKEL
169 q.\!fu>t<<trd...·k ... nd.cl\f.;!t: voor lloWnvNndtn...-RADEN MAS NOTO SOEROTO Naar het gipsmodel van Altorfs Brons
beginsel van mede-beslissen door allen in alles, moet ik ook breken met het dogma der trias politika en het principe duiven aanvaarden van wetgevende en uitvoe- rende bevoegdheden in een hand. Is dus een b est u u r- ,I ij k ressort rijp voor aut 0 nom i e, dan komt daar aan het hoofd 'een Indonesier, die volkshoofd moet zijn, dus gekozen door een raad, (volksvertegenwoordiging);
hieraan ligt het.d e moe rat i s c h e begirisel ten grond- slag. Doch er moet een dubbele waarborg zijn, dat het gekozen hoofd ook tot de b est e n behoort, d. w. z.
is toegerust met den zin voor de harmonische behartiging van belangen van hoogere orde. Daarom wordt hij in zijn functie bevestigd door den bestuurder van een res- sort van hoogere orde; dit tevens als uitdrukking van de centrale eenheid, terwijl als tweede' waarborg voor het aristos-zijn van den autonomen bestuurder kan aan-
g~voerd worden, dat hij ten gevolge van het get I' apt e klesstelsel te beschouwen is als 'h:et f i I t r a a t uit het Yolk; hoe hooger het ressort' gelegen is, hoe ~uiverder het filtraa t zal zijn. .. ' .
Aangezien het hoofd van een autonoom ressort als filtraat uit het volk komt en door het volk wordt ge- Wenscht, en als behoorende tot de besten en als schakel
naar het cent~ale gezag door .een hooger gezag wordt erkend, zou ik dezen grondslag als a ri s- t o-d e m 0 c rat i s c h willen karakteriseeren.
Het volk, de demos, regeert zichzelf door mid- del van zijn aristoi.Reeds omdat de functie van zulli: an autonomen besfuurder niet erfelijk is, de candidaat· door het volk wordt aangewezen, eventueel voor ontslag wordt voorgedragen, \ en
'door 'den bewaker van ,hoogere ,belangen wordt
bevestigd, is elk idee aan een l;oort despotic vol- .' komen uifgesloten.· De consequentie van het aris-
to-democratische beginsel is bet feit,\ dat in den ".
persoon van den bestuurder van een. autonoom gebied twee' functies ,zijri vereenig!i, n,1. die van v 0 I k s h 0 0 f. d , van ' het betref.fende autonome gebied van lagere orde en die van b est ,u u r s- am b ten a a r .van een,' autonoom of niet auto- noom, . gebied -van hobgere orde, waaronder dat autonome gebied .ressorteert. . .
Mijn streven is altijd geweest een' sfeer te schep- pen van war e sam e n w e r kin g tusschen Nederlanders en Indonesiers. Deze samenwer- king ka.n nooit w e zen I ij k zijn, zoolang een staatkundig stelsel opgebouwd is uit de valsche praemisse, dat het eene' ras in diepsten aanleg minderwaardig is aan het andere. Het eene ras is and~rs geaard dan het andere, maar ten op- zichte van God en Menschheid nooit meer- of minderwaa!dig. Daarom moet in het nieuwe staatkundige stelsel ook een beginsel te vinden zijn' van de evenwaardigverklaring der rassen.
Het aristo-democratisch beginsel nu, veroordeelt officieel het rassenvooroordeel en den overheer- scherswaan, omdat deze de bij uitstek ontbin- dende I elementen in Indonesie vormen. Daarom kan in mijn stelsel gebeuren, dat een Ned e r- I and s c h e b est u u r sam b ten a a r komt te staan onder een I n don e sis c hen aut o- nom e n' bestuurder van een ressort van hoogere orde, terwijl tegelijkertijd een I n don e sis c h e aut 0 nom e bestuurder komt te staan onder een Nederlandschen bestuurs a m bt e- n a a r van een administratief ressort van hoogere orde."
"Ziet u, dat uw ideeen in gang vinden?"
"Ik heb aanhang hier, maar ook in Indie.
Mijn' beginselen worden aanvaard en ik weet, dat onder de Regenten mijn stelsel 'volkomen onderschreven wordt. Maar ik weet niet hoe alles zich verder ontwikkelen zal. Het zoeken naar grondslagen is een werk van jaren. Die geestelijke grondslagen he~ ik neergelegd in een bundel op- stellen: Kleufschakeeringen uit Oedaya, en dezen bundel wi! ik met een 12-tal opstellen ~itbreiden.
"In dit werk voel ik bevrediging en als het wortel schiet bij de ~assa zit er poezie in. De Hollan- ders stellen nog te weinig belang in het koloniale vraagsttik; tot nog toe bijna uitsluitend economen en politici. Toch is het ook een zaak van het heele Nederlandsche volk. De intellectueelen blijven te veel afzijdig. Het geheele volk is er zeer zeker bij gelnteresseerd; omdat uw cultuur den invloed van de Indische cultuur heeft ondergaan. Nederland kan onmogelijk zonder Inwe en Indie niet zonder Nederland."
