The following full text is a publisher's version.
For additional information about this publication click this link.
http://hdl.handle.net/2066/105186
Please be advised that this information was generated on 2021-04-17 and may be subject to
change.
Hel m i,)lnkt experim ent
HET VERENIGD KONINKRIJK, 1 8 4 5 - 1 8 3 0
In 1813 accep teerd e p rin s W illem v a n O ranje-N assau de so ev erein iteit over de N oordelijke N ed erlan d en . Op 30 m a a r t 1814 w erd hij p le c h tig in g e h u ld ig d in de N ieuw e Kerk te A m sterd am , sin d s die tijd de p la a ts w a a r alle k o n in g e n v an N e d e rla n d h u n re g e rin g aan v a a rd e n . D at g e b e u rd e m e t een eed op de g ro n d w et, afgelegd te n o v erstaan v an de b e id e k a m e rs d e r S taten-G eneraal. De n ie u w b a k k e n soeverein vo rst d ie n d e im m e rs een c o n stitu tio n e e l m o n a r c h te zijn.
D eze W illem w as de o u d ste zoon v an w ijlen W illem V, de la a tste s ta d h o u d e r v a n de R epubliek d e r Zeven V erenigde P rovinciën. D at hij n ie t s ta d h o u d e r W ille m VI w erd, m a a r lconing W illem I, e n d a t d e N ed e rla n d e n geen re p u b lie k blev en m a a r e e n k o n in k rijk w erd en , h a d n ie t alleen veel te m a k e n m e t de eig en asp iraties v an deze O ranje. M eer n o g w eersp ieg eld e de n ieu w e s itu a tie de b e h o e fte v a n d e p o litiek e elite v a n de voorm alige R epubliek o m een k ra c h tig e e e n h e id ssta a t te v o rm en .
Al in de laatste ja r e n v a n de a c h ttie n d e e eu w w as im m e rs g eb lek e n d a t h e t federatieve bestel v a n de o u d e sta te n b o n d z ic h z e lf h a d overleefd, al w as h e t m a a r o m d a t de Zeven P rovinciën n ie t in s ta a t gew eest w a re n zich teg en de g ro e ie n d e m a c h t v a n F ran k rijk te v e rz e tte n . De F ran sen h a d d e n zich m e e s te r g e m a a k t v a n de Z uidelijke én v an de N oordelijke N e d erlan d en , e n deze zelfs ingelijfd in h e t im p e riu m v a n N apoleon. Toen d a t im p e riu m w an k eld e, zagen e n k ele p o litici in N e d e rla n d h u n k an s schoon, en v roegen zij de in E ngeland verblijvende p rin s W illem n a a r h e t la n d v a n zijn v o o ro u d ers te ru g te k eren . M aar d a t la n d m o e s t w el e e n e e n h e id v o rm en , zoals de geestelijke v ad er v a n d e n ie u w e g ro n d w e t, G ijsbert K arei v a n H ogendorp, s c h re e f in zijn p ro c la m a tie v a n 1813:
‘H et oogen b lik is g eb o ren , w a a ro p wij ons nationaal b e sta a n h e r n e m e n ’ (curs. PR).
HET EINDE VAN EEN KEIZERRIJK
M aar terw ijl W illem zich o p m a a k te o m zijn n ieu w e k o n in k rijk te g a a n reg eren , n a m e n de in te rn a tio n a le g eb eu r
te n isse n een d o o r v elen w el v erh o o p te m a a r to c h la n g n ie t d o o r ie d e re e n v e rw a c h te loop. In 1815 w as h e t d e fin i
tie f g ed a a n m e t de h eersch ap p ij van d e eerste K eizer d e r F ransen, N apoleon I.
Zeker, d e eco n o m isch e e n b e stu u rlijk e h e rv o rm in g e n w a a rm e e hij in h eel E u ro p a een b eg in h a d g em aa k t, w a re n op ta l v a n te r re in e n b elan g w ek k en d gew eest. Een a a n ta l erv a n is in de ja r e n n a 1813 d o o r W illem I in N ed erlan d overgenom en, a n d e re zijn in de tw in tig s te e eu w alsn o g d o o r de E uropese g em ee n sc h a p doorgevoerd. M aar over h e t alg em een k w a m N apoleons een h e id sstre v e n te v ro eg voor de E uropese staten . En zijn d ic ta to ria le o p tre d e n , a lsm ed e zijn oorlo g en die h o n d e rd d u iz e n d e n h e t leven h a d d e n gekost, h a d d e n h e m alo m g e h a a t g em aak t.
De g ro te m o g e n d h e d e n v a n E uropa, in 1814 o n d e r le id in g v a n G root-B rittannië te W en en bijeen, w a re n h e t over é é n za a k ro e re n d eens: zij w e n ste n n o o it m e e r m e t z o ’n h e g e m o n ia le m a c h t g ec o n fro n te e rd te w o rd en .
Een k rach tig e sta a t b e n o o rd e n h e t to t zijn o o rsp ro n k elijk e g re n z e n te ru g g e b ra c h te F ran k rijk zo u d ie w ens h e lp e n vervullen. D aaro m b e slo te n zij op h e t C ongres v a n W e n e n d a t de Z uidelijke N e d erlan d en , die b ijn a tw ee eeu w en e e n p o litiek e e e n h e id b in n e n h e t H ab sb u rg se im p e riu m w a re n gew eest, h u n relatiev e z e lfsta n d ig h e id n ie t zo u d e n h e rk rijg e n - oo k al w as d a t n u ju is t precies w a t de B russelse p o litiek e elite v erlangde. De g ro n d w e t die h e t
N ed erlan d se k o n in k rijk in 1814, n o g voor de v e re n ig in g e en feit w as, h a d g ekregen, d ie n d e a a n de n ieu w e s itu a tie te w o rd e n aan g ep ast. De E uropese m o g e n d h e d e n h a d d e n gesteld d a t d it in sa m e n sp ra a k m e t h e t Z u id en m o e s t g eb eu ren . M et h e t oog h ie ro p w e rd een co m m issie sam en g esteld , b e sta a n d e u it tw a a lf n o o rd e rlin g e n en evenveel z u id e rlin g e n (on d er w ie e en Luxem burger), o n d e r le id in g v a n G ijsbert Karei v a n H ogendorp. H et re s u l
ta a t v an h u n w e rk z a a m h e d e n w as e en conservatieve g ro n d w et, die veel m a c h t in de h a n d e n v a n de v o rst legde.
De T w eede K am er zo u 110 le d e n h e b b e n , v a n w ie de h e lf t u it h e t Z u id en - o fsch o o n h e t Z u id en ongeveer d rie e n e e n h a lf m iljo e n in w o n e rs te ld e en h e t N o o rd en slechts tw ee m iljo en . H oew el h e t voorstel oo k in h e t N oorden w e e rsta n d o n d erv o n d , w as de te g e n s ta n d in h e t Z u id en h e t g ro o tst. O n d er a a n v o e rin g v an de G entse bisschop M aurice de Broglie rees e r veel v e rz e t van, o n d e r m eer, k a th o lie k e n te g e n de ‘g elijk stellin g v an de g o d sd ie n ste n ’, die erto e zou le id e n d a t h e t k a th o lic ism e in België n ie t la n g e r de sta a tsg o d sd ie n st was. Van de 1604 zuidelijke n o ta b e le n die zich m o c h te n u itsp re k e n , k e u rd e n slechts 527 d e g ro n d w e t goed. De re g e rin g paste n u een o p m e r
kelijke re k e n m e th o d e toe o m to ch h a a r p la n n e n d o o r te k u n n e n zetten : de afw ezigen e n de 127 te g e n s te m m e n d ie u itd ru k k e lijk w a re n g em o tiv eerd als ‘o m w ille v an de g o d sd ien stk w estie’ w e rd e n bij de v o o rste m m e n opge
teld. D eze ‘H ollandse re k e n k u n d e ’ leverde op die m a n ie r to ch een ‘m e e r d e rh e id ’ e n d u s een g o e d k e u rin g v a n de g ro n d w e t op. Op 21 se p te m b e r 1815 legde, zoals e en a q u a re l v a n P ierre Leroy la a t zien, W illem de eed a f op h e t K oningsplein te B russel: N oord e n Z uid w a re n , v oor h e t ee rst sinds de ze stie n d e eeuw , w eer v eren ig d (afb. 3).
De n ieu w e s ta a t zou, zo h o o p te n de g ro te m o g e n d h e d e n , in h e t N oordw esten de m o n d in g v a n E u ro p a ’s gro te riv ie re n beh eersen , z o d a t F ran k rijk d a a ro p n ie t o p n ie u w e e n claim zo u k u n n e n leggen. T egelijkertijd zou
1
Cornelis van Cuylen- burgh, Aankomst van koning Willem I te Scheveningen, 30 november 1813, ca. 1814, Stichting Historische Verzame
lingen van het Huis van Oranje-Nassau, Den Haag
Een historisch moment:
na 18 jaar zet prins Willem Frederik, de latere koning Willem I, weer voet op vader
landse bodem.
Jan Willem Pieneman, Allegorie op het aan- nemen van de konings
titel d oo r de soevereine vorst Willem I, maart
1815, Paleis het Loo, Apeldoorn, bruikleen Geschiedkundige Vereniging Oranje Nassau
O p deze allegorie benadrukt Pieneman de dynastieke traditie van de Oranjes. Links o.a. Willem de Zwijger, Maurits en Frederik Hendrik. O p de zuil de buste van Willem I.
2
3
Pierre-Jean-Baptiste Leroy, De eedsafleg
ging van koning Willem I op de Konings- plaats te Brussel, 21 septem ber 1815, 1815, Paleis het Loo, Apeldoorn
Een jaar na zijn inhul
diging als 'soeverein vorst' te Amsterdam, werd Willem I te Brussel opnieuw ingehuldigd. Ditmaal echter als Koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
‘N e d e rla n d ’ in h e t Z u id o o sten een e v en tu e le Franse p o g in g k u n n e n v e rh in d e re n o m to eg an g te k rijg en to t h e t m ilita ir en eco n o m isch b elan g rijk e R ijnland. M et d a t doel k re e g W illem zo w aar n ó g e e n stu k je E u ro p a toege
schoven: h e m w erd de so ev erein iteit gegeven over h e t nieuw -gecreëerde g ro o th e rto g d o m L uxem burg. H et zou to t a a n de dood v a n k o n in g W illem III in 1890 d o o r e e n O ranjevorst g ereg eerd w o rd en .
TE VROEG MAAR OOK TE LAAT
In tw eeërlei o p z ic h t w as de ‘tim in g ’ v oor de ta a k die W ille m z ic h z e lf m o e st ste lle n - een n a tie b o u w e n u it zulke ongelijke e le m e n te n als h e t k a th o lie k e Z u id en m e t zijn F ranstalige, adellijke e lite en h e t calvinistische N oorden m e t zijn N ed erlan d stalig e, b u rg erlijk e bov en laag - on g elu k k ig . O m d a t te b e g rijp e n m o e t gew ezen w o rd e n op iets d a t al te dikw ijls w o rd t vergeten.
H ad de k o n in g , n e t zoals zijn vorstelijke collegae in de m eeste E uropese la n d e n , k u n n e n v o o rtb o u w en op een d rie eeu w en lan g gevoerde u n ifo rm is e re n d e taal- e n relig iep o litie k , d a n w as hij e r in deze eerste d e c e n n ia v a n de n e g e n tie n d e e eu w zek er in geslaagd o m zijn zo al w a t h o m o g e n e r g e m aa k te sta a t to t e en n a tie u i t te bouw en.
Zijn tijdgenoten-op-de-troon in bijvoorbeeld E ngeland, F rankrijk, P ru isen e n S panje o p e re e rd e n im m e rs in zu lk e sin d s circa 1500 steeds h e c h te r v orm gegeven staten .
H ad W illem vijftig ja a r la te r geleefd, zo ro n d 1870, d a n h a d hij in elk geval d e vele te c h n isc h e e n d a a rm e e ook in fra s tru c tu re le m id d e le n k u n n e n g e b ru ik e n die de h e e rse rs v a n n ieu w e sta te n als h e t D uitse k eize rrijk en h e t k o n in k rijk Italië de g e le g e n h e id gaven o m h u n o n d e rd a n e n snel te b ereik en , en zo p o litie k te b eïn v lo ed en in de d o o r h e n gew enste zin. Zij k o n d e n o n d e r m e e r g e b ru ik m a k e n v an goedkoop m assa d ru k w e rk , e en op n a tio n a le sch aal u itg eb o u w d , d o o r de s ta a t g e d o m in e e rd onderw ijssysteem , e en u itg e b re id w eg en n et, de c o m m u n ic a tie rev o lu tie v an de teleg raaf, e t cetera. M aar W illem ko n n ie t te ru g v a lle n op e e n tr a d itie v a n staat- e n n a tie v o rm in g e n k o n al ev en m in b e sc h ik k e n over zu lk e m o d e rn e c o m m u n ic a tie m id d e le n .
En toch. W as W illem in p la a ts v a n d ie w el h e e l k o rte p e rio d e v a n v ijftien j a a r - e e n tijd sb estek w a a rin m e n m e e s ta l n o g n ie t eens een g ro te ‘f ir m a ’ o p b o u w t - gew oon w a t m e e r tijd g e g u n d , d a n h a d hij w e llic h t zijn eigen b e stu u rss tijl k u n n e n o n tw ik k e le n e n z ich o o k a a n de sn el v e ra n d e re n d e o m s ta n d ig h e d e n k u n n e n aan p assen . D an h a d d e n de b e stu u rlijk e elites v a n de b eid e d e le n v an zijn rijk zich m issc h ie n to t w a t m e e r sa m e n w e rk in g b ereid g eto o n d . Was d an , o n d a n k s alle te g e n in d ic a tie s, h e t e x p e rim e n t v a n h e t V erenigd K oninkrijk alsn o g geslaagd?
D at b lijft sp ecu leren . N u k a n m e n e c h te r zeggen - m e t de w ijsh eid v a n de te ru g b lik - d a t h e t w el moest m islu k ken. M aar w a t w a re n d a n die te g e n in d ic a tie s, e n w a a r h e e ft W illem z e lf gefaald?
EEN MOEILIJKE UITGANGSPOSITIE
Zeker w as e r de al g e n o e m d e facto r v a n de religie. De Z uidelijke N e d e rla n d e n w a re n vrijw el h o m o g e e n k ath o liek , h e tg e e n de g eestelijk h eid v an o u d s e e n g ro te m a c h t in h e t p o litiek -cu ltu rele leven gaf. In h e t N o o rd en w o o n d e w elisw aar een o m v an g rijk e k a th o lie k e m in d e rh e id - v an de circa 2 m iljo e n in w o n e rs in 1815 w as ongeveer 35%
‘R oom s’ - m a a r d a a r w as de h e e rs e n d e c u ltu u r p ro te sta n t. De s itu a tie verschilde oo k in d ie zin d a t de h e rv o rm d e d o m in ees in h e t N o o rd en n au w elijk s d ie p o litiek e in v lo ed h a d d e n , die de k a th o lie k e cleru s in h e t Z u id en zo o n b e k o m m e rd u ito efen d e.
En d a n w as e r de taal. W elisw aar sp ra k e e n su b s ta n tie e l deel v a n de Z uidelijke N ed erlan d ers de V laam se v a ria n t v a n h e t N ederlands, m a a r de b e stu u rlijk e en sociaal-econom ische elite w as to c h Franstalig, e n oo k in c u ltu re le z in op F ran k rijk g erich t. H et V laam s w erd, v o o rzich tig gezegd, n ie t erg g ew aard eerd . In h e t N o o rd en w as de p o litie k m a a tsc h a p p e lijk e bovenlaag in tu s s e n g ro te n d e e ls N ed erlan d stalig g ew orden. M aar aa n g e z ie n h e t V laam s v a n h e t Z u id en zeker n ie t als v o lw aard ig N ed erlan d s g ezie n w erd, o n tb ra k e n de co n d ities w a a ro n d e r zich v a n u it e e n g ezam en lijk taalgevoel o o k e e n g e z a m e n lijk n atieg ev o el h a d k u n n e n o n tw ik k elen .
M instens even g ro o t w a re n de eco n o m isch e teg en stellin g en . H et N oorden - a lth a n s: H olland e n te n dele Z eeland - w as d o o r eeu w en lan g e tra d itie e e n op d e (in te rn a tio n a le ) h a n d e l g erich te e c o n o m ie en d a a ren b o v en w as h e t sterk g eü rb an iseerd : ca. 40% v a n de b ev o lk in g leefde in sted en . H et N o o rd en h a d ook, to t g ro te w o ed e e n fru s tra tie v an de han d els- en b a n k w e re ld in h e t Z u id en , een zelfd e o n tw ik k elin g sg an g voor de Z uidelijke N e d e rla n d e n verhin-
d e rd d o o r v a n a f 1585 de Schelde g eslo ten te h o u d e n , h e tg e e n A n tw erp en d e d o o d steek h a d gegeven. H et Z uiden w as d ientengevolge e e n ag rarisch e eco n o m ie gebleven, w a a r slechts z o ’n 25% v a n de bevolking in sted en leefde.
W elisw aar o n td e k te n o n d e rn e m e rs in de Z uidelijke N e d e rla n d e n in deze eerste ja r e n v a n de n e g e n tie n d e eeuw h e t in d u s trie e l p o te n tie e l v a n de delfstoffen v a n W allonië, m a a r voor verd ere o n tp lo o iin g d a a rv a n w a re n h an d elsco n cessies d o o r h e t N o o rd en nodig.
K ortom , de n ieu w e s itu a tie b eh o efd e g ro te visie, en veel tact. A an h e t eerste o n tb ra k h e t W illem zeker n iet.
O n m isk e n b a a r w as zijn visie op de m a a tre g e le n die n o d ig w a re n o m zijn n ie u w e k o n in k rijk o o k to t e en m a c h tig e s ta a t te m ak en , g ro o t, o m n ie t te zeg g en groots. Hij w as zich zeer b ew u st v an de n o o d z a a k de in d u s tria lise rin g v an h e t Z u id en te r h a n d te n e m e n - P ieter v an H uffel legde, in 1817, op e en g ro o t d o ek h e t b ezo ek v ast d a t de Prins v an O ranje b ra c h t a a n de G entse te x tie lfa b rie k v an Ja n Rosseel (afb. 4). En h e t o n d e rs c h rift bij e en g e lith o g rafeerd e w eergave v an de o n tm o e tin g tu s se n de k o n in g e n de Luikse g ro o t-in d u strie e l J o h n C ockerill (afb. 5) lie t h e t p u b lie k w e te n w a t W ille m to e n zei: ‘Zet z o n d e r a n g st u w b elan g rijk e o n d e rn e m in g v o o rt e n verg eet n ie t d a t de K oning d e r N e d e rla n d e n a ltijd geld over h e e ft voor de in d u s trie .’
De k o n in g b eg reep ook goed w elke in fra s tru c tu re le m a a tre g e le n in weg- en w a te rb o u w d a a rto e d ien stig w aren . En de b etek en is v a n een k o lo n iaal im p e riu m als g ro n d sto ffen lev eran cier e n a fz e tm a rk t o n tg in g h e m al evenm in.
D at de tra d itio n e le b e la n g e n v a n h e t N o o rd en te n behoeve v a n de eco n o m isch e o n tw ik k e lin g v a n h e t h e le rijk m issc h ie n m o esten w o rd e n aan g e ta st, d at, m e t a n d e re w o o rd en , concessies n o d ig w aren , e n ook ru im e k re d ie te n v a n overheidsw ege a a n n ieu w e eco n o m isch e in itia tie v e n , w as h e m geheel d u id elijk . Hij realise erd e zich ec h te r tevens d a t h e t Z uiden, o m te p ro fite re n v an zijn visie, w el w a t v an d e o u d e g e d a c h te n d ie n d e op te geven.
W at W illem I e c h te r n ie t h e e ft in g e z ie n e n oo k n ie t e c h t h a d k u n n e n d o o rg ro n d e n , w as h o e z e e r de b e stu u rs
c u ltu u r in h e t Z u id en - k a th o lie k , aristo cratisch , Frans - gew end w as g e ra a k t a a n e en zeker z e lfb e stu u r d a t op a fs ta n d d o o r W en en w erd gedirigeerd. Die m e n ta lite it m o e st w el b o ts e n m e t de m o res v an de N oordelijke re g e n te n en, m e e r nog, m e t zijn eig en n e ig in g to t lan d sv ad erlijk , o m n ie t te zeggen a u to c ra tisc h o p tre d e n . D oor die h o u d in g re d u c e e rd e hij zijn m in isters, die overigens k ra c h te n s de g ro n d w e t g een v e ra n tw o o rd in g sch u ld ig w a re n a a n h e t p a rle m e n t, m a a r ju ist w el a a n de vorst, som s to t m a rio n e tte n . D at n a m n ie t w eg d a t b ew in d slie d e n als de k ra c h tig e m in is te r v a n Ju s titie C.F. v an M aan en ju is t e e n z eer b elan g rijk e ro l sp eeld en in de v o rm geving v an W illem s een h eid sp o litiek .
D aarenboven w as ta c t n ie t e e n v an W illem s m e e s t op de v o o rg ro n d tre d e n d e eig en sch ap p en . M ede d a a rd o o r lie p e n ook N oordelijke p o litici in de v o lk sv erteg en w o o rd ig in g la n g n ie t altijd a a n ’s lconings leib an d , al v erd ach te n velen in h e t Z u id en h e n d a a rv a n w él.
O f m e n d e a n d e re n eg atiev e e ig e n s c h a p p e n zoals een g eb rek a a n zelfv ertro u w en e n h u m e u rig h e id die nogal w a t h isto rici a a n W illem toeschrijven, n u e c h t zw aar m o e t la te n w egen, m a g w o rd e n betw ijfeld. D at hij n ie t ‘ro lv ast’
w as - to t u itd ru k k in g k o m e n d in de k a ra k te ristie k e n die m e n w el v an h e m geeft: liberaal-despoot, k oopm an- lconing - lijk t te v e rk la re n u it d e o n g em ak k e lijk e s itu a tie w a a rin m o n a rc h e n in h e t p o st-rev o lu tio n aire e n zich in d u s tria lise re n d e E u ro p a n u e e n m a a l v erzeild ra a k te n . W illem b e h o o rd e to ch to t de eerste g e n e ra tie v o rsten die m o e s t v aststellen d a t de o u d e z e k e rh e d e n v a n de h ië ra rc h isc h e sta n d e n m a a tsc h a p p ij la n g z a a m a a n v erdw enen, d a t d em o cratisch e te n d e n s e n zich d o o rz e tte n , k o rto m d a t v a n a b so lu u t k o n in g sc h a p geb aseerd op e e n k lein e b u reau cratisch -p o litiek e elite g een sprake m e e r k o n zijn. Tegelijkertijd e c h te r tr o f hij bij zijn a a n k o m s t in N ed erlan d , zoals T horbecke h e t la te r u itd ru k te , geen ‘sta a tsb u rg e rlijk leven’ d a t h e m als h e t w a re gezo n d teg en spel h a d k u n n e n b ied en . H et lag n ie t in zijn a a rd o m de o n tw ik k e lin g d a a rv a n a a n te m o ed ig en , e n to e n in de ja r e n 1820 la n g z a a m a a n alsn o g e en zek er p o litie k b e w u stz ijn o n d e r b re d e re g ro e p e n o n tsto n d , k o n hij d a a rm e e
m a a r m o eilijk overweg.
N ie tte m in lie t W illem zek er ook k a n se n liggen - deels, alw eer, o m d a t hij n ie t k o n v o o rtb o u w en op e e n gevestigde n a tio n a le tra d itie . W at o n tb r a k w as e e n b ew u stzijn , zow el bij de k o n in g als bij zijn re g e rin g e n d a aren b o v en bij de m e e rd e rh e id v a n de N oord-N ederlandse elite, d a t v a n u it D en H aag w e llic h t m e e r d a n alleen e e n b estu u rlijk e p o litie k gevoerd d ie n d e te w o rd e n o m h e t Z u id en to t sa m e n w e rk in g te bew egen.
Pieter van Huffel, De prins van Oranje op bezoek in de fabriek van Jan Rosseel, 1817, Bijlokemuseum, Gent
in de Gentse textiel
fabrieken van Rosseel werd katoen uit de 'Nederlandse' kolonie Suriname verwerkt.
4
J.L. van Hemelrijck, O ntm oeting tussen Cockerill en Willem I, 1829, Atlas Van Stolk, Rotterdam
Willem I bevorderde de ontwikkeling van de moderne industrie in het Zuiden. Hier ontm oet hij John Cockerill, stichter van de Luikse staalgieterijen.
' ¿ . / / f t - , / r r . , . - / r t ■ ' . · , 't - , " ,
f , / · , ■/ f X - i - / . / ' ) , f r/<' / r t i t l f / f t n r/t / ■ f i t / f i f i f f
EENHEIDSPOLITIEK
E en b ew u ste c u ltu u rp o litie k leek d u s geb o d en . En d a a ra a n o n tb ra k h e t ook n ie t. Zo poogde de re g e rin g m e t n a m e m u n t te sla a n u it h e t n atie-v o rm en d e p o te n tie e l v a n h e t g em ee n sch ap p elijk e B ourg o n d isch e verleden.
De ritu e le n ro n d W illem s in h u ld ig in g - in 1814 te A m ste rd a m en in 1815 te B russel - g re p e n b e w u st te ru g op p ra k tijk e n u it de la te la n d sh e e rlijk e perio d e: zelfs de e ed fo rm u les w a re n o n tle e n d a a n te k s te n d ie m e n vond in d e plaklcaatboeken v a n de S tatën-G eneraal u it de tijd v an K arei V (afb. 3 e n 6). O ok tijd en s de o p e n in g van d e eerste g ezam en lijk e v erg a d e rin g v a n de Staten-G eneraal refe re e rd e W illem b e w u st a a n d e h o o g tijd a g e n v a n h e t B o u rg o n d isch -h u m an istisch e h o f v a n K arei V, in w ie hij de m a n erk e n d e die gepoogd h a d de zev en tien N ed erlan d se gew esten d u u rz a a m één te m a k e n . B ew ust o o k p la a tste hij zijn eig en H uis in die tra d itie d o o r erop te w ijzen d a t de eerste W illem v a n O ranje, ‘de Zw ijger’, K areis p o litiek e le e rlin g w as gew eest.
De Z uid-N ederlandse k u n s te n a a r M atth ijs v a n Bree sc h ild e rd e in 1817, ongetw ijfeld o m deze visie e x tra g ew ich t te geven, ‘W illem de Zw ijger in 1578, te G ent, de z a a k d e r R o o m sgezinden v e rd e d ig e n d ’. In d e rd a a d w ild e ook W illem s n a z a a t, de eerste O ran jek o n in g , e c h t k o n in g zijn v oor al zijn o n d e rd a n e n . Die w e rd e n d a n ook v o o rta a n n a a r zestiende-eeuw s sp ra a k g e b ru ik ‘N e d e rla n d e rs’ g e n o e m d - h e tg e e n h e la a s in h e t Frans als ‘Beiges’ v e rta a ld w erd e n dus de e ig en h e id v a n de Z uidelijke N e d e rla n d e n le e k te a c c e n tu e re n . D at alle N ed erlan d ers n ie tte m in een e e n h e id v o rm d en , o n d e rs tre e p te de d ic h te r H e n d rik Tollens, die in 1815 de p rijsvraag voor e en n ieu w e n a tio n a le h y m n e w on. De a c h t d o o r J.W. W ilm s g e to o n z e tte c o u p le tte n v a n zijn ‘W ie n N eerlan d sch Bloed d o o r d ’A a d re n vloeit, v a n V reem de S m e tte n v rij’ e in d ig d e n telk en s m e t de regels ‘voor v a d e rla n d e n v o rs t’ d a n w el
6
Reinier Vinkeles, De inhuldiging van Willem Frederik to t 'soeverein vorst' 30 maart 1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, Atlas Van Stolk, Rotterdam
Belangrijke ceremonies werden gelijkelijk over Noord en Zuid verdeeld.
In Amsterdam werd W illem in 1814 ingehuldigd als soeverein vorst.
Een jaar later werd hij in Brussel ingehuldigd als koning.
D it staatsieportret van Willem I, com
pleet met hermelijnen mantel, scepter en kroon, was bestemd voor Batavia. Vandaar ook de kaart van de Indische Archipel.
Joseph Paelinck, Willem I, 1819, Rijksmuseum, Amsterdam
‘voor vorst e n v a d e rla n d ’. B ovendien v e rm e e d de te k s t in h e t b e la n g v an de e e n h e id elke v erw ijzin g n a a r echte d a n w el v e rm e e n d e te g e n ste llin g e n in d it v a d erlan d . De b o o d sch ap w as im m ers:
h ie r sm e lt h e t eerst, h e t d ie rst b e la n g v an a lle n s ta a t en stan d to t é é n gevoel in d ’eigen zang: v oor vorst e n v ad erlan d .
En o m te v o o rk o m en d a t de k a th o lie k e N ed erlan d ers zich in h u n p ro te sta n te vo rst to c h n ie t z o u d e n h e rk e n n e n , h a d W illem n a zijn p u b liek e in h u ld ig in g te B russel in zijn aan w ezig h eid een ‘Te D e u m ’ in de Sint-G oedelekathe- d ra a l la te n zingen.
D at no g steeds F rankrijk de gem eenschappelijke vijand was, b e n a d ru k te de schrijver P rudens v an Duyse, die m e t zijn ro m a n tisc h v erh aal over ‘d e n h e ld e n m o e d d er V lam in g en tegen de F ranschen, o n d e r Gui v an D am p ierre’, in 1824 een prijs v an de L etterkundige M aatschappij te Brugge w on. D at k o n in g W illem , n e t als zulke illustere voorgan
gers, desnoods z e lf voor zijn in tu sse n d oor de o m sta n d ig h e d e n vergrote n a tie zo u strijden, b leek w el u it h e t inhul- d ig in g sp o rtret d a t Jo zef Paelinclc in 1819 voltooide (afb. 7). H et to o n t h e m m e t de h e rm e lijn e n k o n in g sm an tel o m de schouders e n de regalia n a a st zich, die overigens, als u itin g van ‘ec h t H ollandse’(?) zuinigheid, vervaardigd w aren v an verguld koper, m e t glazen ‘e d e lste n e n ’ bezet. In tu ssen d raag t de Vorst d e sn ie tte m in ook zijn rijlaarzen, a lso f hij zo op zijn p a a rd lcan sp rin g en e n a a n h e t h oofd van zijn tro e p e n te n strijde k a n trekken. R einier Vinkeles had, in een gravure die de eerd ere in h u ld ig in g in A m sterd am la a t zien, de k o n in g in vergelijkbare d ra c h t afgebeeld (afb. 6).
8
Louis Moritz, De prins van Oranje gew ond in de slag bij Waterloo, ca. 1816, Stadhuis, Tilburg
De prins van Oranje raakte gewond bij Quatre Bras, vlakbij W aterloo, in de strijd tegen Napoleon.
Hij werd geëerd als vrijheidsstrijder tegen de Franse onderdruk
kers.
Ook de ro l die zijn zoon, de p rin s v a n O ran je (de la te re lconing W illem II) h a d g esp eeld in de strijd teg en N apoleon, w erd b re e d u itg e m e te n . De k o n in g lie t tu s s e n 1823 e n 1826 een g ro o ts W a te rlo o m o n u m e n t bo u w en . H et k w am n ie t op de p le k v a n de b e ro e m d e slag, m a a r e n k ele k ilo m e te rs d a a rv a n v erw ijd erd , bij h e t g e h u c h t Q u a tre Bras w a a r de p rin s g ew o n d w as g e ra a k t in de strijd te g e n de Franse tro e p e n . D a a rn a a st w as de h e ld h a ftig e strijd v an de p rin s te g e n h e t F ranse gev aar oo k v eelv u ld ig o n d e rw e rp v a n h is to rie s tu k k e n (afb. 8 e n 40).
T en slo tte b esefte de n ie u w e d y n astie d a t m e n h e t volk zo dikw ijls als m o g elijk m o e s t p a a ie n m e t p lech tig e ritu e le n . Een e rv a n leg d e M atth ijs v a n Bree vast, in 1817: op de 27ste m a a r t v a n d a t ja a r w as de e rfp rin s, de la te re W illem III, m e t veel p ra c h t e n p ra a l in B russel g ed o o p t.
K ortom , a a n e e n h e id sb e v o rd e re n d c e re m o n ie e l e n p ro p a g a n d a o n tb r a k h e t zek er n ie t. O ok in d e historieschil- d e rk u n s t w e rd e n p o g in g e n o n d e rn o m e n o m N oord e n Z uid als ta k k e n v an e e n e n d ezelfd e c u ltu u r te p re s e n te re n : Jan K am phuijsen, p ro d u c e e rd e in 1817 e e n alleg o rie op de v e re n ig in g v a n d e tw ee s c h ild e rtra d itie s - die v a n R e m b ra n d t e n R ubens - e n lie t d aarb ij z ie n d a t h e t W illem s v erd ien ste w as gew eest d a t de d o o r N apoleon g ero o fd e N ed erlan d se k u n s ts c h a tte n , w a a ro n d e r p r o m in e n t e e n P otter-achtige ‘s tie r’, w e e r n a a r A m ste rd a m e n B russel w a re n te ru g g e k e e rd (afb. 9).
De overh eid p ro b e e rd e d a a re n b o v e n via h e t th e a te r de N ed erlan d se ta a l e n c u lt u u r zow el in N oord als Z uid e x tra o n d e r de a a n d a c h t te b re n g e n . En m e t d e in 1826 u itg e sc h re v e n p rijsv raag v o o r e e n ‘a lg e m e n e g esch ied e
n is d e r Nederlanden’ (curs. PR) h o o p te de re g e rin g een te k s t te k rijg en die de e e n h e id v an de b e id e d e le n ook v an u it h e t v e rle d e n zo u le g itim e re n . H et is w e llic h t te k e n e n d d a t een ‘g e sc h ie d v e rh a a l’ d a t a a n deze eisen voldeed
9
Jan Kamphuijsen, Allegorie op de vereniging van de Nederlandse schilders
scholen en de terug
keer van kunstwerken onder de heerschappij van koning Willem I, 1817, particuliere collectie.
Willem I bracht de door Napoleon geroofde kunstschatten, zoals De Stier van Potter, weer terug naar het vaderland.
Zo herenigde hij de Vlaamse en de Nederlandse schilders
scholen, gesymboli
seerd door de bustes van Rembrandt en Rubens.
o n d e r de 44 deels to c h zeer in te re s s a n te in z e n d in g e n n ie t g e v o n d en w erd. O ok in b re d e r p e rs p e c tie f b ezie n b e re ik te de p ro p a g a n d a p o litie k h a a r d o el n ie t. Voor zover e r e e n p u b lie k v o o r w as, w as d a t de p o litie k e elite, die e r echter, zek er in h e t Z u id en , w e in ig v a tb a a r voor b leek . M isschien h a d d e re g e rin g e e n b e te re re la tie m e t de o n tlu ik e n d e p ers m o e te n o p b o u w e n - m a a r o o k daarb ij k o n d e n n o c h d e lconing, n o c h zijn m in is te rs te ru g v a lle n op e e rd e re erv arin g en : p recies in deze d e c e n n ia k re e g de p ers v oor h e t e e rs t p o litie k e m a c h t. En boven
d ie n lag de a lfa b e tise rin g sg ra a d o m stre e k s 1815 in h e t Z u id e n b e p a a ld laag, n a e e u w e n la n g e v e rw a a rlo z in g v a n h e t la g e r o n d e rw ijs d o o r d e K atholieke Kerk. Pas in 1830 w as de lees- e n sc h rijfk u n st, d an k zij de o n d e r
w ijsp o litiek v a n W illem s reg erin g , e r s ig n ific a n t gestegen.
SUCCES EN OPPOSITIE
In de loop v an d e ja r e n 1820 b e g o n n e n de c o n to u r e n v a n W illem s visie op d e e c o n o m isc h e o n tw ik k e lin g zich la n g z a a m a a n a f te te k e n e n . De la n d b o u w b elee fd e e e n a a n ta l goede ja r e n ; in h e t Z u id e n b lo e id e n de m ijn b o u w (in W allonië) e n d e te x tie lin d u s trie (in V laan d eren ). De A n tw erp se h a n d e l h e rk r e e g g eleid elijk zijn o u d e b etek e n is. D eze b lo e i w as m e d e te d a n k e n a a n de k re d ie tp o litie k v a n de re g e rin g : in 1822 w as d e ‘Societé g é n é ra le p o u r fav o riser 1’in d u s trie n a tio n a le ’ o p g e ric h t. O ok in v e s te e rd e d e lconing in de w e d e r
o p b o u w e n u itb o u w v a n N e d e rla n d s k o lo n ia le b e z ittin g e n . De failliete b o e d e l v a n d e o u d e V erenigde Oost- In d isc h e C o m p ag n ie w as to eg ev a llen a a n d e S ta a t d e r N e d e rla n d e n en w e rd n u via d e d o o r W ille m eveneens in 1822 o p g e ric h te N e d e rla n d s e H a n d e lm a a tsc h a p p ij g e re v ita lise e rd . D oor d erg elijk e fa c ilite rin g e n k re e g h e t
10
Matthijs van Bree, De plechtige installatie van de Universiteit van Gent d o o r de prins van Oranje in de troonzaal van het stadhuis op 9 o ktober 1817, Rijksmuseum, Amsterdam.
Voor de koning was het onderwijs een krachtig wapen bij zijn eenheidsstreven.
In 1816 werd besloten dat het Zuiden drie universiteiten kreeg:
Leuven, Luik en Gent.
e c o n o m isc h lev en in N e d e rla n d e x tra s p a n k r a c h t. T egelijk e c h te r w e rd e n o o k a n d e re z a k e n d u id e lijk . B ijvoorbeeld d a t d e z u id e lijk e b e s tu u rs e lite w el d eg elijk w ist w a t g o ed w as v o o r de h a n d h a v in g v a n h a a r e ig e n m a c h tsp o sitie . In d e rd a a d b e sto n d o n d e r de v e rfra n ste a risto c ra tie e n ho g e b o u rg e o isie e e n zeker, op a c h ttie n d e - eeu w se g ro n d s la g e n g e b a se e rd m a a r o o k n a u w e lijk s g e a rtic u le e rd b e w u stz ijn v a n statelijk e z e lfsta n d ig h e id . H et v e rz e t te g e n d e k ra c h tig e , d ir e c tie f-b u re a u c ra tisc h e h a rm o n is a tie p o litie k v a n de lconing, h o ew el deze eig e n lijk n ie t veel v e rs c h ild e v a n w a t N ap o leo n in de v o o ra fg a a n d e ja r e n h a d o n d e rn o m e n , g a f d a t b e w u stz ijn allen g s d u id e lijk e r tre k k e n , al w as h e t m a a r o m d a t d ie p o litie k n u d o o r e e n N e d e rla n d s ta lig e n o o rd e r lin g w e rd gevoerd. A n d erzijd s b e sc h o u w d e e e n d e e l v a n d e p o litic i in h e t N o o rd en h e t Z u id e n zow el als e en lastig a a n h a n g s e l als, in a n d e r p e rsp ectief, e e n a a n tre k k e lijk w in g ew est. En teg elijk w a re n n o g a l w a t N oord- N e d e rla n d e rs b a n g v o o r de sn e lle o p b lo ei v a n h e t q u a e c o n o m ie e n b e v o lk in g sa a n ta l m ach tig e(r) zu id elijk e d eel v a n h e t k o n in k rijk . D at m a a k te d e k a n s e n v oor e e n g eslaag d e e e n h e id s p o litie k n ie t g ro ter.
D aar k w a m bij d a t de ‘lib e ra le ’ o p p o s itie g ro e p e n in N oord é n Z uid, die b e id e W illem s dikw ijls e ig e n m a c h tig e o p tr e d e n la a k te n , e ik a a rs m o tie v e n te w e in ig b e g re p e n . O ok c u ltu re e l v e rs c h ild e n zij te ze e r o m te z a m e n een sterk e p a rle m e n ta ire p re s sie g ro e p te k u n n e n v o rm e n e n de k o n in g to t e e n m e e r c o n s titu tio n e e l b e w in d te bew eg en , h e tg e e n de sc h e rp e k a n tje s v a n z ijn b e le id h a d k u n n e n h a le n . W as d a t w el g e b e u rd , d a n w as h e t V erenigd K oninkrijk w a a rsc h ijn lijk e e n la n g e r leven e n d a a rd o o r w e llic h t to c h e e n u ite in d e lijk succes b e sc h o re n gew eest.
11
Troffel gebruikt door Willem I b ij de eerste steenlegging van de Universiteit van Gent, 1817, Stichting Historische Verzamelingen van het Huis van Oranje- Nassau, Den Haag.
12
Medaille de l'infamie, 1829, Stedelijke Musea, Kortrijk.
Koning Willem I sprak in 1829 over de 'conduite infame' (schandelijk gedrag) van de Belgische oppositie. Het werd een geuzennaam.
De oppositie liet zelfs 'medailles de l'infamie' slaan.
Nu w a re n er, zek er v oor de overigens v o o ralsn o g v e rd eeld e o p p o sitie g ro e p e n in h e t Z u id en , teveel zak en w a a r
a a n zij h u n v e rz e t k o n d e n sc h e rp e n . Zo d ro e g de ta a lp o litie k v a n de k o n in g n ie t bij to t h a rm o n ie . M en lcan W ille m b ez w a a rlijk v e rw ijte n d a t hij h e t k o n in k rijk m e t h e t N ed erlan d s é é n b e s tu u rs ta a l w en ste te geven, al w as h e t m a a r o m d a t h e t q u a a a n ta l sp rek ers e v id e n t de m e e rd e rh e id s ta a l w as. D at hij bij h e t o p leg g en v an die ta a l a a n h e t Z u id e n v o o rtv a re n d te w erk ging, is al e v e n m in v reem d , al is h e t m a a r o m d a t overal in E u ro p a m e t m in ste n s even k ra c h tig e m id d e le n een zelfd e p o litie k gevoerd w as é n w erd. D at W illem g e e n oog h a d voor de w e e rsta n d d ie zijn strev en bij de F ra n s sp re k e n d e n o p riep , w a a rd o o r hij h e t v e rz e t te g e n zijn b e w in d e x tra m u n itie gaf, p le it n ie t voor zijn p o litie k e in z ic h t e n tact. W ie e r e c h te r n a a r k ijk t m e t de ogen v an de in lib erale m u ltic u ltu ra lite it w a t te le u rg e s te ld e e e n e n tw in tig s te eeuw , lcan zijn g e d a c h te n n ie tte m in nav o elen . O verigens w as h e t ‘v e rz e t’ te g e n de in tro d u c tie , in 1819, v an h e t N ed erlan d s als b e s tu u rs ta a l - e n v a n h e t d a a rto e strek
k e n d e N e d e rla n d sta lig la g e r o n d e rw ijs - in de V laam se gew esten la n g zo g ro o t n ie t als de zu id elijk e o p p o sitie h e t n a 1828 deed v o o rk o m en . In tu s s e n w as W ille m w el tr o ts op zijn ed u catiev e in itia tie v e n : de reed s g e n o e m d e M atth ijs v an Bree v erb eeld d e in o liev erf de in s ta lla tie v a n de G entse u n iv e rs ite it d o o r de p rin s v a n O ranje, op 9 o k to b e r 1817; de k ro o n p rin s leg d e m e t e e n zilveren tro ffe l de eerste ste e n (afb. 10 e n 11).
W as de d o o r de k o n in g v o o rg estan e g o d sd ie n stp o litie k , die in 1828 in h e t Z u id e n eveneens ste e n des a a n sto o ts bleek, o n n o d ig b ru u s k e re n d ? W el, W ille m w as v e rs ta n d ig g en o eg o m op h e t re lig ie fro n t g een u n if o rm ite it te v erlan g en : hij w as g e e n H e n d rik VIII e n o o k g een Lodewijlc XIV. W elisw aar p ro b e e rd e hij h e t v e rs p lin te rd e N oord-N ederlandse P ro te s ta n te n d o m o n d e r te b re n g e n in é é n g ro te, n u ook b etek e n isv o l ‘N ed erlan d s-’ (in p la a ts v a n ‘N ed erd u its-’) H erv o rm d e Kerk, m a a r hij a c cep teerd e d e b etek e n is e n m a c h t v a n de ro o m s-k ath o liek e Kerk, die im m e rs oo k de K erk w as v a n e e n n ie t o n a a n z ie n lijk d eel v a n zijn n o o rd e lijk e o n d e rd a n e n .
H elaas z o c h t die Kerk, a lth a n s in h a a r zuidelijke, a a n m a c h t gew ende g estalte, in feite g een reële g o d sd ie n st
v rijh eid , m a a r e e n s itu a tie w a a rin zij zoal g e e n s ta a tsk e rk d a n to c h b ev o o rre c h te Kerk zo u w o rd e n . D at k o n de re g e rin g m o eilijk ged o g en , a a n g e z ie n de g ro n d w e t v a n 1814 d ie v rijh e id v a n relig ie g a ra n d e e rd e . Op h e t vlak v a n h e t o n d erw ijs d a t de overh eid n u b e v o rd erd e w as de k a th o lie k e Kerk al even o n te v re d e n . Toch w as d a t o n d erw ijs w el d eg elijk c h riste lijk v a n s ig n a tu u r, zij h e t in de ru im s te z in des w oords. B ovendien h a d de k a th o liek e Kerk in de Z uidelijke N e d e rla n d e n zich to t d a n to e n au w elijk s s tru c tu r e e l o m h e t o n d erw ijs b e k o m m e rd , zek er n ie t o m h e t la g e r o n d erw ijs, W illem s eerste zorg. N u e c h te r m a tig d e de zu id elijk e cleru s zich snel h e t re c h t a a n eig en sc h o le n in te ric h te n d ie n o ta b e n e h a a rs in z ie n s d o o r de overh eid n ie t op k w a lite it g e c o n tro le e rd m o c h te n w o rd en . O ok d a t w as p o litie k e v id e n t o n v erd ed ig b aar.
K ortom , to e n in de ja r e n n a 1825 co n serv atief-aristo cratisch e en conservatief-katholielce g ro e p e n in h e t Z u id en zic h la n g z a a m a a n v e rb o n d e n m e t ro m a n tis c h a n tire v o lu tio n a ire lib e ra le n in B russel en Luik e n deze o p p o sitie zich g e z a m e n lijk k e e rd e te g e n de g ro e ie n d e s ta a ts m a c h t - d ie als p ro d u c t v a n de v erfoeide F ranse R evolutie w erd gezien - v ro eg en zij o m g o d sd ie n stv rijh e id e n a fsc h a ffin g v an de ta a ld e c re te n . M ede o m die eisen p a rle m e n ta ir te k u n n e n b ew erk stellig en , b e p le itte n zij in v o e rin g v a n e e n stelsel v a n d ire c te v erk ie z in g e n en, te r b e p e rk in g v a n de m a c h t v a n de k o n in g , v a n m in is te rië le v eran tw o o rd e lijk h e id . D ergelijke p o litie k e eisen w e rd e n ook g esteld d o o r m e e r ra d ic a le lib e ra le n , zoals de jo u r n a lis t Louis de P o tte r e n de ad v o caat A lex an d re G en d eb ien , die n o g steeds de volgens h e n p ro g ressiev e id e a le n v an de F ranse R evolutie a a n h in g e n . In 1828 slo te n deze u ite e n lo p e n d e o p p o sitie g ro e p e n , de k a th o lie k e n e n de lib eralen , e e n sa m e n w erk in g sv erb an d : h e t zo g e n a a m d e M o n sterv erb o n d (afb. 13).
H u n lib erale eisen w e rd e n in h e t N o o rd e n n ie t z o n d e r a n g st e n beven a a n h o o rd : v elen w a re n b a n g d a t h e t Z u id en , d ankzij zijn n u m e rie k e m e e rd e rh e id , zo de o v e rh a n d zou k rijg en in de n a tio n a le p o litiek . Op w elke w ijze de zu id elijk e o p p o sitie o n d e r a n d e re a a n k ra c h t w on, b lijk t w el u it h e t feit d a t, o n d e r d r u k v a n de k a th o lieke clerus, in 1828/1829 d u iz e n d e n a n a lfa b e te V laam se b o e re n e e n k ru isje z e tte n o n d e r e e n p e titie . In deze p e titie v ro eg en zij o m v rijh e id v oor e e n ta a l - Frans - d ie zij n ie t sp rak en , o m v rijh e id voor e e n p ers w a a rv a n zij d e te k s te n n ie t k o n d e n leze n , e n o m v rijh e id v a n k a th o lie k m id d e lb a a r e n h o g e r o n d erw ijs d a t zij vo o ralsn o g n ie t z o u d e n g e n ie te n .
EEN ONVERMIJDELIJKE ESCALATIE?
M et d a t al w as de p o litiek e s itu a tie in 1828 lic h t o n tv lam b aar, e n des te gev aarlijk er o m d a t o o k de econom ie, n a de eu fo risch e ja r e n v a n g ro ei e n v oorspoed die v o lgden op de N ap o leo n tisch e oorlogen, o n v erm ijd elijk w a t in h e t slop g e ra a k t w as. Toch is v o lstre k t d u id e lijk d a t w a t vervolgens tu s se n 1828 e n 1830 g eb eu rd e, g eenszins op b e w u st re v o lu tio n a ir b eleid stoelde m a a r e e rd e r een a a n e e n sc h a k e lin g w as v a n e lk a a r u itlo k k e n d e toevallig
h e d e n . D aarbij speelde de aan v an k elijk e k o p p ig h eid v a n de lconing o m en ig erlei concessie te d o e n zeker een rol, evenzeer als zijn latere, o n v erw ach te to eg ee flijk h eid die de o p p o sitie v e rd e r ste rk te in h a a r gevoelen d a t er no g m e e r te b ereik en viel. Er o n ts to n d een eig en d y n a m ie k tu s s e n de acties in B russel e n elders in h e t Z uiden, e n de reacties v a n u it h e t N oorden.
H et w as te k e n e n d voor h e t o n teg en z eg g elijk w a t afstandelijke, ja zelfs s u p e rie u re e n zelfg en o eg zam e gevoelen d a t velen in de p o litiek e elite in h e t N o o rd en k e n m e rk te , d a t de m e e rd e rh e id v a n de N oordelijke k a m e rle d e n zich teg en W illem s suggestie k eerd e o m te r b ezw erin g v a n de crisis een ‘G rote V erg ad erin g ’ te A n tw erp en te beleggen. De te rm verw ees n a tu u r lijk n a a r de ‘g ro te v e rg a d e rin g e n ’ die te n tijd e v a n de R epubliek in situ aties v an n a tio n a a l gevaar u itk o m s t m o e s te n b ied en . En d a n w as e r de o p p o rtu n istis c h e o p stellin g v a n de k ro o n p rin s die, zoals d a t v a a k bij k ro o n p rin se n h e t geval w as e n is, een eig en po litiek e ag e n d a h ad . Zeker in de eerste revo
lu tie d a g e n h o o p te de la te re W illem II g a re n te sp in n e n bij zijn vaders g ro e ie n d e im p o p u la rite it. En v erg eten wij F rankrijk n iet, d a t d e v e rn e d e rin g v a n 1815 o n g e d a a n w ild e m a k e n e n dus op h e t v in k e n to u w zat: Parijs w ilde m a a r al te g raag d a t de o n lu s te n in deze staat, die ju is t g esch ap en w as o m e e n w ed ero p lev in g v a n de Franse am b ities b in n e n de p e rk e n te h o u d e n , to t e e n g ro o t v u u r z o u d e n o plaaien.
De situ a tie v e rh a rd d e zich snel. M aar toch: h a d d e n de g ro te m o g e n d h e d e n in 1830 h e tz e lfd e p o litiek e b elan g g eh a d bij h e t b ije e n h o u d e n v an h e t V erenigd K oninkrijk als in 1815 bij h e t in h e t leven ro e p e n ervan, d a n w as W illem w a a rsc h ijn lijk de o p p o sitie m e t ste u n u it h e t b u ite n la n d te boven g ek o m en . D an w as de ‘Belgische O p sta n d ’ m islu k t. De m a c h tsb a la n s in E u ro p a w as e c h te r v e ra n d e rd en de g ro te m o g e n d h e d e n , G root-B rittannië alw eer voorop, zag en een ‘G root N e d e rla n d ’ n u e e rd e r als e e n gevaar d a n als e en g a ra n tie voor h u n eigen stabi
lite it e n m a c h t. y
13
Matilde Malenchini- Meoni, Louis de Potter in een bibliotheek, ca. 1820, Groeninge- museum, Brugge
De radicale De Potter was voorstander van het Monsterverbond tussen liberalen en katholieken.
Na zijn verbanning keer
de hij in 1830 terug en speelde een belangrijke rol in de Revolutie.
