En wat zou jij doen? Gepast reageren bij seksueel grensoverschrijdend gedrag in jouw sportclub. Arne Aerts (ICES) & Tine Vertommen (Thomas More)

(1)

En wat zou jij doen?

Gepast reageren bij seksueel grensoverschrijdend gedrag in jouw sportclub

Arne Aerts (ICES) & Tine Vertommen (Thomas More)

(2)

INHOUD

◆

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag en hoe vaak komt het voor in de sportclub?

◆

De cruciale rol van de trainer

◆

Gepast reageren bij incidenten van seksueel grensoverschrijdend gedrag

◆

Twee voorbeelden

◆

Q&A

(3)

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Wat is het?

Hoe vaak komt het voor in sportclubs?

(4)

Definitie

Elke vorm van seksueel gedrag of seksuele

toenadering, in verbale,

non-verbale of fysieke zin,

opzettelijk of onopzettelijk

^,

die door de persoon die het

ondergaat als ongewenst of

gedwongen wordt ervaren.

(5)

Vormen van grensoverschrijdend gedrag

nafluiten/naroepen

seksistische/seksueel getinte opmerkingen/berichten niet respecteren van de privacy

seksuele blikken

ongewenste aanrakingen

ongewenste seksuele betastingen

ongewenst (gefilmd worden bij) tonen van geslachtsdelen gedwongen zoenen

poging tot verkrachting verkrachting

Vertommen (2017)

(6)

Hoe vaak komt seksueel grensoverschrijdend gedrag voor in de Vlaamse sport?

Vertommen (2017)

(7)

Risicofactoren specifiek voor sport

•

Macht/autoriteitsfiguren

•

Druk van competitie/prestatie/roem…

•

Cultuur van lichamelijkheid

•

Gelegenheden (douche, kleedkamer, aanrakingen…)

•

Hogere tolerantie van fysiek geweld

•

Ambitie van jonge (top)sporters en hun omgeving

•

(Gebrek aan) Controle op vrijwilligers en begeleiders

•

Gender: sport is nog vaak een mannenwereld

(8)

Wie overkomt het?

Geen SGG Mild Matig Ernstig

Meisjes 81,4% 2,6% 8,8% 7,2%

Jongens 85,9% 1,5% 6,3% 6,4%

15,5 20,6

33,0

15,3 36,4

16,0 24,4

Vertommen (2017)

(9)

Welk sportniveau?

14,7

17,2 17,6

16

34,4

0 5 10 15 20 25 30 35

Recreatief Lokaal competitief

Regionaal competitief

Nationaal competitief

Internationaal competitief

Vertommen (2017)

(10)

Wie is de pleger?

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Coach Sporter Andere bekende

Onbekende

44%

15%

41%

Eén Twee Drie of meer

Vertommen (2017)

(11)

Waarom zwijgen sporters?

11

(12)

Gevangen in een web

12

(13)

Grooming: een voorbereidingsproces

Targetting potential victim

Observatie

Opportuniteiten Vriendschap

Test

Building trust and friendship

Speciale band (cadeau,

aandacht, tijd, luisteren)

Consistent gedrag

‘Voor wat hoort wat’ introduceren

Isolation

Geen toegang tot anderen

Inconsistent gedrag

Commitment testen

Initiation

Graduele opbouw Schuld, schaamte, medewerking

oproepen

Opgelet!

Niet enkel het

potentiële slachtoffer wordt gegroomed

Gebaseerd op Brackenridge, 2001

13

(14)

“…Tot verschillende van de meisjes een brief kregen om te getuigen in een

zedenzaak tegen hem. Er volgde een proces maar geen veroordeling. Intussen zijn we

14 jaar verder en blijkt hij nog steeds meisjes lastig te vallen. Iedereen weet het

en toch kan hij zijn gang blijven gaan.”

14

⟩ Quote

Sara, 28, atletiek

(15)

BYSTANDING

De cruciale rol van de trainer

(16)

Cruciale rol van de trainer: de waakzame omstaander

(17)

Bystanding en wegkijkgedrag

Toen ik een jaar of tien was, besloot hij dat het tijd werd om te controleren of mijn

puberteit al was begonnen. Daarvoor werd ik op geregelde tijdstippen naar een hoekje van de sportzaal geroepen, waar hij met zijn

handen in mijn turnpak voelde of ik al borsten of schaamhaar kreeg. Ik geneerde me dood en staarde de hele tijd naar de grond. Hij deed dat zonder blikken of blozen in een volle turnzaal. Dan zou het wel oké zijn zeker?

Niemand had me trouwens ooit gezegd wat wel en niet kon tijdens zo’n training. We werden meerdere keren per week gewogen en gemeten. Wist ik veel dat dit er niet bij hoorde. Er greep ook niemand in.

(Gymnaste)

17

(18)

Bystanding

Primaire preventie (voor het incident)

Secundaire preventie (tijdens het incident)

Tertiaire preventive (na het incident)

Laag risico Hoog risico

Reactieve acties

- Trainer maakt seksisitsche opmerking

- Spelers wisselen foto’s van medespeelsters uit en geven punten

- Er hangen pornografische posters in de kleedkamer - Grappen over verkrachting

of misbruik Victim blaming

- Spelers nemen een

dronken meisje mee naar hun kamer

- Collega-trainer zegt dat hij zijn zinnen gezet heeft op één van de sporters (16 jaar)

- Speelster wordt lasting gevallen door een groepje jongens

- Een trainer knijpt in de billen van een jong meisje

- Getuige zijn van een aanranding

- Geluiden opvangen van een kind in nood

- Getuige zijn van een collega-trainer die een sporter aan de borsten betast

- Getuige zijn van een dronken persoon die seksueel lastig gevallen wordt

- Je ziet dat een collega- trainer naaktbeelden van in de kleedkamer op z’n smartphone heeft staan

- Een sporter onthult een verhaal van seksueel geweld - Een sporter vraagt jouw hulp

na seksueel geweld - Je verdenkt een college-

trainer ervan om SGG gesteld te hebben

- De politie is op zoek naar getuigen/info voor misbruik zaak

Proactieve acties

- Een workshop ‘Vlaggensysteem’ volgen

- Een coachvergadering rond dit thema organiseren

- Bij het bestuur navragen wat het integriteitsbeleid van de club inhoudt - Een gesprek met je sporters opzetten over dit thema

- Sporters en ouders tonen welke aanrakingen noodzakelijk zijn

Gebaseerd op Banyard & McMahon, TVA, 2011

18

(19)

Reactieve bystanding

Fase 0: signalen van SGG

• Bewust zijn van SGG

• Voorkomen, vormen en risicofactoren kennen

• Signalen kunnen opvangen

Fase 1: Trainer stelt vast, ontvangt melding of onthulling

• Beschikbare informatie kunnen verwerken

• De ernst van de situatie inschatten

Fase 2: Trainer interpreteert de situatie als een probleem

• Voelt zich verantwoordelijk voor het welzijn van zijn sporters

• Voelt zich verantwoordelijk om iets aan de situatie te doen

Fase 3: Trainer voelt zich

verantwoordelijk om er iets aan te doen

• Kiest een gepaste reactie

Fase 4: Trainer beslist wat te doen

• Benoemt en begrenst de situatie

• Confronteert de steller van het gedrag en verbiedt het gedrag

• Brengt de API/clubbestuur op de hoogte

• Gaat, indien wenselijk, een groeps- of individueel gesprek aan met betrokkenen

• Verifieert of de API het handelingsprotocol heeft opgestart

Fase 5: Trainer onderneemt actie

19

(20)

Dag van de Trainer 2020

20

(21)

RESULTATEN #ENWATZOUJIJDOEN

🏃🏽‍♂️ 1442 respondenten uit vnl

voetbal, atletiek, gymnastiek, dans, zwemmen en 40+

andere sporten

🎂 Gemiddelde leeftijd 36,6 jaar (Min 18, Max 79, sd 14 jaar )

⚤ 62% mannen (n= 883) 35% vrouwen (n= 490)

21

(22)

(23)

VRAGENLIJST #ENWATZOUJIJDOEN

23 - SGG opgemerkt in het afgelopen jaar:

• Geen cases: 1184 respondenten (90%)

• 1 case: 78 respondenten (6%)

• Meerdere cases: 49 respondenten (4%)

→ 1 op 3 trainers heeft er niets mee gedaan

-> Waarom?

90

6 4

Geen Eén Meerdere

(24)

• Je bent niet 100% zeker

• Je wenst je er niet mee te bemoeien

• Moeilijk om een collega aan te spreken

• Niet durven

• Paniekzaaierij/fout beeld?

• Als het iemand is die bij jou staat

• Niet durven ingaan tegen collega's

• Onwennig

• Impact gevolgen

• Sociale druk

• Moeilijk in te schatten hoe de relatie is tussen de pleger en het slachtoffer

• Niet weten hoe te reageren

• Onzeker over correcte vaststelling

• Bang voor de reactie

• Niet 100% zeker? Is het effectief SGG.

• Ik wou niet in haar plaats handelen

• Onzekerheid

• Als je niet zeker bent van wat er aan de hand is

• Geen zekerheid

• Twijfel

• Geen zekerheid hebben

• De aanpak , zeker als je geen bewijs hebt

• Ben ik zeker?

• Geen echte reden

• Eigen Band met de bewuste pleger

• Bagatelliseren

• Hoe juist te reageren

• Niet 100% zeker en geen reactie gezien van slachtoffer

• Kans om ontslagen te worden

• Geen echte reden

• Onwetendheid omtrent de aanpak

• Zekerheid

• Onzekerheid over de ernst

• Geen zekerheid

= Resultaten Mentimeter nadien toegevoegd

(25)

VRAGENLIJST #ENWATZOUJIJDOEN

25 “Ik vond het als medecoach moeilijk om tegen de hoofdcoach in te gaan.”

“Ik stond er niet bij stil dat ‘seksistische grappen’ ook een vorm is van SGG.”

“Ik hoorde seksistische grappen maar de vrouwen zelf leken er geen last van te hebben.

Ik liet het dus maar zo.”

“Drong pas later door.”

“Het zag er onschuldig uit.”

(26)

VRAGENLIJST #ENWATZOUJIJDOEN

26 73,8% (N=937) is van plan om waakzaam te zijn voor signalen van SGG

Waakzaam zijn voor signalen van SGG:

- 92% vindt het belangrijk/heel belangrijk - 42% voelt zich er comfortabel bij

Vertrouwen in het opvangen van signalen van SGG:

- 44% heeft (heel) veel vertrouwen - 44% heeft vertrouwen

-> 12% van de trainers mist dat vertrouwen

(27)

VRAGENLIJST #ENWATZOUJIJDOEN

27 Zijn andere trainers waakzaam voor signalen van SGG? : - 6% alle trainers

- 67% de meesten

De meeste trainers keuren waakzaamheid voor signalen van SGG…

- 74% (helemaal) goed

(28)

Gepast reageren op (S)GG

(29)

Reageren op grensoverschrijdend gedrag

Onderscheid vermoeden, onthulling en vaststelling:

• Vermoeden: je vangt zelf verontrustende signalen op of iemand deelt deze met jou

• Onthulling: iemand neemt jou in vertrouwen en suggereert of vertelt over grensoverschrijdend gedrag dat ze hebben gezien, gehoord of meegemaakt

• Vaststelling: je ziet zelf een incident (licht of ernstig) gebeuren

Schat altijd éérst het acute gevaar in. Indien nodig, bel de politie of hulpdiensten (112) Reageer op basis van de vier R’s: Recognise – Respond – Record – Refer

(30)

Reageren op grensoverschrijdend gedrag

Vermoeden, onthulling of vaststelling

Recognise

Respond

Record

Refer

Herken signalen, wees oplettend, kijk niet weg

Reageer naar het slachtoffer/betrokkene en (evt) pleger

Noteer wat je weet, gezien, gehoord en gedaan hebt

Verwijs door naar club-API, andere verantwoordelijke

en/of federatie-API

(31)

Reageren op een vermoeden

Recognise

• Beschouw vermoedens altijd als een bezorgdheid: “Don’t go home worrying”

Respond

• Spreek de persoon (S) aan, vraag hoe het met hem/haar gaat, en vraag of je iets voor de persoon kan doen

• Indien de persoon zegt dat alles oké is, respecteer dit, en maak duidelijk dat hij/zij later opnieuw bij jou terechtkan

Record

• Breng orde in de signalen die het vermoeden hebben opgewekt (wat merk ik, sedert wanneer, sluit het aan bij eerdere signalen …) en noteer

• 100% zekerheid krijgen is niet jouw taak Refer

• Bespreek een vermoeden en jouw reactie altijd met de club-API, andere verantwoordelijke en/of federatie-API

(32)

Reageren op een onthulling

Recognise

• Wees oplettend voor verschillende vormen van onthulling: (non-)verbaal, (in)direct Respond

• Blijf zelf kalm, voorzie voldoende tijd en een veilige plaats en ga het gesprek met onthuller aan

• Stel open vragen en luister zonder te oordelen

• Bied steun, geef aan dat je het ernstig neemt en vraag wat je kan doen om te helpen

• Beloof geen geheimhouding, wel discretie Record

• Noteer wat je weet, gezien, gehoord en gedaan hebt

• 100% zekerheid krijgen is niet jouw taak Refer

• Bespreek de onthulling en jouw reactie altijd met de club-API, andere verantwoordelijke en/of federatie- API

(33)

Reageren op een vaststelling

Recognise

• Wees oplettend voor alle types én gradaties van seksueel grensoverschrijdend gedrag

• Reageer meteen en kordaat op milde incidenten, zo vermijd je escalatie en normalisering Respond

• Blijf zelf kalm en reageer naargelang de ernst van het incident

Mild seksueel grensoverschrijdend gedrag:

- Nafluiten, naroepen

- Seksistische opmerkingen maken - Ongepaste seksuele vragen stellen - …

Zwaar/ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag - Seksuele berichten/beelden tonen of versturen

- Voyeurisme, wraakporno, aanranding - Poging tot verkrachting, verkrachting - …

(34)

Reageren op een vaststelling

Respond

• Reageer kordaat, maar overreageer niet

• Vraag indien nodig collega’s om hulp, bij twijfel of om veiligheid en rust te garanderen

• Ga rustig en met een openhouding in dialoog met de pleger:

1. Benoem wat je zag en ga op zoek naar de oorzaak van het ongewenst gedrag

2. Begrens de situatie: zeg spécifiek welk (deel van het) gedrag ongepast is en waarom 3. Geef een alternatief: zeg welk gedrag gepast of gewenst is en waarom

4. Maak afspraken: zeg expliciet wat de gevolgen zullen zijn bij het niet naleven van de afspraken

• Geef aan het slachtoffer aan dat je het ernstig neemt:

1. Spreek de persoon aan, vraag hoe het met hem/haar gaat, en vraag of je iets voor de persoon kan doen 2. Vraag of hij/zij iemand wil contacteren

3. Indien de persoon zegt dat alles oké is, respecteer dit, en maak duidelijk dat hij/zij later opnieuw bij jou, de club- API of een andere verantwoordelijke terechtkan

Record & Refer

• Noteer en bespreek de vaststelling en jouw reactie altijd met de club-API, andere verantwoordelijke en/of federatie-API

Mild grensoverschrijdend gedrag

(35)

Reageren op een vaststelling

Respond

• Bij acuut gevaar, bel de politie of hulpdiensten (112) en garandeer je eigen veiligheid en die van anderen

• Vraag altijd collega’s om hulp, om de veiligheid en rust te garanderen

• Contacteer meteen de club-API, een andere verantwoordelijke en/of federatie-API

• Bewaar afstand tot de pleger, vermijd fysiek contact (enkel in nood om verdere ernstige schade te voorkomen) en maak geen plotse of onverwachte bewegingen

• Ontferm je over het slachtoffer

1. Reageer rustig, ondersteunend en maak duidelijk dat je dit ernstig neemt en beloof dat je zal helpen 2. Breng hem/haar naar een rustige plaats

3. Bied de nodige hulp aan: naar huis bellen, kledij of persoonlijke spullen halen, glas water …

4. Verwittig steeds de ouders bij slachtoffers onder de 18 jaar, tenzij bij ernstige aanwijzingen dat dit bijkomend schadelijk zou zijn

5. Schets wat er gaat gebeuren: de politie is verwittigd en arriveert binnen 15 min, er komt iemand van slachtofferhulp, je ouders zijn onderweg …

6. Geef de contactgegevens mee van de club-API, een andere verantwoordelijke of de federatie-API Record & Refer

• Noteer en bespreek de onthulling en jouw reactie met de club-API, andere verantwoordelijke en/of federatie- API

Ernstig grensoverschrijdend gedrag

(36)

Twee voorbeelden

(37)

Case 1

Op een avond stuurt één van jouw sporters je een bericht op Whatsapp met een aantal screenshots. De speelster zegt dat deze afbeeldingen de ronde doen binnen het team en dat het screenshots zijn van een chatgesprek tussen een andere coach en een teamgenoot (14j), waarin de coach seksueel getinte vragen en berichten stuurt naar één van haar speelsters.

Recognise

• Is dit een vermoeden / onthulling / vaststelling?

• Welke ernstinschatting zou je maken? oké – mild – zwaar – ernstig Respond

• Zou je reageren naar pleger/slachtoffer/betrokkene, en hoe?

Record & Refer

• Wat noteer je? Met wie bespreek je het?

(38)

(39)

(40)

• Ja maar vrij onzeker

• Vooral bezorgd zijn over slachtoffer en hulp bieden

• Pleger individueel aanspreken

• ik zou het doorgeven naar de club api, maar het wel nog opvolgen

• Gesprek met slachtoffer en dader

• Context controleren bij slachtoffer

• Gesprek met betrokkene en API

• Naar slachtoffer

• ouders slachtoffer verwittigen

• Ja. Eerst naar het slachtoffer. Daarna pleger confronteren

• Pleger aanspreken

• In gesprek gaan en uitleg vragen

• Api inschakelen

• Gesprek

• Reactie naar allen, duiding ernst + advies

• Pleger via direct contact

• Beiden contacteren, twee kanten van verhaal navragen

• pleger aanspreken en uitleg vragen

• Onthuller in een rustige omgeving aanspreken

• Aanraden om hulp te zoeken

• Screenshot API bezorgen

• Gesprek aangaan met pleger. Wel persoonlijk, niet digitaal.

• Doorvragen, vragen hoe het gaat, luisterend oor bevestigen

• Pleger confronteren

• Pleger. Gesprek

• Slachtoffer spreken

• Screenshots aan politie bezorgen

• Screen API bezorgen..

• Betrokkene contacteren en verantwoordelijke van club inlichten

• Ik zou met de trainer gaan praten en met api concrete vragen stellen aan slachtoffer

• Gesprek met pleger en slachtoffer

• Betrokkene geruststellen dat je het opneemt, pleger confronteren

• Alle betrokken partijen polsen

• Aanspreken pleger en betrokkene

• Slachtoffer benaderen en vragen hoe het gaat

• Slachtoffer contacteren en steunen en doorverwijzing voorstellen

• Meer info proberen verkrijgen met betrokkene die info doorstuurde.

• gesprek met slachtoffer

• Api club op de hoogte brengen

• Slachtoffer in contact brengen met API

• Slachtoffer aanspreken

• Api inlichten.

(41)

Case 2

Na een wedstrijd blijf je nog even om de overwinning met iedereen te vieren in de kantine van de sporthal. Je staat na te praten met twee collega-trainers en de vader van één van de speelsters. Wanneer een speelster (16j) passeert, roept één van je twee collega’s naar haar: “Goed gedaan eh! Gij moogt straks wel eens met mij mee naar huis om nog wat te vieren…”.

Recognise

• Is dit een vermoeden / onthulling / vaststelling?

• Welke ernstinschatting zou je maken? oké – mild – zwaar – ernstig Respond

• Zou je reageren naar pleger/slachtoffer/betrokkene, en hoe?

Record & Refer

• Wat noteer je? Met wie bespreek je het?

(42)

(43)

(44)

• Pleger aanspreken op rustige plaats

• pleger confronteren met het feit

• Pleger persoonlijk aanspreken

• Ongepast

• Pleger terechtwijzen

• Juist gedrag benoemen

• Pleger aanspreken of melden

• Direct naar pleger, achteraf slachtoffer bevragen

• Opmerken dat het ongepast is

• "Pleger aanspreken in persoon

• Slachtoffer aanspreken in persoon

• aan slachtoffer vragen of hij/zij dat wel wil

• Slachtoffer bevragen

• Pleger er meteen op aanspreken, op een rustige manier. Het slachtoffer later er op aanspreken hoe zij zich hier bij voelde.

• Duidelijk zeggen wat niet kan

• Vragen aan slachtoffer of ze daar mee oké is en pleger aan spreken op andere plaats

• Pleger er onmiddellijk op aanspreken.

Slachtoffer bevragen of alles ok is

• Er op wijzen dat reactie niet gepast is

• Pleger vragen om verduidelijking

• Pleger aanspreken dat dit niet kan in bijzijn van de andere trainers

• Pleger persoonlijk aanspreken

• Tegen slachtoffer: oei, vind je dat wel oké dat zoiets wordt gezegd?

• Direct collega trainer aanspreken.

• pleger zeggen dat zo een opmerking niet kan

• Zeggen dat die opmerking niet gepast is

• Opmerking maken en tot voorzichtigheid aanmanen

• Pleger terechtwijzen

• De pleger aanspreken en zeggen dat dit niet gepast is

• Zeggen dat die ongepast is

• De pleger aanspreken, is ongepast gedrag

• Pleger erop aanspreken

• Pleger aanspreken op hetzelfde moment alleen

• Pleger aanspreken wat hij hier juist mee bedoelt.

• Pleger vragen wat de bedoeling is van zijn uitspraak

• Duidelijk zeggen dat dit niet kan.

• Kan ook een (ongepaste) vorm van humor zijn.

Pleger al lachend aanspreken hierop.

(45)

Hulp & ondersteuning

Binnen de sportclub

• Ga na of jouw sportclub een club-API heeft

• Nog geen club-API? Meer info en opleiding vind je hier: http://www.ethischsporten.be/toolkit_gg#club- api

Bij de sportfederatie

• Elke erkende sportfederatie heeft verplicht minstens één API

• Een overzicht vind je hier: http://www.ethischsporten.be/melden/overzicht_fedapis

Buiten de sport

• Hulplijn www.1712.be voor vragen over geweld, misbruik en kindermishandeling

• Noodnummer 112: onmiddellijke hulp van brandweer, ambulance of politie

(46)

Dankjewel!

Tine.Vertommen@thomasmore.be arne@ethischsporten.be

De quotes van sporters die seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaakten, komen het uit boek Ongelijk Spel: seksueel geweld in de kinder- en jeugdsport, VUBPress, 2019.