Research NL (Clients & Markets)
Economische outlook
Nederlandse regio’s
Herfst 2011
2
Hogere prijzen - minder consumptie
De productie van industriële bedrijven in Nederland groeide in augustus 2011 met 2,0% ten opzichte van een jaar eerder. De verwachtingen van de Nederlandse bedrijven voor het 3
ekwartaal 2011 zijn gemiddeld licht positief behalve voor de omzetontwikkelingen in de detailhandel. Veel bedrijven willen in het 3
ekwartaal de prijzen verhogen – met name in de regio’s Noord, Oost en Zuid. Gemiddeld zijn de verwachtingen voor het 3
ekwartaal in Noord- Nederland het laagst en in Zuid-Nederland het hoogst.
Nederland
Economische situatie
Het volume van het bruto binnenlands product (bbp) was in het 2e kwartaal 2011 1,5% groter dan een jaar eerder. Ten opzichte van het voorgaande kwartaal groeide het BBP in het 2e kw. met 0,1%.
Het consumentenvertrouwen daalde in het 3e kwartaal voor de tweede keer met 9 punten en kwam in sept. uit op -30. Zo‟n grote verslechtering in twee maanden heeft zich niet eerder voorgedaan. Het vertrouwen van de zakelijke dienstver- leners bleef positief, maar daalde van 30 (1e kw. 2011) naar 11 (2e kw.). Het ver- trouwen van ondernemers in de industrie bleef sinds het 1e kw. 2011 gelijk op 3.
De productiegroei van industriële bedrij- ven steeg in juli met 3,1% ten opzichte van een jaar eerder. De uitvoer was in juli 4,6% groter dan een jaar eerder - dat is de 20e achtereenvolgende maand boven of rond de 5% groei. De spaartegoeden groeiden in juli met 3,7%. De inflatie lag in het 2e kw. op 2,2% en kwam in aug. uit op 2,6%. De werkloosheid steeg in juli met ca. 8 duizend en kwam in aug. uit op ca.
421 duizend. Het aantal vacatures en het aantal uitzenduren zijn in het 2e kw.
verder toegenomen.
Outlook t/m november 2011 De Nederlandse industrie heeft voor de periode tot en met november 2011 licht positieve productieverwachtingen.
Figuur 1. Outlook productie industrie
Vraag: 'Verwacht u dat de productie in de komende drie maanden zal toenemen, gelijk blijven of afnemen?' Het saldo is het gewogen percentage ondernemers dat een toename meldt minus het gewogen percentage ondernemers dat een afname meldt.
Het aantal dienstverleners dat in de periode tot eind november 2011 meer omzet verwacht is weer gestegen. De verwachting voor personeelsbehoefte (uitzendbureaus) is zeer positief. Een indicator voor de economische
bedrijvigheid is vervoer. De verwachting hier is neutraal.
Figuur 2. Outlook omzet zakelijke dienstverlening
Vraag: 'Verwacht u dat de ontvangst van opdrachten/orders in de komende drie maanden zal toenemen, gelijk blijven of afnemen?' Het saldo is het gewogen percentage ondernemers met een verwachte toename van de orderontvangst minus het gewogen percentage ondernemers met een verwachte afname van de orderontvangst.
Outlook t/m 2012
Uit het kwartaalonderzoek „CFO survey‟
van Deloitte onder corporate CFO‟s blijkt dat het optimisme bij de CFO m.b.t. de financiële vooruitzichten van de eigen organisatie in het 2e kwartaal van 2011 afgenomen is naar het laagste niveau in twee jaar. Toch verwacht 70% dat hun cash flow de komende twaalf maanden zal toenemen. De verwachting over de toename in M&A activiteit blijft hoog (77%).
Volgens het Centraal Planbureau (CPB) groeit de Nederlandse economie in 2011 met 1½% en in 2012 met 1%, grotendeels door de uitvoer: hier wordt een groei verwacht van 4¼% in 2011 en 3½% in 2012. De koopkracht daalt in 2011 en 2012.
Figuur 3. September-prognose CPB: BBP en inflatie.
Economische positie regio’s
Het CBS meet in de Nederlandse regio‟s via een enquête onder ondernemers (>5 werkzame personen) de economische situatie van de verschillende sectoren in het laatste kwartaal m.b.t. de volgende aspecten: orderpositie binnen- en buitenland, productiecapaciteit en voorraden.
Situatie begin 2e kwartaal 2011 Onvoldoende orders vormden het grootste probleem voor de bouwbedrijven in Noord- Nederland. De ordersituatie in de chemie, aardolie-, rubber en kunststofsector daalde in het laatste kwartaal met -46 punten.
Tabel 1. Oordeel over situatie in Noord-Nederland.
Orderpositie Orderpositie buitenland Productiec- apaciteit Voorraden Alle bedrijven -14 -8 1 6 Basismetaalindustrie Bouwnijverheid -48 Chemie, aardolie,... -35 -36 43 40
Detailhandel 14
Groothandel -22 -9 5
IT-services
Elektr.+ optische app.
Machines en apparaten -11 -4 -9 -7 Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M). De cijfers zijn het saldo pos./neg. antwoorden in %. De kleuren dienen ter rangschikking van de cijfers: blauw: laagste cijfer (hier: -48), groen: hoogste cijfer (hier: 43). Wit: geen gegevens. Vraag: 'De orderpositie beoordelen wij, gelet op de tijd van het jaar', als (te) groot, normaal of (te) klein?'.
In Oost-Nederland waren de producenten van machines en apparaten nog het positiefst. In de basismetaalindustrie ging de lage orderpositie uit het buitenland omhoog met 12 punten sinds het 1e kwartaal 2011.
Tabel 2. Oordeel over situatie in Oost-Nederland.
Orderpositie Orderpositie buitenland Productie- capaciteit Voorraden Alle bedrijven -10 -3 2 6 Basismetaalindustrie 2 -1 14 27
Bouwnijverheid -26
Chemie, aardolie,... -7 -10 -1 -2
Detailhandel 15
Groothandel -4 -5 5
IT-services -11 -10
Elektr.+ optische app. -4 -5 6 27 Machines en apparaten 13 11 5 12
Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
In West-Nederland daalde de orderpositie buitenland in de IT-services met 9 punten.
Tabel 3. Oordeel over situatie in West-Nederland.
Orderpositie Orderpositie buitenland Productie- capaciteit Voorraden Alle bedrijven -14 -5 1 2 Basismetaalindustrie -8 -8 0 4 Bouwnijverheid -33 Chemie, aardolie,... -8 -8 4 4
Detailhandel 8
Groothandel -13 -7 3
Diensten voor vervoer -12 -1 31 IT-services -21 -11 Elektr.+ optische app. 0 -1 -1 4 Machines en apparaten 0 0 5 6 Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
In Zuid-Nederland daalde het aantal orders voor elektrische en optische apparaten (TV, monitor, …) t.o.v. het 2e kwartaal met 24 punten.
Tabel 4. Oordeel over situatie in Zuid-Nederland.
Orderpositie Orderpositie buitenland Productie- capaciteit Voorraden Alle bedrijven -11 -5 2 4 Basismetaalindustrie -4 -6 12 -10
Bouwnijverheid -25 Chemie, aardolie,... 2 1 2 3
Detailhandel 7
Groothandel -9 -4 2
IT-services -5 0
Elektr.+ optische app. -22 -14 16 22 Machines en apparaten -5 -5 -2 18
Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
Belemmeringen 2e kwartaal 2011 Het CBS meet via een enquête onder Nederlandse bedrijven (>5 werkzame personen) de belemmeringen die ondernemers in het huidige kwartaal zien aan de hand van de volgende aspecten:
financiële beperkingen, onvoldoende vraag, productiemiddelen, tekort aan arbeidskrachten.
De grootste belemmering in alle regio‟s is de onvoldoende vraag, de overige belemmeringen hebben een normale waarde rond de 0.
In Noord-Nederland is de grootste belemmering de onvoldoende vraag, met name in de sector chemie, aardolie, rubber en kunststof. Hier was dan ook de sterkste (negatieve) ontwikkeling te zien sinds het laatste kwartaal: 44% van de ondernemers signaleerden een
onvoldoende vraag t.o.v. 2% in het vorige kwartaal. In de sector „groothandel‟ zijn de belemmeringen het minst in Noord- Nederland.
Figuur 4. Onvoldoende vraag in Noord-Nederland.
Gewogen percentage ondernemers die aan het begin van het kwartaal aangeven financiële beperkingen, onvoldoende vraag, productiemiddelen, tekort aan arbeidskrachten als belemmering te ondervinden bij hun activiteiten.
De onvoldoende vraag is eveneens de grootste belemmering in Oost-Nederland, met name in de sectoren bouw en IT- services. In de IT-sector krompen de problemen met de vraag met 9 punten en in de bouwsector groeide dit saldo met 4 punten t.o.v. het laatste kwartaal.
Figuur 5. Onvoldoende vraag in Oost-Nederland.
Gemiddeld zijn de belemmeringen in West-Nederland het laagst. De belemmering door onvoldoende vraag normaliseerde zich in de
basismetaalindustrie t.o.v. het 2e kwartaal van 46 naar 9. De onvoldoende vraag is nu nog altijd het grootst in de sectoren bouwnijverheid en IT-services.
Figuur 6. Onvoldoende vraag in West-Nederland.
De onvoldoende vraag in Zuid-Nederland komt met name in de sectoren bouw en IT-services voor. In de IT-sector groeiden de problemen met onvoldoende vraag met 10 punten en in de bouwsector daalde deze indicator weliswaar met 9 punten t.o.v. het laatste kwartaal, maar bleef steken op het relatief hoge niveau van 26 punten.
Figuur 7. Onvoldoende vraag in Zuid-Nederland.
Verwachtingen 2e kw. 2011
Om de verwachting van ondernemers (>5 werkzame personen) in kaart te brengen meet het CBS in een enquête o.a. de volgende aspecten: omzet binnen- en buitenland, prijzen en personeelssterkte.
Vooral in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland verwachten de producenten in de meeste sectoren dat zij hogere prijzen zullen berekenen in het 3e kwartaal. Reden hiervoor kan zijn dat de prijzen voor energie in juni 2011 23% hoger waren dan een jaar eerder. De detailhandel verwacht minder omzet, wat betekent dat er minder geconsumeerd zal worden.
Gemiddeld is de outlook in Noord- Nederland het slechtst, vooral m.b.t. de productieverwachtingen, en dan met name in de sector chemie, aardolie, rubber en kunststof. Het saldo was hier 63 punten lager dan 3 maanden geleden.
Figuur 8. Verwachtingen in Noord-Nederland.
Omzet Omzet export Personeels- sterkte Prijzen Productie- capaciteit
Alle bedrijven -8 -5 -2 6 -6
Basismetaal
Bouw -17 -11 2 -8
Chemie, aardolie,... -1 3 -6 14 -43
Detailhandel -23 3 17
Groothandel -9 -15 2 16
IT-services
Elektr.+ opt. app.
Mach.+ apparaten 8 4 4 4 9
Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
Saldo pos./neg. antwoorden in %. De kleuren dienen ter rangschikking van de cijfers: blauw: laagste cijfer (hier: -43), groen: hoogste cijfer (hier: 17). Wit: geen gegevens. Vraag: 'Het niveau van de productie/ […]
zal in het komende kw. vergeleken met h et afgelopen kw. toenemen, gelijk blijven of afnemen?'
In Oost-Nederland daalde de omzetverwachting het sterkst in de detailhandel, namelijk met 40 punten.
De sector elektrische en optische apparaten in Oost-Nederland heeft de meest positieve omzetverwachting in heel Nederland.
Figuur 9. Verwachtingen in Oost-Nederland.
Omzet Omzet export Personeels- sterkte Prijzen Productie- capacitit
Alle bedrijven -4 -2 2 8 -3
Basismetaal -1 5 -18 22 -7
Bouw -16 -6 1 -6
Chemie, aardolie,... -4 4 3 21 -3
Detailhandel -14 17 19
Groothandel -4 -7 5 10
IT-services 15 4 12 -8 22
Elektr.+ opt. app. 29 20 8 2 17 Mach.+ apparaten -6 -3 11 10 0
Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
De sector basismetaalindustrie in West- Nederland heeft de laagste verwachtingen t.a.v. omzet, personeelssterkte, prijzen en productie in heel Nederland. De
detailhandel in West-Nederland noteerde t.o.v. een kwartaal eerder de sterkste daling van de omzetverwachting in heel Nederland, namelijk -52.
Figuur 10. Verwachtingen in West-Nederland.
Omzet Omzet export Personeels- sterkte Prijzen Productie
Alle bedrijven -4 -1 2 7 -1 Basismetaal -43 -43 -76 -30 -2
Bouw -9 -7 8 -8
Chemie, aardolie,... 2 3 -2 18 13 Detailhandel -17 19 23
Groothandel -7 -7 10 10
Dienst.voor vervoer 18 6 12 5 6
IT-services 17 8 10 -3 22
Elektr.+ opt. app. 9 2 3 6 2 Mach.+ apparaten 7 2 -2 5 0
Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
In Zuid-Nederland zijn de verwachtingen t.a.v. omzet, personeelssterkte, prijzen en productie het best van heel Nederland, met name in de sector IT-services. De sector machines en apparaten kende in Zuid-Nederland de grootste daling t.a.v.
de productieverwachting: 54 punten. De sterkste (positieve) wijziging in Zuid- Nederland voltrok zich in de sector elektrische en optische apparaten, waar de verwachting t.a.v. prijzen met 18 punten toenam.
Figuur 11. Verwachtingen in Zuid-Nederland.
Omzet Omzet export Personeels- sterkte Prijzen Productie- capacieit
Alle bedrijven -1 -1 4 10 0 Basismetaal -12 -13 -4 -4 5
Bouw 10 -1 3 10
Chemie, aardolie,... -4 -1 -11 14 -1
Detailhandel -14 17 22
Groothandel -4 -3 6 15
IT-services 19 15 29 -3 24
Elektr.+ opt. app. 16 -3 -4 20 16 Mach.+ apparaten 6 6 5 4 -9
Bron: CBS, sept. 2011. Analyse: Deloitte Research NL (C&M).
Outlook 2012
In opdracht van Deloitte heeft EIM in juni 2011 ondernemers van Mid Market1) bedrijven geïnterviewd over o.m. hun prognoses voor 2011 en 2012. De resultaten zijn gepubliceerd in de Regionale Mid Market Monitor.
De regio-indeling is hier als volgt:
Noord-NL: Groningen, Friesl. en Drenthe;
Oost-NL: Overijssel, Flevol. en Gelderl.;
West-NL: Utrecht, Noord-Holl., Zuid-Holl.;
Zuid-NL: Zeel., Noord-Brabant en Limb.
In Noord-Nederland zal de buitenlandse afzet de komende maanden beduidend sterker toenemen dan de binnenlandse afzet. De toegevoegde waarde zal sterker toenemen dan het Nederlandse
gemiddelde. De werkgelegenheidsstijging zal daarentegen iets minder fors zijn.
Figuur 12. Prognoses Noord-Nederland 2011 en 2012.
De afzet van de Mid Market in de regio Oost zal zich de komende maanden positief ontwikkelen. De afzetgroei zal wel iets minder sterk zijn dan die van
Nederland als geheel. In 2011 is de grootste afzetgroei te verwachten op de buitenlandse markt. Volgend jaar zal de afzetontwikkeling op de binnenlandse en buitenlandse markt gelijk zijn. De werkgelegenheid zal in beide jaren even sterk toenemen.
Figuur 13. Prognoses Oost-Nederland 2011 en 2012.
__________________________________
1) Bedrijven met omzet ≥ 50 milj. €, met een governance model en niet beursgenoteerd.
Voor West-Nederland zal de buitenlandse afzet in 2011 en 2012 sterker toenemen dan de binnenlandse afzet. Vooral in 2011 wordt een scherpe stijging van de
buitenlandse afzet verwacht. De
werkgelegenheid op de Mid Market in het westen van Nederland zal net iets sterker groeien dan het Nederlandse gemiddelde.
Figuur 14. Prognoses West-Nederland 2011 en 2012.
In de regio Zuid wordt voor 2011 en 2012 een positieve ontwikkeling van de afzet verwacht. Dit jaar groeit de buitenlandse afzet veel sterker dan de binnenlandse afzet. Volgend jaar zullen de binnenlandse en buitenlandse afzet met hetzelfde percentage toenemen. De
werkgelegenheid in Zuid-Nederland zal groeien, maar de groei zal net iets minder hoog zijn dan het Nederlandse
gemiddelde.
Figuur 15. Prognoses Zuid-Nederland 2011 en 2012.
Bronnen:
Deloitte: CFO Survey Q2 2011. Deloitte/ EIM:
Regionale Mid Market Monitor. CBS. CPB: Macro Economische Verkenning 2012.
Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee, and its network of member firms, each of which is a legally separate and independent entity. Please see www.deloitte.com/about for a detailed description of the legal structure of Deloitte Touche Tohmatsu Limited and its member firms.
Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning multiple industries. With a globally connected network of member firms in more than 150 countries, Deloitte brings world-class capabilities and deep local expertise to help clients succeed wherever they operate. Deloitte's approximately 170,000 professionals are committed to becoming the standard of excellence. This publication contains general information only, and none of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms, or their related entities (collectively, the “Deloitte Network”) is, by means of this publication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or your business, you should consult a qualified professional adviser. No entity in the Deloitte Network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this publication. Written by Drs. Günter Wiedemann, gwiedemann@deloitte.nl
© 2011 Deloitte The Netherlands
